У сталічным прыгарадзе, што не так даўно яшчэ зваўся мястэчкам, трэці дзень запар скварыць і ў поўдзень ужо няма куды дзецца ад спякоты.
На лоджыю, што на другім паверсе цаглянага пяціпавярховіка, выходзяць дзве жанчыны ў веку, сёстры Агата з Фрузаю.
- Зноў вечар задушлівы, - кажа Фруза. - Але твая праўда: на дварэ лягчэй, як у кватэры.
- Сядай, зараз яшчэ зялёнай гарбаты пап'ём, і зусім хораша будзе. Вішні сёлета не ўрадзілі, але сочыва выйшла смачнае, як ты любіш - з косткамі.
Праз акуляры Агата пазірае на сваё вязанне, а паверх іх - на сястру. Агата даўно ўжо пераканала сябе, што жыць ёй засталося нядоўга. Не менш як раз на месяц выклікае «хуткую дапамогу», на чым свет стаіць лае дактароў і патрабуе, каб везлі яе ў сталіцу і лячылі ёй сэрца найлепшымі лекамі. Калі і бярэ яна ў рукі якую газету, дык найперш прачытвае некралогі, спачуванні, а таксама калонкі пад рубрыкамі накшталт «Здарэнні», «Крымінальная хроніка», «Нататкі з судовай залы», «Служба 02». Любую гутарку яна пераводзіць на крымінальныя тэмы.
- Гэта слухай сюды, - пачынае казаць Агата. - Святая праўда ў Пісанні - і пра зорку Палын, і пра тое, як цары мечаныя мяняюцца. У аднаго плямы на галаве былі, у другога пальцаў на руцэ не стае... Вось і Кузнячыха казала мне, што хутка ўжо настане канец свету, бо чалавечымі душамі ўшчэнт завалодалі зайздрасць, сквапнасць ды лютасць. Паглядзі-тка, што робіцца! Навокал - пыха і лянота, юрлівасць і ненажэрнасць. Ну скажы, што не?! Прымаюцца бясконцыя законы, пастановы ды ўказы, цэны скачуць як шалёныя, а людзі ўсё адно п'юць не меней. Ці то вунь аб'явіліся нейкія наркаманы-таксікаманы, пра якіх раней нават і не чулі...
- А можа, гэта проста кепскія законы? - асцярожна ўстаўляе Фруза. Яна пстрыкае запальнічкаю, глыбока зацягваецца і прадаўжае: - Можа, неяк паступова змагацца трэба было? А то павысякалі нават найкаштоўнейшыя вінаграднікі... Жыццё ёсць жыццё: часам трэба якому шафёру ці сантэхніку заплаціць. Дык на грошы нават глядзець не хочуць, бутэльку давай. Таму і мусіш нечага ўзяць у запас. Але жанчыне ці прыстойнаму чалавеку станавіцца ў п'яную чаргу - знявага і сорам.
- Твая праўда, - паблісквае пруткамі Агата. - Чэргі такія, што глянуць страх. Ці чула, на заводзе Нінку Зылеву ледзь не да смерці прыдушылі? А на «грэсе», непадалёк ад гэтай дэбільнай электрастанцыі, адзін быў дадумаўся ў чаргу ў манапольку скакаць...
- Як гэта? - пытаецца Фруза. Да апошняга часу працавала яна настаўніцаю ў пачатковых класах, а як выйшла на пенсію, дык уладкавалася гардэробшчыцаю на тэнісныя корты і таму, відаць, зрабілася неабыякаваю да спорту. - З разгону скача, ці што?
- Ды не, цяпер ужо ніяк не скача. А раней у дзве гадзіны ці ў адзінаццаць, перад тым як адчыняюць аддзел, выходзіў на свой балкон - а жыў ён па-над гастраномам, - крычаў, каб расступіліся, скакаў проста ўніз і апынаўся каля самага ўвахода. Ну дык жа ж даскакаўся - зламаў нагу і набыў мыліцы. Але зноў па-за чаргою, па блаце.
