Бэйтмэн Хантэр зноў не мог заснуць. За два тыдні, пакуль плыў ад Таіці да Сан-Францыска, ён перадумаў, што трэба расказаць, а потым тры дні ўжо ў цягніку шукаў для свайго будучага аповяду словы. Да Чыкага засталіся якія гадзіны тры, а яго не пакідалі згрызоты сумлення. Не адчуваў ён цвёрдай упэўненасці, што зрабіў усё магчымае; а гонар патрабаваў зрабіць нават немагчымае. Яму не давала спакою, мучыла думка, што закранулі менавіта яго інтарэсы, а ён дазволіў узяць верх над сваімі рыцарскімі пачуццямі. Ён ужо збіраўся тады ахвяраваць сабою, цяпер жа адчуваў вялікае расчараванне. Як філантроп, які бескарысліва пабудаваў выдатнае жыллё беднякам, а потым высвятляе, што ён выгадна змясціў свой капітал. І міжвольна радуецца, атрымліваючы дзесяць працэнтаў, але яму і трохі няёмка, бо ўжо не адчувае поўнага задавальнення ад свайго ўчынку. Бэйтмэн Хантэр ведаў, што душа яго чыстая, але ці здолее ён пра ўсё расказаць Ізабэле Лонгстаф, вытрымаць дапытлівы позірк яе спакойных шэрых вачэй. Вачэй праніклівых і разумных. Яна глядзіць на ўсіх з вышыні ўласнай бязгрэшнасці, няма нічога жахлівейшага за ледзяное маўчанне, якім яна сустракае кожны ўчынак, што не адпавядае патрабаванням яе суровай маралі. Немагчыма пераканаць яе ў іншым. І Бэйтмэн любіў яе не толькі за тое, што яна прыгожая - гнуткая, складная, з ганаровай паставай, - але яшчэ болей за прыгажосць яе душы. Праўдалюбівая і сумленная, адкрыта і без боязі глядзела яна на жыццё; яна для Бэйтмэна была ўвасабленнем самага прыгожага, што характэрна яго суайчыннікам. Ён лічыў, што гэтая ідэальная маладая амерыканка магла нарадзіцца толькі тут, у Чыкага. Тым болей цяжка было ўявіць, які ўдар зараз ён павінен нанесці яе гордасці. Сэрца закіпала ад гневу, калі думкі вярталіся да Эдварда Барнарда.
Але вось урэшце і Чыкага. Бэйтмэн пазнаў доўгія шэрыя дамы; хутчэй хацелася дабрацца на Ўобаш-авеню, убачыць людскі натоўп, мноства аўтамашын, пачуць знаёмыя гукі і шумы. Ён дома. Якое шчасце, што ён нарадзіўся ў гэтым цудоўным горадзе Злучаных Штатаў. Сан-Францыска - гэта правінцыя, эра Ню-Ёрка прайшла, будучыня Амерыкі - у развіцці яе эканамічных магчымасцей, а Чыкага стаіць у зручным месцы, і жыхары горада энергічныя, дзелавыя людзі; безумоўна, менавіта Чыкага - будучая сталіца краіны.
«Бадай што, я дажыву да тых дзён, калі Чыкага будзе адным з найвялікшых гарадоў свету», - падумаў Хантэр, выходзячы з вагона.
Яго сустракаў бацька. Яны моцна паціснулі рукі і пайшлі разам па платформе, вельмі падобныя адзін да аднаго, высокія, хударлявыя, з прыгожымі рысамі і тонкімі губамі. Аўтамабіль містэра Хантэра чакаў іх каля вакзала. Сын горда і шчасліва азірнуўся вакол.
- Шчаслівы, што вярнуўся? - запытаўся бацька.
- Вядома! - адказаў Бэйтмэн.
Ён наглядзецца не мог на шумны мітуслівы горад.
- Тут, думаю, рух крыху большы, чым на тваім востраве, - засмяяўся містэр Хантэр. - Спадабалася там?
- Чыкага мне ўсё ж больш падабаецца, бацька, - сказаў Бэйтмэн.
- Эдвард Барнард не прыехаў разам з табой?
- Не.
- Як ён там?
Бэйтмэн крыху памарудзіў з адказам, прыгожы, тонкі твар яго спахмурнеў.
- Я б не хацеў цяпер пра яго гаварыць, - урэшце сказаў ён.
- Добра, не будзем. У тваёй маці сёння шчаслівы дзень.
Яны абмінулі самыя шматлюдныя вуліцы і цяпер ехалі паўз возера да вялікага будынка, правільнай копіі аднаго старажытнага замка на Луары, які містэр Хантэр пабудаваў некалькі гадоў таму назад. Як толькі Бэйтмэн апынуўся ў сваім пакоі, ён набраў тэлефонны нумар. Сэрца яго радасна забілася, калі пачуў знаёмы голас.
- Дзень добры, Ізабэла, - весела сказаў ён.
- Добры дзень, Бэйтмэн.
- Вы пазналі мой голас?
- Не гэтак даўно я яго чула апошні раз. І потым, я чакаю вас.
- Вас можна ўбачыць?
- Калі на сёння ў вас няма цікавейшых планаў, прыходзьце да нас абедаць.
- Вы добра ведаеце, што ніякіх планаў, акрамя вас, у мяне няма.
- Вы, мабыць, шмат чаго можаце расказаць.
Ён пачуў у яе голасе нейкую насцярожанасць.
- Магу, - адказаў ён.
- Цудоўна. Вечарам усё і раскажаце. Да пабачэння.
Яна паклала трубку. Гэта ўсё так падобна на яе - чакаць доўгія гадзіны, хоць можна было б зараз жа даведацца пра тое, што яе так цікавіць. У яе стрыманасці Бэйтмэн бачыў незвычайную душэўную моц.
Абедалі ўчацвярых: Ізабэла, яе бацькі і Бэйтмэн. Ён увесь час адчуваў, як яна непрыкметна скіроўвае гаворку, каб ён не выйшаў за межы лёгкай свецкай балбатні, і яго раптам працяла думка, што менавіта гэтак якая-небудзь маркіза, над якой ужо навіс цень гільяціны, менціць языком, быццам і не думае пра няўмольнае заўтра. Тонкія арыстакратычныя рысы твару і пышныя бялявыя валасы сапраўды рабілі яе падобнай да маркізы, і, калі б не было гэта агульнавядома, вы беспамылкова здагадаліся б, што ў яе жылах цячэ кроў самых лепшых сем'яў Чыкага. Сталовая, дзе яны сядзелі, цудоўна дапаўняла яе незвычайна тонкую прыгажосць, бо па жаданні Ізабэлы гэты дом - цюцелька ў цюцельку падобны на адзін з палацаў на Вялікім канале ў Венецыі, - быў мэбляваны знаўцам ангельцам у стылі Людовіка XV. Ізабэла была жанчына адукаваная, і гаворка яе, хоць і па-свецку лёгкая, ніколі не была пустая. Цяпер яна расказвала пра канцэрт, на якім была разам з маці, пра лекцыі, якія чытаў у Аўдыторыуме нейкі заезджы ангельскі паэт, пра палітычныя навіны, пра карціну старога майстра, якую бацька нядаўна купіў у Ню-Ёрку за пяцьдзесят тысяч даляраў. Бэйтмэн слухаў яе і адпачываў душой. Ён зноў у цывілізаваным свеце, у цэнтры культуры, сярод абраных, і галасы, што супраць яго волі турбавалі яго, урэшце змоўклі.
- Як цудоўна зноў апынуцца ў Чыкага, - сказаў ён.
Калі абед скончыўся, Ізабэла сказала маці:
- Я забяру Бэйтмэна да сябе. Нам трэба пагаварыць.
- Добра, дарагая, - сказала місіс Лонгстаф. - А потым прыходзьце ў «пакой мадам Дзюбары». Мы з бацькам будзем там.
Ізабэла запрасіла Бэйтмэна ў гасцёўню, якую той выдатна ведаў. Тут ён правёў найлепшыя хвіліны свайго жыцця. Пакой гэты зноў прывёў Бэйтмэна ў захапленне. Ізабэла з лагоднай усмешкай агледзелася.
- Па-мойму, добра, - сказала яна. - Галоўнае, усё на сваім месцы. Нават попельніцы і тыя не парушаюць стылю.
- У гэтым увесь цуд. Тут усё якраз так, як мае быць. Адчуваецца ваша дакладнасць.
Яны селі насупраць каміна, і Ізабэла паглядзела на яго сваімі спакойнымі шэрымі вачыма.
- І што вы хацелі мне расказаць? - спыталася яна.
- Нават і не ведаю, з чаго пачаць.
- Эдвард Барнард збіраецца вярнуцца?
- Не.
Абое на нейкі час змоўклі і паглыбіліся ў свае думкі. Цяжкая задача стаяла перад Бэйтмэнам: шмат з таго, пра што ён збіраўся зараз распавядаць, магло безумоўна абразіць гэту цудоўную, спагадлівую натуру, але якраз з павагі да яе, дый да самаго сябе, ён павінен расказаць усю праўду.
Усё пачалося вельмі даўно, калі яны з Эдвардам Барнардам, яшчэ студэнтамі, сустрэліся на адным званым абедзе з Ізабэлай Лонгстаф - гэта быў яе першы выезд у свет. Яны ведалі яе, калі тая была яшчэ дзяўчынкай, а яны цыбатымі падлеткамі, потым на два гады яна паехала ў Эўропу, каб скончыць сваю адукацыю, і вярнулася прыгожай дзяўчынай, з якой яны былі б рады аднавіць знаёмства. Абодва закахаліся ў яе без памяці, але Бэйтмэн неўзабаве зразумеў, што заўважае яна толькі Эдварда, і, як сапраўдны сябра, адступіў. Ён перажыў нямала горкіх хвілін, але не мог не пагадзіцца, што Эдвард варты вялікага шчасця. Каб нічога не пашкодзіла іх сяброўству, якое Бэйтмэн вельмі шанаваў, ён заўсёды хаваў свае пачуцці.
