epub
 
падключыць
слоўнікі

Васіль Вітка

Буслінае лета

ЯК Я ПАЧАЎ СКЛАДАЦЬ КАЗКУ
ХТО ВЫДАЎ САКРЭТ
ПОШУКІ КАЗКІ
ПЕРАПЁЛКА
КНІГАЎКА
САРОКА
СІНІЦА
ЗЯЗЮЛЯ
САЛАВЕЙ
ПРЫХОД ДАДОМУ
БУСЕЛ ЗАПРАШАЕ МЯНЕ Ў ГОСЦІ
НА БУСЛЯНЦЫ
БУСЛІХА СПЯВАЕ КАЛЫХАНКУ
АПАВЯДАННЕ СТАРОГА БУСЛА
ЭКЗАМЕНЫ Ў БУСЛІНАЙ ШКОЛЕ
ЯК БУСЕЛ ЛОВІЦЬ РЫБУ
ЯК БУСЕЛ МЯНЕ АД БЯДЫ ЎРАТАВАЎ
ЯК ДЗЯЦЕЛ ЛЯЧЫЎ БУСЛАВУ ДАЧКУ
КАЗКА ЗНОЙДЗЕНА!


Гэта будзе доўгая казка.

А пакуль што на некалькі слоў

Адкажыце вы мне, калі ласка,

Хто з вас бачыў белых буслоў,

Іх старую дамоўку на вязе,

На драўляным шырокім коле,

Можа, з вас хто туды нават лазіў,

Аглядаў з вышыні наваколле,

Пазнаёміўся з буслам, бусліхай?

Калі не, ну дык слухайце, ціха.

 

 

ЯК Я ПАЧАЎ СКЛАДАЦЬ КАЗКУ

 

Ціха так,

Хоць сей ты мак.

Я сяджу ў градзе гароху.

Рву сабе стручкі патроху,

А паблізу, на аселіцы,

Нехта цвеліцца і цвеліцца:

То ляскоча безупынна,

То сакоча

Гэтак шпарка,

Як матор якой машыны

Ці калгасная жняярка,

Раз-паразу: чах-чах-чах.

Што такое?

Проста страх.

 

Толькі глянуў я на вяз,

Што за вуліцай у нас, -

Зразумеў, адкуль той клёкат:

У гняздзе навідавоку

Стары бусел суча ніткі,

Будзе шыць ён дзецям світкі.

 

Выткала бусліха кросны,

Разаслала ранкам росным

Доўгія свае палотны

Па лугах усіх балотных...

Я на дрэва ўзлезці б рад

Адным махам без аддыху,

Паглядзець на буслянят,

Пазнаёміцца з бусліхай

І праверыць, як ідзе

Лад-парадак у гняздзе.

 

Сёлета ў чацвёрты клас

Пераведзены я ў школе,

На ўсё лета маю час

Пагуляць у лузе, ў полі.

Маю ў сшытку я заданне -

Даць прыроды апісанне.

 

Сцеражыся, горды бусел,

Да цябе я дабяруся.

Пагляджу, як сучаш ніткі,

Як ты шыеш дзецям світкі,

Стану на тваё я кола

І пабачу ўсё наўкола:

Свет птушыны, свет раслінны

І наогул - белы свет,

Выведаць я ўсё павінны,

Апісаць усё як след.

 

Вось пайду і ўміг, ураз

Ўзлезу на высокі вяз.

Вы мо скажаце - не ўмею

Я дабрацца да вяршыні?

Ўмець умею, толькі млею,

Калі гляну ўніз з галіны.

Падрасту, а там пабачу,

Можа, будзе яшчэ ўдача.

А пакуль, як пугай ляснуць

Мне па лужы, па траве, -

Пра буслоў складу я казку,

Ёсць і думка ў галаве.

 

Пра буслоў, дык пра буслоў,

Толькі дзе набрацца слоў?

Сеў ля самага я вяза

І пачаў тых слоў шукаць.

І адразу сказ за сказам

Спрэс спісаў старонак пяць.

 

Што з таго, што я не ўзлез

На бусліны вяз той,

Мне ў адказ гудзе ўвесь лес,

Калі пугай лясну.

І сціхаюць у гняздзе

Галасы бусловыя,

Толькі водгулле ідзе -

Высякаю словы я,

Словы адмысловыя.

Сам вачам сваім не веру,

Ўсё так складна на паперы:

Побыт бусла да драбніц

Апісаў шырока,

Як ён спіць і што ён сніць,

Як ён з выраю ляціць -

Нізка ці высока,

Як ён суча тыя ніткі,

Як ён шые дзецям світкі,

Як ён там абедае,

Варыць як вячэру -

Ўсё як быццам ведаю,

Хоць наўрад ці веру.

 

Нада мною ластаўкі

Пэўна што смяюцца.

І ўсё просяць: - Баста, кінь!

І ля вуха ўюцца.

 

Ластаўчыну мову

Я таксама знаю

І ад слова ў слова

Так перакладаю:

«Шатавіла-матавіла

Па-нямецку гаварыла,

Пела па-турэцку,

Плакала па-грэцку.

З носіка - шыльца,

З хвосціка - вільца,

Спадыспаду - палатно,

На апашках шоўк, шоўк.

