ВАЛЯНЦІН АКУДОВІЧ

 

"КОЖНЫ МОЙ ТЭКСТ — ГЭТА ФРАГМЭНТ ШЛЯХУ ДА НЯМА"

Т.С.: У філязофскай супольнасьці, ды й ня толькі, Вы вядомыя як той, каго няма. Аднак падаецца, што Ваша дэклярацыя ўласнай адсутнасьці была ўспрынятая ўсяго як эпатажнасьць і выклік, але абсалютова не асэнсаваная як філязофская тэза. Можа, паспрабуйце ўдакладніць, што Вы мелі наўвеце пад гэтым "мяне няма".

В.А.: Прынамсі, зусім ня тое, на што зважаў Сартар, калі казаў: "Чалавек — гэта дзірка ў быцьці". Наўрад ці хто, акрамя вернікаў, спадзяецца, што я-чалавеку можна падшукаць онталягічнае алібі, але мала хто ставіў пад сумнеў наяўнасьць экзыстэнцыйнага алібі ў я-чалавека. Тым болей падобны сумнеў немагчымы быў для клясычнага экзыстэнцыялізму, які абсалютызаваў "Я" й цалкам трымаўся гэтай абсалютызацыяй. У маім выпадку ўсё выглядае радыкальна інакш. Я схільны лічыць, што "Я" — гэта толькі граматычная катэгорыя, якую мяне вымушае ўжываць мова (прыкладам таму й дадзены сказ); "Я" патрэбнае ня мне , а мове, бо мова ўсёй сваёю структурай угрунтаваная ў гэтае катэгарыяльнае "Я".

(Чалавек — ахвяра мовы, ён зь немаўляцтва ўблытаны ў мову, як у павуту. Вялізны чорны павук мовы, які ў адной старой кнізе названы Словам, усё жыцьцё сасе з чалавека жыцьцядайную энэргію, пакуль той, ссохлы ўшчэнт, не струпяняе.)

Дый наагул, калі клясычны экзыстэнцыялізм лічыў, што чалавек напампаваны экзыстэнцыяй, як футбольны мячык паветрам, то я мяркую, што ўнутры чалавека — "экзыстэнцыйны вакуум" (формула Вітара Франкла, якую ён выснаваў з досьведу назіраньня за палоньнікамі канцэнтрацыйнага лягеру, ад пакутаў страціўшых "усё чалавечае"). Але ў адрозьненьні ад Франкла, я ня бачу экзыстэнцыйнай розьніцы паміж чалавекам на волі й чалавекам у канцлягеры, бо з майго гледзішча, я-чалавек — гэта толькі пэўнае месца, на прасторы якога атабарваюцца й гуртуюцца самыя розныя фэномэны бытнага й быцьця: фізычныя, біялягічныя, сацыяльныя, культурныя, ідэалягемныя й — "экзыстэнцыйныя". І розьніца вольнага чалавека ад палоненага ня ў тым, што апошняга не выпускаюць за калючы дрот у шырокі абсяг быцьця, а ў тым, што ўся разнастайнасьць фэномэнаў бытнага не прапускаецца праз калючы дрот на прастору чалавека. Заблякаваны ад бытнага (і тым спустошаны) вязень як найлепей дэманструе маю тэзу пра адсутнасьць я-чалавека. Я — гэта толькі тое, што ёсьць мною, а насамрэч — мяне, як "Я", няма... Дарэчы, я ўвогуле зачараваны фэномэнам Няма, прынамсі ён мяне хвалюе й трывожыць у значна большай меры, чым фэномэн Ёсьць.

Т.Ч.: А Вам не падаецца, сп. Акудовіч, што вось гэтае Ваша памкненьне да Нішто, да Няма - гэта ўсяго толькі жаданьне вярнуцца й замкнуць кола?

В.А.: Вярнуцца куды й замкнуць што?

Т.Ч.: Вярнуцца туды, дзе нас раней не было й дзе потым зноў ня будзе?

