epub
 
падключыць
слоўнікі

Аляксандар Гара

Мара старога Струка

Сын чалавечы прыйдзе, ці знойдзе веру на зямлі?

Лк., 18:8

 

Кожны новы дзень Сцяпан Струк пачынаў цяпер з малітвы.

Ледзь толькі першыя промні сонца, што ўставала ўдалечыні за высокімі дамамі, зазіралі ў яго вузкае без фіранак акно і на стале пачынаў прарэзліва звінець пузаты гадзіннік, ён хуценька вылазіў з-пад коўдры, нацягваў на сябе паношаны вельветавы халат, таропка мыўся і станавіўся на калені пасярод свайго невялічкага беднага пакоя ў старым шэрым пяціпавярховым інтэрнаце. Утаропіўшы позірк на пажоўклы абраз, што вісеў высока ў кутку, Сцяпан звяртаўся да Ісуса. Звяртаўся шчыра і сумленна, усёй грэшнай душою. Прасіў за сябе, за родных і знаёмых, за хворых, старых, аблудных - каб нікога не пакінуў Гасподзь, усім дараваў сваю літасць і надзённы хлеб, і яшчэ - за сваю каханку, нябожчыцу жонку, - каб хоць там, на нябёсах, яе пакутлівая душа нарэшце знайшла свой доўгачаканы спакой...

Настасся... Сёння ўжо роўна год, як пахавалі ягоную любачку, а ніяк Сцяпан не можа яе забыць...

Гэта былі страшныя для Струка дні. Жонка занядужала і злегла неяк адразу. Прыйшла, як звычайна, з працы, поркалася на кухні, грукатала посудам - тады яшчэ Сцяпан жыў у сваёй утульнай двухпакаёвай кватэры, - гатавала вячэру і раптам прысела на табурэт, абхапіла рукамі галаву, пабялела. Раніцай Сцяпан завёз яе ў бальніцу. А праз тыдзень, быццам гром з яснага неба, страшны дыягназ - рак у яго Настасенькі. Колькі тады пабегаў Струк па аптэках, па лекарах, па спекулянтах, куды толькі ні ездзіў, але не дапамаглі ні дзве аперацыі, ні замежныя лекі, ні вядомыя шаптуны, ні нават славуты расейскі чараўнік, каб трапіць да якога, ён, Сцяпан, прадаў амаль палову мэблі і ўсе каштоўныя рэчы ў доме.

Праз тры месяцы Струк прывёз Настассю дамоў. Гэта быў невыказны боль: бачыць кожны божы дзень худы пакутны твар з патухлымі, поўнымі смутку вачыма, высахлыя жончыны рукі і ногі, разумець, што ты нічым не можаш дапамагчы...

Пасля памінак Струк неяк адразу пастарэў, зрабіўся худы і кашчавы, плечы ссутуліліся, галава ўся сівая, некалі вясёлыя зычлівыя вочы пазіралі змрочна і абыякава. Да таго ж нездарма кажуць: бяда не прыходзіць адна. На заводзе - гэта на які ён, Сцяпан, прыйшоў яшчэ чатырнаццацігадовым хлапчуком, - пачаліся скарачэнні. Тое і не дзіва. Час цяпер вядома які... Не здужаў у «новых абставінах» і ягоны родны маторны завод. І найперш пазбавіліся ад старых і кволых, выправадзіўшы іх на так званы «заслужаны адпачынак». Канечне, дырэкцыю Струк разумеў. Не маладых жа выкідаць на вуліцу. У старых хоць якая ні ёсць, а ўсё ж падмога - пенсія. Але хіба не аддаў ён, Сцяпан, заводу больш за сорак сваіх самых лепшых гадоў? І будаваў, і ўпарадкоўваў, і абсталёўваў... І вось выгналі, як таго старога сабаку...

Ніколі Струк не зведваў такой страшнай адзіноты, як у тыя дні. Гадзінамі ён туляўся па сваёй пустой кватэры, не ведаючы, куды падзець рукі. Жыццё, здавалася, страціла для Сцяпана ўсялякі сэнс...

Вось тады на дапамогу яму і прыйшоў Бог. Ён жа падказаў і новую справу...

...Выпіўшы пасля малітвы кубак гарбаты, Сцяпан пераапрануўся ў касцюм, пайшоў на вуліцу. Зірнуўшы на гадзіннік - была палова на сёмую, ён ужо крыху спазняўся, - таропка патупаў на прыпынак.

Да Камароўкі на аўтобусе дабраўся за 15 хвілін. Кірмаш быў ужо напоўнены галасамі, грукатам, шоргатам, гудзеў, нібы той пчаліны вулей. Сноўдалі гандляры з кашамі, вёдрамі, вагамі, гірамі, пакупнікі з вялікімі сумкамі спыняліся ля прылаўкаў, узіраліся ў тавар і цэны, моўчкі круцілі галовамі.