- І не кажы, - уздыхае Фруза. - Як толькі не пнуцца да гэтага зелля. У нас на бровары «Крышталь», што на Кастрычніцкай вуліцы, адзін гегемон хацеў быў зачэрпнуць, ды ўваліўся ў чан з гарачым віном і зварыўся. А знайшлі яго толькі праз тыдзень, калі чысцілі чаны. І труцяцца, і слепнуць, а якой толькі брыды не п'юць і з чаго толькі не гоняць самагонку! І з таматнае пасты, і з карамелі ў абгортцы, поліэтыленавыя торбы распускаюць, падсыпаюць для моцы «Сумгаіту»...
- Калі гоняць з рознае гадасці, дык хай бы і пілі самі. Дык не, на продаж робяць. Каля нас вунь, у вёсцы Будагова, цэлае вяселле патруцілася!
- Я ўжо не кажу, што цукру тыднямі не купіш. А ведаеш, якое насенне ў нас на базарах самае дэфіцытнае? Цукровых буракоў!
- А яшчэ што ў нас з самагонкай было! - жвавее Агата пасля невялікай паўзы. - Міколу Бяляўскага помніш? - Фруза няўцямна паціскае плячыма, і Агата пачынае цярпліва тлумачыць: - Ды ведаеш ты, проста забылася. Сівы ўвесь, валасы кучаравыя. У Крушынніку жыў. Як малады быў, дык хадзіў з Марыляю Сіманчык. Дзіця ёй зрабіў, а жаніцца не спяшаўся. Потым Пякарчыкі абкруцілі яго, абпаілі нечым дый запісалі дома з іхняй Лімаю. Сястра ў яе стрыечная рабіла ў сельсавеце, дык і пячатку прынесла была... Ну, а ён як адышоў, ачомаўся, дык за дубальтоўку дый давай страляць сваю маладую жонку. Добра яшчэ, што не пацэліў, а то адседзеў бы не ў Навінках, а дзе-небудзь далей. Ну што, успомніла?
Фруза занятая сочывам, а таму адно ківае. На цыраце паступова выцягваецца ланцужок з костачак.
Агата ж няспешна адпівае з кубка і прадаўжае:
- Ну дык развёўся нядаўна той Мікола, атрымаў аднапакаёўку і жыве цяперака на заводзе. Пайшоў аднаго дня да суседкі пазычыць нейкае драбязы. Звоніць, звоніць, а тая не адчыняе. А ён дык напэўна ведае, што павінна быць дома - чуў, як толькі што зайшла. Спалохаўся - суседка старая зусім, хваравітая, ці не памерла раптам? Пагрукаў, пазваніў яшчэ ды пайшоў да іншых суседзяў. Збегалі па ўчастковага. Залез той да старой на балкон, зірнуў у акно, а яна на кухні каля самагоннага апарата завіхаецца...
- Ну дык і ў нас у Менску было такое. Прыходзіць адзін да суседа-мастака, а ў таго на кухні на вяроўцы вісяць прышчэпленыя пяцірублёўкі - сушацца. «Слухай, адкуль у цябе гэтулькі?!» - пытаецца. «Машынка ў мяне ёсць. Дык вось панадрукаваў і сушу», - смяецца той у адказ. «Слухай, пазычыў бы ты яе мне!» - «Не магу, самому толькі да заўтрага далі!» Ну дык пакрыўдзіўся гэты, пайшоў ды пазваніў куды трэба. Прыехалі з вобыскам, і аказалася, што пажартаваў той мастак са свайго суседа. Проста атрымаў ён за нейкую халтуру пяцёркамі, але па дарозе дахаты патрапіў пад такую залеву, што змок да ніткі і мусіў сушыць грошы. І хоць ніякае машынкі ў яго, канешне, не было, калі спыталіся, сказаў, што пазычыў суседу. Пайшлі тады ў сумежную кватэру, да каго б ты думала? Якраз да таго, хто выклікаў іх, як гэта... ананімна. Толькі знайшлі ў яго не фальшываманетную машынку, а зноў жа - самагонны апарат.
- Што самагоншчыкі, што п'яніцы - як унадзяцца, дык да самай магілы. У нас вунь грузчыкі з пакгаўза панабіралі пасля палучкі «чарніла» дый пайшлі піць на могілкі. Селі паміж бяроз каля свежай магілы. Выпілі па адной, па другой. Разлілі па трэцяй, як раптам з-за вянкоў высунулася рука са шклянкаю, а потым і галава: «Мужыкі, наліце і мне!» Тыя прыціхлі... Аказалася потым, што пабудзілі нейкага дзядзьку, які з раніцы забурыўся паміж вянкоў і кветак. Мы з табою да смерці напалохаліся б, а яны толькі парагаталі дый налілі яму...
