Прысвячаю А. Я. Пракапчуку
Закладалі падмурак дзяржавы сваёй
мы нядаўна, ў семнаццатым годзе.
А здаецца, прайшлі, прашумелі над ёй
не гады, а сталецці, стагоддзі...
Перайначана ўсё ад нізоў да вярхоў,
і старыя парадкі забыты.
На камандныя вышкі рабочы ўзышоў,
не сярпы, а камбайны жнуць жыта.
І міністр, і прафесар, і маршал сівы —
гэта ж нашы:
з завода ці з вёскі.
Яны з намі хадзілі касіць паплавы
ці рыбачылі невадам морскім.
На заводзе Пуцілаўскім быў не адзін
ці змагаўся ў балотах, у пушчах —
за свабоду і шчасце савецкіх краін
і за Ленінскі сцяг неўміручы.
Наша гордасць і слава у іх сівізне,
і за нас прынялі яны раны,
каб свяціла і сонца над намі ясней,
каб не зналі ніколі мы пана.
І пра кожнага з іх, пра змаганне яго
трэба песні складаць ці паэмы.
Бо і ў кнізе, бывае, не знойдзеш таго,
што яны падымалі бярэмам.
Акадэмік стаіць... Беласнежны халат...
А тады, ў дзевятнаццатым годзе,—
на Палессі вадзіў партызанскі атрад,
з карабінам хадзіў у паходзе...
Дзевятнаццаты год быў нялёгкі для нас.
Кожны дзень у крывавых водблісках гас.
І зару на світанні дым засцілаў,
бо у кожным куточку вайна была.
Білі ворага дружна, як толькі хто мог,
не давалі прайсці цераз наш парог.
Спатыкалі штыхамі нязваных гасцей,
засталося нямала тут іхніх касцей.
І дзівіўся замежны збянтэжаны пан:
нечуваная сіла ў рабочых, сялян!
Біў паноў і Андрэй — камандзір, камісар,
вызваляў, бараніў паднявольны абшар.
Хутка вораг пазнаў пра яго і атрад,
за яго галаву даў бы вельмі ён шмат,
ды пасаджана добра на плечы яна,
вось у гэтым для іх перашкода адна...
Заставаўся Андрэй са сваёй галавой
і вадзіў, як вадзіў, сваю конніцу ў бой.
Напрадвесні прыйшоў да Андрэя загад
перадаць неадкладна другому атрад,
а самому прайсці цераз фронт, за кардон,
заснаваць там гурткі і паўстанцкі заслон.
Заняла перадача не многа мінут.
Мільгануў у паветры на шаблях салют.
— Развітальны салют прынімай, брат, Андрэй,
зноў вяртайся ў атрад, ды вяртайся хутчэй! —
Зняў ён шаблю з сябе, зняў сваёю рукой,
і узнёс ён яе над сваёй галавой:
— Бараніла мяне бездакорна ўсягды,
вызваляла мяне неаднойчы з бяды.
Будзь такой, як была, і ў маіх дружбакоў...—
Перадаў. Адвітаўся. На захад пайшоў...
Напрадвесні і ў пушчы не многа красы:
толькі вецер шуміць на усе галасы
ды сухая трава шалясціць каля ног,
пад нагамі амшарны ўгінаецца мох.
Зоры сціпла з вышынь пазіраюць на свет,
ноч укрыла прастор і сцяжынкі усе,
распасцерла над сцежкамі цьмяны пакроў
і прыцьміла ім вочы варожых стральцоў.
Перайшоў, праслізнуў ля варожых застаў.
Не заўважыў дазорац, а можа, і спаў...
Перайшоў аж да Пінска Андрэй цераз ноч,
а на золку пастукаў да сябра ў акно...
Там пачаў ён выконваць партыйны загад,
рыхтаваць да паўстання ў Палессі атрад...
Красавік на спатканне да мая ішоў.
Каля Пінска Андрэй пазнаходзіў сяброў.
Заснаваны і штаб, заснаваны гурткі:
запалае ўвесь край, толькі іскрынку кінь!
Хлопцы радзяць Андрэю:
— Ідзі на усход.
Нешта сталі таўчыся шпікі ля варот.
Зробім самі мы ўсё у прызначаны час...
— Не,— адказвае ён,— заначую у вас.
Заўтра ўсё я дакончу, а змрокам пайду...—
Не чакаюць бяду, не шукаюць бяду:
яна ходзіць сама ад акна да акна,
яна ходзіць сама — ад цямна да відна...
Прыбягае да пана паручніка шпік:
— Ходзіць, пане паручнік, у нас бальшавік.
Што, чаму і зачым — не дазнаўся ніяк.
А чаму бальшавік — бо падраны армяк
і такія палючыя вочы ў яго,
што, як толькі зірне, аж палае агонь.
А тым больш, я ніколі не бачыў такіх.
Ён завулкам пайшоў, каля самай ракі...—
Засмяяўся паручнік:
— Дурны ты, дурны!
Калі будзем збіраць мы усе лахманы,
дык не хопіць астрогаў ніякіх для іх...—
Але ўсё ж ткі паклікаў дазорцаў траіх
і аддаў ім кароткі і жорсткі загад:
— Забярыце таго і адразу назад.
Супакойна Андрэй цераз грэблю ішоў,
а яго абступілі адразу з бакоў.
І абапал — яны, і абапал — рака,
як прыдумаў хто пастку для бальшавіка...
Пан паручнік пытаўся, дапытваўся, кат:
— Адкажы, дзе стаіць бальшавіцкі атрад!
Я здзяру з цябе скуру ад пят да вушэй!..—
І сказаў яму праўду у вочы Андрэй:
— Бальшавіцкі атрад — гэта ўвесь наш народ.
Не хаваецца ён. Выступае ў паход.
Ён змяце вас усіх, расцярушыць ваш стан,
бо народ — не атрад, гэта —
сам ураган! —
Аж заскрыгаў паручнік зубамі, збялеў.
— Ты насмеліўся так мне адказваць, пся
крэў...—
Заматалі Андрэю вяроўку ля ног,
пацягнулі Андрэя праз панскі парог,
а шляхетны паручнік, сваёю рукой,
на суку і павесіў уніз галавой...
А пасля — пачалі...
пачалі...
пачалі...
Ды чаго не бывала на нашай зямлі!
Што далей адбылося — падобна на сон:
пан паручнік «да лясу», за ім — уздагон
наляцеў, як віхор, наш, чырвоны, атрад:
ён прыйшоў падмацоўваць партыйны загад.
І не стала адразу тых катаў усіх,
пан паручнік таксама навекі заціх.
А вяроўкі парэзаў таварыш хутчэй
той жа шабляй, з якой развітаўся Андрэй.
Падхапілі Андрэя на рукі сябры...
І жыве ён, Андрэй, аж да гэтай пары.
Толькі скажа, спаткаўшы сяброў баявых:
— Не забудзем ніколі мы сцежак лясных.
1958