В.А.: Цікава!.. Не я зусім не сьпяшаюся вяртацца туды, дзе мяне не было й дзе й дзе мяне зноў ня будзе (дарэчы, гэта можа й не адно тое самае месца, а два кардынальна адрозных?). Але бясспрэчна, што й мая зачараванасьць Вялікім Няма й маё разуменьне самога сябе як "пэрсанальнага няма" абумоўленая сытуацыяй адсутнасьці (і папярэдняй, і той, што яшчэ чакае наперадзе) як мяне самога, гэтак і ўсяго, што зьяўляецца быць. Хаця, ведаеце, Тацяна, калі я распачынаў пісаць эсэй, які пазьней атрымаў назву "Хто Я? Альбо Мяне не было, няма, ня будзе", то быў непахісна перакананы, што чалавек ёсьць і што ён абавязкова нагружаны нейкай ісьцінай быцьця. Варта адно не лянавацца, добра паварушыць глуздамі, далікатна прамацаць усю гісторыю цывілізацыі, увесь інтэлігібэльны досьвед — і будзе знойдзены адказ на пракаветнае запытаньне: хто ён чалавек і ў чым ягоны анталягічны кон? Зыходзячы з маёй упэўненасьці, ня цяжка сабе ўявіць, колькі ўва мне тады было інтэлектуальнага нахабства (зрэшты, падобна, што яго не паменела й цяпер). За гэты свой пыхлівы авантурызм у падыходзе да невырашальнай у прынцыпе праблемы, я быў жорстка пакараны (а мо шчодра ўзнагароджаны?), бо чым болей я прамацваў увесь той інтэлігібэльны дыскурс, што быў падлеглы майму досьведу, тым болей не знаходзіў, а губляў чалавека. Урэшце рэшт, вынік працы апынуўся абсалютна супрацьлеглы сфармуляванай задачы - замест таго, каб знайсьці чалавека, я яго канчаткова згубіў, а разам з чалавекам і самога сябе... Затое (магчыма, як у кампэнсацыю страты) пакрысе склалася разуменьне, што таямніца чалавека (калі яна ўсё-такі існуе, гэтая таямніца) палягае ня ў дыскурсе Ёсьць, а ў дыскурсе Няма. Бадай адсюль і паходзяць многія інтэнцыі маіх памкненьняў да спрэс загадкавага "топасу" невараці, маё зачараваньне тым, пра што людзі звычайна намагаюцца ня думаць.

Т.С.: Неяк на прэзэнтацыі апошняй кнігі Алеся Разанава Вы сказалі, што трэба ісьці далей за немагчымае...

В.А.: Здаецца, я зразумеў пра што гаворка. Але на пачатак удакладненьне — гэта скажонае цытаваньне Ангелюса Сылезіюса: "Ідзі туды, куды ня можаш"... Дык вось, калі ставіць сабе за мэту прарыў татальнай аблогі Ёсьць, каб тым самым хоць на ўскрайку відалі "пабачыць" хай сабе нават не самое Няма, а, верагодна, ўсяго толькі ягоны "цень", безумоўна, трэба спрабаваць ісьці далей за немагчымае... Ісьці без спадзеву на хоць які вынік, ісьці перакрочваючы праклён Пармэніда, які ў свой час безапэляцыйна сьцьвердзіў, што ёсьць толькі ёсьць, а ніякага няма - няма, і ніколі ніхто ня зможа давесьці, што няма — ёсьць.

Т.С.: А як гэтая Ваша ідэя прарыву ў Няма спалучаецца з Вашай ідэяй утульнасьці. Вы не аднойчы сьцьвярджалі, што чалавек прагне не свабоды, шчасьця ці грошай, а толькі ўтульнасьці. Але калі чалавек сьвядома й мэтаскіравана прысьпешвае сваю хаду насустрач Няма, то ён разбурае ўтульнасьць — утульнасьць звычайных рэчаў, штодзённага й звыклага Ёсьць...

В.А.: Я ніколі не імкнуўся да лягічнай — ці якой іншай — сыстэмнасьці ў выказваньні сваіх думак, у фармуляваньні свайго бачаньня самых розных праблемаў. Для мяне пасьлядоўнасьць і сыстэмнасьць маіх тэзаў наагул не падаюцца вартымі ўвагі, дарэчы, як і ў іншых. Невыпадкова ў сваім апошнім эсэі ("Разбурыць Парыж") я кажу пра насьпелую зьмену лёгацэнтрычнага мысьленьня на дыскурсіўнае, якое выяўляе й фіксуе бытнае як бясконцую пульсацыю сыстэмна амаль нічым не сашчэпленых актуаліяў...