Праз паўгода Ізабэла і Эдвард заручыліся. Але яны былі надта маладыя, і Ізабэлін бацька вырашыў, што ім трэба пачакаць з вяселлем, ва ўсякім разе, пакуль Эдвард не скончыць універсітэта. Чакаць трэба было год. Бэйтмэн добра памятаў тую зіму, у канцы якой Эдвард і Ізабэла меліся павянчацца, зіму з танцамі, тэатрам, бясконцымі забавамі, і ўсюды нязменна ён быў з імі. Яна неўзабаве павінна была стаць жонкаю яго сябра, але ён, Бэйтмэн, кахаў яе не меней. Яе ўсмешка, даверлівы позірк і шчырасць радавалі яго. Ён быў задаволены тым, што, як яму здавалася, зусім не зайздросціў іх шчасцю. А потым здарылася бяда. Адзін з буйных банкаў пацярпеў крах, на біржы пачалі панікаваць, а бацька Эдварда Барнарда страціў усё, што меў. У той вечар ён вярнуўся дадому, сказаў жонцы, што разарыўся, а пасля абеду пайшоў у свой кабінет і застрэліўся.
Праз тыдзень Эдвард Барнард, змучаны і схуднелы, прыйшоў да Ізабэлы і папрасіў вярнуць дадзенае ёй раней слова. Замест адказу яна даверліва прытулілася да яго і заплакала.
- Мне вельмі цяжка, каханая, - сказаў ён.
- Няўжо ты думаеш, я магу жыць без цябе? Я кахаю цябе.
- Цяпер ты не зможаш стаць маёю жонкаю. Твой бацька ніколі не дазволіць. У маёй кішэні ні граша.
- А я ўсё роўна кахаю цябе.
Ён расказаў ёй пра свае планы. Ён мусіў тэрмінова знайсці які-небудзь заробак, і Джордж Браўншміт, даўні сябра іх сям'і, прапанаваў яму месца ў сваёй гандлёвай фірме. Ён гандлюе на паўднёвых морах, на астравах Палінезіі ў яго ёсць канторы. Ён параіў Эдварду на год-другі паехаць на Таіці, дзе пад кіраўніцтвам аднаго з лепшых упраўляючых ён пазнае ўсе тонкасці гэтай найскладанейшай справы, а потым вернецца ў Чыкага, дзе яму будзе забяспечана выдатная будучыня. Што можа быць лепш? Калі Эдвард пра ўсё расказаў Ізабэле, твар яе заззяў.
- Дурненькі, навошта ж ты мяне дарэмна засмуціў?
Вочы яго засвяціліся ад шчасця.
- Ізабэла, няўжо ты будзеш чакаць мяне?
- Думаеш, ты гэтага не варты? - усміхнулася яна.
- Не, не, не смейся з мяне. Прашу цябе, будзь сур'ёзная. Гэта можа працягнуцца цэлыя два гады.
- Нічога. Я кахаю цябе, Эдвард. Калі ты вернешся, мы пажэнімся.
Джордж Браўншміт не любіў адкладаць справы да святога нігды, ён сказаў Эдварду, што, калі той згодны заняць прапанаванае месца, яму неабходна адплысці з Сан-Францыска не пазней чым праз тыдзень. Апошні вечар Эдвард правёў з Ізабэлай. Пасля абеду містэр Лонгстаф сказаў, што яму трэба пагутарыць з Эдвардам, і запрасіў таго ў палільны пакой. Калі Ізабэла растлумачыла бацьку сваё рашэнне, ён паставіўся добразычліва, і цяпер Эдвард даўмецца не мог, пра што будзе гаворка. Гаспадар быў чымсьці, відавочна, прыгнечаны, і гэта азадачыла Эдварда. Містэр Лонгстаф запінаўся, гаварыў аб нейкіх дробязях. І ўрэшце сказаў:
- Вы, спадзяюся, чулі пра Арнольда Джэксана?
Эдвард вагаўся. Прыроджаная шчырасць вымушала яго прызнацца ў тым, пра што ён лепш змоўчаў бы.
- Чуў, але вельмі даўно. Па шчырасці, асаблівай увагі я не звярнуў.
- Наўрад ці хто ў Чыкага не чуў пра Арнольда Джэксана, - з горыччу сказаў містэр Лонгстаф. - А калі такі і знойдзецца, яму адразу ж раскажуць гэтую гісторыю. Вы ведаеце, што ён брат місіс Лонгстаф?
- Ведаю.
- Мы ўжо, зразумела, доўгі час не падтрымліваем з ім аніякіх адносін. Ён паехаў з Амерыкі вельмі хутка, і, я думаю, Амерыка нічога не страціла. Мы чулі, ён жыве на Таіці. Раю вам трымацца далей ад таго месца, але калі што-небудзь даведаецеся пра яго, напішыце - мы з місіс Лонгстаф будзем вельмі вам удзячныя.
- Абавязкова напішу.
- Вось і ўсё, што я хацеў вам сказаць. А зараз вы, напэўна, хочаце пайсці да нашых жанчын.
Бадай у кожнай сям'і ёсць чалавек, імя якога ўсе б з задавальненнем забыліся, калі б толькі сваякі дазволілі, і добра, калі ад гэтага чалавека іх аддзяляе адно ці два пакаленні, і з цягам часу імя набыло рамантычнае адценне. Але калі блудны сын жывы і не проста захапляецца чаркай і жанчынамі, а ўчынкі яго не растлумачыш выратавальнай фразай, што «ён робіць шкоду толькі самому сабе», тады застаецца адно - маўчаць. Так і маўчалі Лонгстафы ў выпадку з Арнольдам Джэксанам. Яны ніколі не гаварылі пра яго. Яны нават не хадзілі па вуліцы, на якой той некалі жыў. Як людзі велікадушныя, яны не маглі дазволіць, каб жонка і дзеці Арнольда Джэксана пакутавалі праз яго, таму доўгія гады падтрымлівалі іх з умоваю, што тыя будуць жыць у Эўропе. Яны рабілі ўсё, каб людзі забыліся Арнольда Джэксана, хоць і ведалі, што гэтая гісторыя перад вачыма ў кожнага, як і той дзень, калі ўсё адбылося. Арнольд Джэксан быў менавіта той паганай авечкай. Багаты банкір, паважаны прыхаджанін, філантроп, чалавек, якога шанавалі не толькі за яго паходжанне (у яго жылах цякла кроў самых лепшых сем'яў з Чыкага), але і за яго бездакорную сумленнасць, менавіта ён быў аднаго дня арыштаваны за жульніцтва. На судзе стала вядома, што гэта была не раптоўная спакуса, а наўмыснае махлярства, якое цягнулася не адзін год. Яго прысудзілі да сямі год турмы, і, як лічылі, усё яшчэ лёгка абышлося.
На развітанне Ізабэла і Эдвард прысягнулі адно аднаму. Ізабэла залівалася слязьмі, і толькі вялікае Эдвардава каханне суцяшала яе. Дзіўнае ў яе было тады адчуванне. Нягледзячы на боль разлукі, сэрца білася ад шчасця, што ён яе так моцна кахае. З таго часу прайшло больш за два гады. Ён пасылаў лісты Ізабэле з кожнай поштай. За ўвесь час яна атрымала дваццаць чатыры лісты, бо пошту адпраўлялі раз на месяц. Лісты яго былі менавіта такія, што і пішуць закаханыя. Сардэчныя і шчырыя, іншы раз з гумарам - асабліва ў апошні час - і пяшчотныя. Спачатку адчувалася, што ён сумуе па доме, марыць вярнуцца ў Чыкага, да Ізабэлы, і, трохі ўстрывожаная, яна прасіла яго быць стойкім. Яна баялася, што ён прапусціць зручны момант разбагацець і вернецца дамоў. Вельмі хацелася, каб у каханага хапіла вытрымкі, і яна напісала яму словамі паэта:
Я не кахаў бы так цябе,
Каб гонар мне не быў так дарагі.
Але неўзабаве ён, як ёй падалося, супакоіўся. Ізабэла бачыла, як шчыра, з амерыканскай дзелавітасцю імкнуўся ён разварушыць гэты богам забыты куток. Але яна вельмі добра ведала Эдварда, і, калі першы год - яго мінімальны тэрмін на Таіці - скончыўся, яна зрабіла ўсё магчымае, каб утрымаць яго яшчэ на год. Хай ён як след вывучае справу. Маглі ж яны чакаць год, чаму не пачакаць яшчэ адзін. Яна параілася з Бэйтмэнам Хантэрам, найлепшым яго сябрам (што б яна рабіла без яго першыя дні пасля ад'езду Эдварда!), і яны вырашылі, што будучыня Эдварда вышэй за ўсё. Час бег, і яна пераканалася, што ён зусім і не спяшаецца дамоў.
- Ён проста цуд, праўда? - неяк сказала яна.
- Ён малайчына, - пагадзіўся Бэйтмэн.
- Яму там так цяжка, я чытаю пра гэта між радкоў, а ён трымаецца, бо...
Шчокі яе паружавелі, і Бэйтмэн з сур'ёзнай усмешкай, якая так яго ўпрыгожвала, дадаў:
- Бо ён кахае вас.
- Я не вартая яго, - пакорліва сказала яна.
- Вы дзівосная жанчына, Ізабэла, проста цуд.
Прайшоў яшчэ год, ад Эдварда як і раней штомесяц прыходзілі лісты, і ўрэшце Ізабэла звярнула ўвагу, што ён ані слова не пісаў пра сваё вяртанне дамоў. Здавалася, ён заўсёды збіраецца жыць на Таіці, нават больш - гэтым ён цалкам задаволены. Гэта яе вельмі здзівіла. Яна разоў колькі перачытвала яго лісты і цяпер, чытаючы між радкоў, адчула ў ім перамену, якой раней не заўважала. Апошнія пісьмы былі такія ж пяшчотныя, як і першыя, але тон быў іншы. І раней яна з непрыхаванай падазронасцю ставілася да Эдвардавага гумару і чыста па-жаночы не давярала яму, цяпер жа яна адчула ў ім легкадумнасць, што вельмі збянтэжыла яе. Здавалася, гэта піша новы Эдвард, не той, якога яна ведала раней.
