Валодзя, худзенькі хлопчык з вялікімі задуменнымі вачыма на бледным твары, апрануты ў цёплы пушысты гарнітур, застаўся дома адзін. Бацька з маці пайшлі на работу, сястрычку адправілі да бабулі. Валодзя доўга хварэў, і ў школу яго пакуль што не пускалі.
Каб не адстаць у вучобе, Валодзя рыхтаваў урокі, чытаў, маляваў. Ён прыбіраў кватэру, сам на электрычнай плітцы падаграваў яду, але ўсё надакучыла.
Хлопчык марыў аб незвычайным. У далёкай Бразіліі ў кожнай сям’і жыве анаконда — да дзесяці метраў даўжынёй. Без яе ні адно дзіця кроку не ступіць. Яна — смерць для ўсіх ядавітых змей. Пяшчотная, нібы кацяня. Валодзя сядзеў бы з ёю на тахце і забаўляўся.
Вядома, пра анаконду можна толькі марыць. Надзеі аніякай. Але ў аўтобусе аднойчы ён убачыў дзядзьку, які трымаў на каленях клетку. У клетцы сядзелі два папугайчыкі — зялёны і блакітны. Дзядок падрабляў голас, свіркаў. Птушкі дружна адгукваліся. Было вельмі весела. Гаварыў, што папугайчыкаў вязе ўнучцы.
Не можа быць, каб ні ў каго ў горадзе не было гэтых дзіўных птушак...
Хлопчык зручней прымасціўся ля тэлефона, паклаў перад сабой кнігу абанентаў і адшукаў спіс хатніх адрасоў.
Абакалін Н. В.— 29-74, Абакрын В. С.— 74-91, Абалкін Ю. Ю. Можа, лепш пачаць з канца? Вось Яшчук І. І.— 22-00, Якарчэня Н. В. ...І тут нейкія незнаёмыя прозвішчы. Не, ні з пачатку, ні з канца, а лепш з сярэдзіны...
Доўгія гудкі з перапынкамі ідуць адзін за адным: ту-у-у — цішыня, зноў — ту-у-у... ту-у-у... Ніхто не падыходзіць.
Валодзя ўявіў: недзе ў горадзе на другім або трэцім паверсе ёсць кватэра. Кухня, спальня і пакой, калідор і ванна. У пакоі — стол, шафа з кнігамі, тэлевізар, у спальні — канапы, шыфаньер з люстэркам. І нідзе нікога. Толькі вада з крана на кухні: пюнь, пюнь.
Хлопчык смялей набраў наступны нумар. Кароткія гудкі: ту-ту-ту. Хтосьці размаўляе.
У газетах пішуць, што хутка тэлефоны заменяць відэатэлефонамі. Ля кожнага апарата — экран, бачыш, з кім гаворыш. Тады нельга будзе розным недарэкам свавольнічаць па тэлефоне: «Давайце трыццаць тры сігналы праверкі» або «У вас прышчэпкі ёсць?».
21-21. Лёгка запомніць. І прозвішча не страшнае: Папчанка М. М. «Ту-у-у...» і адразу — «Я слухаю». Сярдзіты густы бас. Валодзя ўздрыгнуў. «Я слухаю»,— нецярпліва паўтарыў бас.
«Высачэзны, тоўсты, у шэрым, з гальштукам, лысіна, бровы чорныя... Сядзіць за сталом, нібы дырэктар у школе, піша»,— уявілася Валодзю. Але чаго маўчаць? Смялей!
— У вас папугайчыкі ёсць? — Валодзя не пазнаў свайго голасу.
— З падобнымі пытаннямі належыць звяртацца да кіруючай адміністрацыі адпаведных устаноў,— адказаў бас і паклаў трубку.
Расхацелася пытацца.
За акном на шэрай зямлі брудныя плямы снегу. Воддаль рыжаватая сцяна шматпавярховага дома. Цёмныя прамавугольнікі акон. У адным чамусьці ўсе дні гарыць лямпачка. І нідзе нікога.
Пазваніць яшчэ...
Пасля першага гудка цікаўнае, нясмелае: «Хто там?»
Дзіцячы голас. Відаць, дзяўчынка. Адна ў пакоі. Бабуля пайшла ў магазін або сядзіць на кухні ля пліты і вяжа.
— У вас папугайчыкі ёсць?
— А хто пытае: хлопчык ці дзяўчынка?
— Хлопчык.
— Мне мама забараніла гаварыць з хлопчыкамі.
