Твор чукоцкага пісьменьніка Сяргея Тымнэтыкай будзе цікавы беларускаму-літвінскаму чытачу тым, што аўтар, спрабуючы паказаць рэальныя дачыненьні расейцаў-маскавітаў да сваіх суседзяў, перакуліўшы іх дзеля гэтага з ног на галаву, побач з чукчамі і маскавітамі ўвёў у дзеяньне раману, як галоўных герояў, яшчэ і літвінаў. Тым самым ён падкрэсліў, што літвіны-беларусы таксама маюць багатую і старажытную гісторыю і маглі б стаць годным эўрапейскім народам. Калі б умовы склаліся спрыяльна для ніх.
У расейскім тэксце размовы паміж літвінамі адбываюцца на літвінскай (беларускай) мове. Паколькі ў перакладзе на беларускую мову асноўнага тэксту гэтая асаблівасьць губляецца, я вырашыў вылучыць тыя беларускамоўныя фразы літвінскай лацінкай.
Таксама дазволіў сабе ўнесьці маленькую карэкціроўку, замяніўшы ў адным сказе назву Менск на Вільню. Калі аўтар дапускае той варыянт, што Літва датрывала да нашых дзён у межах свайго росквіту, дык і сталіцай, безумоўна, засталася б Вільня - палітычны, эканамічны, культурны і рэлігійны цэнтр Літвы, славянскае, а не жамойцкае места. Менск ніяк не мог прэтэндаваць на статус сталіцы, цалкам магчыма, што ён застаўся б невялікім правінцыйным местам. Таму ў размове паміж Уладзімерам і Вынтэнэ, калі ён, гаворачы пра стасункі Літвы з суседзямі, кажа: "Цяпер Кіеўская Русь – незалежная ад Менску." - я сваім одумам зьмяніў фразу наступным чынам: "Цяпер Кіеўская Русь – незалежная ад Вільні."
“Упершыню чукчы ў пісьмовых крыніцах узгадваюцца ў 1641г. у cувязі з тым, што ў раёне Калымы яны напалі на расейскіх зборшчыкаў ясака (падатак пушнінай зьбіраемы з абарыгенаў). Варта зьвярнуць увагу, што гэта была агрэсія з боку чукчаў.”
Расейская Вікіпэдыя
“А калі б тады, у XVII стагоддзі, чукчы дайшлі да Масквы? Магчыма ж такое…”
Раман Краўчанка, Арганізацыя украінскіх нацыяналістаў
- А я вось яшчэ показку прыгадаў, - данеслася знізу. – Прыехаў маскавіт у Анадыр, пасяліўся ў гатэлі. Ну, яму, як-бы, гавораць: як захочаце есьці, замоўце абед па тэлефоне. Ну, дзень ён з пакою не выходзіць, ну, два. Адчыняюць дзьверы… А ён бегае вакол тэлефона і крычыць: Тэлефона-тэлефона, а маскавіт кушаць хоча!”
Унізе зарагаталі.
- А вось яшчэ. Прыехаў маскавіт з Анадыру, прывёз з сабой электрычны чайнік. Яму кажуць: “Дык у цябе ж у хаце электрычнасьці няма!” А ён: “Маскавіт не дурны, маскавіт гняздо купіў!”
Ізноў выбух рогату.
Вынтэнэ зрабілася гідка. Яна цішком зірнула на мужчын. Валасы ў іх крыху светлыя, а вочы – круглыя. Самі ж мяшаныя з тубыльцамі! Кім былі іх продкі? Волжскімі баўгарамі? Ці мардвінамі? А можа, тымі ж няшчаснымі маскавітамі? Але гэтыя лічаць сябе чукчамі.
Вядома ж, чукчамі! Ганарлівымі ўладарамі, народам-духаносцам. Старэйшымі братамі ўсіх астатніх – каракаў, якутаў, маскавітаў… Хоць, якія яны маскавітам браты?
Чаму яна, Вынтэнэ, не фанабэрыцца? Бо ж магла б! А што, карэнная анадырка, чыстакроўная чукча. І валасы ў яе, між іншым, сінявата-чорныя. І вочы беззаганна вузкія. Проста “вышэйшая раса”. Хоць пазуй для плякатаў Чукоцкага нацыянальнага адзінства…
- Купіў маскавіт распушчальную каву. Чытае інструкцыю: “Вазьміце чайную лыжку кавы…” Сыпле каву сабе ў рот. “Заліце кіпенем…” Ліе сабе ў горла кіпень. “Памяшайце…” Круціць жыватом. А потым скардзіцца: “Вох, і прыдумаюць жа гэтыя чукчы!”
- Гы-гы-гы! – адгукнуліся спадарожнікі.
Вынтэнэ ўціснулася ў верхнюю лаўку. Хацелася сказаць ім штосьці рэзкае. Хаця навошта? Яны ўсё роўна не зразумеюць. Адкуль ім ведаць, што да 1641 года маскавіты лічыліся ўмелымі ваярамі? Што іх баяліся ня толькі суседнія народы, але нават каракі і юкагіры? Ды што там! Нават чукчы не адразу здолелі ўтаймаваць іх….
- Маскавіт-пастух убачыў машыну. Падыйшоў, прыгледзеўся… Кранае покрыўкі і кажа: “Гума!” Кранае пярэднюю шыбу – “Скло!”
Дакрануўся да выпускной трубы – “Самец!”
Здавалася што купэ трэсьне ад рогату. Усе паглядзелі ў бок Вынтэнэ – як баба адрэагуе?
Вынтэнэ ўдавала, што спіць. Больш за ўсё яна баялася, каб мужыкі не пачалі чапляцца. Іх тры, а яна – адна. Хто ведае, што ім прыдзе да галавы. Але спадарожнікі аказаліся адэкватнымі. Распавялі яшчэ колькі показак і паваліліся спаць. У Казані яны сышлі. Вынтэнэ засталася ў купэ сама.
За Ўладзімірам адчулася, што Масковія блізка. За вокнамі з’явіліся першыя статкі кароў. Каровы пасьвіліся, быццам звычайныя алені. Як на малюнках у дзіцячай кніжцы пра Эўропу!
Вынтэнэ ўпершыню бачыла іх у такой колькасці. У анадырскім заапарку жыла некалькі пар кароў – старэнькіх, аблезлых і прастылых. Іх было шкада. Не да веры было, што гэтыя гаротныя істоты здолелі б выжыць па-за вальерам… Але вось жа яны, проста за вакном!
Вынтэнэ зачароўвалі краявіды крайняй Чукоткі. Усе гэтыя гаі экзатычных дрэваў, лугі, пакрытыя дзівоснымі краскамі, ненатуральна цёплыя рэкі…
Цікава, як выглядалі гэтыя мясьціны трыста гадоў таму? Мабыць тут быў непраходны лес. З ваўкамі, мядзьведзямі і рысямі… А сярод бярозаў нячутна краліся паляўнічыя-маскавіты. За плячыма прымітыўны мушкецік, а ў рукох завостраная алебарда. Паляўнічы робіць ёй надрэз на кары і на зямлю ліецца чысты, быццам сляза, бярозавы сок. Маскавіт прыпадае ртом да разрэзу і п’е. Менавіта бярозавым сокам маскавіты аднаўлялі мужчынскую моц. “Дзе ж я гэта чытала?” – падумала Вынтэнэ. Здаецца, ў сьведчаньнях першапраходцаў. Яны яшчэ заспелі старажытныя звычаі тубыльцаў.
Страшна падумаць, што зрабілі чукчы з гэтым некранутым краем! Лясы павысяканыя пад корань, рэкі забруджаныя прамысловымі адкідамі…
А тубыльцы, былыя гаспадары гэтых мясцінаў? Сагнаныя і асіміляваныя. Пазабываныя традыцыі продкаў, пазабываныя народныя рамёствы. Нават маскоўская мова выціснутая з ужытку – паўсюль чуецца толькі адна чукоцкая.
Часам Вынтэнэ робіцца сорамна. Сорамна за краіну, за суайчыньнікаў… Продкі Вынтэнэ былі ваярамі. Яны асабіста прымалі ўдзел ва ўтаймаваньні Масквы і Казані. Нападалі на стойбішча тубыльцаў, кралі быдла, забівалі мужчын, гвалцілі жанчын… Цяпер пра гэтае стараюцца не згадваць. У школьных падручніках пішуць, быццам Масква дабраахвотна ўвайшла ў склад Чукоткі. І дзеці вераць. Бо цяжка ўявіць, каб сьмешны няўклюдны маскавіт – герой показак – мог, ці схацеў супрацьстаяць чукчам. Ён жа толькі і ўмее, што паўтараць: “Мая ведай, наш сталіца – Анадыр! Мая жадаць шмат вучыцца, каб быць, як чукча!”
У купэ зазірнула правадніца.
- Мы ўжо пад’яжджаем, - паведаміла яна. – Праз паўгадзіны зачыняю прыбіральні.
Масква расчаравала Вынтэнэ. Пасьля Анадыру, зь ягонымі ярангамі на сорак паверхаў, падвеснымі аўтадарогамі, падземным цягніком да Канчалану, местам яе не назавеш. Хутчэй, мястэчка, ці, нават, сяло. Насельніцтва - тысяч дзесяць, ня больш. Увесь цэнтр забудаваны панэльнымі пяціпавярховікамі. Пасярэдзіне – бясформенная яранга мясцовай рады – “парляманту” Маскоўскай аўтаномнай акругі. Што ў ёй такога “аўтаномнага”, было незразумела. Звычайная адміністрацыйная адзінка, як дзясяткі іншых. Ды й мінакі на выгляд мала чым розьніліся ад жыхароў Цюмені або Чыты.