Але ў выпадку з гэты пытаньнем, Тацяна, ня выключана, што ніякай супярэчнасьці й не прадбачыцца. Я вось толькі цяпер, у зьвязку з Вашымі словамі, падумаў: можа маё захапленьне Няма абумоўлена перадусім тым, што самая ўтульная ўтульнасьць зусім верагодна палягае за мяжой Ёсьць? Невыпадкова нашыя людзі спрадвеку кажуць: хай сабе тут пакутую, але ўжо на тым сьвеце адпачну. (Дарэчы, падзея адпачынку бадай як ні што іншае прэзэнтуе фэномэн утульнасьці, бо нават толькі думка пра адпачынак ужо на нейкі момант стварае сытуацыю камфорту.) Разам з тым, у спалучэньні гэтых двух праблемаў вымалёўваецца яшчэ адзін надзвычай істотны ракурс. Чалавек ніколі ня зможа пачувацца цалкам утульна, пакуль вусьціш Няма будзе дыхаць яму ў патыліцу й зазіраць у зрэнкі. Зразумела, што калі сёньня цалкам непразрысты фэномэн Няма калісьці хоць у нейкім сваім акрайчыку будзе разьясьнены, то гэта наўрад ці пазбавіць чалавека ад вусьцішы, але, але...

Т.Ч.: Сп. Акудовіч, як Вы лічыце, разарванасьць нашай рэальнай "беларускай сытуацыі" ("Архіпэляг Беларусь") спрыяе актуалізацыі праблемы анталягічнага Няма ці, наадварот, акумулюе высілкі беларускіх інтэлектуалаў у бок супраціву канкрэтным разбуральным сілам і тэндэнцыям?

В.А.: Найлепшым адказам тут быў бы амбівалентны, маўляў: і так і гэтак. Быў пэрыяд асабліва на пачатку "Адраджэньня", калі беларускія інтэлектуалы ня столькі займаліся распрацоўкай сваіх улюбёных філязафемаў, колькі боўталіся ў сацыяльна-палітычным віры актуальных падзеяў, спрабуючы дапамагчы палітыкам сашчапіць у адно трывалае цэлае разадраную на шматкі нацыянальную Беларусь. Як сьведчыць досьвед ужо прамінулага, асабліва вялікай карысьці з гэтага Беларусь не здабыла. Ці здабылі з той публічнай канкрэтыкі нешта карыснае інтэлектуалы — агулам тут нічога ня скажаш. У кожнага з удзельнікаў гэтага ідэалягемнага гармідару былі свае набыткі й свае страты. Што асабіста да мяне, то хаця я пачаў пісаць эсэй, вакол якога ў нас пераважна й ідзе гаворка, аніяк не зважаючы на рэальную праблематыку Беларусі, але яшчэ не завершыўшы справу, нечакана для сябе зразумеў, што выяўленая ў гэтым тэксьце страта я-чалавекам сваёй экзыстэнцыйнай самаідэнтыфікацыі можа быць наўпрост спраекавана на страту культурнай самаідэнтыфікацыі беларуса. Дарэчы, пазьней не аднойчы розныя аўтары й у розных канфігурацыях так ці інакш зьвязвалі маё "мяне няма" зь "няма Беларусі" ці — наадварот. Мяне падобныя інтэрпрэтацыі індывідуальнага "няма" мала цікавяць, хаця я таксама не выключаю, што недапраяўленасьць як агульнай так і маёй пэрсанальнай ідэнтычнасьці нейкім глыбінным чынам паўплывала на кардынальнасьць высноваў, што тычыліся наяўнасьці (адсутнасьці) я-чалавека.

Т.С.: Вакол Вас ствараюць цэлы шэраг мітаў пра тое, кім Вы ёсьць. Мне хацелася б агучыць адзін зь іх пад назваю: "Сп.Акудовіч зьяўляецца вачыма нашай генэрацыі".

Т.Ч.: А яна ёсьць?

В.А.: Напэўна, гэта пакажа час, але я не выключаю, што якраз Ваш хаўрус, які згуртаваўся вакол працы над філязофска-літаратурным часопісам Беларускага Калегіюма, і станецца ядром новай інтэлектуальнай генэрацыі. Дарэчы, калі падобнае здарыцца, то гэта будзе першая інтэлектуальная генэрацыя, пасьля стыхійна ўзьніклай напрыканцы васьмідзесятых-пачатку дзевяностых (Анціпенка, Бабкоў, Барысевіч, Бембель, Матрунчык, Санько, Жлутка, Шыбека...) Нельга сказаць, што паміж імі, стваральнікамі дыскурса сучаснага мысьленьня, і Вамі — не зьяўляліся новыя "героі", але яны прыходзілі паасобку, кожны сам па сабе й як быццам зьніадкуль, а генэрацыя — гэта заўсёды плён актуалізацыі нейкіх глябальных дыскурсіўных практыкаў.