- Гэта што! Вось у нас, - не хоча адставаць Фруза, - на Маскоўскіх могілках было восенню! Паспрачаліся два хлопцы. Адзін кажа, што ўначы з магіл у самагубцаў ці то дух, ці то нейкі фосфар выходзіць, які нібыта можа пагнацца і забіць, калі будзеш паблізу праходзіць. А другі смяецца, маўляў, усё гэта лухта. А каб давесці, што нічога такога няма, пайшоў уначы на магілу да жанчыны, якая кінулася на рэйкі ў метро. Знайшоў ён магілу, апусціўся на калені і, каб можна было засведчыць, што і праўда прыходзіў сюды, забіў каменем калок - так дамаўляліся. Паспрабаваў устаць, каб сысці, як раптам адчуў, што не можа, бо яго нехта за крысо трымае. Дык ён ад страху няведама як вылузнуўся з плашча, зашпіленага на ўсе гузікі... Вярнуўся раніцою з сябрам, глядзіць - а плашч ляжыць сабе на магіле, прыбіты ягоным тым самым калком!
А на Паўночных могілках што было! Служыў там адзін за вартаўніка. Дык што рабіў, гад, - выкопваў мерцвякоў, раздзяваў іх ды прадаваў на барахолцы ўпрыгожанні і адзежу.
- Няўжо праўда?! - ускрыквае Агата абурана і крыху недаверліва. - І як жа злавілі яго?
- Ды, лічы, выпадкова. Вялі следства па нейкай заблытанай справе, і спатрэбілася правесці эксгумацыю...
- Што, што?
- Ну, карацей, хацелі выкапаць цела забітага для дадатковай праверкі ці экспертызы. А яго ў труне і няма. Пайшлі да вартаўніка - нічога, кажа, не ведаю. Але потым не ўстрымаўся ён і праз колькі дзён зноўку пайшоў. Карацей, пачаў быў капаць, але падалося яму, што яго высочваюць. Кінуўся ён уцякаць, тузануўся ўбок, не агледзеўся ў цемры ды садануўся аб крыж на суседняй магіле і прабіў сабе скронь.
- Нешта чула я пра гэта ці нават чытала. Мярзотнік той нібыта і целы мерцвякоў сек ды скормліваў свінням сваім...
- Ну, гэта ты ўжо занадта, - кажа Фруза, адсоўвае сподак з сочывам і пазірае долу.
Па сцяжыне, пратаптанай наўскос газона, праходзіць чарнявы хлопец з напакаванай валізкаю і кіруецца ў бок аўтастанцыі.
- Што за ён? - пытаецца Фруза. - Твар нібыта знаёмы, а не пазнаю.
- Ды Ліды Казырэнка старэйшы сын, Сашка. Малодшы ў яе, гаротніцы, Толік, ліквідатарам быў. Дык памёр нядаўна ад раку крыві. Праўда, медыкі нейкі іншы дыягназ паставілі.
- Дык прымушалі ж хлусіць... Гэта ж яму ўсяго толькі гадоў трыццаць было?
- Ага. І такі ўжо харошы, ветлівы быў. Хаця і гэты, як ажаніўся, паспакайнеў. Рабіў раней на «БелАЗе», а цяпер у Менску, на нейкай Чыжоўцы. У прымы пайшоў.
- У Чыжоўцы? - перапытвае Фруза. - Гэта ж паслухай, што там было пазалетась. Не ведаю, з-за кватэры ці праз грошы, але ў сварцы адна кабета забіла сякераю зяця. Вярнуўся толькі што з заробкаў з Лангепасу, хапіцца не было каму, але мусілі ж неяк хаваць сляды. Ну дык маці з дачкою пасеклі яго на кавалкі, запакавалі ў чамаданы і павезлі ўначы тапіць: ёсць там, у Чыжоўцы, возера. Але як садзіліся ў аўтобус, дык адзін чамадан раскрыўся і павывальваліся з яго кішкі, вантробы ды чалавечая рука. Ну, карацей, арыштавалі гэтых маці з дачкою. Потым пыталіся ў іх на судзе: «Як жа вы маглі такое ўчыніць?!» - «А што, - адказваюць, - мы ў вёсцы ўдзвюх парсюка за паўгадзіны разбіраем». Уяўляеш, во людзі: што парсюка разабраць, што чалавека - без розніцы!..