Аднойчы, на другі дзень пасля таго, як яна атрымала пошту з Таіці, Ізабэла ехала ў аўтамабілі з Бэйтмэнам, і ён спытаўся:
- Эдвард пісаў вам, калі вяртаецца?
- Не. Я думала, вы што-небудзь ведаеце.
- Мне ён не пісаў.
- Вы ж ведаеце Эдварда, - засмяялася Ізабэла. - У яго няма адчування часу. Калі будзеце пісаць, спытайцеся, калі ўсё ж такі ён збіраецца дамоў.
Яна гаварыла так бестурботна, што толькі дзякуючы прыроднай абвостранай уважлівасці Бэйтмэн зразумеў, што ёй сапраўды вельмі важна, калі Эдвард вернецца.
- Абавязкова спытаюся. І што ён толькі сабе думае! - сказаў ён з усмешкай.
Праз некалькі дзён Ізабэла зноў сустрэлася з Бэйтмэнам і заўважыла, што той чымсьці ўсхваляваны. З таго часу, як Эдвард з'ехаў на Таіці, яны часта бывалі разам - абое любілі яго, таму размовы пра Эдварда былі бясконцыя. Нічога дзіўнага, што Ізабэла чытала па Бэйтмэнавым твары, як па кнізе. Нешта падказвала ёй, што яго хваляванне звязана з Эдвардам, таму яна не супакоілася, пакуль не прымусіла яго ўсё расказаць.
- Справа ў тым, - урэшце сказаў ён, - што да мяне дайшлі чуткі, быццам Эдвард ужо не працуе ў той фірме, а ўчора я спытаўся пра гэта ў містэра Браўншміта.
- І што?
- Ужо амаль год, як Эдвард там больш не працуе.
- Дзіўна, ён мне пра гэта нічога не пісаў!
Бэйтмэн завагаўся, ён і так ужо сказаў залішне. Яму было вельмі няёмка.
- Яго звольнілі.
- О божухна, за што?!
- Яны, здаецца, папярэджвалі яго, і не адзін раз, і ўрэшце прапанавалі звольніцца. Кажуць, ён быў нядбайны работнік, дрэнна ведаў справу.
- Эдвард?!
Абое замаўчалі, і раптам Бэйтмэн заўважыў, што Ізабэла плача. Ён міжвольна схапіў яе за руку.
- Дарагая, не трэба, не трэба, - папрасіў ён. - Я не магу бачыць вашых слёз.
Яна канчаткова страціла самавалоданне, не выслабаніла рукі. А ён стараўся яе суцешыць:
- Неверагодна, праўда? Гэта так не падобна на Эдварда. Не, тут, я думаю, нейкае непаразуменне.
Нейкі час яна маўчала, а калі загаварыла, голас яе гучаў няўпэўнена.
- Вам не здалося, што ў яго апошніх лістах ёсць нешта дзіўнае? - спыталася яна, вочы яе зноў напоўніліся слязьмі.
Бэйтмэн адказаў не адразу.
- Я заўважыў у іх змену, - прызнаўся ён нарэшце. - Мне здаецца, Эдвард страціў развагу і сур'ёзнасць, рысы, якія мяне вабілі. Можна падумаць, што самыя важныя рэчы... што яны для яго ўжо не маюць значэння.
Ізабэла маўчала. Смутак і трывога апанавалі яе.
- Мабыць, ён напіша вам, калі ўсё ж надумае вярнуцца. Нам толькі застаецца чакаць яго адказу.
Зноў абое атрымалі па лісту ад Эдварда, але, як і раней, ён не пісаў ні слова пра свае планы. Праўда, калі ён пісаў гэты ліст, ён не мог яшчэ атрымаць апошняе пісьмо ад Бэйтмэна. Адказу можна чакаць толькі з наступнай поштай. Атрымаўшы другое пісьмо, Бэйтмэн, разгублены і засмучаны, пайшоў да Ізабэлы. Ізабэла ўважліва прачытала ліст з пачатку да канца, губы яе задрыжэлі, яна перачытала зноў.
- Вельмі дзіўнае пісьмо, - сказала яна. - Нічога не разумею.
- Можна падумаць, што ён смяецца з мяне, - загарэўся чырванню Бэйтмэн.
- І сапраўды, але, я думаю, гэта не наўмысна. Гэта так не падобна на Эдварда.
- І зноў ні слова, вернецца ён ці не.
- Калі б я не была ўпэўнена, што ён кахае мяне, я б падумала... Нават не ведаю, што б я падумала.
Вось тады Бэйтмэн і расказаў ёй пра свой план. Фірма яго бацькі, кампаньёнам якой ён цяпер з'яўляўся, гандлявала аўтамабілямі ўсіх марак і якраз збіралася адкрыць аддзяленне ў Ганалулу, Сіднеі і Велінгтоне. Замест таго каб паслаць туды ўпраўляючага, Бэйтмэн збіраўся паехаць сам. Па дарозе з Велінгтона ён спыніцца на Таіці, вострава так ці іначай не абмінеш, і там пабачыцца з Эдвардам.
- Тут, на маю думку, нейкая загадка, і я яе абавязкова разгадаю. Гэта адзінае выйсце.
- Які вы велікадушны, Бэйтмэн! - усклікнула Ізабэла.
- Вы ж ведаеце, Ізабэла, больш за ўсё на свеце я хачу, каб вы абое былі шчаслівыя.
Яна даверліва зірнула на яго і падала абедзве рукі.
- Вы дзіўны, Бэйтмэн. Другога такога на свеце няма. Як мне вам аддзякаваць?
- Нічога не трэба. Толькі дазвольце вам дапамагчы.
Яна апусціла вочы і пачырванела. Яна даўно так прывыкла да яго, што забылася, які ён прыгожы: высокі, як Эдвард, атлетычнага складу, толькі валасы ў яго цёмныя, а твар не румяны, як у Эдварда, а матава-бледны. Яна, бясспрэчна, ведала, што ён кахае яе. Яна адчувала павагу да яго і вялікую пяшчоту.
Вось з гэтага падарожжа цяпер і вярнуўся Бэйтмэн Хантэр.
Справы затрымалі яго крыху даўжэй, чым ён разлічваў, і ў яго было багата часу, каб паразважаць пра сваіх сяброў. Ён прыйшоў да думкі, што Эдвард не меў ніякай сур'ёзнай прычыны, якая перашкаджала яму вярнуцца дадому. Толькі Эдвардава гордасць магла не дазволіць яму прыехаць да каханай, пакуль ён не разбагацеў. Але, калі гэтак, трэба яго пераканаць. Ізабэла сумуе. Эдварду неабходна зараз жа вярнуцца ў Чыкага і ажаніцца з ёю. А на заводзе аўтамабільнай кампаніі Хантэра яму знойдзецца прыдатнае месца. Сэрца Бэйтмэна аблівалася крывёю, але ён быў задаволены, што цаною ўласнага шчасця наладзіць шчасце сваіх самых дарагіх людзей. Ён сам ніколі не ажэніцца. Стане хросным бацькам іх дзецям, і праз многа год, калі Ізабэлы і Эдварда ўжо не будзе, ён раскажа іх дачцэ, што даўным-даўно кахаў яе маці. Бэйтмэн маляваў сабе гэтую сцэну, і вочы яго напоўніліся слязьмі.
Ён хацеў прыехаць знянацку, таму не тэлеграфаваў Эдварду, і з парахода паехаў адразу ў «Гатэль дэ ля флэр», які яму дапамог знайсці нейкі юнак, быццам бы сын гаспадара гатэля.
- Дарэчы, - спытаўся Бэйтмэн па дарозе туды, - вы не падкажаце мне, дзе шукаць містэра Эдварда Барнарда?
- Барнарда? - перапытаў юнак. - Я нібыта чуў гэтае імя.
- Амерыканец. Высокі, светла-каштанавыя валасы, блакітныя вочы. Ён тут ужо трэці год.
- Так, так. Цяпер я ведаю, пра каго вы пытаецеся. Гэта пляменнік містэра Джэксана.
- Чый пляменнік?
- Містэра Арнольда Джэксана.
- Не, мы, відаць, гаворым пра розных людзей, - холадна сказаў Бэйтмэн.
Ён нічога не разумеў. Дзіўна, што ўсе тут ведаюць Арнольда Джэксана, які нават не змяніў сваё зняслаўленае імя. Але пра якога пляменніка ідзе гаворка? Місіс Лонгстаф - яго адзіная сястра, братоў у яго ніколі не было. Юнак шмат пра што распавядаў Бэйтмэну, але гаварыў ён з акцэнтам, і Бэйтмэн, уважліва паглядзеўшы на яго, прыкмеціў, што ў жылах хлопца нямала тутэйшай крыві. Міжволі Бэйтмэн пачаў гаварыць з пагардай. Неўзабаве прыйшлі ў гатэль. Бэйтмэн паставіў рэчы ў нумар і папрасіў растлумачыць яму, дзе знаходзіцца кантора Браўншміта. Аказваецца, на беразе, каля лагуны. Бэйтмэн павольна накіраваўся туды па залітай паўднёвым сонцам дарозе. Хутка ён знайшоў патрэбны яму будынак, адаслаў упраўляючаму сваю візітную картку, і неўзабаве яго павялі праз пакой з высокай столлю, - ці то краму, ці склад, - у кантору да ўпраўляючага, дзе сядзеў поўны лысы чалавек у акулярах.
- Вы не падкажаце, дзе я магу знайсці Эдварда Барнарда? Я ведаю, што ён тут некалі працаваў.
- Працаваў. Але дзе ён цяпер, сказаць, на жаль, не магу.
- Ён жа быццам прыехаў сюды па рэкамендацыі містэра Браўншміта. Я добра ведаю містэра Браўншміта.
Таўстун уважліва і з недаверам зірнуў на Бэйтмэна.
- Слухай, Генры, - паклікаў ён некага з работнікаў, - ты не ведаеш, дзе цяпер Барнард?
- Ён быццам працуе ў Кэмерана, - адказаў той.
