epub
 
падключыць
слоўнікі

Васіль Быкаў

Труп

Медыцынскае апавяданьне

Забойства чыняць усе — ад прыватных асобаў да дзяржаўных секурытатэ.

Але для ўсiх застаецца праблема трупа.

Адным удаецца яе вырашыць, iншым — не.

Во гэта i зьяўляецца прычынай такой цяжкавылечнай хваробы, як мазаiчная псiхапатыя.

К. Юнг "Briefen", ст. 247.

 

Забойца ня быў прафесiяналам, ня быў i найманым кiлерам. То быў звычайны, затурканы жыцьцём чалавек. Тое ж самае можна сказаць i пра забiтага — нiчога незвычайнага. Зрэшты, i адносiны мiж iмi двума зьнешне былi амаль нармальныя, калi не лiчыць даўняй, зацятай, чорнай нянавiсьцi. Нянавiсьцi забойцы да ягонай ахвяры. Што стала прычынай таго брутальнага пачуцьця, цяжка сказаць. Пэўна, на тое не адказаў бы i сам забойца. Можа, якiя службовыя адносiны, можа, рознасьць характараў, а можа, i жанчына. Тое зусiм верагодна — абыдва былi халасьцякi i жылi адзiнока. Але, можа, таксама праклятыя баксы, якiя ў тую пару шмат для каго сталi мэтай жыцьця. Тым ня менш нянавiсьць забойцы была лютая, хоць i старанна схаваная. Нават i ад самога забойцы. Але вядома, што ад самога сябе гэткага пачуцьця нiкому схаваць не ўдалося.

Сваю справу забойца зрабiў цiха i хутка — забiты нават не западозрыў таго, што яго могуць забiць. Тым болей здаўна знаёмы чалавек, амаль сябра. Усё ж разам вучылiся, разам працавалi. Раней нават былi ў сяброўстве. Тады пра забойства i ня думаў. Але во — давялося.

Усё адбылося на лецiшчы. Забойца запрасiў сябра на чарку, яны выпiлi, закусiлi, чым Бог паслаў. I забойца стрэлiў ахвяры ў патылiцу. Час быў асеньнi, блiзка на лецiшчы нiкога не было, ягонага стрэлу з старога невялiчкага браўнiнга нiхто не пачуў. Як сьцямнелася, забойца вывез труп на тачцы ў канец пасёлка, куды скiдвалi розны друз, i закiдаў яго сьмецьцем. Забiты блiзкiх родзiчаў у горадзе ня меў, нiхто яго хутка шукаць ня будзе.

Таго вечару крыху пазьней, чым звычайна, забойца пайшоў на электрычку i паехаў у горад. Якраз пачаў церушыць дробны сьняжок, i забойца думаў: во i добра, ён зацярушыць сьляды забойства.

Тае начы ён спаў, можа, лепш за ўсе ранейшыя часы, калi яму дапякала нянавiсьць. Цяпер нянавiсьць зьнiкла, i ён з палёгкай адчуў, што вызвалiўся ад шматгадовага гнёту. Дзякаваць Богу. Сны яму тае начы сьнiлiся сьветлыя i лёгкiя — луг, кветкi, сонца...

Ранкам, аднак, як ён зьбiраўся ў краму па кефiр i цыгарэты, у кiшанi плашча намацаў пiсталет. Добра ж памятаў, што кiнуў яго ў сьметнiк, да трупа. Аказалася — не. То быў ягоны браўнiнг, ад якога яшчэ сьмярдзела порахам стрэлу.

Счакаўшы яшчэ гадзiну, забойца пайшоў на электрычку. Трэба было паглядзець дакладна, што ён там зрабiў учора. Можа, засталiся сьляды. Вядома ж, сьляды належала старанна прыбраць.