Толькі не ведаю я, ноч надыходзіць, а мы з табою пра гэткія жахі гаворым. Сасніцца потым якая брыда. Мусіць, пайду я збірацца дый паеду ўжо дахаты.
- Ды куды табе спяшацца? Пасядзела б яшчэ, пабыла б. А то жывём, можна сказаць, побач, а бачымся рэдка. Якраз во да заўтрашняга і шалік табе давяжу. Добра? Мне весялей будзе, і табе яшчэ што-небудзь цікавае раскажу. Ну што, застанешся?
Фруза няпэўна паціскае плячыма, маўляў, можна і заначаваць, а Агата паспешліва прадаўжае:
- Слухай сюды, нядаўна ў нас выпадак быў. Чычын Андрэй, шафёр з аўтабазы, расказваў. Едзе гэта ён на Зялёны Бор, не надта каб рана. Пасажыраў нямнога, ну і хлопец з дзеўкаю на пярэднім сядзенні. Дзеўку ён добра запомніў. Валасы, казаў, доўгія, белыя, а два верхнія зубы залатыя. Усё пасміхалася яму ў люстэрка. Вылезлі тыя хлопец з дзеўкаю каля Судабоўскага возера. Андрэй, можа, і забыўся б на іх, ці мала хто ездзіць. Але вось адпрацаваў ён змену, загнаў свой «пазік» у гараж ды агледзеў, што пад заднім сядзеннем сумка стаіць. Адкрыў - а ў ёй галава той самай дзеўкі. Ляжыць ды ўсміхаецца яму, і зубы залатыя блішчаць. Сталі шукаць, але не знайшлі нават цела, не тое што хлопца.
- І што толькі не робіцца на гэтым транспарце! Толькі і чуеш: там вагоны ў таварняку ўзарваліся, там караблі ўрэзаліся, а там самалёт на пасадцы разбіўся... - кажа Фруза і няўважліва пазірае на далягляд, дзе з-за дрэў лесапасадкі мільгаюць, адбіваючы сонца, вокны цягніка-экспрэса, прыслухоўваецца да ледзь чутнага грукату ягоных колаў.
Тым часам Агата пераключаецца на зусім іншае:
- Ну ты глянь на яго! Дыхаць і так няма чым, а гэты алкаш надумаўся палавікі выкалочваць, ды яшчэ ў святы дзень. Абвешаўся, як наш вар'ят Іван Заруцкі чамаданамі... Вось ужо дзе Бог пакараў - даў мне гэткіх суседзяў зверху: то лаюцца цэлымі днямі, то гулі ў іх грымяць да позняе ночы, а то акно расчыняць і прыёмнік на ўсю гучнасць уключаць. Жонка ў яго за прыбіральшчыцу ў гастраноме, дык штовечар паўнюткія сумкі валачэ дадому. Іначай сядзелі б галодныя: грошы да капейкі прапіваюць. Не дзіва, што дачка ў іх... як завуцца тыя, што ў сне ходзяць?
- Лунацічка?
- Вось-вось, ходзіць уначы па пад'ездзе ў адной кашулі - сама аднаго разу бачыла. А швагерка ў яго сядзіць у турме за крадзеж. Узялі яны пляменнікаў да сябе. Дык малыя гэтыя то дзяўбуць нечым, то плачуць, то скачуць - хоць з дому ўцякай... Вось каб на яго ліха ды з ягонымі палавікамі: увесь пыл сюды ляціць! А гэта слухай сюды, раскажу я табе, Фрузачка, што было, калі дамы гэтыя толькі засяляліся. Выбівае які-небудзь мужчына дываны, а тут выходзіць з суседняга пад'езда са сваімі другі, незнаёмы. У трыко, у пантофлях, адразу відаць, па-хатняму апрануты. Дык вось, падыходзіць ён і кажа: «Братка, выручай! Галава трашчыць, пахмяліцца трэба было б, а жонка-змяя з дому толькі на хвіліну выпусціла, дый цяпер, мабыць, праз акно сочыць. Вось у мяне тут чырвонец з заначкі. Злётай у краму, прымем па сто грамаў, падлечымся, га?» Той не супраць выпіць задарма, але вагаецца. «Ды ты не турбуйся, - супакойвае сусед, - я і твае і свае павыбіваю!» Той нарэшце пагаджаецца, бяжыць у гастраном, вяртаецца з пляшкаю, а там - ні «суседа», ні дываноў.