Дзе, Вынтэнэ, тое баечнае места, якое ты так часта сьніла? Экзатычнае і шумнае, з бярвенчатымі "ізбамі"… На вуліцах белабрысая круглавокая дзятва водзіць “карагоды” і грае ў “чахарду”. Жанчыны ў “какошніках” сьпяваюць працяжныя песьні. А мужчыны ў “картузах” сядзяць на прызьбе і граюць на балалайках. Дзе тая Масква, у якую ты верыла? Яе няма. А можа ніколі і не было. Перад Вынтэнэ звычайны раённы цэнтр. Ня больш і ня менш. Хоць зараз жа вяртайся назад!
На вакзале яе сустракалі.
- Я Кэленкеў, - прадставіўся мужчына гадоў пад сорак. – Даручылі цябе сустрэць.
- Вынтэнэ, - сказала дзяўчына.
- Ведаю, ведаю. Журналістка. Прыехала пра маскавітаў пісаць. Нам у адміністрацыю патэлефанавалі, папярэдзілі…
Кэленкеў панёс валізу да машыны.
- Нам тут побач, - прыгаворваў ён. – Маглі б нават пехатою…
- Скажыце, а дзе знайсці маскавітаў? – спытала Вынтэнэ.
Ды дзе заўгодна! Тут, у месьце, іх тысячы тры. Бяры інтэрвію колькі хочаш!
- Я сапраўдных шукаю, разумееце? Такіх, каб у "ізбах" жылі, коней пасьвілі, па-маскоўску гаварылі…
- Дзікуноў хіба? – зьдзівіўся Кэленкеў. – Ды гэткіх няма цяпер. Не засталося. Усе ў інтэрнатах вучыліся, усе па-чукоцку шпараць. На матацыклах ездзяць, пра коней забыліся.
- То я дарма прыехала?
- Ну чаму ж? У нас ёсьць цудоўны народны ансамбль. “Валенкі” называецца. У іх там і строі маскоўскія, і сьпевы на тутэйшую музыку, і спектаклі. Усё на чукоцкай, усё зразумела. А яшчэ краязнаўчы музэй…
- Вы мяне ня так зразумелі, - перабіла Вынтэнэ. – Я сапраўдных маскавітаў шукаю, не чукотызаваных. Тых, што сьпяваюць на маскоўскай гаворцы.
Кэленкеў паціснуў плячыма.
Ну, дачушка, калі табе экзотыка патрэбна, - едзь у вёску.
- Я вам не дачка і прашу зьвяртацца да мяне на “Вы”, - Вынтэнэ не любіла фамільярнасьці.
- Ох ужо гэтыя анадырцы, - прабурчэў сабе пад нос Кэленкеў.
Вынтэнэ зрабіла выгляд, што не пачула. Іншагароднія ня любяць анадырцаў, лічаць іх снобамі. Звычайны комплекс жабрака адносна забясьпечанага. А чым, як не галэчаю, ганарыцца немаладому мужчыне з правінцыі?
- Прыехалі, - буркнуў Кэленкеў, - вось ён, гатэль.
Гатэль “Масква” аказаўся ўтульным. А для правінцыі нават “шыкоўным”. У кожным нумары – асобны душ і прыбіральня. Ложкі запраўленыя ахайна. Вокны вялікія, са шторамі. Каб яшчэ краявід за вокнамі памяняць…
- У нас тут учора замежнікі пасяліліся, - па сакрэту паведаміў швайцар. Ён казаў гэта так, быццам замежнік – гэта нешта асаблівае. Такім тонам паведамляюць пра прыезд прэзідэнта ці, як мінімум, эстраднай зоркі.
- Турысты? – спытала Вынтэнэ.
- Што вы?! Навукоўцы!
- У вас тут навука разьвітая?
- Ну, разьвітая ня разьвітая, для іхнай навукі тут самае месца.
- Што ж гэта за іхная навука? – з’едліва сказала Вынтэнэ.
Але швайцар не зразумеў іроніі..
- Этнаграфія, - патлумачыў ён. – Ездзяць па ўсёй акрузе і маскавітаў вывучаюць. Самі яны з Літвы, а для літвінаў маскавіты – як для нас каракі.
- Літвіны?
- Літвіны. Мы ж, ведаеце, на мяжы. Вунь, за Ржэвам ужо й Літва.
Літвінаў было трое - два мужчыны і маладая жанчына.“Неяк мала для экспедыцыі” – падумала Вынтэнэ. Яны былі высокімі – на галаву вышэй за сярэдняга чукчу. Ну і, вядома ж, сьветлавалосыя і блакітнавокія – проста як тубыльцы зь дзіцячых кніжак. Сярэдні анадырац наўрад ці адрозьніў бы іх ад маскавітаў і эрзанцаў – пра якіх, зрэшты, таксама нічога ня ведаў.
Вынтэнэ падышла.
- Добры дзень, - сказала яна.
- Дзень добры, - адказалі ёй. – Якую ласку можам зрабіць пані?
- Вы этнографы?
- Так, мы этнографы, - адказаў адзін з мужчынаў. – З Менскага ўнівэрсытэту мы прыехалі сюды. Нашага побыту на Чукотцы мэта – даследваць малых карэнных народаў культуру і традыцыі. Напрыклад, мы працуем у праекце навуковым па маскавітаў вывучаньню.
Ён гаварыў па-чукоцку з моцным акцэнтам. Старанна падбіраючы словы – быццам баяўся памыліцца.
- Мяне – завуць – Вінтэнэ, - знарок павольна прадставілася дзяўчына. – Я – журналістка, прыехала – сюды – з - Анадыру.
- Я сябе называю Ўладзімер Радкевіч, - сказаў мужчына. – Вельмі прыемна мне заключыць знаёмства з Вамі.
- Мне таксама вельмі прыемна. Разумееце, я рыхтую рэпартаж пра маскавітаў. Хацела сустрэць сапраўдных, некранутых цывілізацыяй. А тут, у Маскве, такіх не засталося. Яны тут усе асіміляваныя.
Літвіны маўчалі.
- Вазьміце мяне, калі ласка, з сабой, у экспедыцыю., - папрасіла нарэшце Вінтэнэ.
- Вы, калі разумею правільна Вас, просіце каб паехаць з дасьледчай групай нашай?
- Так, - сказала Вынтэнэ. – Вазьміце мяне, я ня буду вам перашкодаю…
Літвіны пачалі спрачацца пра нешта на сваёй мове. Вынтэнэ нічога не разумела. Яна адчувала сябе маленькай дзяўчынкай, якая ўслухоўвалася ў размовы дарослых.
У размове раз за разам праскоквала слова “kava”.
Нарэшце літвіны прыйшлі да адной думкі. Уладзімер выступіў парлямэнцёрам.
- Мы ў момант сапраўдны не яшчэ едзем, - пачаў ён. – Магчыма здарыцца, экспедыцыя наша што будзе адкладзена. Аднак няма перашкоды нам з Вамі ніякай зрабіць пажаданае знаёмства. Мае таварышы, і я таксама, каву ідзем піць зараз. Пані хоча калі, да нас вітаем далучыцца.
“Дзе яны чукоцкую вучылі?” – раздражнёна падумала Вынтэнэ. І тут жа ёй зрабілася сорамна за такія думкі. “Я нічым ня лепшая за шавіністаў з Анадыру, -падумала яна. – Людзі прыехалі з-за мяжы, намагаюцца гаварыць па-нашаму… А я ня тое што літвінскай ня ведаю – я нават эскімоскую як трэба не засвоіла!”
- Так, вядома ж, хадзем! – пагадзілася анадырка.
Знаёміцца пажадана цяпер ужо, - сказаў Уладзімер. – Гэта Хрысьціна Луцкевіч, асьпірнтка наша ёсьць…
- Знаёмства прыемнае, - сказала Хрысьціна.
- А вось доктар Вінцук Варонка, - працягваў Уладзімер.
- Прыемна знаёміцца вельмі з пані, - кіўнуў галавой доктар Варонка.
- A heta – Pani Vyntene z Anadyru, - прамовіў Уладзімер на незразумелай мове. Вінцук і Хрысьціна пасьміхнуліся.
Размова атрымалася крыху дзіўнай. Вынтэнэ ня ведала літвінскай, літвіны блага валодалі чукоцкай. Гаварылі яны павольна і з жахлівым акцэнтам. Фразы атрымліваліся экзатычнымі й малазразумелымі. Суразмоўцы ўвесь час пераходзілі на сваю мову. Размова перапынялася доўгімі паўзамі.
Вынтэнэ здалося, што Хрысьціна і Вінцук яе разглядваюць. Быццам ацэньваюць. Час ад часу, гэтыя двое абменьваліся позіркамі і ледзь заўважнымі усьмешкамі. Уладзімер, здавалася, не заўважаў гэтай “гутаркі”. З усіх трох, гаварыў пераважна ён.
- Пасярод Масквы ваколіцаў шмат помнікаў ёсьць эпохі былой, - распавядаў ён Вынтэнэ. – Вельмі цікавыя сярод іх знаходзяцца. Калі прыгадаць, напрыклад, Крэмль.
- Што-што прыгадаць? – перапытала Вынтэнэ.
- Крэмль.
- Што гэта такое,
- Ёсьць Крэмль старажытная маскоўская… fartecyja. Як сказаць “fartecyja” па-чукоцку? – спытаў Уладзімер у сяброў.
- Крэпасьць, - пераклаў Вінцук. – Кажа Ўладзь – Крэмль маскоўская крэпасьць старажытная, побач знаходзіцца зусім. Мы заўтра ў гэты кірунак намер маем ісьці дасьледваньняў для.
- А хіба ў маскавітаў былі крэпасьці? – зьдзівілася Вынтэнэ. – Я чытала, што яны жылі ў “ізбах”.