Найперш ён скiраваў збоч пасёлка да сьметнiку. Куча разнастайнага сьмецьця там выглядала гэтаксама, як i ўчора, нiхто быццам яе не кратаў. Цяпер ён кiнуў туды i пiсталет. Трохi супакоены пайшоў да свайго лецiшча. Але ўжо адчыняючы дзьверы, адчуў трывожлiвы неспакой, бы тут хтось быў. А як увайшоў у пакой, ледзь не самлеў — на тым самым крэсьле, што i ўчора, сядзеў забiты. Не, ён ня быў жывы — ён пэўна ж быў мёртвы, з запечанай на патылiцы крывёй ад кулi. Як забойца дакрануўся да яго, дык ён з цiхiм стукам бокам звалiўся на падлогу. Зь iм разам ад страху ледзьве не звалiўся забойца.

Што было рабiць далей, забойца ня ведаў. Колькi часу ён, скуты жахам, сядзеў на канапе. Добра, што блiзка нiкога не было, нiхто да яго не пастукаў. Як у пасёлку сьцямнелася, ён пагрузiў труп у тачку i бакавымi сьцежкамi павёз да возера — утапiць. Ужо з вады ня выберацца. Каб ямчэй утапiўся, забойца паклаў труп у мех, наклаў яшчэ камянёў з недалёкай будоўлi, мех завязаў алюмiнiевым дротам. Ужо так не павiнны ўсплысьцi.

Зноў нiхто яму не спаткаўся. У шэрых прыцемках раньняга вечару ён укiнуў у ваду свой цяжкаваты мех, а разам i тачку. Хай прападае... На лецiшча ўжо не пайшоў — пайшоў напрасткi да электрычкi i паехаў у горад.

У кватэры было цiха i спакойна, але на душы — дужа кепска. Усё ж, мусiць, нячаста здараецца, каб труп ажывеў i прыйшоў на месца забойства. Iншая справа — забойца, якога, кажуць, заўсягды цягне на тое самае мейсца. Цi ён меў справу зь незвычайным чалавекам? Зь якiм ваўкалакам, чарадзеем, цмокам?

Гэтае начы сны ў забойцы былi цяжкiя, трывожныя. Ён ня мог выбрацца зь нейкага балота i да ранку цялёпаўся ў соннае багне. Задоўга да сьвiтаньня, з палёгкай прачнуўся, сьцямiўшы, што усё тое — сон. Але i ява ня стала лягчэйшаю. Труп яго прыгнятаў, трывожыў, маркоцiў i пагражаў. Трохi супакойвала возера, глыбокая вада. Зранку браўся марозiк, трава на падворку ляжала ў шэранi. Возера, пэўна, замерзла. Ужо з-пад лёду наўрад цi магчыма выбрацца. Нават жывы, а ня толькi зь дзiркай у патылiцы, сумна цешыў сябе забойца.

Два днi ён ня езьдзiў на лецiшча, ня мог нават думаць пра яго. Увечары спрабаваў уключыць тэлевiзар, але хутка выключыў. Паказвалi вайну ў Чачэнii i там гэткiя самыя трупы. Шмат трупаў. Мабыць, як i кожны забойца, трупаў ён проста ня мог бачыць. Ды ўсё бачылася, як ён ляжыць там пад вадой у мутнай вадзе, а побач плаваюць рыбкi... На трэцi дзень не стрываў, паехаў да возера.

Возера зь берагоў узялося маладым лядком, праз якi нiчога не было бачна. Бераг скрозь быў пусты. I тое крыху супакоiла забойцу. Што ж, думаў ён, мабыць, справа ўрэшце зроблена. Можна было i расслабiцца.

I праўда, трохi супакоены ён заехаў на лецiшча, зазiрнуў у пакой — ля стала нiкога не было. Пуста было i на кухнi. Яшчэ болей супакоены, амаль узрадаваны вярнуўся ў горад. Той вечар упершыню за колькi дзён добра павячэраў i нават кульнуў чарачку каньяку. Мабыць, ён неяк выкручваўся з свае нечаканай нявыкруткi. Забiў — i канцы ў ваду, як сьведчыць прымаўка. Усё ж трапная яна — народная мудрасьць.