Т.С.: Я лічу, што нашая генэрацыя ўжо паўстала й сярод нас "міт Акудовіча" выглядае, з майго гледзішча, наступным чынам... Зрабіўшы крок з утульнага закуточка, адкуль мы сузіралі рэчаіснасьць, інакш кажучы, пачаўшы прамаўляць/ пісаць тэксты, мы адчулі, што ўжо ўпісаныя ў кантэкст існуючай сытуацыі, а ўсю сытуацыю можна акрэсьліць двума словамі: посткаляніяльныя руіны (руіны вялікіх сэнсаў і клясычнага мысьленьня ў зьвязе з посткаляніяльнай сьвядомасьцю). Большасьць з нас, апынуўшыся на руінах, пачала адчайна хапацца за тое, што засталося: адныя ўзяліся распрацоўваць праекты рэстаўрацыі руінаў, другія схаваліся ад руінаў ў сьвет зданяў, прапануючы падчас дажджу на гэтых купах друзу ўявіць сабе сьцены й дах. І таму позіркі тых, хто яшчэ/ ужо наважваецца ўсьведамляць сябе на папялішчы сэнсаў, непазьбежна скіроўваюцца да постаці сп.Валянціна Акудовіча, які ня толькі не адмаўляе таго, што нічога няма, але й сьцьвярджае: "Так, мы жывем на руінах, аднак гэта — добра". Сп.Акудовіч, а ці ёсьць у нас хаця б руіны?

В.А.: На жаль, яшчэ засталіся ня толькі руіны, але й безьліч самых розных хімэрычных збудаваньняў, таму бурыць нам і бурыць, калі мы хочам убачыць на яснае вока й саміх сябе й той рэальны сьвет, у якім адбываем сваю калейку быцьця. А што да "няма", якое многіх палохае, то тут я дазволю сабе самацытату: "Можа самім лёсам нам наканавана адбыцца празь "няма", якое мы выношваем усярэдзіне саміх сябе ўжо цэлае тысячагодзьдзе? Колькі за гэты час вусьцішнае "нішто" праглынула імпэрыяў, народаў, культураў, якія ганарліва раскашавалі сярод сваіх здабыткаў і перамогаў? Ад іх ужо даўно й знаку не засталося. А мы, зьбіральнікі статутаў і паразаў, затуленыя сваёй адсутнасьцю, перакрочваем у трэцяе тысячагодзьдзе, магчыма, якраз дзеля таго, каб засьведчыць нашае Вялікае "Няма" як самы надзейны шлях праз час і быцьцё".

Т.С.: Атрымліваецца дзіўная супярэчнасьць: самае няўтульнае стаецца для нас самым утульным, самы няпэўны шлях стаецца для нас самым пэўным.