- Гэта што, драбяза! Паслухай, як у нас каля ЦУМа аднаго дня папрацавалі. Уяўляеш, стаіць грузавік, а па бартах панавешаныя дываны, якія ёсць у продажы. Каса, чарга - усё як мае быць. Выбіваюць чэкі і адсылаюць пакупнікоў на задні двор, на склад, які адкрыецца па абедзе. Без пятнаццаці тры ўсё, маўляў, прададзена, дываны скручваюцца, машына ад'язджае. Пакупнікі з паперкамі замест грошай у руках цярпліва чакаюць пад складскімі дзвярыма. Чакаюць паўгадзіны, гадзіну, потым кідаюцца на месца злачынства. Машыны з «прадаўцамі», зразумела, даўно і след прастыў. А дзе шукаць іх, не могуць адказаць ні таваразнаўцы, ні галоўны адміністратар, ні нават сам дырэктар універмага.
- Так, злодзеі ды махляры бываюць розныя, - ківае Агата і ўсміхаецца сваёй згадцы. - Але ніводзін з іх не захацеў «Масквіча» нашага прапаршчыка Піліпенкі. Вунь дзе стаіць, каля шостага пад'езда, блакітны такі. Куды ён толькі ні ганяў яго - і ў Барысаў, і да вас на Чэрвеньскі - ніхто не бярэ.
- А што такое? Ён жа, здаецца, не пабіты?
- У тым і рэч, што навюткі. Але неяк паставіў яго ў гараж, а сам выпіўшы быў дый забыўся, што на заднім сядзенні застаўся ягоны стары сабака. А раніцою, не паспеў і праспацца, паднялі яго па трывозе. З'ехаў ён на вучэнні, а покуль вярнуўся, сабака паспеў акалець. Выцягнуў ён таго сабаку, закапаў, але ў машыне застаўся такі смурод, што не далі рады ніякія асвяжальнікі паветра з дэзадарантамі. Вырашыў ён тады прадаць машыну, ды ніводзін пакупнік не здолеў выседзець за рулём.
- Ну, гэта, ведаеш, нават смешна. Ці не той гэта прапаршчык, што, казалі, каля вайсковага гарадка напаў быў, хацеў згвалціць старую кабету?.. Раскажу і я гісторыю з сабакам, - падахвочваецца Фруза, так і не атрымаўшы адказу. - Карацей, з паўгода таму папаўзлі па Менску чуткі, што адзін хлопец палюе на маладзіц, бо хоча адпомсціць за тое, што заразілі яго на пранцы, і што нібыта ўжо ёсць чатыры ахвяры. Ён быццам бы падкрадаецца ззаду дзе-небудзь у цёмным завулку і брытвай пераразае жанчыне горла. У «Добрым вечары» пісалі, што ўсё гэта няпраўда, што ніякага маньяка няма, але ўсе ведаюць - няма дыму без агню. Дык вось, вярталася студэнтка з наргаса ўвечары дахаты, ішла праз лесапарк каля стадыёна «Трактар» і раптам чуе за спінаю цвёрды мужчынскі голас: «Стоять!» Спынілася небарака, а сама аж калоціцца ад страху. «Лежать!» - лягла на зямлю. Наступны загад: «Ползи!» здзівіў яе больш, чым напалохаў ці абурыў. Азірнулася яна асцярожненька, а там... нейкі сабакар-вайсковец ганяе, муштруе сваю аўчарку.