Таўстун растлумачыў:
- Ад нашай канторы налева, і хвіліны праз тры будзеце ў Кэмерана.
Бэйтмэн вагаўся.
- Справа ў тым... Эдвард Барнард - мой лепшы сябра, я вельмі здзівіўся, калі даведаўся, што ён пайшоў з фірмы Браўншміта.
Таўстун прыжмурыўся і калючымі вачыма паглядзеў на Бэйтмэна. Пад гэтым пранізлівым позіркам Бэйтмэну зрабілася не па сабе, ён нават пачырванеў.
- Відаць, фірма Браўншміта і Эдвард Барнард не знайшлі агульнай мовы, - дыпламатычна сказаў упраўляючы.
Бэйтмэну не вельмі спадабаўся гэты тон, ён з пачуццём уласнай годнасці падняўся, папрасіў прабачэння і пайшоў. Ён адчуваў, што чалавек, з якім ён толькі што гутарыў, мог шмат чаго расказаць яму, але не захацеў.
Неўзабаве Бэйтмэн апынуўся каля Кэмерана. Гэта была самая звычайная крама, па дарозе сюды ён мінуў ужо не адну такую. Самы першы чалавек, якога ён там убачыў, быў Эдвард: у кашулі з падкасанымі рукавамі ён гандляваў таннай мануфактурай. Бэйтмэн нават здрыгануўся ад нечаканасці, калі ўбачыў занятак свайго сябра. Але толькі ён пераступіў парог, Эдвард заўважыў яго і радасна сказаў:
- Бэйтмэн! Якім чынам?!
Ён моцна паціснуў Бэйтмэну руку. Здавалася, ён зусім не збянтэжыўся, сумеўся якраз толькі Бэйтмэн.
- Я зараз, толькі аддам пакунак.
Ён упэўнена і жвава адрэзаў патрэбны кавалак матэрыі, склаў, запакаваў і аддаў пакупніку.
- Заплаціце, калі ласка, у касу.
І з вясёлай усмешкай на твары павярнуўся да Бэйтмэна.
- Адкуль ты? Як я рады цябе бачыць. Сядай, будзь як дома.
- Не можам жа мы гутарыць тут. Пойдзем да мяне ў гатэль. Спадзяюся, ты можаш пайсці? - нерашуча дадаў Бэйтмэн.
- Ну, вядома, магу. Не такія ўжо мы тут на Таіці дзелавыя людзі. А-лінь, - сказаў ён кітайцу, што стаяў за прылаўкам насупраць, - калі вернецца гаспадар, скажы яму, да мяне з Амерыкі прыехаў сябра і я пайшоў з ім выпіць чарку.
- Скажу, - шырока ўсміхаючыся, адказаў кітаец.
Эдвард надзеў пінжак і капялюш, і разам з Бэйтмэнам яны рушылі з крамы. Бэйтмэн пажартаваў:
- Вось ужо не чакаў убачыць, як ты адмерваеш тры з паловай ярды таннага паркалю брыдкаму мурыну.
- Ведаеш, Браўншміт выгнаў мяне, і я падумаў, што з такім жа поспехам магу гандляваць паркалем.
Бэйтмэн не чакаў такога шчырага прызнання, таму палічыў недалікатным працягваць далей гаворку ў такім тоне.
- Упэўнены, у такой краме ты наўрад ці разбагацееш, - сказаў ён суха.
- Згодны. Але на хлеб мне хапае. А што яшчэ чалавеку трэба?
- Два гады таму назад ты б гэтым не задаволіўся.
- З цягам часу разумнееш, - весела запярэчыў Эдвард.
Бэйтмэн уважліва паглядзеў на яго. На Эдвардзе быў зношаны, не першай свежасці белы палатняны гарнітур і шыракаполы саламяны капялюш тутэйшай работы. Схуднелы, дачарна загарэлы і, здавалася, прыгажэйшы. Але ў яго паводзінах адчувалася трывога. З'явіліся расхлябанасць у хадзе, бестурботнасць, беспрычынная вясёласць. У гэтым не было, бадай, нічога заганнага, але тым не менш гэта вельмі здзівіла Бэйтмэна. «Ліха яго ведае, чаму ён радуецца», - думаў Бэйтмэн.
Яны дайшлі да гатэля і селі на тэрасе. Слуга-кітаец прынёс ім кактэйлі. Эдвард вельмі хацеў пачуць усе чыкагскія навіны, таму ён проста засыпаў сябра пытаннямі. Гэта была шчырая і непадробленая цікавасць. Але дзіўна, што яму аднолькава цікава было пачуць пра самыя розныя рэчы: пра здароўе бацькі Бэйтмэна ён распытваў гэтак жа нецярпліва, як і пра жыццё Ізабэлы. Ён гаварыў пра яе так, быццам яна была яму сястра, а не нарачоная. І не паспеў Бэйтмэн як след расказаць пра яе, як гутарка ўжо пайшла пра яго занятак, пра новыя заводскія карпусы, што нядаўна пабудаваў яго бацька. Бэйтмэн зноў хацеў пагаварыць пра Ізабэлу і чакаў толькі зручнага моманту. Эдвард раптам ветліва замахаў некаму рукой. Нейкі чалавек ішоў да іх па тэрасе, але Бэйтмэн не бачыў яго, бо сядзеў спіной.
- Сядайце з намі, - весела запрасіў Эдвард.
Незнаёмы падышоў бліжэй. Высокі, худы, у белым палатняным гарнітуры. Твар таксама худы, доўгі, з арліным носам, прыгожы выразны рот і белыя як снег кучаравыя валасы.
- Гэта мой даўні сябра, Бэйтмэн Хантэр. Я вам пра яго расказваў, - сказаў Эдвард і зноў весела заўсміхаўся.
- Рады з вамі пазнаёміцца, містэр Хантэр. Я ведаў вашага бацьку.
Незнаёмы моцна, па-сяброўску паціснуў Бэйтмэну руку. І толькі тады Эдвард назваў яго:
- Містэр Арнольд Джэксан.
Бэйтмэн збялеў і адчуў, як у яго пахаладзелі пальцы. Гэта быў той самы ашуканец, катаржнік, гэта быў дзядзька Ізабэлы. Бэйтмэн не знаходзіў слоў. Ён хацеў неяк схаваць сваю збянтэжанасць.
Вочы Арнольда Джэксана весела засвяціліся.
- Бачу, маё імя вам вядома.
Бэйтмэн не мог ні пацвердзіць, ні адмовіць. Сітуацыя была надзвычай няёмкая. Тым больш што Бэйтмэнава разгубленасць, відавочна, забаўляла і Джэксана, і Эдварда. Яны не толькі навязалі яму гэта знаёмства, ад якога ён з задавальненнем ухіліўся б, але яшчэ з яго і здзекуюцца. Але ён з вывадам паспяшаўся, бо Джэксан зараз жа дадаў:
- Мне вядома, што вы сябруеце з Лонгстафамі. Мэры Лонгстаф - мая сястра.
«Няўжо ён лічыць, што я нічога не ведаю пра самы вялікі скандал у гісторыі Чыкага?» - падумаў Бэйтмэн. Але тут Джэксан паклаў руку на Эдвардава плячо.
- Я спяшаюся, Тэдзі, - сказаў ён. - Справы. А вы прыходзьце да мяне сёння абедаць.
- Вось і цудоўна, - пагадзіўся Эдвард.
- Дзякую, містэр Джэксан, - холадна сказаў Бэйтмэн, - але, бачыце, час мой тут абмежаваны, заўтра я адплываю. Не крыўдуйце, калі я не прыйду.
- Ніякіх адгаворак. Я пачастую вас сапраўдным таіцянскім абедам. Мая жонка выдатная гаспадыня. Тэдзі вас прывязе. Прыязджайце раней, пабачыце наш захад сонца. Калі пажадаеце, можаце ў мяне і заначаваць.
- Абавязкова будзем, - сказаў Эдвард. - У гатэлі заўсёды шумна, а ў вас мы зможам спакойна пагутарыць.
- Я не магу вас вось так адпусціць: вы павінны мне расказаць пра Чыкага і пра Мэры, - гаварыў Джэксан.
Ён развітаўся і пайшоў, перш чым Бэйтмэн паспеў вымавіць хоць слова.
- У нас на Таіці нельга адмаўляцца, - засмяяўся Эдвард. - Дый ніхто тут цябе так смачна не пачастуе.
- Чаму ён сказаў, што яго жонка выдатна гатуе. Я чуў, яна ў Жэневе.
- Даволі далёка для жонкі, га? - заўважыў Эдвард. - Даўно яны не бачыліся. Я думаю, ён меў на ўвазе новую жонку.
Бэйтмэн адказаў не адразу. Твар яго зрабіўся сур'ёзны. Але калі зазірнуў у Эдвардавы вочы і ўбачыў, што той весела ўсміхаецца, не вытрымаў:
- Арнольд Джэксан - ашуканец і нягоднік!
- Думаю, ты маеш рацыю, - з усмешкай адказаў Эдвард.
- Не разумею, што можа быць агульнага з ім у прыстойнага чалавека.
- Мабыць, я непрыстойны чалавек.
- Вы часта бачыцеся?
- Вельмі. Ён называе мяне сваім пляменнікам.
Бэйтмэн уважліва паглядзеў на Эдварда.
- Ён табе падабаецца?
- Вельмі.
- Няўжо ты не ведаеш, што ён ашуканец, што яго судзілі? Няўжо тут пра гэта невядома? Яго трэба прагнаць з цывілізаванай кампаніі.
Колца дыму ад Эдвардавай цыгары паплыло ў нерухомым пахучым паветры, ён прасачыў за ім.
- Я лічу, што Джэксан - самы першарадны махляр, - сказаў ён урэшце. - Не думаю, што яго можна апраўдаць, нават калі б ён пакаяўся ў сваіх грахах. Ён быў ашуканцам і крывадушнікам. Гэтага не выкрасліш. Але я ніколі не сустракаў цікавейшага субяседніка. Ён шмат чаму навучыў мяне.
- Чаму гэта ён цябе навучыў? - здзівіўся Бэйтмэн.