Струк няспешкі пацёгся ўздоўж гандлёвых радоў, не зважаючы на мітусню, лаянку ля латкоў, воклічы тоўстых спацелых гандляроў, на тых, хто стараўся піхнуць ці зачапіць яго кашамі. Ды і які толк зважаць на ўсё гэта, калі сёння ўся краіна, што той базар. Па Менску не прайсці. На кожнай вуліцы латкі ды крамы, крамы ды латкі... Сёння, здаецца, гандлююць усе, нават дзеці. Чым папала: «снікерсамі», цыгарэтамі, адзеннем, кветкамі, сівухай, сумленнем... Мамона... Менавіта ёй цяпер служаць людзі. Дзеля яе гвалтуюць, рабуюць, прадаюць дзяржаву, лепш сказаць, тое, што ад яе засталося. Але што будзе, калі прададуць гэта апошняе?

Зайшоўшы ў канец базару - туды, дзе гандлявалі рознымі рэчамі і цацкамі, Сцяпан прыпыніўся, агледзеўся. Не, штосьці не відаць Іванаўны, якой ён абяцаў дапамагчы прадаць сёе-тое з адзення. Чамусьці не прыйшла на кірмаш. А дамаўляліся ж цвёрда...

«Відаць, штосьці здарылася дома ці на рабоце, - няпэўна разважыў ён. - Трэба будзе заехаць да яе пасля абеду, даведацца, чаму не прыехала», - вырашыў, але ўсё ж, каб быць упэўненым, што не прагледзеў дзе маладзіцу, зноў пайшоў уздоўж радоў.

Дзвюх гаротных бабуль Сцяпан убачыў здалёк. З вялікімі плеценымі кашолкамі, напакаванымі гароднінай, яны стаялі каля шэрага бетоннага ўвахода на кірмаш і тужліва азіраліся па баках. Падносчыкі, што сноўдалі побач з вялікімі металічнымі тачкамі, нават не пазіралі на іх - што возьмеш з дзвюх старых вясковых жанчын, у якіх у кішэнях не грошы, а слёзы, не варта і пэцкацца...

Струк скіраваўся да бабуль. Ён паважаў вясковых людзей: шчырых, працавітых, зычлівых. Да таго ж гэтых старых жанчын - родных сясцёр - ён ужо крыху ведаў: некалькі дзён запар падносіў тут, на базары, ім кашолкі. Тады і пачуў пра іх бяду - у адной з жанчын цяжка хварэў сын. Патрэбны былі замежныя лекі. А іх цяпер можна было купіць толькі ў спекулянтаў. І за такія грошы, што, як той казаў, апошнія штаны з сябе здымеш. Таму ўжо два тыдні кабеты прыязджалі на базар, везлі ўсё, што вырасла на іх невялічкіх агародах.

- Што, нават і пазіраць не хочуць? - падышоўшы да бабуль, кіўнуў Сцяпан галавою на падносчыкаў і, працягнуўшы рукі да кашолак, падхапіў іх. - Ну, куды несці?

- Вой, гэта ты, добры чалавек. Не забыў нас, гаротных, - прызнаўшы Струка, радасна вымавілі жанчыны. - Туды, у другі рад, на старое месца, там лепш бяруць, - папрасілі яны і пайшлі ўслед за Струком.

- Штосьці нямнога сёння ў вас гародніны, даражэнькія, - азірнуўшыся, пацікавіўся Сцяпан у бабуль. - Учора ж чатыры кашолкі было. Цяжка вазіць?

- Ай, і не кажы, міленькі. Так усё ўжо абрыдла... Дзякуй Богу, канчаецца ўжо. Сёння во апошні раз тут, - нявесела адказалі бабулі, якія ледзь паспявалі за Струком.

Сцяпан хацеў яшчэ пра сёе-тое спытацца ў жанчын, найперш пра хворага сына - як той сябе адчувае, ці сабралі грошай яму на лекі, але сцярпеў: навошта лезці ў чужую душу, развярэджваць балючую рану?

Паставіўшы рэчы на свабодны прылавак, ён павярнуўся да бабуль. Тыя, аддыхаўшыся ад хуткай хады, загадкава перазірнуліся, палезлі ў кішэні сваіх нязграбных халатаў.

- А колькі ж гэта табе за працу, добры чалавек? - раптам спыталі яны. - Ты ж столькі дапамагаў нам.

- Не трэба, нічога не трэба, - зрушыўшыся, адмахнуўся Сцяпан ад грошай, але жанчыны яго прыпынілі:

- Пачакай-пачакай, добры чалавек, вазьмі тады хоць вось гэта, паласуйся...

Сцяпан зірнуў на працягнутыя яму тры вялікія чырвоныя сакавітыя яблыкі, хацеў адмовіцца, але раптам успомніў Марысю, з якой, як звычайна, сёння ў яго сустрэча, уявіў, як тая ўзрадуецца гэтаму цудоўнаму ласунку, можа, нават пацалуе яго ў шчаку, таму падзякаваў жанчынам, распіхаў яблыкі па кішэнях. Ступіўшы да аркі, Струк агледзеўся - каму яшчэ дапамагчы? Не, здаецца, знаёмых больш не відаць. Дый з кашамі ніхто больш ля ўвахода не стаяў. Думкі яго зноў звярнуліся да Марысі. Хутка яна будзе ўжо ў парку - як пройдзе сёння іх сустрэча?