Зазірнула я ў гумно,

Дзюбачкай шчоўк-шчоўк.

Як у вырай адлятала,

Шмат дабра вам пакідала,

Не ўзяла ні жменькі.

Прыляцела, паглядзела -

Няма нічагенькі:

Усё чыста пералушчылі,

Перацёрлі, ператрушчылі.

Што нажалі, накасілі -

Без мяне памалацілі.

Ці-лі, ці-лі,

Ці-лі...»

 

Прыцемак спусціўся

На траву, на краскі,

Так я захапіўся

Сваёй байкай-казкай.

 

Чараду прыгналі з пашы,

За вячэру селі нашы,

У паветры стала золка,

Выйшла першая зара,

І крычыць мне перапёлка:

- Спаць пара! Спаць пара!

 

Каб у тайне ўсё было,

Што пішу я ў сшытку,

Пакладу яго ў дупло -

Папрабуй знайдзі-тка.

 

І вас таксама я прашу,

Сябры, - ні слова, ні гу-гу,

Пакуль што памаўчыце,

Якую казку я пішу,

Я толькі вам сказаць магу

І перапёлцы ў жыце.

 

Сакрэт я вам даверу,

Вы толькі дайце слова,

Я прынясу паперы

І новы свой аловак

І заўтра зноў уранку

Прадоўжу пра буслянку,

А то і маці мне з двара

Гукае ўжо, што спаць пара.

 

ХТО ВЫДАЎ САКРЭТ

 

Ледзь я прычакаў світанку,

Каб пад вяз пабегчы зранку,

Праварочаўся ўсю ноч,

Не прыплюшчыў нават воч -

Не давала мне спакою

Ўсё гняздо буслова тое,

Што далей пісаць мне ў казцы,

У яе наступнай частцы.

Калі ўзяўся, брат, за гуж,

Дык не жалься, што не дуж.

 

Калі даў сваё ты слова

Апісаць жыццё буслова,

Дык выконвай абяцанне...

 

Я падняўся на світанні

І - бягом на ўскрай сяла,

Потым трохі ўзяў налева,

Да знаёмага вам дрэва,

І адразу ж да дупла.

 

Сунуў я руку ў дупло -

І аж мову адняло,

Стаў нямілы белы свет:

Хто... Хто выкраў мой сакрэт?

 

Можа, сто разоў адразу

Абабег вакол я вязу,

Кожную агледзеў жылку

Пад карой і на кары,

Кожную абмацаў шчылку

На бусліным тым двары -

Хочаш вер ты ці не вер,

А няма маіх папер.

 

Знік пачатак маёй казкі.

А з чые нядобрай ласкі?

Мне сняданне не ў сняданне,

І абед мне не ў абед.

Кіну ўсё - усё дазвання,

Буду дзень шукаць і месяц,

Буду год, а то і дзесяць,

А знайду я казкі след.

 

ПОШУКІ КАЗКІ

 

Сцежкі выбраць мне якія,

Пошукі з чаго пачаць?

Месцы знаю я глухія,

Дзе лясы, дзе сенажаць,

Дзе дрыгва і дзе імшары,

Дзе глыбокія выгары.

І туды я нават траплю,

Дзе жыве старая чапля.

Выйду на рачную мель,

Дзе гуляе журавель.

Мне туды якраз з рукі,

Дзе начуюць два ваўкі.

Добра знаю я дарогу

У мядзведжую бярлогу.

Знаю горы я кратовыя,

Знаю норы я лісовыя...

Толькі вось з чаго пачаць?

А мо лепей легчы спаць,

Сіл набрацца, падрасці

І тады ўсё абысці?

 

Не, вы лепш і не кажыце,

Што слабы і што малы я

І спужаюся нібыта

Я ваўка, што ўночы вые.

Не ўздыхайце, не тужыце,

Як на сумных тых памінках...

Я дубовага ўзяў кія

І пайшоў сваёй сцяжынкай.

А куды пайшоў?

У жыта.

Хай сабе не блізкі свет,

Хай у ногі колка.

Знаю, хто адкрыў сакрэт,

Знаю -

Перапёлка.

 

ПЕРАПЁЛКА

 

Гэта ўчора ўсё яна

Ад цямна і да відна,

На хвілінку б сціхла хоць,

Звала ўсё: «Ідзі палоць!»

А ля самага двара

Ўсё крычала: «Спаць пара!»

 

Сама ж не палола,

Ножак не калола,

Усю ноч не спала

І мне не давала.

 

Лёгка мне знайсці яе,

Бо гнязда ж яна не ўе

Ні ў дупле і ні ў галлі -

Зробіць ямачку ў зямлі,

Высцеле травою -

Вось і ўсе пакоі.

Да зямлі ўсё туліцца,

Дзюбай жыта чэша,

А лятаць лянуецца,

Болей ходзіць пеша.

 

Я ўсё жыта абышоў

І гарахавішча,

Так яе і не знайшоў -

Не відно і не чутно,

Не пяе, не свішча.

Спіць яна цалюткі дзень,

А як ляжа ночы цень,

Выйдзе першая зара,

Закрычыць тады яна:

- Спаць пара! Спаць пара!

А сама не спіць адна

Аж да самага цямна.