— Чаму?
— Бо яны ўсе хуліганы.
Валодзя не ведаў, што адказаць. Дзяўчынка трубку не клала.
І зноў цікаўнае:
— А навошта табе папугайчыкі?
— Гуляць з імі.
— Ты адзін?
— Але.
— Як цябе зваць?
— Валодзя.
— А мяне — Зіна. А што ты робіш?
— Хварэю.
— І я хварэю. Мне вельмі сумна.
— І мне.
— У цябе таксама нікога — ні брата, ні сястры?
— Сястру адаслалі да бабулі.
— А я зусім адна. Мама рада, што я радзілася дзяўчынкай. Цяпер хлопчыкі — адно гора. І пра цябе мама так кажа?
— Не ведаю. Мама пра Кацю гаворыць, што ёй трэба было хлопчыкам нарадзіцца.
— Праўда! Я хацела б з ёю пазнаёміцца. І з табой. Толькі мая мама...
Валодзя пачуў, як дзяўчынка ўздыхнула.
— Дарослыя знаёмяцца, з кім пажадаюць,— працягвала Зіна.— «Мы ведаем, з кім можна, а з кім нельга»,— кажа мама. А я таксама ведаю.
Валодзя прамаўчаў. З кім ён дружыць або сустракаецца — дома не пытаюць. Ён сам аб усім расказвае.
— Ой, нехта зараз зойдзе! — заспяшалася Зіна.— Дзе ты жывеш? Скажы нумар! Заўтра пазва...
Не дагаварыўшы, яна паклала трубку.
Валодзя ўсміхнуўся. Размова па тэлефоне яму падабалася.
На наступны выклік доўга ніхто не адгукаўся, але хлопчык не клаў трубку — слухаў песню, якая гучала па лініі:
Зайчык маленькі,
Чым ты жывенькі?
— Я і сам дзіўлюся.
Чым я жыўлюся.
Пасаджу капусту
Ні рэдка, ні густа.
Пайду я рана,
Капуста парвана,
Пайду я позна,
У капусце...
Рэзкае і кароткае «Алё-ё!» абарвала песню.
— У вас... скажыце, калі ласка... папугайчыкі ёсць?
— Што?
— У вас папугайчыкі ёсць?
— Не паспеў навучыцца трубку трымаць, а ўжо хуліганіш. Вось паклічу міліцыю, і твайго бацьку аштрафуюць, а тэлефон абрэжуць. Шыбенік няшчасны!
Голас хрыпаты. Нейкая зласлівая старая, відаць, падобная на тую, што жыве ў суседнім пад’ездзе. Курыць і крычыць на хлапчукоў, а з пераносся пудра сыплецца.
— Якіх табе, хлопча, папугайчыкаў трэба? — здзівіў Валодзю пявучы голас невядомага Памяранцава А. А. Хтосьці, падобны да чарадзея з казак!
— Аўстралійскіх.
— А навошта?
— Навучыць размаўляць.
— Эге, мілы! А тыгра або гіпапатама табе не хочацца? Кракадзіла ці кобру? Во гэта дзіва. А лепш за ўсіх, ведаеш, каго?
— Не-а.
— Нашага верабейку. Ты толькі прыгледзься да яго. Якая ва ўсім незалежнасць! Вось дзе характар! А што такое папугаі і папугайчыкі? Трашчаць, на ўсе галасы паўтараюць даўно вядомае... Вось яно як, хлопча.
Валодзя засмяяўся, хоць і не зусім зразумеў, што сказаў гэты Памяранцаў.
Пры наступных выкліках хлопчыку зноў не шанцавала. Або не адгукаліся, або адказвалі: «Не, няма» — і адразу клалі трубку. Валодзю абрыдла званіць.
— Ніяк не магла дазваніцца! — здзівілася маці, вярнуўшыся з працы.— Усё занята. Ты з кім размаўляў?
— З папугайчыкамі,— адказаў Валодзя.
— І на цябе не сварыліся? — строга сказала маці.— Глядзі, а то нам тэлефон адключаць.
Назаўтра Валодзя ўспомніў пра папугайчыкаў толькі тады, калі ўбачыў праз акно дзяўчынку з партфелем. Пазваніць Зіне? А нумар забыўся. Здаецца, гэты. Вось узрадуецца. Далікатнае жаночае: «Я вас слухаю» выклікала ў хлопчыкавай памяці твар тоўстай жанчыны з цырульні, якая падстрыгала яго і ўсё распытвала, кім працуе бацька, маці, дзе яны жывуць.