З гэтай зусім маладой, абаяльнай дзяўчынай Струк пазнаёміўся выпадкова. Неяк занесла яго раніцай у невялічкі парк, што знаходзіўся непадалёк ад скрыжавання дзвюх шырокіх шумлівых вуліц. Прайшоўшы сюды-туды па ягоных густых зялёных прысадах, сеў адпачыць на лаўку, праз хвіліну падняў вочы і... абамлеў. Па сцяжынцы, што вілася па траве побач з прысадамі, крокаў за дзесяць ад яго, плыла - менавіта плыла, а не ішла, лёгка, нязмушана, велічна, быццам тая лябёдка, яго васемнаццацігадовая Настасся, светлая, чыстая, як той першы белы снег. Каб упэўніцца, што бачыць не сон, Струк нават ушчыкнуў сябе за шчаку. Не, гэта быў не сон...

Што гэтую сярэдняга росту, худзенькую, коратка падстрыжаную, бялявую, у зацесненай сукенцы дзяўчыну завуць Марыся, Сцяпан даведаўся пасля. А той раніцай, нібы зачараваны, устаўшы з лаўкі, ён ценем пайшоў за ёй. Тады ж і высветліў, што таямнічая незнаёмка жыве непадалёк ад парку і кожны дзень - раніцай і ўвечары - прагульваецца па ягоных зялёных алеях. І пасля два тыдні адно і рабіў, што ў згаданы час спраўна займаў пост ля прысадаў і цікаваў за дзяўчынай.

Можа, з гэтых назіранняў нічога б і не атрымалася, ды аднойчы Струк, паглыбіўшыся ў думкі, неасцярожна наблізіўся да дзяўчыны, і тая, азірнуўшыся, раптам загаварыла да яго, кіўнуўшы галавою на стройныя высокія бярозкі, што раслі на невялічкім пагорку:

- Праўда, хараство? Быццам тыя мадонны ў сваім вечным карагодзе... І створыць жа прырода такую прыгажосць!

- Так, яна ўсё можа. Яна і Бог, - зірнуўшы на дрэвы, ледзь чутна прамармытаў Сцяпан. Ён быў крыху разгублены - не чакаў, што размова з незнаёмкай пачнецца вось так проста і тым больш што менавіта тая яе завядзе.

Дзяўчына прымарудзіла крок.

- Бачу, вы, дзядуля, таксама кожны дзень тут гуляеце. Лекары прыпісалі свежае паветра?

- А, прыпісалі, - мусіў схлусіць Струк. Праўду ж, дзеля чаго ён ходзіць у гэты парк, не скажаш. Яшчэ Сцяпану было крыху крыўдна, што дзяўчына назвала яго «дзядулем» - яму ж няма і шасцідзесяці, няўжо ён так дрэнна выглядае? Але ўсё ж дагаварыў бадзёра: «Дый што яны яшчэ могуць выпісаць, акрамя паветра? У аптэках жа як вымецена».

Усміхнуўшыся, дзяўчына з непрыхаванай цікавасцю агледзела Струка, - відаць, ягоны жарт ёй спадабаўся, - спыніла позірк на тоўстай кнізе, якую той трымаў у руках.

- А што гэта ў вас... Дэтэктыў? Цяпер усе іх чытаюць.

- Не-не. Гэта Алена Ўайт. Ёсць такая хрысціянская пісьменніца. Чулі мо? - хутка адказаў Сцяпан.

- Не, ніколі не чула, - шчыра прызналася дзяўчо. - А што, цікава піша?

- Цікава. Ведаеце, многія яе прадбачанні ўжо збыліся. Хочаце паслухаць? - узрадаваўся Сцяпан, што дзяўчына падхапіла размову.

Ні на крок не адыходзячы ад незнаёмкі, ён нават пасмялеў, язык так развязаўся, аж самому не верылася, што можа быць такім гаваркім.

Яны гаманілі доўга, потым дамовіліся прагуляцца разам назаўтра...

Так, кожны раз сустракаючыся з Марысяй, Сцяпан нібы вяртаўся ў сваю маладосць - у той першы дзень яго спаткання з Настассяй...

Выйшаўшы з аўтобуса, Струк адразу заўважыў Марысю, што нетаропка ішла ля прысадаў. Яна была ў кароткай карычневай сукенцы, якая ледзь прыкрывала прыгожыя стройныя ногі. Дзяўчо, убачыўшы яго, сцішыла хаду.

- А я думала, што вас сёння ўжо не будзе, - ціха прамовіла яна, як толькі Струк параўняўся з ёю. - Былі нейкія клопаты?

- А, якія такія зранку клопаты ў пенсіянераў, - усміхнуўся Сцяпан. - Так, дробязь. А што, я моцна спазніўся?

- Не, хвілін на дзесяць, - і Марыся паспрабавала ўсміхнуцца, але гэта была не тая ўсмешка, якую так любіў Струк. Сёння ў яе не адчувалася настрою.