- “Ізба” – селяніна-маскавіта жыльлё ёсьць, - патлумачыў Уладзімер. – Маскавіт-забясьпечаны жыў у “палатах”, так бы мовіць. Фартэцыя абаронай была для таго і для гэтага.
- Я чамусьці думала, што маскавіты былі прымітыўным народам. Ну, да прыходу чукчаў.
Суразмоўцы пераглянуліся.
- Čukocki nacyjanalizm, - уздыхнула Хрысьціна.
Вынтэнэ зразумела, што сказала нешта ня тое.
- Skul joj viedać historyju? – сказаў Уладзімер.
Ён зьвярнуўся да анадыркі:
Маскавітаў цывілізацыя разьвітая надзвычай была. Сярод гэтай краіны народаў маскавіты знаныя былі, як адважныя ваяры. Быў у іх і зброі выраб наладжаны. Метал, порах, агнястрэльнаю зброю выраблялі яны. Маскоўскія князі-цары разьбілі Ханства-Казань і Ханства Астрахань. Часта набегі рабілі таксама на Літву і на Русь-Кіеў. У 1514 захапілі літвінскае места Смаленск яны нават, і трымалі сто гадоў амаль. Чукчы, калі прышлі, Масква-места мела жыхароў 200 тысяч.
- 200 тысяч? – не паверыла Вынтэнэ.
- Раскопак дадзеныя пацьвярджэньне даюць такой лічбе. Потым многія памерлі праз хваробы, якія чукчы прынесьлі. Апрача таго, у няволю пагналі многіх. Але фартэцыя-Крэмль захавалася да часу гэтага, цяпер. Вельмі разбураная, аднак знаходзіцца.
- Чаму ж там ня ўладкавалі музэй? – спытала Вынтэнэ.
- Мяркую, Чукоткі ўрад сучасны ня мае такога інтарэсу, - адказаў Уладзімер. – Верагодна не паказаць хоча, што дадзеная тэрыторыя разьвітая была вельмі да чукчаў яшчэ.
- Але ж гэта несправядліва! – вырвалась у Вынтэнэ.
Уладзімер паціснуў плячыма.
- У справы ўнутраныя Чукоткі мы ўмяшальніцтва ня зробім. Наша задача – дасьледваньне маскавітаў ёсьць. Справядлівасьці трэба дамагацца Чукоткі грамадзянам.
- А вы дакладна нічога ня блытаеце? Там сапраўды фартэцыя?
- Ня верыце – паглядзець можаце з намі, не далей заўтра чым, - сказаў Вінцук.
- Запрашаю Вас асабіста, - дадаў Уладзімер.
- Вой, дзякую!
Вынтэнэ дакранулася да ягонай рукі. Той пасьміхнуўся.
- Заўтра ў вестыбюль а шостай раніцы трэба быць.
- Так рана?
- Так. Аднак, магчыма, магу прапанаваць абудзіць вас пятай гадзіне каля, - ветліва прапанаваў этнограф.
- Хвайна! – Узрадавалася Вынтэнэ.
Некалькі хвілін яны з Уладзімерам глядзелі адзін на аднаго і недарэчна ўсьміхаліся.
- Jana tabie daspadoby? – гульліва спытала Хрысьціна.
Уладзімер зрабіў выгляд, быццам не пачуў.
- Nie, skažy ščyra, Uladź, ty ž jaje chočaš? – не адставала літвінка.
Уладзімер толькі адмахнуўся.
- Dumaju, u ciabie jo ŭsie šancy, - заўважыў Вінцук.
- Пра што вы гаворыце? – не зразумела Вынтэнэ
- Заўтра горача магчыма будзе і трэба ня браць вопраткі непатрэбнай цёплай, - патлумачыла Хрысьціна.
Уладзімер правёў Вынтэнэ да дзьвераў пакою.
- Раніцы а пятай гадзіне абуджу… - сказаў ён.
- Да заўтра… - сказала дзяўчына.
Уладзімер зірнуў ёй у вочы.
- Ночы добрай, Вынтэнэ… Dabranač.
Вынтэнэ не магла заснуць. Лежачы ў ложку, яна ўзгадвала мінулы дзень. Прыезд, гатэль… сустрэча зь літвінамі… У памяці ўзьнікаў твар Уладзімера. Валасы й барада пясчанага колеру. Круглыя, блакітныя вочы. У поглядзе бліскала лёгкая іронія і, адначасова, нейкая дзіўная для мужчыны пяшчота. Здавалася, што ён зазіраў Вынтэнэ ў душу… “Недарэчна неяк, я ж зусім ня ведаю яго, - падумала яна. – Прыдумваю абы што!” Толькі ж.. Вобраз ніяк не хацеў сыходзіць. Цяпер Вынтэнэ бачыла літвіна цалкам, з ног да галавы. Цікава, які… Дзяўчына пачырванела. “У белых людзей ненатуральна вялікая плоць.” – прамільгнула ў галаве. Дзе ж яна чытала пра гэта? У жоўтай прэсе? У інтэрнэце? Ці па тэлевізары чула? Яна старалася прагнаць ад сябе дурныя думкі. “Заснуць! Трэба зараз-жа заснуць!” Але думкі не слухаліся. Наадварот, уяўленьне малявала ўсё больш непрыстойныя сцэны. Вынтэнэ перастала супраціўляцца. Яны быццам аддалася яму – чужынцу, эўрапейцу, практычна тубыльцу… Так! Хай бярэ яе, чысьценькую чукоцкую дзяўчыну з добрай сям’і! Хай валодае ёй, быццам дзікункай! Рукі лашчылі цела. Вынтэнэ ўяўляла, як Уладзімер нахіляецца над ёй. Як ён сьцягвае зь яе коўдру. Як цалуе. Пальцы злёгку сьціснулі смочкі… “Ён цалуе мае цыцкі, - уяўляла Вынтэнэ. – Я абдымаю яго, прыціскаею да сябе… Якія ў яго моцныя рукі… Я дапамагаю яму зьняць кашулю, расшпільваю сподні…” Рука прасьлізнула ўніз жывата…
Вынтэнэ абудзілася ад груката ў дзьверы. Яна ўстала з ложка і накінула халат.
- Хто там?
- Гэта Ўладзімер ёсьць, - пачуўся голас літвіна. – Мы знаёмства ўчора мелі з Вамі.
- Зараз адчыню.
Вынтэнэ зірнула ў люстэрка – нічога, ёй нават пасуюць раскудлачаныя валасы. Яна адчыніла дзьверы.
- Раніцы добрае Вам, - Уладзімер нахіліў галаву. – Пятая раніцы гадзіна зараз, і я абудзіць абяцаў Вас.
Яна прыгадала ўчорашні фантазм і адчула, што чырванее.
- Дзякую, што абудзілі, - як мага больш абыякава сказала яна.
“Можа адмовіцца? – падумала Вынтэнэ. – Яшчэ ж ня позна!”
“Нельга, - забараніла яна сабе. – На першым месцы зараз рэпартаж.”
- Падзякі ня варта гэта, - ветліва адказаў субяседнік. – Чакаць праз гадзіну ў фае Вас будзем.
Ён ізноў пакланіўся і адышоў ад дзьвярэй. Зачыніўшы іх, Вынтэнэ пасьпяшалася ў душ.
Машына спынілася на ўзлеску. Пасажыры выйшлі.Сонца біла ў твар, цёплы ветрык разьвяваў валасы.
- Але ж і цёплая тут вясна! – сказала Вынтэнэ. – У нас, у Анадыры, яшчэ сьнег ляжыць.
- Холад ёсьць тут, як сабачы, - адгукнуўся Вінцук.
Ён цёр замерзлыя рукі.
- Далей ходам пешым ісьці належыць, - сказаў Уладзімер.
- Вы там ужо былі? – спытала Вынтэнэ.
- Некалькі разоў летась, аднак надоўга – не.
- Voś hetaja ściežka, - сказала Хрысьціна і пераклала для Вынтэнэ: - Дарогай тут належыць ісьці.
- Сьцежка ішла ў лес. Лес быў сапраўдным, непраходным – быццам у прыгодніцкіх кнігах.
- А не заблукаем? – спытала дзяўчына.
- Дарогу ведаем ужо мы, - супакоіў Уладзімер. – За год мінулы зьмены верагодныя мала.
Вінцук і Хрысьціна вырвалісь далёка наперад і зьніклі за дрэвамі. Уладзімер і Вынтэнэ ішлі побач. Абодва маўчалі. Вынтэнэ ня ведала, што казаць. Пра што думае гэты літвін? Заўжды ветлівы, заўжды ахайны… Здаецца што ён зусім не зьвяртае на яе ўвагі, як на жанчыну. “Усё ж такі з чукчамі лягчэй. Наш бы ўжо даўно распачаў гаворку, стараўся б насьмяшыць, уразіць. Распавядаў бы пра свае подзьвігі. “ А чужынец ідзе сабе побач – і ні слова. Спакойны, упэўнены “Быццам і не патрэбная я яму…Навошта ж тады ён узяўся абудзіць мяне?”
Вынтэнэ паспрабавала абстрагавацца – сканцэнтравацца на навакольнай прыродзе. Дрэвы былі высокімі і, мабыць, вельмі старымі. Хвоі і яліны чаргаваліся зь бярэзінамі. Сьцежка час ад часу патанала ў хмызах. Часам даводзілася ісьці цугам, і тады Вынтэнэ бачыла толькі сьпіну літвіна і джынсы… пад якімі ўгадываліся крамяныя ягадзіцы. Дзяўчына старалася не апускаць вачэй.
Лес скончыўся. Падарожнікі выйшлі да ракі.
- На лева цяпер перасоўвацца неабходна, - сказаў Уладзімер.
- Што гэта за рэчка? Спытала Вынтэнэ.
- Чукчы называюць Няглін яе. На гаворцы, аднак, маскавітаў Няглінка завецца яна.