 

КНІГАЎКА

 

Падаюся ў бок другі,

Праз папар, праз мурагі,

На прырэчныя лугі.

Раптам нізка нада мной,

Па-над самай галавой:

- Чый ты, чый? Кі-гі, кі-гі!

 

- Я-то свой, а ты чыя,

Кнігаўка самотная,

Птушка пералётная?

Калі зробіш ласку,

Знойдзеш маю казку -

Буду век удзячны я.

 

- Чый ты, чый? Адкуль такі?

Дзе жыву я - не скажу

І гнязда не пакажу...

І вядзе ўсё ад ракі,

Ад высокай асакі

І крылом над вухам: ж-жу!

А ля самае дарогі

Кідаецца мне пад ногі,

Скокам-бокам адпаўзае,

Ну, здаецца, памірае,

Папрабуй жа дагані -

Не дагоніш на кані.

Мне гняздо тваё не трэба,

Ні твае малыя дзеці.

Лётай з ранку і да ранку

Пад высокім добрым небам,

Пацяшай людзей на свеце,

Ашуканка, ашуканка...

 

САРОКА

 

Каля лесу недалёка

Скача з куста ў куст сарока,

На мяне ўсё паглядае

І трашчыць як завадная:

- За папер-ку

Дай цукер-ку...

- Што? Дык казку ты украла

І ў гняздзе сваім схавала,

Нарабіла шуму-крыку,

А цяпер табе дай выкуп?

Не, зладзейка-дабрадзейка,

Зараз я зраблю праверку

І такую дам цукерку -

Растрасу тваю сямейку!

 

Мне адказвае сарока:

- Да гнязда майго высока.

Праўда, што люблю я красці,

Але ж рэчы дарагія -

Срэбраныя, залатыя,

Лыжкі, гузікі, пярсцёнкі,

Што здалёку ўсім відны,

Густ на іх у мяне тонкі.

А якое з казкі шчасце?

Ёй няма ў мяне цаны...

 

Я падумаў: за прызнанне

Памяншаюць пакаранне.

У гняздо я не палез,

А далей падаўся ў лес.

 

СІНІЦА

 

- Цвінь-цвень! Пінь-пень!

Добры дзень! Добры дзень!

 

Хто гэта мяне вітае -

Ці шчыгол, ці слаўка гэта?

 

Не, вось блізка падлятае,

На сасновы сук садзіцца.

Углядаюся ў прыкметы,

Трэба ж так мне памыліцца -

Не пазнаў сваёй сініцы.

У мяне яна ўсю зіму

Зімавала ў цёплай хаце,

І аўса, можа, асміну

Аддала ёй мая маці.

Так яе мы ўсе любілі,

Так кармілі, так паілі.

Быць не можа, каб за ласку

Яна ўкрала маю казку.

 

- Цвінь-цвень! Пінь-пень!

Добры дзень! Добры дзень!

- Добры дзень, мая сініца,

Як я мог так памыліцца?

 

ЗЯЗЮЛЯ

 

Пэўна, вы вясною чулі,

Як на дрэве, на суку

Кліча на ўвесь лес зязюля:

- Ку-ку! Ку-ку!

 

Я ў зязюлі запытаю,

Можа быць, яна што знае,

Куды знік з дупла мой сшытак.

- Родненькая, адкажы ты.

Калі што табе вядома,

Ты адкрый мне тайну тую -

Я ўжо цэлы дзень як з дому,

Пад сабой зямлі не чую,

Я ўжо з голаду канаю,

Ледзьве ногі валаку.

А зязюля мне: - Не знаю.

Ку-ку!

 

Крыллямі залапацела

І ў асіннік паляцела.

 

Тут я ўспомніў: гэта ж птушка,

Што малых не любіць гушкаць,

Ні спяваць ім калыханкі

І ні ў ладкі з імі пляскаць,

Ні вадзіць на пагулянкі,

Ні расказваць байкі-казкі,

Бо яе малыя дзеці

Раскіданы па ўсім свеце.

Іх чужыя кормяць маткі,

Даглядаюць і гадуюць,

А зязюля і палаткі

Ім на лета не будуе.

 

Так яна свой век вякуе -

Ні двара і ні кала,

Век сваё «ку-ку» кукуе -

Рада, што дзяцей збыла.

 

САЛАВЕЙ

 

У зацішку вербалозаў ніцых,

Дзе лясная сочыцца крыніца,

Я вады халоднае напіўся,

Стала на душы мне весялей.

 

Срэбранаю пацеркай на нітцы

Затрымцеў і песняю разліўся

У альховым кусце салавей.

Дасціпны, увішны,

Слаўны ён спявак -

Светлая манішка,

Поверх - доўгі фрак.

 

Пэўна, што заслужаны,

Хоць на выгляд шэры ён,

А голас не застуджаны,

І сам без фанабэрыі.

 

Браў свабодна трэлі,

І нізы, і высі ён,

І скроні не макрэлі,

Не цёр хусцінкай лысіны.

 

Спяваў і па-французску,

Спяваў другімі мовамі,

А больш - па-беларуску,

Але сваімі словамі:

- Як у лядзе-лядзе

Пастух сала пёк-пёк,

Як прысядзе-сядзе

На пянёк-пянёк-пянёк,

Як пакр-руціць ён ражэньчык, -

Ах, каб цябе, каб...