Яны няспешкі пайшлі ўздоўж прысадаў. Марыся ляніва азірнулася па баках, зацесненая сукенка збіралася зморшчынкамі на клубах. Сцяпан з намаганнем адводзіў вочы, чырванеў, як той школьнік. Эх, было б яму васемнаццаць, ён з радасцю патануў бы ў гэтых вялікіх блакітных вачах.

Мары-мары... Цікава, ці можа марыць стары чалавек? Калі ты, як той казаў, адной нагою ўжо... і добра ведаеш, што аніякія твае спадзяванні і надзеі не збудуцца. Марыць, калі ўжо час, азірнуўшыся на гады, падводзіць вынікі свайго бязглуздага і недарэчнага жыцця...

Не, Струк не адчуваў сябе яшчэ старым. Так, ягонае цела было ўжо пажылое, але душа... Яна была маладая, таму што мала, зусім пакуль мала ведала пра Ісціну...

 

Голас збоку: не ўсё, што здаецца чорным, - чорнае, а белым - белае. Свет гэты - мост, праходзь па ім і не будуй сабе дома.

 

Эх, было б яму васемнаццаць... Цяжка ўздыхнуўшы, Сцяпан перавёў позірк на Марысю. Дзяўчына ўзіралася кудысьці ўдалеч, у яе вачах адбіўся сум. Відавочна было, што яе штосьці турбавала.

- Ведаеце, Сцяпан Пятровіч, - адчуўшы на сабе ўважлівы позірк Струка, нягучна вымавіла Марыся, - я шмат думала над учарашняй нашай размовай.

- Ну і да чаго вы дадумаліся? - зацікаўлена спытаў Сцяпан.

- Вы кажаце, што менавіта дабрыня ўратуе свет, - працягвала Марыся, - але... Я чытала Апакаліпсіс, які вы мне давалі. Цікавая, канешне, рэч. І страшная. Дык вось, наша будучае ў ім выглядае даволі змрочным, калі не сказаць, зусім змрочным. Яно амаль не пакідае нам аніякіх шанцаў на выратаванне. Наш час - лепшае таму пацвярджэнне: крадзеж, гвалт, рабаўніцтва, зайздрасць, лянота, п'янства, распуста... За многія тысячагоддзі свайго існавання чалавек змяніўся толькі чыста вонкава, апрануў на сябе прыгожае адзенне, абкружыўся вялікімі чорнымі машынамі і іншымі забаўкамі, а па ўнутраным змесце ён застаўся такім жа драпежным, якім быў напачатку. Ці вы з гэтым не згодны? І добры чалавек - а іх, дарэчы, адзінкі, - як бы ён ні намагаўся, не можа нешта змяніць у гэтым вар'яцкім карагодзе. Вы заўважалі, што да яго ў сваёй большасці цягнуцца дрэнныя людзі, якія згубілі сябе: зласлівыя, хцівыя, прагныя. І ён быццам тая сядзелка ля духоўна невылечных. Таму я не магу з вамі пагадзіцца, што дабрыня лечыць... Вы, відаць, скажаце, што я вельмі катэгарычная ў сваіх меркаваннях?

- Чаму ж, вашы думкі слушныя, Марыся, - на хвіліну задумаўшыся, адказаў Сцяпан. - Можа, і сапраўды, як вы кажаце, дабрыня не лечыць... Але, - тут вы павінны са мною пагадзіцца, - яна суцяшае, выратоўвае чалавека ад самоты і адзіноты і гэтым умацоўвае наш, як вы слушна заўважылі, распусны свет. І толькі дзякуючы менавіта ёй ён пакуль яшчэ існуе і не гіне ад уласнай злосці. А што да Апакаліпсіса... Ведаеце, мне здаецца, што вы не ўсё добра ў ім зразумелі. Сапраўды, свет гэты чакае жудасны канец, але ж свет гэты злы і распусны. Калі вы памятаеце, Іаан Багаслоў піша так: «І ўбачыў я мерцвякоў, малых і вялікіх, што стаялі перад Богам, і кнігі разгорнуты былі... і судзілі іх па тым, што напісана ў кнігах, згодна са справамі іхнімі...» Далей жа ён кажа: «І ўбачыў я новыя нябёсы і новую зямлю... святы горад Ерусалім, які не мае патрэбы ні ў сонцы, ні ў месяцы... І не ўвойдзе ў яго нішто бруднае і ніхто, адданы поскудзі і хлусні, а толькі тыя, што запісаны ў Бога ў Кнізе жыцця». Так што справа толькі за чалавекам - у якую кнігу ён упіша сваё імя.

- Вы лічыце, што чалавеку ўсё ж па сіле зразумець божую задуму і выканаць усё так, як Ён таго патрабуе? - запытальна зірнула Марыся на Струка.

- Безумоўна. У мяне нават няма наконт гэтага аніякіх сумненняў, - цвёрда вымавіў Сцяпан. - Дый ці так ужо многа патрабуе ад нас Гасподзь? Палюбіць бліжняга: «Ува ўсім як хочаце, каб з вамі абыходзіліся людзі, так абыходзьцеся і вы з імі». Адсюль ужо: не забі, не крадзі, ілжыва не сведчы... Проста і даступна кожнаму.