- Як жыць.
Бэйтмэн іранічна ўсміхнуўся.
- Выдатны настаўнік, нічога не скажаш. Вось чаму ты прапусціў зручны момант разбагацець і цяпер зарабляеш на кавалак хлеба за прылаўкам нікчэмнай крамкі?
- Ён цудоўны чалавек, - сказаў Эдвард, добразычліва ўсміхаючыся. - Можа, якраз вечарам ты і сам зразумееш, што я маю на ўвазе.
- Абедаць я ў яго не буду, калі ты гэта маеш на ўвазе. Ніколі я не пераступлю парог яго дома.
- Зрабі гэта дзеля мяне, Бэйтмэн. Мы столькі гадоў сябравалі, не адмаўляйся, я вельмі цябе прашу.
У Эдвардавым голасе Бэйтмэн пачуў зусім незнаёмую яму мяккасць, перад якой, аднак, цяжка было ўстаяць.
- Ну, калі так, я прыйду, - сказаў Бэйтмэн.
З другога боку, падумаў ён, не пашкодзіла б бліжэй пазнаёміцца з Арнольдам Джэксанам. Зразумела, што Эдвард цалкам пад яго ўладай і, калі прыйдзецца з ім змагацца, варта зразумець, у чым гэта ўлада выяўляецца. Чым больш ён гутарыў з Эдвардам, тым выразней бачыў, што той змяніўся. Ён адчуваў, што трэба быць асцярожным, і вырашыў пакуль не паказваць сапраўднай прычыны свайго прыезду. Ён пачаў бестурботна распавядаць пра паездку, пра свае поспехі, пра палітычныя навіны ў Чыкага, пра знаёмых, успомніў той час, калі яны разам вучыліся.
Урэшце Эдвард сказаў, што пара яму вяртацца ў краму. Ён паабяцаў заехаць па Бэйтмэна ў пяць гадзін, каб разам паехаць да Арнольда Джэксана.
- Між іншым, - заўважыў Бэйтмэн, калі яны разам выходзілі, - я думаў, ты жывеш у гэтым гатэлі. Думаю, тут гэта адзінае прыстойнае месца.
- Ну не, гэта для мяне задорага, - засмяяўся Эдвард. - Я наймаю пакойчык за горадам. Танна і чыста.
- Я помню, у Чыкага для цябе было важна нешта іншае.
- Чыкага!
- Што ты хочаш сказаць, Эдвард, Чыкага - самы лепшы горад на свеце.
- Самы лепшы, - сказаў Эдвард.
Бэйтмэн зірнуў на сябра, на Эдвардавым твары нічога не адбілася.
- Калі ты думаеш вяртацца дадому?
- Не ведаю, - усміхнуўся Эдвард.
Адказ Эдварда, яго тон вельмі здзівілі Бэйтмэна, але ён не паспеў і слова вымавіць, як той спыніў нейкую машыну і сказаў метысу:
- Падвязі мяне, Чарлі.
Ён хуценька развітаўся з Бэйтмэнам, ускочыў у машыну, што спынілася за некалькі крокаў ад увахода ў гатэль. Бэйтмэн застаўся са сваімі думкамі.
Эдвард заехаў па яго ў расхлябанай двухколцы, якую ледзьве цягнула старая кабыла, і яны паехалі ўздоўж берага мора. Наўсцяж дарогі Бэйтмэн бачыў бясконцыя плантацыі какосавых пальмаў і ванілі, дзе-нідзе трапляліся вялікія мангавыя дрэвы, у пышнай зеляніне якіх хаваліся жоўтыя, пунсовыя, пурпурныя плады. Іншы раз прамільгне за дрэвамі сіняя роўнядзь лагуны, а на ёй там і сям - маленькія астраўкі з высокімі пальмамі. Дом Арнольда Джэксана стаяў на пагорку, і да яго вяла вузкая сцежка, таму выпраглі кабылу, прывязалі яе да дрэва, а двухколку пакінулі на абочыне дарогі. Каля дома іх сустрэла высокая, прыгожая, але ўжо немаладая туземка, якой Эдвард паціснуў руку.
- Гэта мой сябра, містэр Хантэр. Мы будзем у вас абедаць, Лавінія.
- Вельмі рада, - сказала яна, і на яе твары з'явілася лагодная ўсмешка. - Арнольд яшчэ не вярнуўся.
- А мы пакуль што пакупаемся. Дай нам з містэрам Хантэрам парэа.
Жанчына кіўнула і знікла ў доме.
- Хто гэта? - спытаўся Бэйтмэн.
- Гэта Лавінія. Арнольдава жонка.
Бэйтмэн сцяў вусны, але нічога не сказаў. Праз якую хвіліну яна прыйшла з пакункам, які дала Эдварду. Па вузкай сцежцы праз какосавы гай мужчыны выйшлі на бераг. Яны раздзеліся, і Эдвард паказаў Бэйтмэну, як з доўгага чырвонага кавалка тканіны, што называлі парэа, зрабіць купальны касцюм. Неўзабаве яны ўжо плавалі ў цёплай неглыбокай вадзе. У Эдварда быў цудоўны настрой. Ён смяяўся, крычаў, спяваў. Зусім як пятнаццацігадовы хлопчык. Ніколі раней Бэйтмэн не бачыў яго такога вясёлага. А потым, калі яны ляжалі на беразе, палілі і пускалі дым у празрыстае паветра, Бэйтмэн шчыра здзівіўся, гледзячы на Эдвардаву бестурботнасць.
- Ты, я бачу, задаволены жыццём, - сказаў Бэйтмэн.
- Цалкам.
Яны пачулі нейкі шоргат, азірнуліся і ўбачылі Арнольда Джэксана, які ішоў ім насустрач.
- А я па вас, - сказаў ён. - Спадабалася вам тут, містэр Хантэр?
- Вельмі.
Арнольд Джэксан ужо паспеў зняць свой модны палатняны гарнітур і быў цяпер у парэа і басанож. Дзіўна глядзелася туземная парэа на гэтым чалавеку з беласнежнымі валасамі і аскетычным тварам. Трымаўся ён упэўнена і незалежна.
- Калі вы гатовы, хадзем у дом, - сказаў ён.
- Зараз апрануся толькі, - сказаў Бэйтмэн.
- Няўжо, Тэдзі, вы не ўзялі парэа свайму сябру?
- Ён, відаць, збіраецца надзець свой гарнітур, - усміхнуўся Эдвард.
- Ну, вядома, - панура сказаў Бэйтмэн, калі ўбачыў, што Эдвард збіраецца пайсці ў парэа, а ён яшчэ і кашулі не надзеў.
- А басанож не будзе калоцца? - спытаўся ён. - Здаецца, сцежка камяністая.
- Ну, мне не прывыкаць.
- Вельмі прыемна надзець парэа, калі вярнуўся з горада, - сказаў Джэксан. - Калі вы збіраецеся застацца на Таіці, я б вельмі параіў вам насіць парэа. Я, бадай, не бачыў зручнейшага адзення. Не горача і танна.
Яны падышлі да хаты, і Джэксан запрасіў іх у вялікі пакой з выбеленымі сценамі. Пасярэдзіне стаяў ужо сабраны стол. Бэйтмэн звярнуў увагу на пяць прыбораў.
- Ева, - паклікаў Джэксан, - заходзь, пакажыся Эдвардаваму сябру і зрабі нам кактэйлі.
Потым ён запрасіў Бэйтмэна да шырокага нізкага акна.
- Глядзіце, - поўным радасці голасам сказаў ён. - Уважліва глядзіце.
Какосавыя пальмы бязладным гуртам спускаліся па стромкім схіле да лагуны, якая ў вячэрнім святле пералівалася мяккімі фарбамі, быццам грудзі галубкі. Непадалёку на беразе ракі цесна стаялі туземныя хаціны, а каля рыфа добра вырысоўваўся сілуэт чоўна і ў ім - два рыбакі. Далей адкрываліся бязмежныя прасторы Ціхага акіяна, а за дваццаць міль, паветраны, бесцялесны, нібыта сатканы фантазіяй паэта, віднеўся незвычайнай прыгажосці востраў Мурэа. Цуд такі, што дух займае.
- Ніколі ў жыцці не бачыў такой прыгажосці, - урэшце вымавіў Бэйтмэн.
Арнольд Джэксан з асалодай глядзеў на гэтую карціну, позірк яго быў летуценны і мяккі. Тонкі, задуменны твар, засяроджаны і строгі, зноў здзівіў Бэйтмэна сваёй незвычайнай натхнёнасцю.
- Сапраўдная прыгажосць, - прашаптаў Арнольд Джэксан. - Не часта даводзіцца нам сустракаць яе твар у твар. Уважліва глядзіце, містэр Хантэр, такога вы ўжо не ўбачыце больш ніколі, бо імгненне мінаецца, а памяць будзе заўсёды жыць у вашым сэрцы. Вы дакрануліся да вечнасці.
Голас яго гучаў глыбока і ўрачыста. Здавалася, што яму вядомы толькі ўзвышаныя думкі і пачуцці, але Бэйтмэн прымусіў сябе ўспомніць, што гэты чалавек - злачынец і ашуканец. Але раптам Эдвард быццам пачуў нешта і павярнуўся.
- Мая дачка, містэр Хантэр.
Бэйтмэн паціснуў ёй руку. У яе былі цудоўныя цёмныя вочы і прыгожыя пунсовыя вусны, але скура - смуглая і чорныя кучаравыя валасы рассыпаліся па плячах. На ёй быў толькі ружовы паркалёвы балахон, ногі босыя, на галаве вянок з белых духмяных кветак. Чароўнае стварэнне. Быццам багіня палінезійскай вясны.
Яна трохі збянтэжылася, але не больш за Бэйтмэна, які з самага пачатку адчуваў сябе не ў сваёй талерцы і сумеўся яшчэ больш, калі ўбачыў, як гэта маленькая сільфіда вопытнай рукой змешвала кактэйлі.
- Зрабі нам мацнейшага, дачка, - сказаў Джэксан.