Ня-глінка? Што гэта азначае?
- Верагодна, рака, дзе ёсьць гліны адсутнасьць.
Рэчка была вузкай, па абодва бакі рос лес.
“А гэтая рака цячэ тут ужо тысячы гадоў, - падумала дзяўчына. І за тысячы гадоў нічога не зьмянілася. Тыя ж хвоі, тыя ж бярэзіны на беразе… Той самы хмызьняк… толькі маскавіты сышлі. ..“
- Глядзіце, Крэмль ёсьць гэта! – аб’явіў Уладзімер.
Перад імі была сапраўдная фартэцыя. Сьцены і вежы выкладзеныя з чырвонай цэглы. Перад фартэцыяй – роў.
- Нічога сабе! – вырвалось у Вынтэнэ.
Збудаваньне здалося ёй грандыёзным і велічным. Хто б мог уявіць, што ў дзікіх лясох Маскоўскай АА хаваецца нешта падобнае?
- Дзяўчына дастала фотаапарат.
- Кадры берагчы належыць, унутры паколькі яшчэ будзе цікавей, - параіў Уладзімер.
- Нічога, у мяне яшчэ дзьве касэты. Паслухайце, сфатаграфуйце мяне на фоне вежы!
Праз роў быў перакінуты мост. Мост быў драўляны. Ён моцна пахіліўся ад часу.
- Асьцярожнай будзьце! – Уладзімер падаў Вынтэнэ руку і дапамог перайсьці. Рука была цёплая і моцная….
Брама выбітая – аскепкі дагэтуль валяліся вакол. Вынтэнэ зрабіла яшчэ некалькі здымкаў.
- Чукчы абложвалі фартэцыю, - патлумачыў этнограф. – Гарнізон бяз ежы знаходзіўся доўга і моцы ня меў ужо абарону весьці. Тады тыя, што напад мелі, зламалі браму і на дзядзінец увайшлі хутка. Тыя хто абараняў, забітыя усе, выключэньняў няма.
Вынтэнэ зачаравана глядзела навокал. Няўжо тубыльцы маглі пабудаваць такое? За брамай адкрываўся дзядзінец, забудаваны высокімі ярангамі. Большая частка будынкаў была разбурана. Але нават гэтыя руіны казалі пра многае. Якая зграбнасьць, якая прыгажосьць была ў кожным ацалелым будынку!
- Гэта ж вялікая цывілізацыя! – усклікнула Вынтэнэ. – Як жа яна магла загінуць?!
- Вялікія цывілізацыі нават гінуць часам, здараецца, - адказаў Уладзімер. – Чукчы мацней былі і больш рашучымі, сабралі плямёны-народы розныя з тых, хто Масквой пакрыўджаны быў. Разам удар нанесьлі раптоўны, абдуманы старанна. Не маглі маскавіты чакаць. Чукчаў лічылі яны дзікунамі.
- Чукчаў – дзікунамі? – не паверыла Вынтэнэ. – Хто, маскавіты так лічылі? Думка здалася ёй сьмешнай. Яна ўявіла сабе прымітыўнага тубыльца ў аблавусе й лапцях, які недаверліва глядзіць на шматпавярховыя ярангі, хуткасныя цягнікі, звышгукавыя самалёты… “Дзікуны, аднак!” – бурчыць ён і ідзе ў лес пасьвіць кароў.
- Сьмяяцца не разумна ёсьць над гэтым, - нечакана суха сказаў літвін. – Цывілізацыя Масквы больш старажытная была, цывілізацыя Чукоткі за. Тэхналёгій сваіх большую частку пазналі чукчы ў XVII стагоддзі, у вайны часе 1641 года й пазьней нават. Дагэтуль наперадзе іх Масква была тэхнічна й культурна.
- Ну, добра, - ня злуйцеся…
Яна на ўсе вочы разглядвала Крэмль.
“Можа яно й праўда? – падумала Вынтэнэ. – Дзікуны ж такое не пабудавалі б. На цэнтральнай Чукотцы, напрыклад, я нічога падобнага ня бачыла. Хто ж мы, чукчы, у параўнаньні зь імі?”
У ёй ізноў абудзілася пачуцьцё віны. “Мы разбурылі іх цывілізацыю, - думала дзяўчына. – Захапілі іх краіну. А цяпер яшчэ зьдзекуемся, показкі распавядаем. І хлусім жа, хлусім, быццам яны дабраахвотна ўвайшлі ў склад Чукоткі!”
Уладзімер падышоў да збудаваньня з пахіленым крыжом на даху. Ён махнуў рукой і нахіліў галаву. Вынтэнэ чытала, што такім спосабам тубыльцы адганяюць злых духаў.
Літвін увайшоў у сярэдзіну. Дзяўчына пайшла за ім.
- Гэта – свяцілішча маскавітаў? – спытала яна.
- Carkva, ціха патлумачыў Уладзімер.
У яранзе было прасторна і пуста. Сьцены былі размаляваныя абразамі. “Даволі няблага, - падумала дзяўчына. – Прыгожа нават”. У далёкім канцы залі было відна нешта падобнае да варотаў. “Цікава, нашто яны тут? Там нейкі іншы пакой?” Вынтэнэ хацела падысці бліжэй, але не наважвалася.
Уладзімер зрабіўся нейкім урачыстым. Ён стаяў ціха, амаль не варушыўся. Шэптам паўтараў нейкі тэкст. Пасьля заканчэньня літвін ізноў зрабіў жэст, які адганяе духаў.
- Хадзіць будзем далей, – сказаў ён.
- Але…
- Літвін узяў яе за руку і вывеў з “carkva”.
Яны стаялі на вежы. Унізе, амаль пад нагамі злучаліся дзьве ракі.
- Рака Масква знаходзіцца зьлева, - патлумачыў Уладзімер. – Рака Няглінка справа ўпадае ў яе.
Было нешта чароўнае ў гэтым месцы. Першабытны краявід. Глухія лясы, санлівыя рэкі… А на іх тле – руіны загінулай цывілізацыі. Час быццам спыніўся. Не было ні мінулага, ні будучага, ні, нават, цяперашняга. Быў толькі веснавы дзень і цёплы ветрык, і дзьве ракі пад вежай.
Уладзімер абняў Вынтэнэ. Вусны сустрэліся. Дзяўчына заплюшчыла вочы. Яе ніколі яшчэ не цалавалі так пяшчотна. Мужчына забаўляўся яе вуснамі…
“Як гэта магло здарыцца? – падумала Вынтэнэ. І адразу ж: - Я ж сама гэтага хацела… Чаго хвалюешся, дурніца? Гэта ж толькі пацаланук! Ты што, упершыню цалуешся?” Усё-ткі гэты раз быў нейкі асаблівы, непадобны.
Яна зірнула на літвіна і ўсьміхнулася. Усьміхнуўся і ён.
- Вы злуецеся не? – спытаў ён.
Вынтэнэ паклала яму рукі на плечы.
- Вядома ж не, дурненькі.
Цяпер ужо цалавала яна…
- А, voś vy dzie! – усклікнуў Вінцук. – А my vas paŭsiul šukajem!
- Розыск праводзім у мясьцінах усіх вас, - дадаў ён па-чукоцку.
- Мы знаходзімся ў мясьціне гэтай увесь час, - па-чукоцку ж адказаў Уладзімер. – Адрозна ад вашых паводзінаў.
- Ja baču, vy tut čas nie marnavali, - з усьмешкай заўважыла Хрысьціна. Уладзімер усё яшчэ трымаў Вынтэнэ за руку.
- Vy taksama, - азваўся ён.
Вынтэнэ заўважыла, што сукенка Хрысьціны злёгку пакамечаная і апранута не зусім роўна.
- Ну, Крэмль уражаньне якое зрабіў для Вас? – пацікавілася літвінка.
- Вельмі спадабаўся, - прызналася анадырка. – Я і ня думала, што такое бывае.
- Вы не знаходзіліся дагэтуль у краіне нашай, - заўважыў Вінцук. – Замкі больш прыгожыя там яшчэ і ў колькасьці значна большай.
- Паедзеш, магчыма, у наш край у пэўны момант, - сказаў Уладзімер.
- Можа і паеду, - сказала Вынтэнэ. – А мяне бяз візы пусьцяць?
- Dyk vy što, tolki calavalisia?! – не паверыла Хрысьціна.
- Tak, - адказаў Уладзімер.
- A ja ŭžo padumała…
- Nam hetaha było dastatkova.
- Chryścia, pakiń Uładziu ŭ spakoi, - пасьміхнуўся Вінцук. – Kožnamu ŭ hetym žyćci svajo…
Вынтэнэ вярталася з карчоў. Літвіны сьціхлі, быццам яна магла зразумець іх.
- Навучыце мяне літвінскай мове, - папрасіла Вынтэнэ.
- Мова наша вельмі складаная ёсьць быць, - адгукнуўся Вінцук. Ён сядзеў за стырном. – Асабліва цяжка вывучаемая ёсьць яна для чукчаў.
- А раптам у мяне атрымаецца? Не здавалася дзяўчына.
- Магчыма патрэбна Ўладзь каб дапамогу зрабіў Вам, - нявінна прапанавала Хрысьціна.
- Радасьць толькі зробіць для мяне тваё навучаньне мове літвінаў, - сказаў Уладзімер.
- Уладзь? – перапытала Вынтэнэ. – А цябе хіба не Ўладзімерам завуць?
- Уладзь – скарот ёсьць ад Уладзімер імені, патлумачыў тот. – Так сябры і родныя людзі называюць мяне.
- Можна і я цябе так буду зваць?
- Можна безумоўна для цябе, - усьміхнуўся Ўладзімер.
І зноў Уладзімер правёў яе да пакою. У дзьвярох яны пацалаваліся.