В.А.: Можа гэта й ёсьць тым парадоксам беларусаў, зь якога замежнікі неаднойчы рабілі выснову пра нас, як пра самую таемную, самую непразрыстую эўрапейскую нацыю. Хаця, зусім верагодна, ніякай містычнай (тым болей — мэсіянскай) патаемнасьці ў нас няма. Проста мы ня ўпісваемся ў іхнюю карціну сьвету, а сваёй ім не прапануем. Болей за тое, мы і самі на сябе глядзім іхнімі вачыма й лямантуем з чужога голаса, не знаходзячы ў сабе таго, што ўяўляецца каштоўнасьцю не для нас саміх, а для чужынцаў. Вось вы кагадзе згадалі пра посткаляніяльную сьвядомасьць вашай генэрацыі. А вы ўпэўненыя, што гэта ваша сьвядомасьць кажа вам, што вы посткаляніяльныя маладыя людзі, а ня нечая іншая сьвядомасьць настойліва пераконвае ў вашай ўласнай непаўнавартасьці? За маёй памяцьцю "посткаляніяльныя штудыі" — гэта ўжо трэці буйны інтэлектуальны праект, у які нас жыўцом уцягвае заходнеэўропейскі інтэлектуалізм (першыя два: ідэі Сярэдня-Ўсходняй Эўропы й мультыкультуралізму). Наагул, гэта выдатна, што мы ўжо й здольныя й здатныя прылучацца да асэнсаваньня ідэяў, актуальных для сучаснага эрапейскага мысьленьня. Тым больш, што пакуль самі мы ня можам завабіць іншых да абмеркаваньня намі сфармуляванай праблематыкі, і з гэтага нам, каб суб'ектызавацца ў эўрапейскім інтэлектуальным дыскурсе, нічога не застаецца, як рэфлексаваць над экспартнай прадукцыяй. Зрэшты, і прагматычная карысьць у гэты ёсьць: удзел у канфэрэнцыях, сэмінарах, публікацыі ў замежных выданьнях, а пашэнціць, то й грант які прыхопім. Але крый Божа, уцягвацца нам у чужыя справы "жыўцом", — будзем ставіцца да іх з грэблівасьцю зьбяднелага арыстакрата, якога абставіны змусілі на нейкі час займацца падзённай працай на заможнага крамніка... Бо інакш мы й не заўважым, да прыкладу, што для нас куды больш істотны фэномэн ня посткаляніяльнай, а постімпэрскай сьвядомасьці. Між іншым мы (нацыянальна заангажаваныя) за няўвагу да апошняга ўжо заплацілі вельмі дарагую цану — страцілі ўсе магчымыя каналы ўплыву на беларускае грамадзтва, як цэлае, і адсюль самі зь сярэдзіны сацыяльна-культурніцкага дыскурса, дзе табарыліся з 1989 па 1995 год, былі ссунутыя ў маргінальны закуток. Захопленыя ідэяй скалянізаванасьці Беларусі, мы рабілі выгляд, быццам ня бачым, што дзевяноста адсоткаў беларусаў лічаць сябе не скалянізаванымі, а калянізатарамі, нашчадкамі стваральнікаў і стваральнікамі Вялікай Імпэрыі, якая панавала над паловай сьвету, а Беларусь — не калёніяй, а бадай самым істотным пасьля Масквы, фрагмэнтам гэтай супэрдзяржавы. І калі Вялікая Імпэрыя ляснула, то гэтыя дзевяноста адсоткаў не набылі волю, як было б у сытуацыі скалянізаванасьці, а страцілі вялікае апірышча ў быцьці й разам з тым пачуцьцё ўласнай значнасьці. (І па сёньня бясконцым рэфрэнам усюды гучыць: якую страну загубілі.) Але ідэолягі нацыянальнага адраджэньня ўпарта не зважалі на гэты неверагодна істотны ўжо нават не сацыяльны, а мэнтальны фактар, і з дурнотнай настойлівасьцю заклікалі беларусаў разьвітацца са сваёю вялікай гістарычнай роляй і вярнуцца ў стан зьняволенага, зьнядбанага народа (замест таго, каб задзіночыць у адно цэлае вялікае нацыянальнае й вялікае імпэрскае мінулае). Дудкі! Знайшлі дурняў. Гэта толькі ў нашых паэтаў "мужык дурны, як варона". Калі некаму падабаецца, то хай ён сабе й чапляе ашыйнік раба, а потым скідвае яго ў сваёй посткаляніяльнай сьвядомасьці... Натуральна, што аматараў падобных садамахісцкіх актаў сярод беларусаў знайшлося няшмат. Так мы, нацыянальна заангажаваныя, апынуліся ў парэштках і на парэштках уласнай нацыянальнай мары. І цяпер — на жаль, вельмі позна, - становіцца зразумелым, што для Беларусі было б куды лепей, каб тыя нашыя ідэолягі, што стваралі посткаляніяльныя партыі й друкавалі посткаляніяльныя газэты, дагэтуль пасьлі на выгане козаў, а ня лезьлі ў палітыку.

Л.І.: Сп. Акудовіч, давайце вернемся на пачатак гаворкі: чалавека няма, яго дагэтуль не стварылі. Ды ці магчыма наагул стварэньне чалавека, ці можа філязофія альбо нешта яшчэ стварыць чалавека?

