Сам нейкі час сядзеў з заплюшчанымі вачыма, пасьля нягучна прамовіў:
— У мяне шмат назоваў, але зараз яны неістотныя.
Ён трохі прыўзьняў веі, але гэта быў адзіны ягоны рух. Ён не глядзеў ні на каго менавіта.
— Назовы не істотныя. Казаць — вымаўляць назовы, існасьць ня ў гэтым. Аднойчы адбываецца нешта, ніколі раней небывалае. Той, хто бачыць гэта, бачыць рэчаіснасьць. Ён ня можа распавесьці іншым, што менавіта бачыў. Але іншыя жадаюць даведацца, і пачынаюць пытаць яго, кажучы: "На што падобна тое, што ты бачыў?" І ён спрабуе распавесьці. Можа, ён бачыў першы ў сьвеце вагонь. І кажа: "Ён чырвоны бы мак, але ў ім красуюць і іншыя барвы. Ён плынны й безабрысны бы вада. Гарачы бы летняе сонца, і нат гарачэй за яго. Нейкі час ён існуе на драўніне — і дрэва, бы зьедзенае, зьнікае, пакінуўшы па сабе адно нешта чорнае, сыпкае нібы пясок. І той зьнікае разам з дрэвам". І слухачы міжволі ўяўляюць тую рэчаіснасьць падобнай на мак, ваду, сонца, на тое, што есьць і спаражняецца. Яна ўяўляецца падобнай на ўсё, што нагадваюць словы вочніка. Але вагонь зноў і зноў зьяўляецца ў гэтым сьвеце. І ўсё больш новых людзей яго бачыць. І хутка вагонь ужо такі ж звыклы, як трава, хмары, паветра, якім яны дыхаюць. Яны бачаць, што хаця той нагадвае мак, ён ня мак, хоця і нагадвае ваду, але не вада, хаця і нагадвае сонца, але ня сонца, хаця й нагадвае таго, хто есьць і спаражняецца, усё ж — гэта ня той, хто есьць і спаражняецца, але нешта адрознае ад кожнай з гэтых зьяваў ці ад усіх іх адразу. Таму, гледзячы на гэтую новую існасьць, яны вынаходзяць новае слова дзеля яе называньня. Яны называюць яе "вагнём".
Калі ж раптам сустрэнуць яны таго, хто яшчэ ня бачыў вагня, і прыгадаюць яго, дык той не зразумее, пра што гаворка. І зноў, у сваю чаргу, ім давядзецца распавядаць, на што падобны вагонь. Прычым, з уласнага досьведу ім вядома, што гавораць яны ня праўду, а частку праўды. Ім вядома, што той ніколі ня ўведае рэчаіснасьць зь іхных словаў, хай нават яны скарыстаюць усе словы сьвету. Або ён зірне на вагонь, адчуе ягоны пах, сагрэе ля яго свае рукі, угледзіцца ў ягонае сэрца — або назаўжды застанецца ў няведаньні. Знакам тым, не істотны "вагонь", не істотныя "зямля", "паветра", "вада", не істотна "я". Усё не істотна. Але забываюцца на рэчаіснасьць і памятаюць словы. Чым больш памятаюць словаў, тым разумнейшымі выглядаюць. Назіраюць вялікія зьмены ў сьвеце, ды бачыць іх зусім інакш, чым калі назіралі рэчаіснасьць упершыню. На язык выпаўзаюць назовы — іх смакуюць з усьмешкай, мяркуючы, быццам, назваўшы, ўведалі. Але ўсё яшчэ адбываецца ніколі раней небывалае. Гэта ўсё яшчэ цуд. Велізарная агнявая краска зацьвітае ў мігценьні на краі сьвету, па сабе пакідаючы попел сьвету, будучы адразу нічым і ўсім зь пералічанага мной; гэта і ёсьць рэчаіснасьць — Безназоўнае.
Я патрабую ад вас — забудзьце свае назовы, забудзьце ўсе мае словы адразу па іх вымаўленьні. Шукайце Безназоўнае ў сабе. Безназоўнае ўзыходзіць, калі я вяртаюся да яго. Яно ўспрымае не мае словы, але рэчаіснасьць ува мне, якой яно ёсьць. Гэта Адно, і яно чуе не мае словы, але мяне. Усяго іншага няма. Вызначыць — значыць згубіць. Існасьць усіх рэчаў — Безназоўнае. Безназоўнае няўведна, яно ўсемагутней за Браму. Рэчы мінучыя, існасьць нязьменная. Вы, знакам тым, сядзіце пасярод мрояў.
Існасьць мроіць мрою формы. Формы мінаюць, але існасьць застаецца, мроячы новую мрою. Гэтыя мроі называюць і мяркуюць, быццам ухапілі саму істоту, існасьць мроі, ня ведаючы, што гукаюць няіснае. Гэтыя камяні, гэтыя муры, гэтыя целы, што, як відаць, сядзяць навокал, — гэта макі, гэта вада, гэта сонца. Гэта — мроі Безназоўнага. Гэта, калі хочаце, вагонь.