“Што рабіць, калі ён захоча ўвайсьці?” – падумала дзяўчына. І ту жа зразумела, што пытаньне чыста рытарычнае. Вядома ж, яна яго пусьціць…
- Dabranač, - сказаў кавалер.
- Што?
- “Dabranač” на літвінскай “ночы добрай” значыць.
- D’a –brn – n’ač. Uładź! – з цяжкасьцю прамовіла Вынтэнэ.
- Малайчына!
Літвін усьміхнуўся і пацалаваў ёй руку.
- D’a –brn – n’ač, - паўтарыла дзяўчына і зачыніла дзьверы.
Раніцою яна сустрэла Хрысьціну і Вінцука. Тыя патлумачылі ёй, што назаўтра адпраўляюцца ў экспедыцыю. Едуць яны ў стойбішча маскавітаў – “дзярэўню”. Там, быццам бы захаваліся першабытныя звычаі. “Дзярэўня” – дзесьці ў Белаазёрскім раёне. Дабірацца прыйдзецца гэлікоптэрам: дарогі туды не зрабілі. Дзяўчына спытала, дзе Ўладзімер. Аказалася, што ён паехаў дамаўляцца з пілотамі.
- Ён іншых лепей мову чукоцкую ведае, - патлумачыла Хрысьціна. – Хочаш з намі быць дзень гэты?
Вынтэнэ пагадзілася.
Уласна кажучы, ісьці не было куды. Масква – мястэчка невялікае. Зь цікавостак – кінатэатр, супэрмаркет ды колькі рэстарацый. Быў яшчэ краязнаўчы музэй. Вось яго літвіны і абралі.
- Гэта ў цэнтры места, - патлумачылі ў гатэлі. – Сядзеце на другі аўтобус – і да прыпынку “Пошта”.
- Другі аўтобус? – не зразумелі літвіны.
- Аўтобус другога маршруту…
Музэйны Цэнтр “Спадчына Масквы” складаўся з чатырох заляў. Першая была прысьвечана ледавіковаму перыяду, другая – дачукоцкай Масковіі, трэцяя – першым чукоцкім пасяленцам. А апошняя, вядома ж, сучаснай Маскве.
У “ледавіковай” залі літвіны не затрымаліся. Абмінуўшы плястыкавага маманта, яны пасьпяшаліся далей. У другой залі было прасторна. Экспанатаў раз-два і ўсё. Маскоўскі народны строй – мужчынскі і жаночы. Лапці, картузы, какошнікі, сарафаны… Потым – макет "ізбы". З печкай, услонамі, сталом. Начыньне – драўляныя лыжкі, талеркі. Прылады працы – прымітыўныя, іржавыя. Са зброі былі кісцень, самастрэл і алебарда. Вось і ўсё.
Значна больш багатай выглядала заля першапраходцаў. Літвінаў аднак яна не зацікавіла, ды й Вынтэнэ…
Галоўнай аздобай чацьвёртай залі быў плякат: “Рукі працоўных пераўтварылі суворы калісьці край”. На сьценах – здымкі фабрык, аэрадромаў і аўтавакзалаў. Яшчэ, праўда, макет парахода, які хадзіў паміж Казаньню і Цьвер’ю.
Вынтэнэ спадабалася фатакартка цьвярскога порту. Мястэчка было малое, нават меньшае за Маскву. Але вось рака… Рака зачароўвала…
- Падабаецца табе выява? – спытала Хрысьціна.
Яна абняла дзяўчыну… і адразу ж адпусьціла. Яе далонь дакранулася да далоні Вынтэнэ.
Вынтэнэ зірнула на літвінку. Тая ўсьміхалася.
- Рака Волга назву носіць.
- Я ведаю… - сказала Вынтэнэ. – Проста фотка прыгожая.
- Жаданьне тваё, калі, паехаць на Цьвер ня цяжка.
- Я б хацела… Але ж мы ляцім да Белавозера?
- Страшна не. Пасьля вяртаньня часу хапае наведаць Волгу.
- Ведаеш, мне вельмі спадабаўся Крэмль, - сказала Вынтэнэ.
- Пакажам іншае яшчэ таксама, - паабяцала літвінка.
Падышоў Вінцук.
- Маладыя пані ісьці не жадаюць да абедзенага месца? – прапанаваў ён.
- Скажыце, вы – сужэнцы? – спытала Вынтэнэ.
- Шлюб не, - адказаў Вінцук.
- Ёсьць мы каханкі, - дадала Хрысьціна.
У гэлікоптэры страшна шкамутала. Літвіны, здавалася, прызвычаіліся да такіх умоваў. Яны перамаўляліся і глядзелі ў вакно. Выгляд насамрэч адкрываўся дзівосны. Унізе – суцэльны лес. Дзе-нідзе блішчаць рэкі і азёры. Яранг нідзе не відаць. Ды й наогул аніякіх слядоў чалавечай дзейнасьці. Усё тут, як у мінулым…
Вынтэнэ было не да краявідаў. Ёй было блага. Уладзімер узяў яе за руку.
- Страшна не, страшна няма нічога, - паўтараў ён. – Прыляцім хутка ўжо зусім.
Ён цалаваў дзяўчыну ў шчаку. Лашчыў па галаве, быццам малое.
- Ды што ты, Уладзь, - сказала Вынтэнэ. – Са мной усё добра.
Яна заплюшчыла вочы.
- Прыляцім ужо амаль, - чула яна. – Доўгасьці няма зусім…
Потым было Белавозера – стойбішча на тысячу жыхароў. У цэнтры яшчэ захаваліся старажытныя руіны. Складана сказаць, што гэта была за яранга і для чаго яна прызначалася. Але, мусіць, нешта вялікае і значнае. І, вядома ж, дачукоцкага часу. Вынтэнэ зрабіла здымкі.
Доўга затрымлівацца не давялося. Усюдыход павёз экспедыцыю ў “дзярэўню” Глушкава. Аказалася, што “дзярэўня” зусім ня ўласнае імя. Гэта проста маскоўскае слова, якое абазначае “стойбішча”.
Глушкоўскае сельскае паселішча налічвала сотню чалавек. Галоўная вуліца называлася “Моладзевай”. На яранзе з бэтону вісела шыльдачка: “Вясковая рада”. Рада была падрапаная, яе не пашкодзіла б пафарбаваць.
- Дык вы, значыцца, зь Літвы? – спытаў старэнькі маскавіт.
- Зь Літвы, - адказаў Уладзь. – Здагадацца як Вы здолелі?
- Я тут, аднак, старшыня, - патлумачыў дзед. – Мяне становішча абавязвае ведаць. Ды ўжо ўся вёска ведае. Зухі бадай ужо разьнесьлі вестачку.
- А моваю маскоўскаю гаворыце Вы?
- Як жа ж не гаварыць, гутарым паціхеньку…
Уладзь перайшоў на маскоўскую гаворку.
Стары зьдзівіўся.
- Ды дзе ж вы так навучыліся? – спытаў ён па-чукоцку.
Уладзь ізноў загаварыў па-маскоўску. Старшыня завагаўся і пераўшоў на родную мову.
- З чужынцамі-прыежджымі на чукоцкай яны гаворку падтрымліваюць, - шапнула Хрысьціна Вынтэнэ. – Нават калі прыежджы маскоўскаю размаўляе.
- А чаму? – спытала анадырка.
- Сорам маюць да сваёй гаворкі. Думаюць: карыстаешся роднай мовай, значыцца дзікун, нячукча.
Вынтэнэ зрабілася сумна.
- Няўжо гэта мы іх такімі зрабілі? – прамовіла яна.
- Віны няма пэрсанальна ад цябе…
Літвінка палашчыла яе па плячы.
Старшыня забыўся на комплекс непаўнавартасьці . Яны з Уладзем гаманілі па-маскоўску. То спрачаліся, то пагаджаліся, то жартавалі. Вынтэнэ не разумела ні слова.
- Пра што яны? – час ад часу пыталася яна ў Хрысьціны.
Тая перакладала павольна, зь цяжкасьцю падбіраючы чукоцкія словы. Вынтэнэ зразумела, што заўтра - нейкае сьвята, і што этнографам дазволілі прыняць удзел у ім. Сьвята называлася мудрагеліста: "Кра́сная Го́рка". Відавочна, яно сымбалізавала прыход вясны.
Старшыня запрашаў да сябе ў хату.
Начаваньне будзе адбывацца там, - казала Хрысьціна. – Ежа ўвечары таксама ў тым збудаваньні.
- Хата ў мяне невялікая, - сказаў старшыня. – Ды месца ўсім хопіць. Цяснота – не крывота.
Ён патлумачыў, што жанчынам дадуць асобны пакой. Мужчынам жа – Уладзімеру й Вінцуку – прыдзецца спаць на падлозе, каля печкі.
За вакном зрабілася зусім цёмна. Гаспадар запаліў газавую лямпу. Госьці сабраліся вакол стала.
- Зараз “malitva” будзе прачытана ім, - шапнула Хрысьціна. Здавалася, што яна ўзяла Вынтэнэ пад сваю апеку.
- Што?
- Malitva.
Вынтэнэ ня стала перапытваць.