В.А.: Чалавек — гэта эўрапейскі міт пра чалавека, які складваўся цягам тысячагодзьдзяў. Вельмі значную ролю ў міталягізацыі чалавека, як самадастатковага суб'екта, адыграла юда-хрысьціянства, дагматызаваўшы пэрсанальную лучнасьць асобы зь яе трансцэндэнтным сувэрэнам. А вось для мэнтальнасьці Ўсхода чалавек зусім не зьяўляецца такой значнай цацай (там чалавек — толькі адзін зь сюжэтаў кармічнай трансфармацыі). Магчыма, якраз дзякуючы гэтаму мэнтальнаму досьведу Ўсхода, я безь лішняга драматызму стаўлюся да сытуацыі, калі людзі будуць, а чалавека ня будзе. Хаця нам і цяжка ўявіць сьвет без чалавека, сябе без чалавека, бо мы вырасьлі ў цывілізацыі, дзе галоўнай каштоўнасьцю быў чалавек і ўсе ісьціны, ідэалы й сэнсы трымаліся на міце пра чалавека. Ды што паробіш, цывілізацыя чалавека скончылася. Адной з прычынаў таму — выбух камунікацыяў, які зьніштожыў прастору. А без прасторы, нацыянальнай у тым ліку, чалавек немагчымы, бо ён ні што іншае, як сума статычна зафіксаваных знакаў, атрыбутаў, падзеяў... З гэтага, мой адказ на Вашае пытаньне, Ліля, мусіць быць a priori адмоўным. Але ня ўсё так проста. Я вось цяпер падумаў, што можа мая заангажаванасьць Няма якраз і абумоўленая ўтапічнай марай "знайсьці чалавека". Раней я яго шукаў у Ёсьць, але там знайшоў толькі ягоную адсутнасьць. Выходзіць, што адзінае месца, дзе чалавек можа быць, калі яго нама ў Ёсьць, гэта — Няма. Можа я прайшоў адно палову шляху, які пралягаў празь Ёсьць, а калі здолею прайсьці й другую, то там, за брамаю ў Няма й знайду тое, што шукаю?

Т.Ч.: Сп.Акудовіч, сытуацыя спрыяе наступнаму пытаньню: што Вы возьмеце з сабою, калі пойдзеце туды? Ці наадварот, каб прарвацца ў Няма, трэба скінуць зь сябе апошняе?..

В.А.: Калі б я быў нудыстам, дык пайшоў бы галяком. Але паколькі я выхаваны ў цнатлівых традыцыях заходнебеларускага мястэчка, дык мне давядзецца ісьці туды апранутым. За гэтым жартаўлівым адказам утоеная надзвычай сур'ёзная праблема. Бо сапраўды, перш чым рушыць у той бок, трэба паскідаць зь сябе апранахі сымулякраў, што чалавецтва напрацоўвала тысячагодзьдзямі. Мяне досыць часта папракаюць, што я сваімі тэкстамі разбураю рэлігію, традыцыю, літаратуру, ідэалы... А я ня ведаю, як патлумачыць іншым, што гэта я толькі скідваю апранахі сымулякраў, каб прайсьці другую палову дарогі, што кожны мой "нігілістычны" тэкст — гэта толькі фрагмэнт шляху да Няма, дзе я спадзяюся знайсьці тое, што мы ўсе разам згубілі тут.

Т.С.: Магчыма, нігілізм — ня проста адмаўленьне, магчыма, гэта й ёсьць спроба ўсё зь сябе скінуць?

В.А.: ...Усё зь сябе скінуць, каб рушыць далей. Рэч у тым, што нігілізм традыцыйна разглядаўся ў ракурсе мэты (ці сам — як мэта, ці — зь якой мэтай). У той час, як нігілізм — гэта сродак (спосаб, магчымасьць), якім мы карыстаемся, каб расчысьціць праходы праз завалы сымулякраў. Але зразумеўшы нігілізм толькі як эфэктную прыладу ў справе карчаваньня пабітых шашалем часу ўнівэрсалісцкіх сымулякраў, мы нічога не зразумеем у нігілізьме, як у адчайным памкненьні волі да мысьленьня перасягнуць мяжу сваіх магчымасьцяў. Запанавалае ў ХХ стагодзьдзі татальнае панаваньне нігілізму — гэта пакуль яшчэ нікім не ўсьвядомленае вялікае рушэньне мэтафізычнага мысьленьня ў апошнім спадзеве прарваць аблогу Ёсьць, каб паспрабаваць нарэшце наўпрост судакрануцца з вусьцішным Няма.

 

  nihil #3  nihil #2  nihil #1   

   



nihil