- Не, жарты жартамі, а ў нас вунь у доме, дзе «Экспрэс-кафэ», згвалціў адзін суседскую дзяўчынку-малалетку, а потым забіў. Уяўляеш, адзінаццаць нажавых раненняў! Жанна Дамарацкая, што ў нашым пад'ездзе жыве, калісьці выхавацелькаю была ў яе ў садку. Казала, што бедная маці ледзь не звар'яцела і ўсё дакарала яе: «Вы, Жанна Ўладзіміраўна, вучылі верыць людзям. Вось яна і паверыла, адчыніла дзверы, хоць я і забараняла».
- Гэта якая Жанка? Тоўстая, чарнявая такая?
- Ага. Ведаеш, самой хапіла: адна двух малых гадуе. Толік, мужык ейны, а такі харошы быў, дык утапіўся. Тым летам у нас на вадасховішчы як ніколі людзей патапілася. Казалі нават, што амерыканцы, якія прыязджалі на завод, запусцілі нейкую змяю. Яна нібыта кусала плыўцоў, і тыя танулі. Не ведаю, адкуль тое пайшло, але Толік утапіўся не ад змяі і нават не ад сутаргі, а захлынуўся ванітамі. Пад чаркаю быў, але не збаяўся купацца, далёка заплыў... Затое сябар ягоны, Міхась, таксама майстар спорту па плаванні, на Менскім моры, лічы, адзін выкрыў шайку «выратавальнікаў».
- Якіх выратавальнікаў? Нешта я не чула, - перапытвае Фруза.
- Вось табе і маеш! Ты дзе жывеш? - здзіўляецца Агата, але ахвотна пачынае расказваць: - Ведаеш, калі ўтопіцца хто, дык сваякі даюць грошай аквалангістам з выратавальнай станцыі, каб хутчэй знайшлі тапельца. Ну, дык двое дадумаліся, што рабіць, - убачаць, як хто заплыў далёка, падплывуць, за ногі ўхопяць дый топяць. Падсунуць пад які корч, а потым вымагаюць грошы ў сваякоў: то вада ім каламутная, то плынню, маўляў, далёка аднесла... Дык вось напаў адзін на таго Міхася. А ён быў не ўломак, счапіўся з «выратавальнікам» дый сарваў з яго пад вадою маску.
- А тыя вадалазы, яны хто былі?
- Дык маладыя зусім, гадоў па дваццаць пяць, нейкія няўдалыя спартоўцы. Што і казаць, параспусцілася, разбэсцілася моладзь, далей няма куды! Раней ці чула ты пра гэтых, як іх, рэкеціраў ці рокераў? А цяперака разгорнеш газету - вачам сваім не верыш... Ці вось расказвалі мне, што неяк пад вечар залезла ў апошні вагон электрычкі, дзе народу мала было, вясёлая кампанія і наладзіла «прадстаўленне». Уключылі яны магнітафон, а адзін хлопец з дзеўкаю скінулі адзежу ды давай голыя скакаць. А пасля кажуць: «Мы - металісты і вельмі любім «метал». Таму хутчэй ганіце за наш канцэрт метал, пажадана каштоўны!» Пазбіралі яны ў пасажыраў грошы, гадзіннікі, пярсцёнкі ды ланцужкі і выскачылі на наступным прыпынку, у Сцяпянцы. Мусіць, гэта якраз і былі тамтэйшыя гвалтаўнікі-садысты, што арудавалі з дзеўкаю на чале. Хочаш, раскажу табе пра іх?
- Знайшла чым здзівіць! Думаеш, газет не чытаю?
- Па цяперашнім свеце і не такое можа быць, - не супакойваецца Агата. - СНІД вунь разносяць, а ім толькі штраф...
- А ты што прапануеш? У цывілізаваных краінах даўно паадмянялі смяротную кару. Турмой, руднікамі, калоніяй ці псіхушкай таксама нікога не выправіш. Што было, тое і будзе... Людзі ніколі не былі лепшыя ці горшыя. Проста пісаць і гаварыць пра злачынствы сталі болей.