Старшыня махнуў рукой – таксама, як і Ўладзімер каля “carkva” ў Крамлі. Літвіны паўтарылі жэст. Стары загаварыў. Астатнія паўтаралі сьледам. “Гэта каб адганяць духаў” – здагадалася Вынтэнэ. Дзіўна. Літвіны ж такія адукаваныя людзі. Няўжо яны ва ўсё гэта вераць? Вынтэнэ ня была рэлігійнай. Да шаманаў хадзіла толькі на сьвяты, ды й тое – за кампанію. Яе стамлялі доўгія абрады, сьмяшылі заклінаньні. “Не, я не атэістка, - думала дзяўчына. – Я веру ў духаў. Але чаму я павінна камунікаваць зь імі праз шаманаў?!” Яна глядзела на тубыльцаў. Іх твары былі ўрачыстымі. Яны сапраўды верылі. І вера яднала маскоўскага дзікуна й прафэсара зь Менску…
На вячэру была грэчка зь мясам. Вынтэнэ ўпершыню ў жыцьці пакаштавала ялавічыну. Амаль як аляніна, толькі смачнейшая. А можа, ёй так здалося? Проста надта ўжо тут хвайна! Неяк усё проста. І, адначасова…
Гаспадар пляснуў сабе ў лоб.
- Эх, як жа гэта я забыўся! – Сказаў ён па чукоцку. – У мяне ж водачка прыхаваная!
Ён палез за печку.
- Што такое “жводачка”? – не зразумела Вынтэнэ.
- Harełka, - шапнула Хрысьціна.
Больш зразумела ня стала.
Стары прынёс пляшку з празрыстай вадкасьцю. Пасьля напой разьлілі у шклянкі. Ад “harełki” ішоў моцны запах. Амаль атрутны. Вынтэнэ здагадалася, што гэта.
- Я не ўжываю наркотыкаў! – сказала яна.
Усе паглядзелі на яе.
- Бойся не, - сказала Хрысьціна. – Калі ты бачыш, мы п’ем усе, благога няма зусім.
- А як жа эфэкт прызвычайваньня?!
- Ад разу аднаго нічога ня будзе, - сказаў Уладзь.
Ён сядзеў насупраць. У ягоных рукох была шклянка.
- Navučy jaje pić, - сказаў Вінцук Хрысьціне. – bo apiačecca jašče.
Тая нахілілася да Вынтэнэ.
- Выдыхнуць трэба паветра ўсім ртом… Такім чынам вось. – Літвінка паказала. – Пасьля каўток робіш – адразу, усё. Рэшты няма. І дыхаць няма, не адразу. Каўтаеш – і адразу ежа есьці шмат… Зразумела?
Вынтэнэ кіўнула.
- У выпадку такім спрабаваць будзьма.
Harełka апякла Вынтэнэ. Вочы напоўніліся сьлязьмі. Дзяўчына праглынула ўсё адразу, як вучылі.
- Заесьці трэба, - сказаў Уладзь.
Хрысьціна падсунула талерку з грэчкай. Вынтэнэ стала есьці, мэханічна, не адчуваючы смаку.
Усё навокал паплыло перад вачыма. Проста перад ёй быў твар Уладзя. “Прыгажун ты мой!” – падумала дзяўчына. Ёй раптам захацелася ўсіх любіць. Увесь сьвет.
- Люуудзі, тут так… тттак… - яна не знаходзіла слоў. – Доб.. добра! Праўда!
Вы… вы ўсе… сябры… А я… мне…
Яна хацела сказаць, што так, яна чукча, і са сталіцы, з пыхлівай сталіцы… Але ёй за гэта сорамна. А хочацца быць дзікункай, як яны… Хочацца быць прымітыўнай, каб радавацца жыцьцю… Бо яны ведаюць сэнс жыцьця, а чукчы – не… Чукчаў згубіла цывілізацыя. Яны нежывыя…
- Не-жы-выя! – прамовіла Вынтэнэ ўголас. – Але ж вы…вы ж мяне… не разумееце… Я не рррасісткааа…
Ёй раптам зрабілася вельмі сьмешна. Яна сьмяялася з усхліпваньнем. А потым раптам заплакала. Ёй зрабілася шкада сябе. Ніхто ж яе ня любіць, ніхто не разумее…
Літвіны переглянуліся.
- Пойдзем следам са мной, разам, - сказала Хрысьціна. – спаць трэба ўжо, позна…
- Не пайду, пратэставала Вынтэнэ.
Але ногі самі несьлі яе туды, куды вяла літвінка.
Яны дайшлі да ложка.
-Распрануцца трэба табе ў дадзены момант.
Хрысьціна сьцягнула з дзяўчыны кофту, джынсы… Накрыла коўдрай… Зачыніла дзьверы і лягла побач. Вынтэнэ адчула, што яе абдымаюць. Цалуюць. Якая ж Хрысьціна пяшчотная! Якая ласкавая! Якое цёплае ў яе цела…
Вынтэнэ расплюшчыла вочы. У пакоі нікога не было. За вакном зьзяла сонца. Дзяўчына ўстала і пачала апранацца. У галаве шумела. Цела – быццам гумовае. Яна прыгадала ўчорашні дзень. Гэлікоптэр, вёска. Вячэра ў старшыні. Наркотык – “harełka”. Яго смак дагэтуль у роце…
А потым, потым… Прыгадалася ўсё да дробных дэталяў. І зрабілася сорамна. “Як я магла?!” – падумала Вынтэнэ. – А яна? Няўжо яна такая?..”
- Ну, сьпіш ты не? – сказала Хрысьціна.
Яна ўвайшла ў пакой. Вынтэнэ пачырванела.
- Справа ў чым? Стомленасьць моцная ё?
Хрысьціна была ласкавай. Быццам старэйшая сястра…
- Усё добра, - сказала Вынтэнэ. – Проста… крыху баліць галава.
- Віной можа быць гэтаму гарэлка. Звычкі няма, цяжкімі могуць стаць наступствы.
Яна міла ўсьміхалася.
- Хадзі дапамогу табе рабіць буду.
Яна завяла дзяўчыну да студні і памыла. Вада была халодная й чыстая.
- Памыць усё цела магчыма, - сказала літвінка. – Я так зрабіла ўжо.
- Як, тут? – перапытала Вынтэнэ.
- Баяцца не, мужчыны пакінулі падворак.
Студню атачаў хмызьняк. “Сапраўды, ніхто нічога не пабачыць.” – падумала Вынтэнэ.
Яна распранулася дагала. Літвінка напоўніла вадой вядро.
- Мыла ёсьць вось. Холаду няма ў гэты дзень. Ручнік ёсьць тут. Расьцярэшся потым.
Хрысьціна дапамагла Вынтэнэ мыцца…
Купаньне дапамагло. Да Вынтэнэ вярнуліся бадзёрасьць і аптымізм. Рухі зрабіліся больш упэненымі.
- А дзе ўсе? – спытала яна.
- На сьвята перамясьціліся Красная Горка… - і Хрысьціна пачала аповед.
Сьвята “Красная Горка” сымбалізуе прыход вясны. А значыцца абуджэньне, новае жыцьцё.
У гэты дзень дзяўчыны сустракаюць хлопцаў. Сьвята першых пацалункаў…
- … І першага сэксу, - дадала Літвінка.
Вынтэнэ падціснула вусны.
- Баяцца не, - сказала Хрысьціна. – Прымус адсутнічае зусім.
Яны выйшлі за вёску. На ўзгорку ўжо сабраўся народ.
- Тут адныя жанчыны… - зьдзівілася Вынтэнэ.
- Частка жаночая сьвята ёсьць гэта, - сказала літвінка.
- А мужчыны?
- Пазьней яшчэ яны прыбудуць.
Жанчыны ўтварылі кола і ўзяліся за рукі.
- Карагод назва ёсьць танца, - каментавала Хрысьціна.
Танцоркі заўважылі іх. Адна з жанчын памахала рукой і нешта сказала. Астатнія падтрымалі.
- Кажуць яны, нам варта далучыцца ў карагод, - пераклала літвінка.
Вынтэнэ хацела запярэчыць, але не пасьпела. Яе схапілі за рукі і ўцягнулі ў кола. Хрысьціна трымала яе за правую руку. Левую сьціскала маскавітка гадоў сямнаццаці. Тубылка ўсьміхалася. На ёй было яркае ўбраньне: “Народны строй” – здагадалася Вынтэнэ. Штосьці падобнае анадырка бачыла ў музэі.
Танец працягваўся. Рытм быў дзіўны, першабытны. Усе тут былі маладыя і прыгожыя. Усе сьмяяліся. Вынтэнэ страціла пачуцьцё рэчаіснасьці. Яна была часткаю “карагода”. Быццам бы зьлілася зь ім. Не было яе, не было іншых. Была адна жывая істота, гіганцкая зьмяя, якая паглынула свой уласны хвост.
Жанчыны сьпявалі. Вынтэнэ не разумела слоў, але намагалася падпяваць. Яна – як усе! Таксама зрабілася дзікункай! Далоў цывілізацыю! Далоў Анадыр!
Карагод спыніўся. Зь яго вывелі прыгожую дзяўчыну.
- Ляля! ляля! – закрычалі ўсе.
“Яе прынясуць у ахвяру!” – жахнулася Вынтэнэ.
Але здарылася іншае. Ні стуль ні сьсюль з’явіліся гірлянды з красак і галінак. “Лялю” ўбралі з галавы да ног. І яна зрабілася яшчэ прыгажэйшай. Яе пасадзілі на драўляны ўслон і паднесьлі розныя стравы – масла, сыр, збанок з малаком. Астатнія вярнуліся ў карагод. Той ізноў пачаў рухацца – ужо хутчэй. “Ляля” кідала танцоркам галінкі. Тыя лавілі іх, не спыняючы танца.
- На шчасьце захоўваюць кветкі, - шапнула Хрысьціна.
Вынтэнэ таксама злавіла вянок. Яна налажыла трафей на галаву.
- Вельмі табе пасуе гэта, пахваліла літвінка.
“Ляля” пранізьліва закрычала. Дзяўчыны падхапілі. У імгненне вока карагод разваліўся. Усе пабеглі ў лес. Вынтэнэ паглядзела долу. З боку вёскі насоўваўся натоўп мужчын.
- Што гэта? – спытала яна Хрысьціну.