- Проста, як усё геніяльнае, - ціха прамовіла Марыся. - Але ўсё ж з вамі можна пагадзіцца. Сапраўды, Бог дазволіў чалавеку выбар...

Сцішыўшы крок, яны прыпыніліся ля лаўкі, што стаяла пасярод прысадаў.

- Адпачнём крыху, - прапанавала дзяўчо Сцяпану і першая села на край лаўкі.

Дастаўшы з кішэні яблык, Сцяпан падаў яго Марысі.

- Вось, ласуйцеся. Пачаставалі.

Тая, падзякаваўшы, адкусіла яблык, паклала яго на лаўку. Яе твар, што на імгненне пасвятлеў, зноў зрабіўся змрочным. Відаць было, што дзяўчына думала пра штосьці сваё.

- Сцяпан Пятровіч, а можна да вас яшчэ адно пытанне? - ціха спытала яна.

- Калі ласка. Я слухаю, - зычліва прамовіў Струк.

- Скажыце, пралюбадзейства - гэта цяжкі грэх? Бачыце, у мяне ёсць адна сяброўка, - тут жа растлумачыла Марыся. - Яна жыла ў вялікай галечы. Бацька моцна піў, маці сышла да другога. І вось аднойчы... Ці даруе ёй Бог, калі больш не будзе займацца тым, чым зараз займаецца?

Струк памарудзіў з адказам.

- Як вам сказаць... Бачыце, Марыся, усялякі дрэнны ўчынак - цяжкі грэх. Але Бог міласэрны. Ён казаў, калі з'явіўся свету ў цялеснай выяве: «Я прыйшоў заклікаць не праведнікаў, а грэшнікаў да пакаяння». І калі Гасподзь бачыць, што чалавек шчыра каецца ў сваіх непрыстойных учынках, Ён даруе яму. Так і скажыце сваёй сяброўцы.

Сцяпан употай зірнуў на Марысю. Яе твар па-ранейшаму быў засяроджаны. Але вось, нібы прачнуўшыся ад нейкіх невясёлых сваіх думак, яна страсянула пышнымі бялявымі валасамі, зірнула на гадзіннік.

- Прабачце, Сцяпан Пятровіч, - падняла яна вочы, - мне трэба ісці. Справы.

- Што ж, калі трэба, дык трэба, - прамовіў Струк.

Марыся паднялася з лаўкі і ціха дадала:

- Ведаеце, Сцяпан Пятровіч, сёння вечарам не прыходзьце ў парк. Мяне не будзе. Дамовіліся схадзіць у кіно з сяброўкай.

Развітаўшыся, яна пайшла.

Сцяпан у задуменні правёў яе вачыма, затым кінуў позірк на ўваход у парк. Так ён і ведаў: адтуль насустрач Марысі ішлі два хлопцы, высокія, статныя, у бліскучых чорных скуранках. Сцяпан ужо не ўпершыню прыкмячаў, што дзяўчо пакідала яго менавіта тады, калі ў парку з'яўляліся гэтыя маладыя людзі. Вось і цяпер, параўняўшыся з імі, яна ўсміхнулася сваёй загадкавай чароўнай усмешкай. Усё гэта было невыпадкова. Відаць, упадабала Марыся кагосьці з хлопцаў...

 

Да полудня ўладкаваўшы сёе-тое з дробных спраў, Сцяпан скіраваўся да Іванаўны. Яго непакоіла, што яна не прыехала на кірмаш. Дамаўляліся ж цвёрда. Дый грошы Іванаўне вельмі былі патрэбныя. Збіралася справіць дзеткам сёе-тое з абутку ды адзення - іх у яе аж трое, і ўсе абнасіліся. Таму не магла яна без важнай прычыны не прыехаць. Відаць, штосьці здарылася.

Па дарозе Сцяпан вырашыў зазірнуць на хвіліну да былога сябрука Міколы. Той жыў кварталы за тры ад Іванаўны. Даўно ўжо ў яго не быў - мо месяц. Сцяпан, праўда, моцна крыўдаваў на Міколу. Людзі не ведаюць, як пазбавіцца ад бяды, а гэты сам яе шукае. Без дай прычыны ўдарыўся ў гарэлку, і вось вынік: выгналі з работы, пайшла жонка... На вачах гіне чалавек. І нікога слухаць не хоча. Але ўсё ж такі сябрук, трэба зайсці праведаць. Раней хадзіў з шапкай, пабіраўся каля магазінаў, у пераходах, а цяпер ужо штосьці з тыдзень не відаць. Мо дзе, крый божа, згарэў ад сваёй гарэлкі ці раптам, можа, ачуняў, працверазеў, нарэшце, абрыдла п'янае жыццё? Добра, каб так... Усё роўна, як бы там ні было, трэба зайсці. Дый ва ўніверсам Сцяпану было трэба. А ён акурат насупраць дома Міколы. Бо няёмка неяк ісці да Іванаўны без ласунку. Тыя ж яе птушаняткі, што малыя шчаняткі, наляцяць, абкружаць, будуць пяшчотна пазіраць у вочы... А ён без нічога.