Яна напоўніла келіхі і з чароўнай усмешкай падала іх мужчынам. Бэйтмэн заўсёды лічыў, што ён дасканала валодае мастацтвам змешваць кактэйлі, таму шчыра здзівіўся, што кактэйль Джэксанавай дачкі лепшы. Джэксан заўважыў міжвольнае зачараванне на твары госця і ганарліва ўсміхнуўся.
- Выдатна, га? Я сам навучыў дзяўчынку. Некалі ў Чыкага я мог даць фору кожнаму бармену. У турме, калі не было чаго рабіць, я прыдумваў розныя кактэйлі, але, шчыра кажучы, няма нічога лепшага за сухі марціні.
Бэйтмэн здрыгануўся, быццам яго хто ўдарыў, твар пайшоў чырвонымі плямамі, потым збялеў. У яго не было слоў, але тут раптам увайшоў туземец з вялікай міскай супу. Выпадковы ўспамін пра кактэйлі падахвоціў Арнольда Джэксана расказаць пра той час, што ён правёў у турме. Гаварыў ён лёгка, свабодна і незалежна, быццам распавядаў пра вучобу ва ўніверсітэце дзе-небудзь у чужой краіне. Звяртаўся ён галоўным чынам да Бэйтмэна, і Бэйтмэн спярша бянтэжыўся, а потым і зусім не ведаў, куды вочы падзець. Ён заўважыў, што Эдвард, хітра ўсміхаючыся, сочыць за ім. Бэйтмэн густа пачырванеў, бо падумаў, што Джэксан наўмысна здзекуецца з яго. Ён адчуваў сябе ў гэтай сітуацыі дурнем, хаця падстаў, шчыра кажучы, і не было. Нахабства нейкае! І цынізм гэтага Арнольда Джэксана - няважна, сапраўдны ці не, нахабства і ёсць. Абед быў як мае быць. Чаго толькі не падавалі: было шмат такога, чаго Бэйтмэн і назвы не ведаў. Ён каштаваў усё гэта толькі з-за далікатнасці як госць, але са здзіўленнем вымушаны быў адзначыць, што ўсё вельмі нават смачнае. А потым адбылося самае цяжкае для Бэйтмэна за гэты вечар выпрабаванне. Перад ім ляжаў невялікі вянок, і Бэйтмэн сказаў нешта пра прыгажосць кветак.
- Ева спляла яго менавіта вам, - сказаў Джэксан, - ды, мабыць, пасаромелася аддаць.
Бэйтмэн узяў вянок у рукі і далікатна падзякаваў.
- Вы павінны яго надзець, - сказала дзяўчына і пачырванела.
- Я?! Ды не, што вы!
- Гэта добры таіцянскі звычай, - сказаў Арнольд Джэксан.
Перад ім таксама ляжаў вянок, і ён грацыёзна надзеў яго сабе на галаву. Эдвард зрабіў тое самае.
- Здаецца, мой гарнітур не падыходзіць да вянка, - запярэчыў Бэйтмэн.
- Хочаце надзець парэа? - спыталася Ева. - Зараз прынясу.
- Не, не, не трэба! Мне і так добра.
- Дапамажыце яму надзець вянок, Ева, - параіў Эдвард.
У гэтую хвіліну Бэйтмэн ненавідзеў свайго сябра. Ева паднялася з-за стала і, весела ўсміхаючыся, надзела вянок на яго чорныя валасы.
- У вянку вы вельмі прыгожы, - сказала місіс Джэксан. - Праўда, Арнольд?
- Праўда, вельмі.
У Бэйтмэна нават далоні спацелі.
- Шкада, што цёмна, - сказала Ева, - а то б мы вас сфатаграфавалі.
Бэйтмэн у душы падзякаваў богу. Сапраўды, выгляд у яго быў больш чым смешны: сіні гарнітур, беласнежны каўнерык кашулі; усё строгае, акуратнае, вартае джэнтльмена, і раптам на галаве гэты нязграбны вянок. Ніколі яшчэ ў жыцці яму не даводзілася трапляць у такую складаную сітуацыю. Больш за ўсё яго абураў выгляд гэтага старога, што сядзеў за сталом у парэа з тварам святога і жывымі кветкамі на прыгожых белых валасах. Проста кашчунства.
Але ўрэшце абед скончыўся. Ева з маці засталіся прыбіраць посуд, а мужчыны пайшлі на веранду. Было вельмі цёпла, паветра напоена водарам белых начных кветак. Месяц зіхацеў у бязвоблачным небе, і месяцавая сцежка працягнулася па шырокай роўнядзі акіяна ў бязмежныя прасторы Вечнасці. Арнодьд Джэксан парушыў маўчанне. Сваім гучным, меладычным голасам ён пачаў расказваць пра туземцаў, пра старажытныя легенды Таіці. Гэта былі дзівосныя апавяданні пра даўно мінулы час, пра небяспечныя вандраванні ў невядомыя краіны, пра каханне і смерць, пра нянавісць і помсту. Апавяданні пра шукальнікаў прыгод, што адкрылі гэтыя схаваныя ў акіяне астравы, пра мараплаўцаў, якія тут пасяліліся і бралі за жонак дачок славутых правадыроў таіцянскіх плямёнаў, пра жыццё бадзяг і авантурыстаў, што шукалі шчасця на гэтым узбярэжжы.
Бэйтмэн пасля здарэння за абедам спярша слухаў Джэксана няўважліва, але неўзабаве нейкія чары, якія быццам таіліся ў гэтых апавяданнях, авалодалі ім, і ён сядзеў нібыта заварожаны. Рамантычны міраж засланіў ад яго цвярозае святло звычайных будняў. Ці не забыўся ён, што Арнольд Джэксан красамоўны, як змей, што сваёю красамоўнасцю ён вымантачваў мільёны ў даверлівых людзей, што менавіта гэтая красамоўнасць дапамагла яму пазбегнуць пакарання за сваё злачынства? Не было на свеце чалавека больш красамоўнага, і ніхто на свеце не мог так своечасова спыніцца. Нечакана Джэксан падняўся.
- Ну, хлопцы, вы даўно не бачыліся. Я пакідаю вас, вам ёсць пра што пагаварыць. Калі надумаецеся класціся спаць, Тэдзі вам пакажа, дзе ваш ложак.
- Я не збіраюся заставацца ў вас на ноч, містэр Джэксан, - запярэчыў Бэйтмэн.
- Нічога. Не хвалюйцеся. Вас своечасова пабудзяць.
І, моцна паціснуўшы руку госцю, Арнольд Джэксан развітаўся і павольна, з пачуццём уласнай годнасці, накіраваўся ў пакой.
- Зразумела, калі ты хочаш, я завязу цябе ў Папээтэ, - сказаў Эдвард, - але лепей заставайся. Праехаць уздоўж берага на досвітку - вялікая асалода.
Нейкі час абодва маўчалі. Бэйтмэн не ведаў, з чаго пачаць размову, якая пасля ўсіх сённяшніх падзей набыла яшчэ большую значнасць.
- Калі ты вяртаешся ў Чыкага? - нечакана спытаўся ён.
Хвіліну якую Эдвард маўчаў. Потым неахвотна праз плячо зірнуў на свайго сябра і ўсміхнуўся:
- Не ведаю, можа, ніколі.
- Як гэта? Што ты гаворыш? - ускрыкнуў Бэйтмэн.
- Мне тут добра. А ад дабра дабра не шукаюць, праўда?
- А божухна, не можаш жа ты праседзець тут усё жыццё. Дый хіба гэта жыццё? Гэта што пахаваць сябе жывым. Паедзем, Эдвард, паедзем зараз жа, пакуль яшчэ не позна. Я адчуваў, што з табой нешта здарылася. Ты закахаўся ў гэты востраў, паддаўся пад благі ўплыў, але варта табе толькі вырвацца - і ты будзеш удзячны лёсу. Ты будзеш адчуваць сябе, як наркаман, які ўрэшце вызваліўся ад сваёй хваробы. І тады ты зразумееш, што гады два дыхаў атручаным паветрам. Ты нават уявіць сабе не можаш, як табе будзе лёгка - зноў удыхнуць свежае і чыстае паветра радзімы.
Бэйтмэн гаварыў паспешна, блытана, і ў голасе гучалі шчырае хваляванне і пяшчота. Гэта кранула Эдварда.
- Дзякуй, сябра.
- Едзем заўтра, Эдвард. Наогул не варта было прыязджаць сюды, гэта памылка. Тутэйшае жыццё не для цябе.
- Вось ты кажаш: такое жыццё, не такое. А як, ты думаеш, трэба жыць?
- Тут не можа быць дзвюх думак. Трэба выконваць свой абавязак, добра працаваць, рабіць усё, што павінен рабіць у грамадстве.
- І ў чым узнагарода?
- У разуменні, што ты дасягнуў таго, да чаго імкнуўся.
- Нешта вельмі ўжо ўзнёсла для мяне, - сказаў Эдвард, і Бэйтмэн разгледзеў уначы, што той бестурботна ўсміхаецца. - Баюся, ты падумаеш, што я безнадзейна апусціўся. Мяне цяпер апанавалі такія думкі, якія гады тры таму здаваліся б мне неверагоднымі.
- І гэтыя думкі пасеяў Арнольд Джэксан? - пагардліва спытаўся Бэйтмэн.
- Ён не падабаецца табе? Гэта, бадай, натуральна. Спярша ён і мне не падабаўся. Мною валодалі тыя ж забабоны, што і табою. Джэксан - незвычайны чалавек. Ты сам бачыў, ён не ўтойвае, што быў у турме. Не думаю, што ён шкадуе пра тыя злачынствы, што прывялі яго туды. Толькі адзін раз ён паскардзіўся мне, што ў турме сапсаваў сваё здароўе. Мабыць, ён проста не ведае, што такое згрызоты сумлення. Маральныя прынцыпы для яго не існуюць. Ён задаволены ўсім на свеце, у тым ліку і сабой. Ён велікадушны і добры.
- І заўсёды быў такі, - перапыніў Бэйтмэн, - за чужы кошт.