- Таксама сьвята частка. Мужчына кожны мае намер лавіць жанчыну, каб ёю авалодаць. Жанчына ўцякае, пакуль не дагоняць.
- Што???
- Гульня гэта ёсьць. Дзеяньні адбываюцца добрай воляй. Ня хочаш – адмаўляй!
- Хрысьціна, я баюся…
- Заві мяне Хрысьця. Для сяброў гэта скарот.
Дзяўчыны беглі па лесу. За плячыма чуліся крокі перасьледнікаў. Маладая маскавітка стамілася бегчы і схавалася за дрэва. Мужчыны прабеглі побач, быццам не заўважылі яе. Толькі адзін хлопец адстаў. Павярнуўшыся, Вынтэнэ ўбачыла, што пара цалуецца.
Адна за другой, жанчыны спыняліся. Мужчыны даганялі іх і валілі ў мурог.
- Кожны выбар робіць той, якая зь ім быць жадае, - казала Хрысьця. – Памылкі няма ніколі.
Уцякачак засталося зусім вобмаль.
- Што рабіцьмем? – спытала Вынтэнэ.
- Я паваблю за сабой Вінцука, - сказала Літвінка. – Сярод мужчын ён ёсьць.
- А я?
- Вольная ты, вецер быццам. Абмежаваньня няма.
Хрысьця ўсьміхнулася і пабегла ў карчы. Вынтэнэ рванула ў супрацьлеглы бок.
“Схаваюся, ды й годзе, - думала яна. – Хрысьця клялася, што ўсё дабраахвотна. Калі і знойдзе які маскавіт – адмоўлюся. Хаця…” Гэтае “хаця” не давала спакою. Цікава, як яно? Вось так, у лесе… зь дзікуном… “Хопіць думаць!” – спыніла сябе Вынтэнэ. – Ты – дзічына, цябе гоняць. Уся надзея на інстынкт самазахаваньня…”
Дзяўчына сядзела на мурогу. Бегчы далей не было моцы. Яна ўсё яшчэ цяжка дыхала.
Дзень быў цёплы. На паляне поўна красак. Маленькія і някідкія, яны злучаліся ў цудоўны дыван. А вакол – лес. Дрэвы амаль сягалі неба. “Сапраўдныя джунглі, - падумала Вынтэнэ. – Ня тое, што усурыйская тайга.” Усё тут было нейкае чароўнае. Чыстае і некранутае…
На паляну зайшоў мужчына. Дзяўчына пазнала Ўладзімера.
На этнографе была маскавіцкая вопратка: касаваротка, анучы, лапці. Мужчына выглядаў упэўнена. У кожным руху адчувалася моц. “Гаспадар лесу, “ – падумала Вынтэнэ
Уладзімер падышоў да дзяўчыны і ўзьняў яе на ногі. Не кажучы ні слова, прыцягнуў да сябе.
Мужчына пацалаваў яе ў вусны. Рукі ягоныя сарвалі з Вынтэнэ вопратку…
Парачкі вярталіся зь лесу. Уладзь з Вынтэнэ трымаліся за рукі. Яны нічога не казалі. Нашто гаварыць, калі ўсё добра? На ўзлеску яны дагналі Хрысьцю і Вінцука. Тыя ўсьміхаліся.
- Добра ўсё ў вас? – спытаў Вінцук.
- У нас усё цудоўна…
Далей пайшлі разам. Вакол ішлі іншыя пары. Вынтэнэ пазнала дзяўчынку, якая “карагодзіла” побач зь ёй. Маленькая маскавітка спала на рукох у хлопца. Хлопец быў з шырокімі плячыма. На вуснах грала дабрадушная усьмешка … і пяшчота.
- A ty moh by mianie padniać? - сказала Хрысьця.
Замест адказу, Вінцук падхапіў яе на рукі.
- Nu... Ja ž pažartavała!
- Pozna! – засьмяяўся літвін.
- Я ня думала, што будзе так хвайна! – прызналася Вынтэнэ.
- Народныя звычаі спадабаліся табе?
Уладзь усьміхаўся.
- Мне ўсё спадабалася! Разумееш, жыцьцё тут, нейкае… сапраўднае. Прымітыўнае, цяжкае, але сапраўднае. Тут няма кінатэатраў, няма гарачай вады. І модных клубаў таксама… І ўсё ж, яны бліжэй да праўды.
- Не яны прымітыўныя ёсьць, - сказаў Уладзь. – Гэта вы, Чукчы, усё ўскладняеце. Адасобіліся ад продкаў ведаў. Зачыніліся ў месьце з бэтону.
- А вы, літвіны?
- І мы такія самыя, ня лепш ані. Таму ездзім у гэты край – бачыць наша мінулае, на стагоддзяў шмат таму.
- Але ж маеце цалкам іншую культуру!
- Іншую. Блізкасьці, аднак, ёсьць некаторыя. Таксама славяне яны ж…
- Значыцца, і вашы продкі жылі ў “ізбах”.
- Продкі нашы ў хатах жылі. Цяпер нават сяляне многія жывуць там. Аднак іншыя падабенствы ёсьць усё ж.
- Атрымліваецца, маскавіты лепшыя за нас? Мы завязлі ў цывілізацыі, а яны захавалі першабытную прастату.
- Думаю – гэта не, - сказаў літвін. – Калі чукчы не захапілі іх у XVII стагоддзі, таксама зрабіліся б цывілізаванымі яны. Традыцыі забыліся б такім жа чынам. Не сьвяткавалі б ужо Красную Горку.
- Значыцца мы іх уратавалі?
- Ведаю не, можна ці сказаць так. Што лепш – лапці ці туфлі? Студня, ці душ гарачы? “Ізба”, ці яранга на сто паверхаў? Ніхто ведае не.
- Ну, вось і ўсё, - сказала Вынтэнэ.
- Што “ўсё” ёсьць? – спытаў Уладзь.
Ён выцягнуўся на канапе. Вынтэнэ сядзела за сталом, каля кампутара.
- Усё, дапісала рэпартаж! Хочаш пачытаць?
- І так я ведаю ўжо, што там, - адгукнуўся літвін. – Мы гаварылі столькі пра гэта.
- Можа адрэдагуеш?
- Я? Сьмяешся ці ты? Чукоцкая ў мяне ня добрая.
- Ужо значна лепей, чым раней!
- Дзіва што. Практыкі багата ёсьць. - Ён прачнуўся канчаткова. - Ты заўжды працуеш у голай?
- Толькі ў тваёй прысутнасьці!
Вынтэнэ ўсьміхнулася. Насамрэч ёй было лянота апранацца ранкам.
- Дзіўна, я цябе зусім не саромеюся, - сказала яна.
- Я цябе таксама.
- Але ж ты мужчына. Мужчынам прасьцей.
- У чым – ня бачу зусім. - Уладзь перавярнуўся на сьпіну. - Ідзі да мяне, паклікаў ён.
- Зараз… Толькі адпраўлю матэрыял у Анадыр…
- Тры дні хапіла табе для рэпартажу? Віншаваньні прымай, сяброўка! - Хрысьца пацалавала Вынтэнэ ў вусны. Пацалунак атрымаўся доўгім.
- Vinšuju! – сказаў Вінцук.
- Што? – не зразумела Вынтэнэ.
- “Vinšuju!” – значыць “Віншую!” на мове літвінаў, - пераклаў Уладзь.
- Ja-jašče-nie-razmaŭlać-na-lićvinskaj-movie.
- Małajčynka, - сказала Хрысьця. – U ciabie vielmi dobraje vymaŭleńnie. Зразумела ты, што я прамовіла?
- Трошкі… Але я вучуся!
- Прыемна гэта вельмі ёсьць, - пахваліў Вінцук.
- Дзякую…
- Што мы сёньня будзем рабіць? – спытаў Уладзь.
- За места паехаць сёньня можна, - прапанавала Хрысьця. – Ёсьць у недалёкай адлегласьці ставок невялікі адсюль. Купацца там – так, добра.
Тэлефон званіў як звар’яцелы. Вынтэнэ ўскочыла з ложку, стараючыся не абудзіць Уладзя. Хоць позна, ён ужо прачнуўся. Яна схапіла слухаўку.
- Вынтэнэ?! – яна пазнала голас рэдактара.
- Так, гэта я… Вы ведаеце, якая зараз гадзіна?
Але ён ня чуў.
- Ты што, з глузду з’ехала?! – крычаў рэдактар. – Што гэта за пісаніна?!
- Вы пра мой рэпартаж?
- Рэпартаж?! Гэта … сабачае, а не рэпартаж. Ты хоць зразумела сваё дурной башкой, што напісала?!
- Я напісала праўду. А што?
- Праўду?! Ты зусім дурная, ці прыкідваешся?!
- Чаго вы крычыцё?
- Гэта ж падрыўная дзейнасьць! Гэта ж… сепаратызм!
- Я такога не пісала…
- А як жа?! Чукчы, па-твойму, захопнікі?! Акупанты?!
- Не… Цяпер ужо не…
- Цяпер?! Ніколі! Ніколі мы такімі не былі! Масква дабраахвотна да нас далучылася! Чукчы выцягнулі яе зь дзікунства, з межпляменнай варажнечы. Пабудавалі школы, шпіталі! Пра гэта ты ня пішаш?
- Але перад гэтым мы зьнішчылі маскоўскую цывілізацыю.
- Маскоўскую цывілізацыю?! Дурніца!!! Хіба яны мелі цывілізацыю?!
- Мелі. І я бачыла яе руіны. І здымкі зрабіла…
- Зьнішчы іх зараз жа! Чуеш?! Зьнішчы!
- Што зьнішчыць?
- Здымкі, тэксты – усё! І вяртайся ў Анадыр, зараз жа.
- Зараз?