— Скажыце, калі ласка, у вас папугайчыкі ёсць?
— Як вы сказалі?
— У вас папугайчыкі ёсць?
— Даруйце — не разумею. Зараз падыдзе муж.
Валодзя пачуў прыглушанае:
— Ідзі сюды!.. Я не магу... Там пытаюцца пра нешта незразумелае...
— Я слухаю,— насцярожаная, але паспешлівая інтанацыя, нібы ў настаўніка па арыфметыцы.
— У вас папугайчыкі ёсць?
— А каму вы звоніце?
— Вам.
— Нам! Як прозвішча і па якім тэлефоне?
Валодзя назваў прозвішча і нумар тэлефона.
— А адкуль вы даведаліся?
— З нашай кніжкі.
— Вось што, малады чалавек,— голас гучаў так рэзка, што аж затрымцела ў трубцы.— Я такімі глупствамі не займаюся! І вам не раю!
— Перапужаліся,— гучна сказаў Валодзя.
Ён чамусьці ўспомніў пра вочка, якое ўставіў іх сусед у сваёй кватэры. Перш чым пусціць каго, гаспадар доўга глядзіць у вочка. І ў гэтых, мабыць, тое ж самае. А дзверы на тры замкі. І на паштовай скрынцы нумарны замочак.
— Дзяўчаткі, ціха! — пачулася ў трубцы пасля таго, як хлопчык набраў чарговы нумар.— Што-што? Папугайчыка? Можа, лепш папугайку? У нас ёсць. Марынка, цябе запрашаюць! Хочуць пазнаёміцца.
— Яна сама папугайка! — закрычаў другі голас.— Колькі табе гадоў? Ты цалавацца ўмееш?
Пацалункі Валодзю не зацікавілі. Ён лёгенька націснуў на рычажок.
— Табе з заўмагазінам трэба б сазваніцца. Але шкада, у нашым горадзе такога магазіна няма,— пачуў ён спакойны голас мужчыны, калі набраў яшчэ адзін нумар.— Што ж прыдумаць? Магчыма, што ў каго ёсць папугайчыкі, у таго няма тэлефона. Ты даўно шукаеш?
— Даўно.
— Але, брат, задача нялёгкая. Не вырашыць адразу. Настойлівасць і час патрэбны. Мабыць, хварэеш, калі ўзяўся за такія пошукі?
— Я паправіўся, а ў школу не пускаюць.
— У майго пляменніка акурат такая непрыемнасць. Але ён без тэлефона,— з людзьмі ніякіх кантактаў... Ну, вось што. Ты дай свае каардынаты: адрас, тэлефон... На рабоце ў мяне заўтра выхадны. Я ў сяго-таго распытаю і заўтра пазваню. У гэты ж час — у пятнаццаць нуль-нуль. Дамовіліся?.. Запісваю. Ого, брат, мы, аказваецца, цёзкі! Мой нумар не забудзеш? А пошукі працягвай.
— А кім вы, дзядзька Валодзя, працуеце?
— Ну, брат, не ўсё адразу. Пры сустрэчы пагаворым. Ясна?
— Ясна! — адказаў хлопчык.
Ён паклаў трубку. Уявіў сабе дзядзьку Валодзю. Спачатку дзядзька Валодзя быў падобны на марака Жору, які мінулым летам вярнуўся са службы. Усе хлапчукі гужам хадзілі за ім. Шкада, паехаў вучыцца. Потым успомніўся дзядзька Мікола — машыніст электравоза. Потым... Хутчэй бы пазваніў. Калі б ён жыў у гэтым доме...
Шукаць папугайчыкаў расхацелася. Пазваніла маці, потым Соня, шэф з іх піянерскага звяна. Дзяўчынка расказала, што ў школе, што задалі на заўтра. Валодзя запісаў. Радасць не пакідала яго ні на хвіліну.
— Соня, а мне папугайчыка абяцалі. Я па тэлефоне пазнаёміўся. Каб ты ведала, які гэта чалавек! Мой цёзка! Вось убачыш, ён з ваенных. Нядаўна дэмабілізаваўся. Так і кажа: «Заўтра ў пятнаццаць нуль-нуль».