- А я знайшоў у ім добрага сябра. Няўжо гэта не натуральна, што я прымаю чалавека такім, якім яго ведаю?
- І ў рэшце рэшт траціш уяўленне пра тое, што добра, а што кепска.
- Не, дабро і зло я цяпер выдатна распазнаю. Але я не магу з былой выразнасцю зразумець розніцу паміж добрым чалавекам і кепскім. Хто такі Арнольд Джэксан - дрэнны чалавек, які робіць дабро, ці добры чалавек, што робіць зло? Цяжка адказаць. Мабыць, і праўда, няма паміж людзьмі вялікай розніцы. Мабыць, нават лепшыя з нас - грэшнікі, а горшыя з нас - святыя. Хто ведае?
- Ты ніколі не пераканаеш мяне, што белае ёсць чорнае, а чорнае ёсць белае.
- Ну, вядома, не, Бэйтмэн.
Бэйтмэн так і не зразумеў, чаму на Эдвардавых вуснах мільганула ўсмешка, - ён жа з ім не пагадзіўся.
- Калі я ўбачыў цябе сёння раніцай, - пасля нядоўгага маўчання зноў загаварыў Эдвард, - мне здалося, што я ўбачыў сябе самога, якім я быў два гады таму. Той жа белы каўнерык, тыя ж чаравікі, той сіні гарнітур, той імпэт. Тая ж распушчанасць. О божа, які я быў спрытны! У мяне рукі свярбелі, калі я глядзеў на гэтае соннае царства. Куды ні пойдзеш, усюды шырокае поле дзейнасці для энергічнага чалавека. Тут можна было сабраць добрае багацце. Якое глупства, разважаў я, завозіць копру ў Амерыку і толькі там выціскаць з яе алей. Куды выгадней рабіць усё на месцы, дзе ёсць танная рабочая сіла і не трэба плаціць грошы за перавозку; я ўжо бачыў на востраве шматлікія фабрыкі. Потым я звярнуў увагу менавіта на спосаб выціскання алею і прыдумаў машыну, якая за адну толькі гадзіну апрацоўвала каля двухсот сарака какосавых арэхаў. Гавань была невялікая. І я падумаў, як пашырыць яе, потым стварыць сіндыкат і прыдбаць зямлю, пабудаваць два-тры вялікія гатэлі і некалькі бунгала для людзей, якія затрымаюцца тут надоўга. Я прыдумаў, як палепшыць параходную сувязь, каб прывабіць сюды больш турыстаў з Каліфорніі. Я ўжо бачыў, як праз якіх год дваццаць на месцы гэтага паўфранцузскага лянівага гарадка Папээтэ ўзнікае вялікі амерыканскі горад з дзесяціпавярховымі дамамі і трамваямі, тэатрамі, біржай і мэрам.
- Дык у чым жа справа, Эдвард, зрабі гэта! - Бэйтмэн усхвалявана падскочыў з крэсла. - У цябе ёсць не толькі ідэі, але і здольнасці. Ты будзеш самы багаты чалавек на ўсім Ціхім акіяне!
Эдвард рассмяяўся.
- А мне гэта ўсё не патрэбна.
- Ты хочаш сказаць, што табе не патрэбны грошы, вялікія грошы, мільёны? А ты ведаеш, што можна зрабіць з такімі грашамі? Ведаеш, якую сілу яны маюць? І калі цябе самога гэта не хвалюе, падумай, ты ж можаш адкрыць новыя вобласці для выкарыстання чалавечай энергіі, можаш даць работу тысячам людзей. Твае словы малююць такія карціны, што ў мяне галава кружыцца.
- Ты лепш сядай, дарагі мой Бэйтмэн, - усміхнуўся Эдвард. - Мая машына для апрацоўкі какосаў так і засталася на паперы, і калі гэта будзе залежаць ад мяне, грукат трамваяў ніколі не патурбуе сонных вуліц Патээтэ.
Бэйтмэн сеў у крэсла.
- Не разумею цябе, - сказаў ён.
- Гэта з'явілася не раптам. Мала-памалу я палюбіў тутэйшае жыццё, яго прастату, яго вольны час, палюбіў туземцаў, іх дабрадушнасць, іх бестурботныя ўсмешкі. Я пачаў думаць. Раней у мяне на гэта не хапала часу. Я пачаў чытаць.
- Ты заўсёды чытаў.
- Я чытаў, каб здаць экзамен. Чытаў, каб умець падтрымаць размову. Чытаў, каб адшукаць патрэбныя мне звесткі. Тут жа я навучыўся чытаць дзеля забавы. Я навучыўся размаўляць. Ведаеш ты, што добрая гутарка - найлепшае, што ёсць у жыцці? Але для гэтага трэба мець вольны час. Раней у мяне было залішне клопатаў. Але паступова ўсё, што лічылася вельмі важным, значным, пачало здавацца дробязным і нікчэмным. Які сэнс у штодзённай мітусні, заўсёдным напружанні? Вось я ўспамінаю Чыкага і бачу змрочны, шэры горад, - быццам турма, - і бесперапынную мітусню. А дзеля чаго гэта? Ці так трэба жыць? Ці на гэта мы нарадзіліся на свет, каб спяшацца на работу, працаваць гадзіна за гадзінай увесь дзень напралёт, потым бегчы дадому, абедаць, ехаць у тэатр? Ці так павінен я марнаваць свае маладыя гады? Маладосць нядоўгая, Бэйтмэн. А калі станеш стары, чаго тады чакаць? Раніцай бегчы на работу і працаваць гадзіна за гадзінай дзень напралёт, а потым зноў спяшацца дамоў абедаць, ехаць у тэатр? Калі ёсць мэта - разбагацець, дзеля гэтага можна і неабходна так жыць, усё залежыць ад характару. Ну, а калі не імкнешся да грошай, тады дзеля чаго? Я іншага хачу ад жыцця, Бэйтмэн.
- А што ты лічыш вартым у жыцці?
- Баюся, ты будзеш смяяцца. Прыгажосць, праўду і дабрыню.
- Няўжо, ты думаеш, усё гэта не знойдзецца ў Чыкага?
- Хто-небудзь і знойдзе, а я - не, - рашуча сказаў Эдвард. - Кажу табе, калі я ўспамінаю, як жыў раней, жудасна робіцца. Мяне дрыжыкі бяруць, калі думаю, якой небяспекі я пазбегнуў. Я і не ведаў, што маю душу, пакуль не апынуўся вось тут. Калі б я стаў багатым чалавекам, я б згубіў яе назаўсёды.
- Як толькі ты можаш гаварыць такія рэчы? - абурыўся Бэйтмэн. - Мы часта спрачаліся менавіта з-за гэтага.
- Помню. З тым жа поспехам глуханямыя могуць спрачацца аб музыцы. Я ніколі не вярнуся ў Чыкага, Бэйтмэн.
- А як жа Ізабэла?
Эдвард падышоў да краю веранды і, успёршыся на парэнчы, зірнуў у чароўную ноч. Калі ён павярнуўся, на яго вуснах гуляла ўсмешка.
- Ізабэла не для мяне. Ніводнай жанчынай я так не захапляўся, як ёю. Яна - найразумнейшае стварэнне, найдабрэйшае і найпрыгажэйшае. Я паважаю яе энергію і яе славалюбства. Яна нарадзілася дзеля вялікіх спраў. Я зусім не варты яе.
- Яна думае іначай.
- Але ты павінен ёй усё растлумачыць, Бэйтмэн.
- Я?! - здзівіўся Бэйтмэн. - Хто хочаш, толькі не я.
Эдвард стаяў спіной да яркага месячнага святла, і твар яго немагчыма было разгледзець. Няўжо ён зноў усміхаецца?
- Нават і не думай, Бэйтмэн, што-небудзь утаіць ад яе. Яна вельмі разумная, яна тут жа пра ўсё даведаецца. Лепш адразу раскажы ёй без хітрыкаў.
- Не разумею, пра што ты гаворыш. Вядома, я раскажу, што бачыўся з табою. - Голас яго загучаў усхвалявана. - А папраўдзе, нават і не ведаю, што ёй сказаць.
- Скажы, што я нічога не дасягнуў. Скажы, што ў мяне няма грошай, але я гэтым задаволены, што мяне звольнілі за гультайства і неруплівасць. Скажы пра тое, што ты бачыў сёння ўвечары, і пра ўсё, што я табе расказаў.
Нечаканая думка раптам працяла Бэйтмэна, ён ускочыў і збянтэжана ўтаропіўся ў Эдварда.
- О божа, дык ты не хочаш з ёю жаніцца?!
Эдвард сур'ёзна зірнуў на сябра.
- Я не магу прасіць яе вярнуць мне слова, што я даваў некалі. Калі яна пажадае, каб я стрымаў яго, я зраблю ўсё, што ў маіх сілах, і буду ёй добрым, уважлівым мужам.
- І ты хочаш, каб я ёй пра гэта сказаў, Эдвард? Не, я не магу. Гэта жахліва. Ніколі б яна не падумала, што ты не збіраешся з ёю жаніцца. Яна кахае цябе. Не, не, не прасі, я не магу.
Зноў Эдвард усміхнуўся.
- А чаму б табе самому не ажаніцца з ёю, Бэйтмэн? Ты, я ведаю, даўно кахаеш яе. Вы цудоўная пара. З табою яна будзе шчаслівая.
- Не кажы так, мне цяжка слухаць.
- Я адмаўляюся дзеля цябе, Бэйтмэн. Ты лепшы за мяне.
У Эдвардавым тоне было нешта такое, што прымусіла Бэйтмэна хутка зірнуць на яго, але той глядзеў сур'ёзна, без усмешкі. Бэйтмэн не ведаў, што сказаць. Ён разгубіўся. Ці не здагадваецца Эдвард, што ён прыехаў на Таіці па яе даручэнні? І як бы цяжка ні было ў гэтым прызнацца, сэрца яго радасна забілася.
- Што ты зробіш, калі Ізабэла напіша табе і скасуе вашы заручыны? - ціха спытаўся Бэйтмэн.
- Як-небудзь перажыву.