Сквар-ка: тр-р, кап-кап...

І няма: ўсё з'еў агеньчык...

 

- Салавей, мой любы браце,

Я хачу ў цябе спытаці:

Можа, чуў ты, хто між вас тут

Пераказваў маю казку?

 

А салоўка мне ў адказ:

- Гэта не цікавіць нас.

Што твая мне казка тая,

Я ж яе не заспяваю.

У мяне свае турботы -

Салаўю патрэбны ноты.

 

ПРЫХОД ДАДОМУ

 

Лёг на травы доўгі цень,

Росны і халодны,

Прабадзяўся я ўвесь дзень

Стомлены, галодны.

А не піўшы і не еўшы -

Хто расказваць будзе вершы?

Добра, што мая сініца

Завяла мяне ў суніцы,

А спагадлівая пліска

Паказала шчаўе блізка.

Пражывіў я трохі душу

І ні з чым дадому рушу.

 

Адчыняю дзверы ў хаце

І спыняюся ў парозе.

Рукі ў смутку ломіць маці,

У адчаі і трывозе:

- Ой, мой сынку, мой сыночак,

Дзе ж ты знік, мой галубочак?

Выплакала я ўсе слёзы,

Вытаптала я ўсе лозы,

Вытаміла свае ногі,

Выглядзела ўсе дарогі

І ля лесу, і ля лугу,

Ля сасонак і асінак -

Дзе ж блудзіў ты, валацуга,

Што абдзёрся ўвесь і вымак?

 

- Не плач, мама, - я даў слова

Апісаць жыццё буслова

І цяпер па абавязку

Пра яго складаю казку,

Толькі вось сакрэт адкрыты -

Нехта ўкраў з дупла мой сшытак.

Выхадзіў я лес і поле,

Апытаў каго дзе мог,

А куды пайсці мне болей,

Я і так ужо знямог,

Абышоў, напэўна, свет -

Не напаў нідзе на след.

 

- Сынку, шмат дарог на свеце,

Знойдзеш ты спагаду, ласку.

Хто яшчэ знаў аб сакрэце,

Што пачаў складаць ты казку?

- Хто яшчэ знаў аб сакрэце?

Мама, зналі яшчэ дзеці.

 

- Пэўна, дзеці і забралі,

Прачыталі і парвалі.

 

Праўду, праўду кажа маці -

Любіце вы кніжкі рваці.

Калі ж казку вы забралі,

Прачыталі, не парвалі,

Дык прашу вас - і не рвіце,

Мне хутчэй яе вярніце.

 

БУСЕЛ ЗАПРАШАЕ МЯНЕ Ў ГОСЦІ

 

Зноў прыходжу я пад вяз,

Над пустым стаю дуплом

І якраз у гэты час

Сустракаюся з буслом.

 

Ён ступае гэтак важна,

На мяне глядзіць уважна,

Асцярожна падыходзіць

І гаворку так заводзіць:

- Ты чаго такі пануры,

У самотнасці і скрусе,

Як пасля якіх хаўтураў? -

Так пытае ў мяне бусел.

- Ой, таварыш дзядзька бусел,

Другі дзень я ўжо снуюся

І, як рыба аб лёд, б'юся:

У мяне такое гора -

Сшытак мой укралі ўчора.

 

Апісаць я быў павінны

Свет птушыны, свет раслінны

І наогул белы свет -

Наскладаць хацеў я казак,

Як падняць - вялікі вязак,

Бо на тое ж я - паэт.

 

Усміхнуўся стары бусел:

- Дай я толькі разбяруся.

Напісаць ты казку марыш?

Што ж, пішы, калі паэт,

Але знай, я - не таварыш

І не дзядзька, я ўжо - дзед.

 

Я калісьці з тваім дзедам

У далёкай маладосці

Самым блізкім быў суседам

І яго найлепшым госцем.

 

На страсе старое хаты

У той час была буслянка,

З тваім дзедам я да ранку

Вёў гаворку, нібы з братам.

 

Ён - на прызбе, я - ў гняздзе

Кожнай ночы гаманілі,

Покуль возьмецца на дзень,

Ўсё махоркаю дымілі.

 

- Ой, са смеху я зайдуся -

Што ты кажаш, дзеду бусел!

Як жа ты ў сябе пад носам

Трымаў тую папяросу?

Узлаваў на мяне бусел:

- Разбярыся ж ты як след,

Горкі дым глытаць я мусіў,

А курыў, вядома, дзед.

Нельга ж нам, буслам, курыць -

Можна так гняздо спаліць.

 

Слухаць бусла то я слухаў,

Але ўсё ж часаў за вухам.

Хоць цікаўны быў без меры,

А ўсяму не мог даць веры:

- А як вы, дзеду, з той кватэры,

Што была на хаце ў нас,

Пераехалі на вяз?

 

- Вельмі проста, - сказаў бусел, -

У адзін пазвязваў вузел

Лыжкі, міскі і пасцель я -

Вось і ўсё тут наваселле.

Стала ўміг наўкола гола,

Як мы там і не былі...

 

- Ну, а кола? Як жа кола

Вы на дрэва паднялі?

Буслоў, пэўна, дваццаць пяць

Трэба, каб яго падняць?