Уначы яму нiчога ня сьнiлася, значыць, спаў добра. А назаўтра вырашыў, што трэба зьездзiць у замежжа, трохi праветрыцца на дэмакратычным ветры. А то надта ўжо сьмярдзела ў гэтай краiне таталiтарызмам. Баксаў у яго трохi назьбiралася — намяняў з часу дэфолту. Зноў жа за гэтыя днi ён дужа натузаўся з свайго клопату, i цяпер з задавальненьнем займаўся iншым: набываў бiлет, доўга стаяў у чарзе ў кансулаце, запаўняў анкеты. Нават адчуў прыемнасьць, што сярод мноства пытаньняў у выязной анкеце не было пытаньня пра забойства, а то б давялося адмовiцца ад паездкi. А так усё — а-кей! Ужо ў прыцемку амаль шчасьлiвы i супакоены прыцягнуўся дадому, падняўся на свой шосты паверх. I аслупянеў. Ногi яго падамлелi, i ён, каб ня ўпасьцi, ухапiўся за сьцяну. Пад абабiтымi дэрманцiнам дзьвярыма стаяў знаёмы, завязаны белым дротам мех.

Сьпярша забойца хацеў уцячы, але куды ўцячэш ад уласнай кватэры? Зноў жа, можа, мех ужо бачылi суседзi? Якраз у той час з суседняй кватэры выглянуў стары пэнсiянэр, i забойца папытаўся: хто прынёс той мех? Ды пэнсiянэр ня бачыў нiчога. Але сказаў, што калi стаiць пад ягонымi дзьвярыма, дык, мабыць жа, належыць яму, так зразумеў пэнсiянэр. Што ж, зразумеў правiльна, падумаў забойца. Каб ты прапаў са сваёй кемлiвасьцю...

Што было рабiць, апроч як уцягнуць мех у кватэру. Там ён нават не спрабаваў яго разьвязаць — ён ужо ўяўляў, што там можна было ўбачыць. Пасьля забойства мiнула дзён дзесяць часу. Праўда, у возеры, мабыць, як у лядоўнi, але ж... Добра, што яшчэ не сьмярдзела.

Ледзьве дачакаўшыся наступнага дня, ён выскачыў з кватэры, як сьлед нават не сабраўшыся ў дарогу (забыўся ўзяць брытву, зубную шчотку). Паехаў на вакзал. Ён ужо наважыўся не вяртацца ў гэты горад i нават у гэтую краiну — прасiць палiтычнага прытулку на Захадзе. Бо ўрэшце ж, мусiць, ягоны труп знойдуць, што тады будзе? Пракурорская справа, следчыя па асаблiва важных злачынствах, патрабаваньне экстрадыцыi... Жах, што яго можа чакаць наперадзе. Але iншага паратунку цяпер ён ня бачыў.

Абы толькi выбавiцца з краiны.

У вагоне з новымi трохпавярховымi купэ было даволi свабодна — бо не сезон ды i накiрунак гэты ня дужа папулярны для паездак з усходу. Забойца як заняў сваё мейсца, так i сядзеў пры столiку, пакуль не заламiла ў паясьнiцы. Але во мяжа — i пачалося: то дэклярацыi, то пашпарты. У купэ прыйшоў пажылы мытнiк: цi ўся валюта ўказаная ў дэклярацыi? Уся, сказаў забойца, падумаўшы, так я вам i скажу праўду. За iм расчынiў дзьверы задзiрысты малады прапаршчык: прашу пашпарт i выйдзiце ў калiдор. Ён выйшаў, стаў ля вакна, i тут жа з купэ прагучала пытаньне: чый труп? — Якi труп? — Хто яшчэ з вамi едзе? — Нiхто быццам. — Значыць, труп ваш? — Не, ня мой, — схлусiў белы, бы палатнiна забойца.