Зьяўляецца часам мройца, якому вядома, што ён мроіць. Ён можа закілзаць частку цела мроі, падначаліць яе сваёй волі — або абудзіцца да глыбейшага самаўведаньня. Калі абярэ ён дарогу самаўведаньня, будзе вялікай ягоная слава і вечна ясьнецьме ягоная зорка. Калі ж наўзамен абярэ ён дарогу тантры, не забываючы ані сансары, ані нірваны, асягаючы ўвесь сьвет і жывучы ў ім далей, магутным зробіцца ён між мройцаў. Магута ягоная, як будзе відаць, можа схіліцца і да дабра, і да ліха, — хаця і гэтыя словы, яны таксама, неістотныя па-за назовамі сансары.
Бытаваць у сансары, адлі, — быць пад уладай магутных між мройцаў. Калі іх магута да дабра — гэта залатая пара. Калі да ліха — пара змроку. Мроя можа абярнуцца ночным жахам.
Сьвятое пісьмо называе жыцьцё цярпеньнем. Гэта так, мовяць ведары, бо дзеля прасьвятленьня належыць адбыць кола сваёй Кармы. Таму, мовяць ведары, які пажытак ад змаганьня ў мроі з уласным лёсам, з той самай дарогай, якой належыць ісьці да вызваленьня? У сьвятле вечных каштоўнасьцяў пакутаў нібы няма; у межах сансары яны вядуць да дабра. Як апраўдаць тады змаганьне з магутнымі да ліха?
Ён замоўк на імгненьне, прыўзьняў галаву.
— Сёньня ўночы між вамі прайшоў Уладар Відмаў — Мара, магутны між мройцаў, магутны да ліха. І напаткаў другога, што ўмее працаваць зь целам мроі іншым чынам. Ён спаткаў Дарму, здольнага вырынаць мройцу зь ягонай мроі. Яны змагаліся, і Вялікага Мары больш няма. Чаму змагаліся яны, бог Сьмерці зь відмаром? Вы скажаце, няўведны іх дарогі, дарогі багоў. Гэта не апраўданьне.
Апраўданьне — адно і для людзей, і для багоў. Дабро ці ліха, кажуць ведары, ўсё адно — і тое, і другое належыць сансары. Згодныя з гэтым, памятайце і пра тое, пра што ведары маўчаць. Гэты адказ — "краса", то бок слова, — але зірніце пад гэтае слова і ўзорыце Шлях Безназоўнага. А які шлях Безназоўнага? — шлях Мроі. Чаму мроіць Безназоўнае? Гэта невядома нікому зь існых у сансары. Таму спытайце лепш, пра што мроіць Безназоўнае?
Безназоўнае, часткай якога ўсе мы ёсьць, мроіць пра форму, празорыць форму. Якая ж найвышэйшая ўласьцівасьць формы, яе найвышэйшая азнака? Гэта прыгажосьць. І таму Безназоўнае — мастак. І праблема тым самым не ў дабры і ліху, але ў эстэтыцы. Змагаьне з магутнымі між мройцаў, магутнымі да ліха, то бок супраць пачварнасьці — гэта не змаганьне, як вучылі нас ведары, за бессэнсоўнае на мове сансары ці нірваны; гэта хутчэй змаганьне за сувымернасьць мроеньня мроі на мове рытму і пункту, раўнавагі і кантрасту, што напаўняюць яе красой. Пра гэта ведары не гавораць нічога. Гэта такая простая праўда, што яны, напэўна, яе прагледзелі. Вось чаму эстэтыка дадзенага моманту вымушае мяне зьвярнуць на гэта вашую ўвагу. Толькі з волі Безназоўнага ўзьнікае змаганьне супраць мройцаў — як багоў, так і людзей — што мрояць пра пачварнае. Гэтае змаганьне таксама вымагае пакутаў, і, таму павінна палегчыць цяжар Кармы — як цярпеньне пачварнасьці. Але гэтыя пакуты плённыя ў найвышэйшым сэнсе — у сьвятле вечных каштоўнасьцяў, пра якія гэтак часта гавораць ведары.
Сапраўды кажу вам, эстэтыка таго, сьведкамі чаго вы былі сёньня, — найвышэйшага роду. Але вы можаце спытаць мяне: "Як мне разрозьніць, што прыгожае, а што пачварнае, каб дзейнічаць, зыходзячы з гэтага?" На гэтае пытаньне вам належыць адказаць самастойна. Дзеля гэтага найперш забудзьце ўсё, што я мовіў, бо я ня мовіў нічога. З вамі спакой Безназоўнага.
Ён узьняў правую руку і схіліў галаву.
|
|