 

Стары бусел тут са смеху

Як стаяў, так і паехаў:

- Трэба ж вымудрыць такое,

Проста мне бяда з табою.

 

А яшчэ ж узяўся людзям

Ты расказваць пра нас,

Гэта ж сорам табе будзе,

Як дазнаюцца падчас,

Прачытаюць дзеці ўслых,

Што нібыта мы, буслы,

На вяршыну дрэва цугам

Цягнем кола саматугам.

Дзякуй, што павесяліў,

Але ж ты перасаліў.

Не прыйшлося таго кола

Нам цягнуць на стары вяз -

Гэта ўсё зрабіў за нас

Мой дружбак, твой дзед Мікола.

 

А цяпер і ты смяешся,

Я ж ні кроплі не схлусіў,

Як жа, хлопча, ты завешся?

І я вымавіў: - Васіль.

 

- Ну, дык вось што, брат Васіль,

Набярыся моцы, сіл

І прыходзь да нас пад вечар

На сяброўскую сустрэчу.

 

Пазнаёмішся з бусліхай,

Паглядзіш на буслянят,

Пасядзім парою ціхай,

Буду вельмі табе рад.

 

Дапаможам твайму гору,

Аб усім там пагаворым.

Сам убачыш, адным словам,

Ты жыццё наша, буслова, -

 

Афармляй камандзіроўку.

Захапі з сабой вяроўку.

Прывяжу я на вяршыне

І спушчу табе канец -

І тады, як на машыне,

Знізу ўверх ляці, хлапец!

 

Я падзякаваў старому

За разумную параду

І пабег хутчэй дадому

На сямейную нараду.

- Мама, мамачка, - прашу я, -

Дай мне чыстую кашулю.

Прыбяруся і памчуся -

Запрашае мяне бусел.

 

У гняздзе я сам павінны

Побыт вывучыць птушыны

І пачаць спачатку казку

Пра бусла, пра яго ласку.

 

Стары бусел - малайчына,

Кемлівая галава!

Я вазьму з сабой ляйчыну,

Ён прычэпіць за вяршыну,

 

І я - ж-жах, як на машыне,

Да буслоў па той вяроўцы.

Там прабуду тыдні два,

На гняздзе ў камандзіроўцы.

 

НА БУСЛЯНЦЫ

 

Я пісаць пра ўсё не стану -

Адбылося ўсё па плану.

Браўся ўжо на захад дзень,

Як з'явіўся я ў гняздзе.

 

Першы раз я ўбачыў свет -

І далёка, і шырока,

Пэўна, ні адзін паэт

Не ўздымаўся так высока.

 

Сеў з бусліхай і буслом

Я за круглым іх сталом.

Пачалі яны падрад

Мне паказваць буслянят.

Кожнае з іх уставала

І на ножках прысядала.

Вось што значыць - выхаванне

І старэйшых шанаванне.

 

Кожнае запомніў я,

Яго выгляд і імя.

Слаўныя былі ў іх дочкі:

Сакатуха і Ласуха,

І пацешныя сыночкі:

Даўгахвосты і Бязвухі.

 

Перад тым як за стол сесці,

Кожнае памыла лапкі,

Ну, а потым сталі есці

Хто смятану, хто аладкі.

 

Праўда, там былі другія

На стале яшчэ прысмакі:

Рыба, яшчаркі жывыя,

І гадзюкі, і вужакі.

 

Чаго хочаш у той місе -

Еш, брат, хоць расперажыся!

 

Добра, што якраз, на шчасце,

Калі маці выпраўляла,

Не забылася пакласці

Мне ў дарогу хлеба, сала

 

І абручык каўбасы,

Нават памідораў ранніх -

Мог я доўгія часы

Быць на ўласным утрыманні.

 

А ўсё ж, будучы на чэсці,

Каб не крыўдзіць дом гасцінны,

Пару рыбак мусіў з'есці

І падзякваў гаспадыні.

І, як звычаем прынята,

Калі госць што-небудзь дорыць,

Я малым даў буслянятам

Кожнаму па памідору.

 

І было ж, было там смеху,

Як яны з імі гулялі,

Дзюбамі ўсім на пацеху

Замест мячыкаў качалі.

 

БУСЛІХА СПЯВАЕ КАЛЫХАНКУ

 

Як малых паклалі спаці

І заціхла ўся буслянка,

Доўга ім спявала маці

Сваю песню-калыханку:

 

- Спіце, дзеткі, лю-лі, лю-лі,

Вераб'і даўно паснулі.

Ад іх шуму дзень у дзень

Галава ажно гудзе.

 

Колькі бацьку я прасіла:

Тут твая улада, сіла -

Выкінь ты з гнязда іх транты,

Нам не трэба кватаранты.

 

Нанасі ты з лесу вецця

І залатай плот дзіравы,

А то вельмі ж нашы дзеці

Любяць смелыя забавы.

 

Проста і не зводзь з іх вока -

Забываюць, што высока,

Могуць скінуцца дадолу.

 

Трэба дом зрабіць нам шырай

І, як скончаць дзеці школу,

Рыхтавацца ўсім у вырай,

Каб тут мерзнуць не прыйшлося,

Як надыдзе тая восень.

 

Стануць мае дзіцяняткі,

Стануць мае бусляняткі

Хутка на даўгія ногі,

Каб шукаць свае дарогі.