А яшчэ хацелася Сцяпану хоць адным вокам зірнуць на былы свой дом, у якім цяпер жыве сын. Як ён там? Кажуць людзі, купіў вялікую чорную машыну - «мерседэс» завецца. Хоць бы заехаў калі, праведаў бацьку. Няхай нявестка зневажае яго, Сцяпана, а ён жа не чужы, а сын... Дый крыўдаваць яму на бацьку, здаецца, няма за што...

З пакупкамі Сцяпан справіўся даволі хутка. Яшчэ быў рабочы час, таму ва ўніверсаме было няшмат народу. Купіў цукерак, вязку абаранкаў ды заадно сабе крыху каўбасы, бутэльку малака і паўбохана хлеба, бо на большае не разгонішся, цэны ж цяпер, як той раз'юшаны сабака, кусаюцца, кожны дзень скачуць і скачуць, і калі толькі скончыцца гэта, - і пайшоў да сябрука.

Тоўстыя абшарпаныя дзверы Міколавай кватэры пасля доўгага пранізлівага званка адчыніў высокі хударлявы мужчына гадоў сарака пяці з азызлым чырвоным тварам і затуманеным позіркам.

- Табе чаго? - дыхнуў ён моцным перагарам, такім моцным, што Сцяпан нават збянтэжыўся, прамармытаў нешта няпэўнае:

- Ды я так, нічога... Міколу пабачыць...

Мужчына павярнуўся, выгукнуў нізкім сіпатым голасам, намагаючыся перабіць гучны рогат, што чуўся з кватэры:

- Мікола! Тут да цябе! Знаёмы! Чуеш!

- Чу-чую! Чаго ты равеш, як той бык! Не глухі яшчэ. Калі знаёмы, дык хай заходзіць. Што ён там тупае ў дзвярах, саромеецца, нібы тая нявінніца, - пачулася з пакоя.

Сцяпан лёгка пазнаў Міколаў голас, басісты, задзірлівы. Відаць, што сябрук быў пад мухай. І пашкадаваў ужо, што прыйшоў сюды: аб чым гаварыць з п'яным? Але адступаць не было куды, таму пераступіў парог.

У амаль пустым з жоўтымі абшарпанымі шпалерамі пакоі за адзіным сталом, на якім стаяла парожняя бутэлька з-пад гарэлкі і ляжала на газеце сёе-тое з закускі, сядзелі мужчына і жанчына, расчырванелыя, кудлатыя, у неахайных рабочых вопратках. Яны весела аб чымсьці балбаталі. Мікола, закінуўшы нага за нагу, з цыгарэтай у зубах, сядзеў крыху ў баку ад іх на невысокім табурэце, слухаў гамонку, пускаў тонкія колцы дыму. Убачыўшы Струка, узрадаваўся:

- А, дык гэта ты, Сцёпа. Праходзь, праходзь. Завітаў да сябра спытаць: як жывеш? А бачыш, як тады, - спачатку п'ём, а пасля хто куды.

Ягоныя сабутэльнікі пырснулі смехам.

- Ну ты і артыст, Мікола! Ужо як скажаш, дык скажаш...

- Толькі крыху спазніўся твой сябар, - весела вымавіў тоўсты мужчына, кіўнуўшы галавою на парожнюю бутэльку, што стаяла на стале, - высмакталі ўсё.

- А гэта яго мала хвалюе. Ён у нас цвярэзнік, - кінуў Мікола і, прыўстаўшы, падсунуў да Струка свабодны табурэт. - Сядай, дружа. У нагах праўды няма.

Сцяпан паздароўкаўся з Міколавымі сябрукамі, прысеў на табурэт. Зноў пашкадаваў, што прыйшоў у гэту шнапс-кватэру. Бо што тут пачуеш, акрамя п'янай балбатні?

- Як гэта - цвярэзнік? - перапытаў Міколу расчырванелы мужчына, які ўвайшоў у пакой следам за Струком. - Што, зусім ні грама?.. Нават на святы?..

- Кажу ж табе, нават у рот не бярэ, - адказаў Мікола. - Не то што ты, літраглот... Ён чалавек веруючы. А Бог гэту нашу поскудзь глынаць забараніў.

- А я чула, што Хрыстос нават сам аднойчы на гулянцы ваду ў віно ператварыў, - падала голас кудлатая жанчына. - Ці мо я што не так уцяміла?

- Ды сціхні ты, Манька, - перабіў яе Мікола. - Чалавек яшчэ і прысесці не паспеў, а вы да яго прычапіліся. Як кульнулі сто грамаў, дык хоць языкі прывязвай.