Бэйтмэн так расхваляваўся, што не пачуў адказу.
- Хоць бы ты апрануўся як чалавек, - сказаў ён. - Вырашаецца твой лёс. З-за твайго недарэчнага гарнітура ты выглядаеш вельмі несур'ёзна.
- Не хвалюйся, у парэа і ў вянку з ружаў я магу быць нават больш сур'ёзны, чым у цыліндры і ў смокінгу.
І тут новая думка працяла Бэйтмэна.
- Эдвард, ты робіш гэта дзеля мяне? Я не ведаю, але, мабыць, з-за гэтага ўсё маё жыццё зменіцца. Ты не ахвяруеш сабой дзеля мяне? Калі так, я не згодзен.
- Не, Бэйтмэн. Тут я адвучыўся ад глупства і сантыментаў. Я вельмі хачу шчасця і табе і Ізабэле, але і сам не хачу быць пры гэтым няшчасным.
Гэтыя словы крыху збянтэжылі Бэйтмэна. Адказ быў цынічны. Але Бэйтмэну хацелася сыграць ролю высакароднага героя.
- Няўжо ты збіраешся марнець тут усё жыццё? Дык гэта ж самазабойства. Калі я ўспамінаю твае смелыя мары пасля заканчэння каледжа, мне цяжка паверыць, што ты можаш задаволіцца месцам гандляра ў гэтай нікчэмнай крамцы.
- Ну, гэта ўсё часова. Я набіраюся вопыту. У мяне іншыя планы. Арнольд Джэксан прыдбаў некалі астравок у архіпелазе Паўмоту, каля тысячы міль адсюль. Ён там пасадзіў какосавыя пальмы. Джэксан паабяцаў аддаць востраў мне.
- Чаму табе? - здзівіўся Бэйтмэн.
- Таму што, калі Ізабэла скасуе нашы заручыны, я ажанюся з яго дачкой.
- Ты?! - гэтыя словы ўразілі Бэйтмэна да глыбіні душы. - Ажаніцца з паўкроўкай?! Немагчыма. Няўжо ты такое можаш?
- Яна выдатная дзяўчына, добрая і ласкавая. Думаю, што буду шчаслівы з ёю.
- Ты кахаеш яе?
- Не ведаю, - задумліва адказаў Эдвард. - Зразумела, я не кахаю яе так, як кахаў Ізабэлу. Ізабэлу я абажаў. Мне здавалася, што лепшай за яе няма на свеце. Я не варты яе, я ведаю. Ева - зусім іншая. Яна цудоўная экзатычная кветка, якую трэба ратаваць ад злога ветру. Я хачу абараніць яе. Ніхто не скажа, што Ізабэлу трэба ад нечага ці ад некага абараняць. Думаю, Ева кахае мяне такога, які я ёсць, а не такога, якім я магу стаць. Што б ні здарылася са мною, яна заўсёды будзе побач. Якраз такая жонка мне і патрэбна.
Бэйтмэн маўчаў.
- Заўтра нам рана ўставаць, - урэшце сказаў Эдвард. - Пара класціся спаць.
Тады загаварыў Бэйтмэн, і ў голасе яго чулася шчырая пакута.
- Ты ашаламіў мяне, не ведаю, што і сказаць. Я прыехаў сюды, таму што западозрыў нешта нядобрае. Я думаў, табе не пашанцавала і ты саромеешся вярнуцца. Нічога больш я не чакаў. Я моцна ўзрушаны ўсім, Эдвард. Я цяпер проста не ведаю, што і рабіць. Думаў, ты шмат чаго дасягнеш. Цяжка бачыць, як ты недарэчна траціш свой талент, сваю маладосць, сваю будучыню.
- Не бядуй, дарагі, - сказаў Эдвард. - Я не пацярпеў паражэння, наадварот - дасягнуў поспеху. Ты нават і не ўяўляеш, з якім памкненнем гляджу я ў будучыню, я бачу яе багатай, поўнай сэнсу. Калі ты станеш мужам Ізабэлы, ты не часта будзеш успамінаць мяне. Я пабудую сабе дом на каралавым астраўку і буду там жыць, вырошчваць пальмы, абіраць какосы ад шалупіння, як іх абіралі спрадвеку, і даглядаць сад, вудзіць рыбу. Я буду працаваць менавіта столькі, каб не было сумна, але і не тупець ад работы. У мяне будзе шмат кніг, і Ева, і дзеці, я спадзяюся, і галоўнае - бясконцыя змены мора і неба, цудоўная свежасць на досвітку, і прыгажосць захаду сонца, і шчодрае хараство ночы. Дзе яшчэ нядаўна была пустыня, я пасаджу сад. Непрыкметна мінуць гады, і, калі я састарэю, упэўнены, што за маёй спіной застанецца шчаслівае, простае, мірнае жыццё. Сціпла, па-свойму і я пражыву, не цураючыся прыгажосці. Ты думаеш, гэтага мала, быць задаволеным кожным сваім днём? Вядома ж, на карысць чалавеку не пойдзе, калі ён набудзе ўвесь свет, а душу сваю згубіць. А я набыў сваю душу.
Эдвард завёў Бэйтмэна ў пакой, дзе стаялі два ложкі, і сам першы лёг. Праз якіх хвілін дзесяць па яго роўным, спакойным, як у дзіцяці, дыханні Бэйтмэн зразумеў, што сябра спіць. Але Бэйтмэн яшчэ доўга не мог заплюшчыць вачэй, шчырая гаворка з Эдвардам збянтэжыла яго. Заснуў ён толькі на золку.
Бэйтмэн скончыў сваё доўгае апавяданне. Ён нічога не ўтойваў ад Ізабэлы, акрамя таго што, як яму падалося, магло абразіць яе ці выставіць на смех яго самога. Ён не расказаў ёй, як яго прымусілі абедаць у вянку з жывых кветак, не сказаў і пра тое, што, як толькі яна скасуе заручыны, Эдвард ажэніцца з дачкой яе дзядзькі і нейкай туземкі. Але Ізабэла, жанчына тонкая і разумная, і так пра ўсё здагадалася. Вочы яе звузіліся, вусны моцна сціснуліся. Час ад часу яна запытальна глядзела на Бэйтмэна, і каб ён так не паглыбіўся ў сваё апавяданне, выраз яе твару вельмі б здзівіў яго.
- Якая яна, гэтая дзяўчына, дачка дзядзькі Арнольда? - спыталася Ізабэла, калі Бэйтмэн скончыў сваё доўгае апавяданне. - Як вы думаеце, ці не падобныя мы адна на адну?
Пытанне здзівіла Бэйтмэна.
- Я не думаў пра гэта. Вы ж ведаеце, што, акрамя вас, я нікога не заўважаю. Я б ніколі розумам сваім не дайшоў, што хто-небудзь можа быць падобны на вас. Хто можа параўнацца з вамі?
- Яна прыгожая? - спыталася Ізабэла, усміхаючыся ў адказ на яго словы.
- Мабыць, так. Некаторыя нават не лічаць яе прыгажуняй.
- Ну і добра. Я думаю, больш пра яе гаварыць не будзем.
- Што вы цяпер збіраецеся рабіць, Ізабэла?
Ізабэла паглядзела на сваю руку, на пярсцёнак, які Эдвард некалі надзеў ёй на заручыны.
- Калі я не дазваляла Эдварду скасаваць нашы заручыны, я думала, гэта паспрыяе яго поспеху. Я хацела натхніць яго. Я думала, калі што-небудзь і можа прымусіць яго дабіцца свайго, дык гэта думка, што я яго кахаю. Я рабіла ўсё, што магла. Але дарэмна. Трэба глядзець праўдзе ў вочы. Шкада Эдварда, урэшце, ён сам сапсаваў сабе жыццё. Ён быў заўсёды добры і слаўны, але нечага ў ім не хапала, я думаю, рашучасці. Спадзяюся, ён будзе шчаслівы.
Яна зняла з пальца пярсцёнак і паклала яго на стол. Бэйтмэн як зачараваны глядзеў на яе, сэрца яго моцна забілася.
- Вы цуд, Ізабэла, вы проста цуд.
Яна ўсміхнулася, паднялася і падала яму руку.
- Як мне аддзякаваць вам за ўсё, што вы дзеля мяне зрабілі? - спыталася яна. - Вы зрабілі мне вялікую паслугу. Я ведала, што магу на вас разлічваць.
Ён узяў яе руку і доўга трымаў. Ніколі яшчэ яна не была такой прыгожай.
- Дзеля вас, Ізабэла, я гатовы на ўсё. Вы ж ведаеце, я хачу толькі аднаго - дазвольце мне любіць вас і служыць вам.
- Вы такі моцны, Бэйтмэн, - уздыхнула яна. - З вамі заўсёды адчуваеш упэўненасць.
- Ізабэла, я абажаю вас.
Ён нечакана сабе самому раптам сціснуў яе ў абдымках, а яна і не думала выслабаніцца і ўсміхнулася яму.
- Ізабэла, - палка ўсклікнуў ён, - вы ж ведаеце, з таго самага дня, як я ўпершыню ўбачыў вас, я хацеў, каб вы сталі маёй жонкаю!
- Дык чаго ж вы маўчалі? - спыталася яна.
Яна кахае яго. Ён ледзь верыў свайму шчасцю. Яна ўжо падрыхтавала яму для пацалунка свае цудоўныя вусны. Ён трымаў яе ў абдымках і бачыў, як вырастае і пашыраецца аўтамабільная кампанія Хантэра, бачыў мільёны машын, якія будуць тут вырабляцца, бачыў вялікую калекцыю карцін, што заслоніць усе ню-ёркскія калекцыі. Ён будзе насіць рагавыя акуляры. А Ізабэла, уся ва ўладзе яго дужых рук, шчасліва ўздыхнула, бо марыла пра дом, абстаўлены вытанчанай старажытнай мэбляй, пра канцэрты, tres dansants* і абеды, на якія запросяць выбраных людзей. А Бэйтмэну так да твару будуць рагавыя акуляры.
* Танцавальныя вечары (франц.).
- Шкада Эдварда, - уздыхнула яна.