 

Цераз моры, цераз рэкі,

Цераз горы і даліны

Шлях пракладзены спрадвеку,

Доўгі, цяжкі шлях бусліны.

 

Дзе цячэ блакітны Ніл

У спякотлівым Егіпце,

Нас глытае кракадзіл,

Тыгр хапае ў свае кіпці.

 

Гіне шмат буслоў на свеце,

Але мы і нашы дзеці

Вернемся ў сваю хаціну,

Прыляцім зноў на радзіму...

 

Моцна спалі бусляняты

У цяпле бацькоўскай хаты.

Веяў з цёмнае дубровы

Лёгкі ветрык вечаровы

І спакойны сон бусліны

Калыхаў на верхавіне.

 

Добра мне адсюль відно,

Што ўжо свеціцца акно

У маёй далёкай хаце,

І чутно - гукае маці:

- Дзе ты дзеўся, сынку, дзе?

 

- Мама, я сяджу ў гняздзе.

Я твой голас добра чую,

Але тут пераначую,

Бо мой шлях далекаваты

І занадта сукаваты.

Ты, мамуся, не турбуйся,

Мне пасцель рыхтуе бусел.

 

АПАВЯДАННЕ СТАРОГА БУСЛА

 

Запаліла ноч ліхтар

І павесіла на вязе,

Ззяе лесвіца да хмар -

І туды б, здаецца, злазіў.

І такая відната,

Хоць сабе рыхтуй урокі,

І такая ціхата -

Увесь свет чуцён далёкі.

 

Быццам тонкая струна

Загула ў мяне над вухам.

Аж да самага відна

Я старога бусла слухаў:

 

«Шмат прыйшлося мне спазнаці,

Але крыўды я не ведаў.

Перабыў аднойчы ў хаце

Я ўсю зіму ў твайго дзеда.

 

Яшчэ ў пер'е не ўвабраўся,

Нахапілася ўжо восень,

Захварэў я і застаўся.

Вылецець не давялося.

 

І якраз, нібы на грэх,

Выпаў вельмі ранні снег.

Замяло лугі, дарогі,

Скачанелі ў мяне ногі,

Ледзь даклыпаў да сядзібы

І, не знаючы, што будзе,

Бразнуў дзюбаю у шыбу:

- Выратуйце мяне, людзі!

 

Пляснуў у далоні дзед:

- Беднае маё дзіцятка!

Маці, даставай абед -

Гэта ж наша буслянятка.

 

Угарнулі кажухом,

І на печ мяне ўссадзілі,

І гарачым малаком

З лыжачкі малой паілі.

 

Ўратавалі змоладу

З холаду і голаду.

Ну, а цёплаю вясной

Зноў сустрэўся я з сям'ёй,

Але покуль жывы буду,

Я той ласкі не забуду».

 

- Дзеду бусел, - спытаў я, -

А чаму ваша сям'я

Перабралася на вяз?

І пачуў такі адказ:

 

- А прычына, брат, адна,

Што на дрэве навасельцы мы, -

Тут у нас прайшла вайна,

Сталі ўсе мы пагарэльцамі.

 

Покуль людзі будаваліся,

Покуль з гора выбіваліся,

Дзед Мікола

Знайшоў кола,

Сам аблюбаваў для нас

Вяз.

 

ЭКЗАМЕНЫ Ў БУСЛІНАЙ ШКОЛЕ

 

Пасля я ўжо стаў без ляйчыны

Узлазіць на тую вяршыну.

Ў гняздзе сустракалі бусліным

Мяне быццам роднага сына.

 

Там шмат я цікавага ўбачыў

На даўнім драўляным тым коле,

З малымі бусламі задачы

Рашаў у буслінай я школе.

 

Калі ж маладыя пілоты

Здавалі экзамен па лёту, -

Было там і гора і смеху

Старым і малым на пацеху.

 

- Я першы, - сказаў Даўгахвосты, -

Лячу, бо ўжо выраслі крылы!

 

І скочыў з гнязда, як з памоста,

З усёй заліхвацкае сілы.

 

Дзівіліся бусел з бусліхай:

- Ну, гэты сам выб'ецца ў людзі!

- Такі не спужаецца ліха!

- Адважным ён лётчыкам будзе!

 

А сын, даляцеўшы да самае высі,

З-пад хмары нырца даў і сеў на пагорку.

Было аднадушным рашэнне камісіі:

- За храбрасць паставіць... чацвёрку!

 

Другім стартаваў у паветра Бязвухі.

Ён добра абдумаў усе свае рухі.

Агледзеў, праверыў ён кожнае пёрка,

А потым узняўся над полем, над лугам,

Па небе выводзіць стаў роўныя дугі.

І яму па лятанню,

Як па чыстапісанню,

Пастаўлена цвёрдая ў дзённік пяцёрка.

 

А за сынамі Даўгахвостым, Бязвухім

Чарга падышла да дачкі - Сакатухі.

Ну і смеху ж было,

Што гняздо ўсё гуло,

Я за бокі узяўся

І аж покатам клаўся.

 

Сакатуха, Сакатушка -

Баязлівая ж ты птушка.

Высунула з гнязда дзюбу:

- Нізашто лятаць не буду!