Памежнiк выклiкаў па радыётэлефоне падмогу, зьявiлася аж чалавек пяць. I сярод iх адзiн таўсты i, мабыць, як усе таўстыя, дабрадушны дзядзька ў пагонах. Забойца падумаў, што зараз на яго надзенуць кайданкi, а яны ўладкавалiся ў купэ запаўняць нейкiя блянкi. А як запоўнiлi ў трох экземплярах, таўсты сказаў: з вас семнаццаць баксаў у эквiваленце. Забойца ня стаў нi пытацца, нi аспрэчваць — аддаў iм семнаццаць даляраў, i яны вымелiся. Пасьля зазiрнуў у паперку — то аказаўся сертыфiкат трупа пад нумарам 000653. Забойца ня ведаў, што рабiць далей. На стале ляжаў сертыфiкат, а ў багажнай скрынi пад iм — ягоны мех з трупам. Цi гэты мех належала цяпер прад'явiць пры ўездзе (як, скажам, залаты гадзiньнiк), цi чакаць арышту? I ён падумаў, што лепей за ўсё труп выкiнуць ноччу. Ужо тут, мабыць, яго ня знойдуць. Тут замежжа, i мяжа на замку.

Так ён i зрабiў. Недзе пад самы глухi час начы, як усе ў вагоне паснулi, забойца вывалак труп у тамбур i, адчынiўшы вагонныя дзьверы, даў таму злоснага высьпятку. Мясьцiна якраз аказалася пустэльнай — хвойкi, лясок, i ягоны труп зьнiк у цемрыве ночы.

Астатнi адрэзак шляху мiнуў без прыгодаў. Забойца нават трохi заснуў пад ранак. А ранкам прачнуўся ўжо на iншай зямлi зь яе прывабнымi для душы капкантрастамi. Але забойца нядоўга хадзiў па вулiцах, шыкоўныя вiтрыны i людзi пачалi яго раздражняць, i ён пайшоў у гатэль — першы, якi трапiўся яму на вочы. Атрымаўшы ключ, адразу зашыўся ў цесным нумарку, выцяг з сумкi бутэльку "Сталiчнай" i з насалодай аддаўся адзiноце. Найперш прыняў душ, разабраў пасьцелю i ўключыў тэлевiзар. Ды яшчэ ня выбраў, на якiм канале спынiцца, як зазванiў тэлефон. Парцье штось яму гаманiў на незразумелай мове тубыльцаў, але ён сьцямiў, што хтосьцi да яго мае справу.

Забойца таропка пачаў нацягваць на сябе нагавiцы, i якраз у той час у дзьверы пастукалi. Як ён адчынiў, найперш убачыў перад сабой двух служыцеляў у форменных фуражках, якiя ўкацiлi ў нумар лёгкую цялежку, — на цялежцы ляжала невялiкая плястыкавая труна прыгожага вiшнёвага колеру. Забойца, як быў у нагавiцах, так i апусьцiўся на мяккi ворс долу. Тое, аднак, не зрабiла нiякага ўражаньня на мулатаў-служыцеляў, якiя тыцкалi яму пад нос стос папераў i штосьцi талдычылi. На верхняй паперчыне у самым нiзе значыўся нейкi таталь — 1875 даляраў. У абсалютным узрушэньнi ён выцяг з сумкi дваццаць соценных асiгнацыяў, i радасныя служыцелi зьнiклi. А ён застаўся адзiн на адзiн з шыкоўнаю плястыкавай дамавiнай i няўцямна сядзеў на ложку. Ён не адважваўся нават адшчапiць яе блiшчастых зашчэпак, ужо ня меў сiлы. Апроч iншага пачала палохаць праблема грошай, столькi адвалiць баксаў — за што? Ды забiты i жыўцом столькi ня быў варты — гэты хворы, бяззубы пэнсiянэр. А тут амаль дзьве тысячы баксаў, па беларускiм курсе — больш за мiльён рублёў. Ён палiчыў тое, што засталося ў кашальку, — цi хопiць хоць на бiлет дадому. Заставацца ў гэтай краiне абдзiралаў яму ўжо расхацелася, i ён з замiлаваньнем прыпамятаў айчынных памежнiкаў, якiя ўзялi за труп па-боску. I нават выдалi сертыфiкат. А гэтыя што — мерсi, данке, цэнк'ю...