І павярнуўся ўжо да Сцяпана:

- От добра, што зазірнуў. Ты ўжо не крыўдуй на нас, грэшных. Гора сваё заліваем. Во, учацвярых ледзь на бутэльку наскрэблі. І ўсё з-за гэтых праклятых рэкеціраў, каб іх лясун забраў. Нават ад нас, жабракоў, даніну запатрабавалі. Лічы, засталіся без працы...

- А, адаб'ёмся. Ці ўпершыню, - махнуў рукою расчырванелы мужчына, на што Мікола сказаў:

- Ты, Юзік, рукамі не махай. Тут патыліцу чухаць трэба. Бо як зловяць дзе ў пераходзе і як зробяць табе цёмную, дык ніводная бальніца не прыме... Ну, ды добра, пра гэта як-небудзь іншы раз пагамонім. А цяпер, як кажуць, мы хораша гулялі, але трэба і меру ведаць. Так што разбягаемся, хлопцы. Бачыце, сябар да мяне прыйшоў.

Паўтараць Міколу не прыйшлося. Мужчыны дружна ўсталі з табурэтаў, развітаўшыся, пайшлі, бо ведалі: жарты з Міколам дрэнныя, калі што не па яго, дык, як той корак з бутэлькі, выскачыш - вунь моц у руках якая...

Акрамя Сцяпана і гаспадара ў пакоі засталася кудлатая жанчына. Мікола тут жа адрэкамендаваў яе:

- Во, Сцёпа, новую каханку сабе знайшоў. Другі тыдзень ужо ў мяне жыве. Так што будзьце знаёмыя - Манька. Цьфу ты - Фрося. Гэта мы для зручнасці так яе называем.

Сцяпан зірнуў на кудлатую жанчыну, якую Мікола ахрысціў Манькай. Тая ўсміхнулася яму, бліснуўшы гнілымі зубамі.

- Дык вы не адказалі на маё пытанне пра ваду, якую нібыта Хрыстос ператварыў у віно, - зычліва спыталася яна. - Ці праўда гэта? І яшчэ. Вось вы, чалавек веруючы, дык скажыце: дзе цяпер знаходзіцца Бог? Сёння ж усе мы ведаем, што неба няма...

У словах жанчыны чулася нейкая прыхаваная падаплёка, але Сцяпан усё ж адказаў:

- Бачыце, Фрося, Бога не трэба шукаць дзесьці. Ён паўсюль. І нават зараз побач з намі. Мы проста Яго не заўважаем, не хочам заўважаць. А Ён казаў так: «Камень падымі, знойдзеш Мяне, дрэва рассячы - Я ў ім». Таму аднойчы можа здарыцца так, што Ён нам выкажа: «Быў я галодны, і вы не накармілі Мяне, хацеў піць, і вы не напаілі Мяне, быў у дарозе, і не далі Мне прытулку, голы быў, і не адзелі Мяне, хварэў і за кратамі, і не наведалі Мяне». А мы ж спытаем: «Божа! Калі мы бачылі Цябе галодным, ці вандроўнікам, ці голым, ці хворым, ці за кратамі і не паслужылі Табе?» І ён прамовіць: «Праўду кажу вам: так, як вы не зрабілі гэта аднаму з братоў Маіх меншых, не зрабілі Мне. І як вы Мяне не ведалі, так і Я вас не ведаю». А што датычыцца, Фрося, вашага пытання пра віно... Па-першае, гэта быў проста цудоўны вінаградны сок. Па-другое, крыху пазней Хрыстос ператварыў тое віно ў кроў... І ў гэтым прыхаваны глыбокі сэнс. А яшчэ Ён сказаў: «... не ўпівайцеся віном, ад якога бывае распуста, а прасякайцеся Духам...»

- Ну што, цяцера, атрымала? - падкалупнуў Мікола сваю каханку пасля таго, як Сцяпан змоўк. - Гэта табе не з якімі забулдыгамі размаўляць. Во як ён цябе агрэў. - І павярнуў ужо галаву да Струка. - Так яно, так, Сцёпа. Грашым мы перад Богам, глытаючы гэту атруту, - паказаў ён вачыма на парожнюю бутэльку на стале. - Але ці пытаўся ты калі ў сябе: чаму чалавек п'е? А таму, што аднойчы разумее, што ён толькі шрубка ў гэтай сістэме, якая называецца грамадствам. І як бы ён ні стараўся, ён нічога не можа вакол сябе змяніць. Як казаў класік: «Ва ўспамінах мы дома, а ў сучаснасці - рабы». А мы во з Манькай не хочам быць рабамі. - Мікола пакасіў вочы на каханку. - Чаго маўчыш, ці не так?

- Так-так, даражэнькі. Не хочам, - азвалася тая.

- Таму вось і п'ём, Сцёпа, - дагаворваў Мікола. - Бо гэты самы дурман робіць нас вольнымі, хай нават на гадзіну, на хвіліну, але вольнымі.

Сцяпан не захацеў пярэчыць Міколу. Марна было што казаць... Дарэмна ён дазволіў уцягнуць сябе ў гэту размову. Не хочуць яны слухаць божыя словы, не цікавіць іх тое...

 

Голас збоку: у свеце Ён быў, і з'явіўся людзям у цялеснай выяве, і ўсіх знайшоў п'янымі, нікога - хто прагне.