 

А як глянула за край:

- Ай, трымайце мяне, ай!

Крыллямі залапатала

І траха з гнязда не ўпала:

- Ой, звалюся!

Ой, заб'юся!

Хутчэй дайце парашут,

Бо канец мне будзе тут!

 

Угаворвала бусліха

І па-добраму, паціху,

І прасіла просьбаю,

І гразіла грозьбаю,

 

Абяцала рыбы мерку

І наверх яшчэ цукерку,

Перабрала ўсе прысмакі,

А карысці - аніякай.

 

Узлаваў тады стары

І сапхнуў дачку з гары.

Як дала ж яна са страху

Крыллямі такога маху,

Што ўсю вёску абляцела

І на нашай хаце села.

 

Потым на балоце, у лазе,

Церпяліва выстаяла стойку

Мо з гадзіну на адной назе -

Нацягнула ўсё ж такі на тройку.

 

А Ласуха за ласунак

Лётала б бясконца.

Толькі дайце пачастунак -

Паляціць да сонца.

 

І ёй так сказала маці:

- Мілая дачушка,

Вырасла ўжо з птушаняці

Ты вялікай птушкай.

Калі ж будзеш за лятанне

Ты прасіць аплаты,

Можаш сабе да змяркання

Не вылазіць з хаты.

Як галоднай пасядзіш -

І без цукеркі паляціш.

 

Здаў і я экзамен у той школе -

Не баяўся вышыні ніколі.

 

ЯК БУСЕЛ ЛОВІЦЬ РЫБУ

 

На цямочку, цёплым раннем,

Пайшлі буслы на паляванне.

Паперадзе дыбаў сам бусел,

Вёў буслянят ён на экскурсію.

Ішла за ім уся сям'я,

А ззаду назіркам - і я.

Сыны і дочкі на балота

Прыйшлі ў чырвоных новых ботах

І кожны з дзюбаю вялікай -

Такою вострай, быццам піка,

І толькі я між іх быў босы,

Не меў буслінага я носа,

Таму з сабой узяў я вуду -

Лавіць я рыбу вудай буду.

 

Закінуўшы ў ваду кручок,

Я сеў ля рэчкі на пянёк,

Сядзеў-сядзеў, можа, з гадзіну,

Рука знямела ад вудзільна,

А на кручок, на чарвяка

Мне не трапляла і малька.

 

Тады сваю я вуду кінуў

І сам падаўся ў гурт бусліны.

У іх ішла спарней работа,

Аж і мяне ўзяла ахвота.

Сам бусел кіраваў рыбалкай:

Ён тоўстай дзюбаю, як палкай,

 

Муціў ваду пад берагамі,

Таптаў цыбатымі нагамі,

Пакуль праз вадзяныя шыбы

Святла не бачылі ўжо рыбы,

Не ведалі, куды ім плыць, -

Тады ён браўся іх лавіць.

 

Хапаў ён рыб

За чорны хіб,

Кідаў на бераг раз-паразу,

Лавілі дзеці іх адразу,

Пасля да бацькі ў рэчку лезлі,

З вады цягалі рыбу самі

І грукалі па дне насамі -

Іх носікі ў вадзе не мерзлі!

 

ЯК БУСЕЛ МЯНЕ АД БЯДЫ ЎРАТАВАЎ

 

Не шанцавала толькі мне,

Хоць бы ляжаў адзін на дне

Ў вядры маім які шчупак,

Дурны карась ці нават рак -

Дзеля прыклёпу, проста так,

Бо я ж хваліўся, што рыбак.

 

Я ўжо не ведаў, куды дзецца,

Схаваў ля берага вядзерца,

Падаўся на сухі грудок,

Лёг пад вярбою у цянёк.

Спачну тут, думаў, у цішы.

 

Аж раптам куст як зашуршыць,

І нечакана паўз мяне,

Паўз вуха штось як шугане,

А потым - цішыня, ні гуку.

Я глянуў і знямеў: гадзюка!

Яна праз лісце і траву

Як высунула галаву,

Так і застыла нада мной.

Я закрычаў:

- Ра-атуйце!

О-о-й!

 

Напэўна б, я там і загінуў,

Ды бусел у бядзе не кінуў -

Адразу голас мой пачуў,

Шырока крыллямі ўзмахнуў

І апусціўся над вярбой,

Прыціснуў гадзіну нагой

І піку вострую звысоку

Уткнуў у самае ёй вока.

Тут прыляцелі бусляняты

І ўвесь абшарылі грудок.

Было спажывы ім багата -

Гадзюк знайшлі цэлы клубок.

 

Як адлягло ад страху сэрца,

Я ўспомніў пра сваё вядзерца.

І толькі падышоў пад бераг,

Дык і вачам не мог даць веры:

Было паўнюткім да краёў

Вядро ўюноў, язёў, лінёў.

 

- Адкуль жа гэта? - я здзівіўся.

- Пайшлі дамоў, - сказаў мне бусел.

Мы сёння шмат іх налавілі

І пра цябе, брат, не забылі.

 

ЯК ДЗЯЦЕЛ ЛЯЧЫЎ БУСЛАВУ ДАЧКУ

 

Не ўсё абышлося пасля палявання

Шчасліва, як думаў у тое я ранне.