Хлопчык ледзь дачакаўся заўтрашняга дня. Ён баяўся, што на іх лініі раптам абарвецца сувязь ці сапсуецца тэлефон у дзядзькі Валодзі. Баючыся забыць, паўтараў нумар. Рупіла пазваніць самому. Ён набіраў першую лічбу, другую, трэцюю, а на апошняй спыняўся. Калі дамовіліся, нельга непакоіць.
У пятнаццаць нуль-нуль пачуўся званок.
— Я слухаю.
— Вітаю цябе, цёзка. Як здароўе?
— Добрае.
— Ты скажы, да цябе можна зайсці?
— А як жа! Я і маме, і тату пра вас казаў.
— Вельмі добра. Хвілін праз дваццаць буду.
Дзядзька Валодзя быў не падобны ні на марака Жору, ні на дзядзьку Міколу. Значна старэйшы, з кіёчкам і накульгваў.
— Праходзьце!.. Сядайце!.. А я думаў...
— Ты думаў — я зусім малады,— засмяяўся дзядзька Валодзя.
— Вы франтавік, як і мой дзядуля? З «кацюш» стралялі? Праўда? І Берлін штурмавалі?
— Так, брат, адгадаў,— усміхнуўся госць.— Артылерыстам быў. А да Берліна не дайшоў. Пад Варонежам параніла. А дзе твой дзядуля?
— У шпіталі. Яму кожны год трэба лячыцца.
— Знаёмая гісторыя. Ну дык бліжэй да справы.
З кішэні пінжака дзядзька Валодзя выцягнуў невялічкую кардонную каробачку, напакаваную ватай, і дастаў з яе...
— Што гэта?
Хлопчык разгубіўся і не ведаў, што сказаць. Дакладней, ведаў, але не рашаўся. А раптам у гэтай звычайнай рэчы хаваецца нешта нечаканае.
— Ну... курынае яйка.
— Зусім правільна! — узрадаваўся дзядзька Валодзя. Ён асцярожна паклаў яйка на стол пасярод невялічкага кальца, якое зрабіў з вяровачкі, што выцягнуў з кішэні. Потым устаў, адышоўся ад стала да дзвярэй і прытуліў абедзве далоні да рота.
— Кр-ру, кр-ру! — пачуўся далёкі, нібы крык крумкача, гук.— Кр-ру, кр-ру, кр-ру!
Яйка само нібы зварухнулася на стале, падкацілася да вяровачкі.
— Такога дзіва ніколі не бачыў? — спытаўся дзядзька Валодзя.
— Не-а,— адказаў хлопчык.
— І не ведаеш, чаму яно круціцца?
Валодзя пакруціў галавой.
— Скора здагадаешся. А не здагадаешся — скажу... Ну, вось што, брат. Папугайчыкаў няма. Усю знаёмую дзятву апытаў. Яна ж ведае, дзе што. Але я мяркую,— гаварыў дзядзька Валодзя,— і без іх абыдземся. Сваіх цудаў вакол нас — поўным-поўна... Вось што. Я пакіну яйка са скрыначкай. Давай паставім ля батарэі. Табурэтка ёсць? Цудоўна! Праз паўгадзінкі паслухаеш. А гадзіны праз дзве-тры ты будзеш сведкам... Не будзем забягаць наперад. Тады мне пазвоніш. Дамовіліся? А пакуль — бывай!
Не прайшло і дваццаці хвілін, як Валодзя, прытуліўшы вуха да скрыначкі, пачуў выразнае:
— Тук-тук. Тук-тук-тук. Тук-тук.
— Жывое! — узрадаваўся хлопчык.— Куранятка!
А калі з дзірачкі ў шкарлупіне паказалася дзюбачка, Валодзя кінуўся да тэлефона, хуценька набраў нумар і на момант збянтэжыўся, пачуўшы надта ўжо далікатны жаночы голас:
— Я вас слухаю.
«Зноў тыя самыя баязліўцы,— падумалася хлопчыку.— Бедная Зіна. І як я да іх трапіў?»
— А папугаі ў вас... Я ведаю, ведаю! — неяк само сабою вясёлае, гарэзлівае вырвалася ў Валодзі.— І ў дзвярах — вочка. А дзверы зачыняюцца на тры замкі з ланцужком!
— Хто гэта? Хто гаворыць? Хто гэ...
Валодзя больш не слухаў. Ён зразумеў, што замест двойкі набраў тройку. І Валодзя нанава круціў дыск.
— Дзядзька Валодзя! Куранятка прадзяўблося! — крычаў хлопчык.— І я здагадаўся, чаму яйка пакацілася...
1972