Не, трэба ўцякаць дадому. Тым болей, калi гэтую надаеду-труп пакiнуць у гатэлi. Разьлiчыцца за нумар у яго ўжо не было чым. З улiкам тых, што прывёз у нагавiцах, добра калi наберацца на чыгуначны бiлет. Пакiнуўшы ў гатэлi сумку, ён леным крокам, быццам на шпацырак, утулiўшы галаву ў каўнер, прайшоў паўз парцье i адразу скiраваў на вакзал.

З мейсцамi ў цягнiку праблемаў ня было. Хоць на той раз дамоў ехала болей i купэ было цесна застаўлена хатулямi. I ён парадаваўся, што для трупа тут проста не было мейсца. Калi што — хай падкладваюць куды ў iншае купэ цi нават у другi цягнiк — ён у прэтэнзii ня будзе. Добра, што ў гатэлi, запiсваючы сваё iмя, ён прадбачлiва ўтаiў грамадзянства, напiсаў — харват. Так, на ўсякi выпадак. Усё ж ён быў патрыёт, i калi што якое — не хацеў ганьбiць дзяржаву. Хай цяпер шукаюць забойцу ў Харватыi, мабыць, там iх хапае.

На межах таксама асаблiвых праблемаў ня сталася. Сертыфiкату ён не паказваў i таго нiхто не патрабаваў. Можа, пра труп памежнiкi забылiся, цi ня ўнесьлi ў кампутар, або ўнесьлi ды ня ў той кампутар. А той, можа, скралi апазыцыянеры цi прапiлi ўпёртыя прапаршчыкi. Забойца павесялеў. Ён нават перастаў адчуваць сябе забойцам — адчуваў нароўнi з усiмi. У канцы дарогi нават паспрачаўся з маладым суседам, хто горшы — Гарбачоў, што развалiў партыю, цi Ельцын, што развалiў Саюз. Сышлiся на тым, што Лука — самы адпаведны. Тут забойца змоўчаў — то была слiзкая для яго тэма.

З вакзалу iшоў улегцы i пехатой — грошай не было нават на метро. Але во i яго дом, трэцi пад'езд. З хваляваньнем, поўным мiлага пачуцьця, прыехаў на лiфце на свой шосты паверх.

Нейкая дзiўная нечаканка сталася з замкамi — ня мог адчынiць. Спрабаваў i адным ключом, i другiм, калi сьцямiў, што дзьверы зачынены знутры. Тады ж спалохаўся i пазванiў. I зноў, як у гатэлi, ледзьве не ўпаў на падлогу — перад iм у паўзмроку расчыненых дзьвярэй стаяў яго труп. Цёмны, скурчаны, бы ссохлы i зьменшаны ў памерах, але пэўна знаёмы яго забiты.

– Ты што? — толькi i здолеў выцiснуць з сябе забойца.

– Ды нiшто. Цяпер будзем удвох, — нейкiм скрыпучым, бы грамафонным голасам вымавiў труп. — Назаўжды.

– Дык жа нязручна! — крыўдлiва прасiпеў забойца.

– Што зробiш! — адказаў труп. — Затое разам...

Што ж, падумаў забойца. Мабыць, нiчога ўжо ня зробiш. Прыйдзецца жыць з трупам. Калi не схацеў з жывым...


1995-1998?

Тэкст падаецца паводле выдання: Васіль Быкаў. Поўны збор твораў. У 14 т. – Мінск: Саюз беларускіх пісьменьнікаў, 2005.
Крыніца: http://www.lit-bel.org/