 

- Ну, мне, здаецца, час ісці, - устаўшы з табурэта, прамовіў Сцяпан.

- А ты чаго прыходзіў, Сцёпа? Мо якая справа? А мы тут гутаркамі цябе кормім, - схамянуўся Мікола.

- Не, я так, пабачыць цябе.

Падаўшы руку, Сцяпан развітаўся з Міколавай каханкай.

- Чакай, дружа, я таксама з табою, - падхапіўся з табурэта Мікола. - Крыху прайдуся, праветруся. А ты, Манька, - строга зірнуў ён на каханку, - каб дома была, калі вярнуся. А то ведаю я цябе...

- Ну ты, Мікола, і скажаш, - пакрыўдзілася тая. - Куды ж гэта мне цягацца? Сам ведаеш, што грошай няма ні ў кога...

 

На вуліцы было хмарна і змрочна. Дзьмуў лёгкі ветрык, але дождж пакуль не крапаў.

Чаго ўвязаўся за ім Мікола, Сцяпану было не цяжка здагадацца: будзе прасіць грошай на бутэльку. Пры каханцы не адважыўся, відаць, яшчэ засталася нейкая часцінка гонару. Канешне, пры жаданні Струк мог лёгка адфутболіць Міколу, спаслацца, напрыклад, на спешныя справы. Але вырашыў, што будзе няблага, калі той таксама зазірне да Іванаўны. Хай паглядзіць, чаго на вочы каштуе яго п'яная філасофія...

Перайшоўшы на другі бок вуліцы, яны няспешкі пайшлі. Мікола ўсю дарогу нешта гаманіў, але Сцяпан амаль не прыслухоўваўся да яго пустой балбатні. Ягоная ўвага была прыкавана да вялікага дзевяціпавярховага цаглянага дома, што стаяў наперадзе, яго роднага, Сцяпанавага, дома, у якім цяпер жыве сын...

«Эх, Пятро, Пятро... - Душу Струка агарнула самота. - Няма паміж мной і табой апошнім часам паразумення, няма. Быццам чужыя адзін аднаму...»

Усё пачалося праз некалькі тыдняў пасля смерці Настассі. Струк смажыў сабе яечню на кухні, як раптам з калідора пачуўся пісклявы пранізлівы званок. Трэба сказаць, у той дзень Сцяпан не чакаў гасцей: сын быў у камандзіроўцы, сябры да яго даўно ўжо не заходзілі. Тым большае было ягонае здзіўленне, калі, адчыніўшы дзверы, ён убачыў на лесвічнай пляцоўцы свайго Пятра, пад гальштукам, у новым старанна адпрасаваным касцюме. І быў ён не адзін. Побач з ім стаяла маладая абаяльная дзяўчына з густа размаляванымі вачыма, у чорнай скураной спадніцы.

- Знаёмся, тата, - зычліва прамовіў Пятро, прайшоўшы з госцяй у кватэру, - Ціма.

Сцяпан у разгубленасці выцер руку аб фартух, што быў на ім, працягнуў яе дзяўчыне...

Так у дом Струка ўвайшла нявестка. І, трэба сказаць, адносіны паміж імі не склаліся адразу. Уласна, іх амаль і не было. Нявестка працавала дзесьці ў камерцыйнай фірме, хутка туды, кінуўшы завод, уладкаваўся і Пятро. Вяртаўся ён з маладой жонкай позна ўвечары. Перакінуцца са Сцяпанам некалькімі пустымі фразамі, накшталт таго: як, бацька, пажываеш, і зачыняюцца ў сваім пакоі. Хутка ў кватэры пачалі з'яўляцца новыя рэчы, багатыя, шыкоўныя. Струк раней такіх нават у вочы не бачыў - розныя дываны, люстры, посуд, скураная мэбля, забаўляльныя цацкі накшталт відэамагнітафона. І ўсё замежнае. І ўсё халаднейшыя рабіліся адносіны нявесткі і сына да Сцяпана. Тут не так ступіў, там не тое зачапіў. «Ну што вы, тата, - абуралася нявестка, - хіба ж не бачыце, што тут дыван ляжыць? Ці нельга крыху акуратней хадзіць. Ці во, што тут занавескі?.. Вы ведаеце, колькі яны каштуюць? Гэта ж замежныя, з чыстага шоўку, а вы іх рукамі...» Колькі каштуюць тыя шыкоўныя занавескі, як і іншыя замежныя рэчы, Струк і сапраўды не ведаў, але і дурню было зразумела, што падобнае не купіш нават на зарплату міністра. Таму і стараўся Сцяпан пагаварыць з сынам, але той толькі аднекваўся: «Ды кінь ты, тата, сёння ўсе так жывуць: не з'еў ты, дык цябе з'ядуць». І ўсё глыбей і глыбей зацягвала сына тая пражэрлівая багна Мамоны. І ўсё больш чужым і лішнім адчуваў сябе Струк у родным доме. І аднойчы здарылася тое, што павінна было здарыцца. