На провадзе электралініі сярод лугавіны, за якой пачынаецца сасняк, сядзіць прыгожая птушка.
Галава, шыя і ўвесь ніз у гэтай птушкі блакітна-сіняга колеру з зеленаватым адценнем. Спіна — карычневая, крылы — цёмна-сінія. Велічынёю яна з галку.
Я падыходжу бліжэй.
Сіняя птушка выразна вырысоўваецца на фоне светлага неба.
Гэта — сіваграк. Яго называюць часам сіваваронкай.
Маляўнічая афарбоўка сіваграка надае яму незвычайны, нетутэйшы выгляд. Здаецца, што ён прыляцеў сюды як выпадковы госць з далёкіх паўднёвых краін, — так не адпавядае пейзажу наднарачанскіх узгоркаў яркі колер яго апярэння.
І гэта зусім не дзіўна, бо сіваграк, таксама як і ўдод, івалга, зімародак і залацістая шчурка, ці пчалаед, якія вылучаюцца ў нашых лясах і палях сваім бліскучым убраннем, з’яўляецца далёкім патомкам трапічных птушак.
Нерухома сядзіць сіваграк на провадзе, выставіўшы наперад моцную, цёмную, крыху загнутую дзюбу. Яго шчыльнае, бліскучае, нібы з металу, апярэнне зіхаціць на сонцы.
У траве красуюцца чырвоныя галоўкі канюшыны, жоўтыя адуванчыкі, белыя рамонкі, сінее чабор. Над кветкамі пырхаюць матылькі. У небе звініць жаваранак.
Цярпліва пільнуе сіваграк здабычу, каб кінуцца раптам з вышыні свайго назіральнага пункта і схапіць у траве коніка, саранчу ці мядзведку.
У нашых лясах сіваграк жыве адасобленымі парамі, на даволі вялікай адлегласці адна ад другой. Трымаецца ён звычайна там, дзе лес мяжуе з полем. Больш характэрны гэты птах для Украіны, для паўднёвых абласцей, дзе пераважае стэп, але і ў нас ён сустракаецца нярэдка.
Жыву я недалёка ад таго месца, дзе першы раз убачыў сіваграка.
Невялікую нашу хатку абступіў з усіх бакоў стары лес.
Перад вокнамі высяцца сосны.
Вось ужо некалькі разоў будзіць мяне на світанні нейкі рэзкі, адрывісты і хрыплы крык, якога я раней ніколі не чуў. Мне здавалася, што гэта крычыць вялізны птах.
Кожны раз я ўставаў і выходзіў з дому, каб дазнацца, каму належыць такі моцны голас, але варта было мне адчыніць дзверы, як крык адразу змаўкаў і я нікога не бачыў.
Праз некалькі дзён незнаёмы крык, на гэты раз асабліва гучны, пачуўся каля самага дома. Ён напоўніў сабою ўвесь пакой.
— Рэк... рэк... рэк... рэк...— гучала ў лясным паветры, парушаючы ранішнюю цішыню.
Я высунуўся ў акно.
Крык часова спыніўся, потым пачуўся з новаю сілай. У тую ж хвіліну з бліжэйшай ад дома сасны пераляцела на далёкую яліну блакітна-сіняя птушка.
Вось яно што! Ды гэта ж сіваграк! Можа, той самы, якога я бачыў на провадзе. Гэта ён крычыць так моцна! І адкуль толькі бярэцца ў параўнальна невялікай птушкі такі рэзкі голас?
Крыкнуўшы яшчэ раз, сіваграк узняўся ў паветра. Ён кружыў высока ў небе, а потым, робячы складаныя піруэты, кідаўся штопарам уніз. Ён нібы купаўся ў ясным прасторы.
З-пад кроны высокай сасны вылецеў насустрач яму другі сіваграк і далучыўся да паветраных практыкаванняў.
Абедзве птушкі пачалі ганяцца адна за адной, куляючыся ў паветры. Яны знікалі часам у зеляніне дрэў і выляталі зноў на адкрытую пляцоўку перад домам.
Цяпер можна было заўважыць, што сіне-зялёныя крылы птушкі маюць знізу яшчэ і белы колер.
З цікавасцю сачыў я за гульнямі сівагракаў.
З гэтага дня я вырашыў больш уважліва прыглядацца да іх палётаў. Мне хацелася даведацца, дзе выводзяць яны сваіх птушанят.
Знайсці гняздо сіваграка нялёгка.
Сіняя птушка — вельмі асцярожная. Яна гадуе сваіх дзяцей у глухіх і маладаступных месцах і паводзіць сябе так, каб нікому не знайсці яе дом.
Я ведаў, што сівагракі гняздзяцца ў дуплах старых дрэў. Яйкі з’яўляюцца ў гняздзе сіваграка ў пачатку чэрвеня. Птушаняты вырастаюць і пакідаюць гняздо праз дваццаць шэсць — дваццаць восем дзён.
Быў канец чэрвеня. Значыць, птушаняты ўжо даволі вялікія. Неўзабаве яны пачнуць лятаць.
Трэба спяшацца!
Між тым надышоў ліпень, а пошукі гнязда ўсё яшчэ не давалі вынікаў.
Выпадак дапамог мне.
За вёскай Урлікі я ўбачыў на ўзлессі падорліка. Ён лунаў над высокімі ялінамі.
Раптам аднекуль збоку вылецеў з рэзкім крыкам сіваграк.
Сіняя птушка наляцела на падорліка і ўдарыла яго, як таран. Не даўшы падорліку апамятацца, сіваграк узняўся вышэй і кінуўся на драпежніка зверху, збіваючы яго з курсу і адганяючы ад ялін.
Дзіўна, што падорлік нават і не спрабаваў абараняцца. А сіваграк не спыняў сваіх заўзятых атак. Ён нападаў на падорліка то зверху, то збоку, кожны раз адлятаючы для разгону.
Падорлік рабіў шырокія кругі, узнімаючыся ўсё вышэй і вышэй у сіняе бяздоннае неба, пакуль сіваграк не адступіўся ад яго.
Падорлік знік удалечыні, а ўсхваляваны сіваграк абляцеў яшчэ раз усю лугавінку перад лесам і з крыкам сеў на вершаліну сасны. У той жа момант побач з ім апынуўся другі сіваграк.
«Недзе тут і трэба шукаць іх гняздо», — падумаў я і расказаў пра сутычку сіваграка з падорлікам студэнту-арнітолагу Лёню.
І тут высветлілася, што Лёня ведае, дзе знаходзіцца гняздо сіваграка.
1957 - 1958