- Не, ты паслухай, што цяперака робіцца. Кажу табе, раней такога не было. У нас вунь у новым доме, што за трэцяю школаю, чулі людзі, як у адной кватэры ўвесь час, калі гаспадара дома няма, дзіця крычыць, аж заходзіцца. Казалі яму, а ён усё адмахваўся, не верыў. Але аднойчы зрабіў выгляд, што пайшоў на працу, а праз паўгадзіны вярнуўся пад дзверы і пачуў, што і праўда дзіця плача. Адчыніў ён паціху і бачыць: ягоная маладая жонка здзекуецца з падчаркі, проста катуе: пускае ў вены іголкі. Павёз ён дзіця на рэнтген, і ўбачылі на экране, што тыя іголкі да сэрца ўжо з усіх бакоў падступіліся...
- Іголкі... - недаверліва крывіцца Фруза. - Я вось магу расказаць, што і праўда ў нас у Менску было. Развялася ў Серабранцы сям'я. Мужык ціхі, спакойны, а жонка такая была, што суд ёй нават дзіця не пакінуў. Потым узяў той мужык другую, нарадзілася ў іх малое. А першая ўсё хадзіла ды чаплялася да былога мужа, патрабавала грошай. Аднаго разу так расхадзілася - кідалася біцца, а пасля ўдала, што ў яе сардэчны прыступ. Мужык выбег па валідол да суседзяў. Вярнуўся, а ягонае немаўлятка ляжыць акрываўленае. Гэтая былая жонка адрэзала ў яго вушка брытваю, схавала і стала патрабаваць за яго тысячу рублёў выкупу. Уяўляеш?! Тут ужо мужык той не вытрымаў, збіў яе на горкі яблык. А яна ўсё адно не прызнаецца, дзе схавала. Грошы, маўляў, гані, і ўсё тут. Ды яшчэ здзекуецца: нічога страшнага, прышыюць, тры гадзіны яшчэ не прайшло. Ведала і час, бо, аж не верыцца, працавала медсястрою.
- А куды яна вушка схавала?
- У халадзільнік, у маразілку.
- Вось бачыш, казала я, што раней такой лютасці не было.
- «Не было, не было»... Ды падчас голаду ў Паволжы па вёсках елі сваіх дзяцей, а ты кажаш...
Фруза прыпальвае чарговую папяросу, а Агата адсоўваецца, разганяе дым рукою і кажа:
- Не курыла б ты столькі!
- Я была зусім кінула, ды бач, як распаўнела. Дый чаго мне баяцца? Здароўя таго ўсё адно няма...
- Твая праўда, - ахвотна падхоплівае Агата. - Паветра атручанае, нітраты кругом, розная хімія ды радыяцыя, ямо няведама што... Купрыяніха вось, маці геройская, сто восем гадоў пражыла, хоць курыла і выпіць не адмаўлялася. Нам столькі не пражыць і блізка. Дый каму мы патрэбныя, хіба што адна другой? Дзеці раз'ехаліся, у госці не дазавешся... І чаго едуць, чаго шукаюць? Хіба на сваёй зямлі працы мала? А ў нас, паглядзі, панаехала людзей з-за свету. Чужы стаў народ, жодзінскіх амаль не ўбачыш. Яшчэ адзін велізарны завод будуюць, а каля пераезда адкрылі вольнае пасяленне. Хіба мала сваіх бандзюгаў?.. Пэтэвэшнікі ў нядзелю, казалі, паміж сабою да крыві пабіліся, а «шпулькі» на танцах у «звярынцы» хлопца з Вуглоў шылам закалолі...
- А ў нас, у сталіцы, думаеш, не тое самае? Яшчэ горш... - Фруза адстаўляе свой кубак на сярэдзіну століка, пазірае на гадзіннік і ўстае. - Якраз во па тэлевізары балбатня скончылася. Зараз пачнецца кіно «Усходні экспрэс». Ангельскі дэтэктыў, якраз тое, што табе даспадобы. Як твой «Гарызонт», яшчэ ідзе, не згарэў?
- Нашу дык нічога, паказвае, а вось маскоўскую праграму не хоча браць, - кажа Агата і таксама падымаецца.
Сёстры выходзяць з лоджыі ў пакой.
На стале застаюцца недавязаны шалік, посуд і ланцужок вішнёвых костачак.
У вокнах запальваецца роўнае ўтульна-жоўтае або трывожна-імпульснае блакітнае святло. Па вуліцы, паўз аціхлы двор праносяцца канарэечна-жоўты «УАЗ» і бела-чырвоны «рафік» з маланкава-зыркай міргалкаю.
1990