- Першым жа цягніком – да Казані, а адтуль - самалётам. З Казані дасі тэлеграму. Я пракантралюю!
- Ведаеце што?! Я вам не рабыня! І перастаньце крычаць на мяне!
- Крычаць?! Ды ты ведаеш, доўбня, куды ты ўлезла? Па-добраму табе кажу – зьнішчы матэрыял і вяртайся. Інакш будзе горш.
- І не падумаю! Ня хочаце друкаваць – ня трэба. Занясу ў іншы часопіс.
- Такое ніхто ў Чукотцы не надрукуе.
- Апублікую за мяжой. Мы, чукчы, павінны ўзяць адказнасьць за злачынствы продкаў.
- Вынтэнэ!
Дзяўчына паклала слухаўку. Тэлефон зазваніў ізноў. Яна яго адключыла.
- Чаго рэдактар твой тэлефануе пасярод ночы? – спытаў Уладзь.
- Ён жа ў Анадыры. У нас з Масквой 15 гадзін розьніца.
- Значыць гэта, у Анадыры зараз… 11 гадзін раніцы?
- Так, прыкладна… сказала Вынтэнэ.
- Хуткасьць працы вялікая. Учора толькі ты адправіла рэпартаж. У гадзіну, калі ў іх ноч. Калі прыходзіць на працу рэдактар твой?
- То бок?
- У які час, звычайна?.. а якой гадзіне?
- Дзявятай, - сказала Вынтэнэ. – Часам пазьней.
- Магчыма, справаў у яго нямала, таксама, - працягваў літвін. – Ня думаю, каб рэпартаж твой першачарговым лічыўся.
- Ды не, вядома! Для іх галоўнае – палітыка, эканоміка. Ну, жыцьцё зорак…
- Як заўжды, - заўважыў літвін. – Аднак, ужо аб адзінаццатай гадзіне рэдактар звоніць у тоне такім. Хуткая праца зроблена ім.
- Сапраўды, дзіўна? Чаго ён так раззлаваўся?
- Мабыць, погляд твой небясьпечны.
- Небясьпечны?
- Мяркую, так. Чукоцкая ўлада баіцца такога.
- Але ж я пісала пра мёртвую цывілізацыю!
- Пісала ты, што яна забіта чукчамі.
- Ну, так…
- Небясьпечна гэта афіцыйнай ідэялёгіі. Уяві: раптам заўтра булгары-з-Волгі заявяць, што былі цывілізаванымі?
- А гэта, хіба, праўда?
- Праўда. Толькі пра гэта ўзгадваць не прынята.
Вынтэнэ зьдзівілася, але прамаўчала.
- А бураты былі ня меньш разьвітымі за чукчаў. Нават больш значна. Уяўляеш, калі пра гэта напішуць?
- Ну і хай пішуць! Каму горш ад гэтага?
- Як каму? А як жа Адзіная Чукоцкая Бацькаўшчына? А як жа старэйшы чукоцкі брат? Ён жа прынёс свабоду і цывілізацыю іншым дзікунам?
- А нашто хлусіць?
- Мне таксама не зразумець. У нас, літвінаў, ня так усё. Не гаворым мы, быццам лепшыя за Кіеў. Русь ад нас адасобілася – яе права. Шкада, безумоўна. Але ваяваць за такое – не! Цяпер Кіеўская Русь – незалежная ад Вільні.
- Проста яна вялікая, - сказала Вынтэнэ. – Вы б усё роўна не далі б ёй рады.
- А Жамойць? – запярэчыў Уладзь. – Нашмат меньшая яна за Літву. І яе мы адпусьцілі. Прымусам трымаць – не, нядобра!
- Ведаеш… - сказала Вынтэнэ. – Я хачу паехаць у Літву…
Дзьверы адчыніліся. У пакой увайшлі два мужчыны ў цывільным.
- Ня рухацца! Чукоцкая служба бясьпекі!
Вынтэнэ паспрабавала накінуць халат.
- Ня рухацца, кажу!
Яна закрылася рукамі.
- Дзе здымкі?!
- Якія?
- Сепаратысцкія. І дзе чукчафобскія тэксты?!
- Слухайце, якім правам…
Чээсбэшнік уляпіў ёй поўху.
- Адказвай!
- Вось фотаапарат, - сказаў іншы.
- Засьвятлі стужку, - загадаў першы. Таварыш выканаў даручэньне.
- Дзе надрукаваныя здымкі?!
- Можна я апрануся?
- Потым!
Другі чээсбэшнік нахабна разглядваў дзяўчыну.
- Што, цікава? – кінула тая. У адказ – новая поўха.
- Гаварыць толькі па справе! – загадаў першы. З лазенкі выйшаў Уладзь.
- Хто такі?! Зьвярнуўся да яго другі чээсбэшнік.
- Не разумець чукоцкая, - сказаў літвін.
- Чаго?!
Уладзь ударыў яго ў ськівіцу. Ад нечаканасьці, чээсбэшнік згубіў раўнавагу. Чарговы ўдар паклаў яго на падлогу. Першы адскочыў у бок, але было позна: літвін схапіўся за крэсла.
Удалы кідок нэўтралізаваў ворага.
- Звані нашым! – крыкнуў Уладзь. Вынтэнэ набрала нумар Вінцука і Хрысьці.
Валізы сабралі хвілін за пятнаццаць.
- Paśniedajem paśla, - сказаў Вінцук. – Zaraz hałoŭnaje – vybracca adsiul.
- Куды мы цяпер? – спытала Вынтэнэ.
- Сядаем мы ў гэлікоптэр, - патлумачыла Хрысьця. – едзем на аўтамабілі спачатку.
- Što budziem rabić z hetymi? – яна зірнула ў бок прыбіральні, дзе ляжалі зьвязаныя чээсбэшнікі.
- Maju ideju! -Уладзь адкрыў паўлітровую пляшку. Вынтэнэ пазнала той пах.
- Harełka?
- Менавіта яна. Пачастунак зараз ім падрыхтуем. Як шаўковыя будуць.
Яны выйшлі з машыны. Перад імі быў аэрадром. Халупка, іржавы ангар, а далей – гэлікоптары.
Перад імі стаў чалавек. Вынтэнэ пазнала Кэленкеў.
- Далёка вы сабраліся? – сказаў ён.
- Экспедыцыя неабходная тэрмінова… - пачаў Уладзь.
- Экспедыцыя ў Літву?
- Не, не, Цьвярскі раён…
- Пасьля нападу на супрацоўнікаў ЧСБ? – Кэленкеў усьміхнуўся. – Ды не глядзі на мяне так. Я, брат, у курсе вашых прыгодаў. Уладзь напружыў цягліцы.
- А ты, я бачу, біцца сабраўся? – Кэленкеў дастаў пісталет. – Дурное! Усё роўна нічога не атрымаецца.
- Вы таксама з ЧСБ? – спытала Вынтэнэ.
- Не, я з Адміністрацыі. У гэтым уся розьніца…
- Чаго вам трэба? – спытаў Уладзь.
- Вось вы, як думаеце? Калі чалавек угнаў гэлікоптэр ды пераляцеў са скрадзеным за мяжу, дык як гэта называецца?
Літвіны маўчалі.
- Крымінальнае злачынства, - адказаў за іх Кэленкеў. – Чукотка мае права патрабаваць вашай выдачы. А асабліва – вось яе. - Ён паказаў на Вынтэнэ. - Таму не не рабіце глупстваў і падпішыце дакумент. - Ён працягнуў аркушык паперы.
- Што гэта ёсьць такое?
- Дамова пра арэнду гэлікоптэра. Дата – пазаўчорашняя, аформім задняю датаю. А гэта – ключы ад 8-й машыны. Вось яна, каля ангара…
Уцекачы не давалі веры сваім вушам.
- Вы ня ўгоншчыкі, а арандатары, - патлумачыў Кэленкеў. – Дарэчы, платы з вас ня возмуць. Бо маеце гуманітарную місію. Гэта ж як рэкляма нашай Акрузе.
- Чаму дапамагаеце Вы нам? – спытаў Вінцук.
Кэленкеў обвел іх поглядам.
- Праз рэпартаж, - сказаў ён, ківаючы на Вынтэнэ. – Я хачу, каб яго надрукавалі.
- Але чаму? – вырвалася ў дзяўчыны.
- Таму, што я нарадзіўся тут. І мама ў мяне маскавітка. Я хачу, каб пра нас ведалі праўду!
Вынтэнэ падышла да яго.
- Дзякую… Вельмі дзякую…
- Што, анадырка? Ужо не фанабэрышся…
- Прабачце, што я тады…
- Добра! Што было, тое сплыло!
- Дзякую… Праўда…
Яна пацалавала Кэленкеў ў шчаку.
- Rady vitać na radzimie! – сказаў памежнік. – A voś pani, bajusia, daviadziecca zatrymacca.
- Jana uciakačka, - пачала Хрысьця.
- Prašeńnie pra status palityčnaha ŭciekača razhladajecca ciaham tydnia.A da taho času treba čakać na zastavie...
Уладзь зірнуў на Вынтэнэ.
- Усё добра? – спытала яна.
- Цалкам добра…
- Heta maja žonka, - сказаў ён, зьвяртаючыся да памежніка.
- Ci jość paśviedčańnie pra šlub?
- Stračanaje na terytoryi Čukotki.
Памежнік задумаўся.
- Nu, dobra, - сказаў ён нарэшце. – Vydam joj vizu na miesiac. Tolki hladzicie, adnavicie dakumenty... Ci ažaniciesia znoŭku!
Ён усьміхнуўся і сказаў па-чукоцку:
- У Літву сардэчна запрашаем, пані Радкевіч!
Над КПП лунаў бел-чырвона-белы сьцяг.
Асфальтаваная дарога ішла ўдалячынь. Яна вяла ў Менск…