Назаўтра

Трывожны быў дзень

У гняздзе.

Яшчэ апаўночы пачуліся ўздыхі,

Прыйшло да буслоў нечаканае ліха:

Знянацку

Дачушка

Ласушка

Схапілася лапкай

За правае вушка:

- Ой, мамачка, коле, так коле -

Зайдуся, памру я ад болю.

 

Усё спрабавала

Бусліха:

І клала

На вушка

Падушку,

І брала

На рукі пагушкаць,

Спявала

Ёй песні паціху -

Стогне і енчыць Ласушка,

Слязамі сыходзіць дачушка.

 

І ледзь толькі золак заняўся -

Раіцца стала сям'я ўся.

І я тут з'явіўся, як ведала сэрца,

Што сябрына у бядзе-паняверцы.

 

Гасцінцаў наклалі мы ў торбу

Аж з коптарам,

І сыны паляцелі па доктара.

І той адразу ж, з паўслова,

Скеміў няшчасце буслова.

Вось што значыць

Спецыяліст!

А нядаўна ж быў проста

Тэлеграфіст!

 

Нічога не ўзяў доктар дзяцел,

Нават сушанай рыбы вязку:

- Драць я з хворых не здацен,

Я адразу ж лячу

І лячу

Па свайму абавязку.

 

На тым часе да нас

І з'явіўся ён на вяз,

Ўвесь як на партрэце:

Ў чырвоным берэце,

Ў зялёным халаце -

На пуху, на ваце,

З доктарскай трубкай -

Чорнаю дзюбкай.

Пад крылом адразу знік

У Ласушкі градуснік -

Перад тым як даць мікстуру,

Трэба зняць тэмпературу.

 

Ён абмацаў ёй жывоцік,

Злазіў лыжачкай у роцік

І сказаў: гэк-гэк, кіп-кіп...

І мы падумалі, што грып.

 

Ведаў клёкат ён бусліны

І сказаў усім адкрыта:

- Не, няма ў яе ангіны

І няма прыкметы грыпа.

 

Мы ўсе ў трывожным хваляванні

На дзятла вочы паднялі.

- А вы былі на паляванні?

- Былі.

Яна укушана гадзюкай -

Так мне падказвае навука.

 

- Ай-ай! - прамовіла паціху

І ледзь не ўпала тут бусліха. -

Адкуль на нас такое ліха?

Ой, доктар, я са страху млею -

Ці ёсць якая хоць надзея?

 

Дзяцел усміхнуўся

І сказаў услых:

- Не ўміраюць ад гадзюк буслы.

Засаб можна глытаць іх па сто штук -

Так гаворыць мудрасць ўсіх навук.

 

Якая радасць там была

Для ўсяе сям'і бусла!

Не зналі мы, што гаварыць,

Куды нам дзятла пасадзіць,

Якою ласкай прывячаць,

Як дзякаваць, як частаваць.

 

КАЗКА ЗНОЙДЗЕНА!

 

А Ласушка, з'еўшы рыбы вязку,

Стала, як назола, прыставаці:

- Раскажыце, доктар, казку,

Раскажыце, мілы дзяцел.

Многа вы лятаеце,

Многа казак знаеце.

 

- Так, лятаю

Многа я па свеце,

Добра знаю -

Любяць казкі дзеці.

 

Добра знаю, ну але

І казку маю пра запас.

Я знайшоў яе ў дупле,

Тут вось блізка каля вас.

 

А стары мне бусел кажа:

- Гэта, брат, твая прапажа.

 

Як падскочу я ў гняздзе:

- Дзе ж яна? Скажыце дзе?

 

Дзяцел проста аж здзівіўся:

- Ты чаго так усхапіўся?

 

Мне ж прызнацца нават брыдка,

Быў я рад, што згінуў след,

Бо пісаў у тым я сшытку,

Выхваляўся, што паэт...

 

А тым часам добры дзяцел

І дамоў паспеў злятаці.

Падае мне маю казку:

- Вось вазьмі, брат, калі ласка.

Доўга мы слібізавалі -

І суседзі ўсе,

І самі -

Сэнс глыбокі ў ёй шукалі

І дайшлі аж да паловы...

Ты даруй нам, што насамі

Выдзеўблі твае ўсе словы,

Што пасля з тваёй паперы

Змайстраваў сабе я дзверы,

Каб не дзьмуў у хату вецер,

Як былі малыя дзеці,

Потым здаць хацеў на ўціль...

 

- Ой, Васіль, ой, Васіль!

Заскакалі бусляняты. -

Мы не пусцім цябе з хаты,

Пакуль нам не прачытаеш

Казку, што ад нас хаваеш!

 

Разгарнуў я сшытак свой -

Не панік, не ўныў душой,

Хоць і праўда, што ад казкі

Ані знаку,

Ні завязкі, -

Нездарма я ўсё ж хадзіў

Па вясёлым свеце,

Наглядзеўся розных дзіў,

Так патрэбных дзецям,

І цяпер зноў па парадку

Ўсё магу пачаць спачатку.

 

У мяне даволі слоў,

І, калі хто хоча,

Баяць казку я гатоў

Аж да самай ночы.

 

1957

 


1957

Тэкст падаецца паводле выдання: невядомае
Крыніца: невядомая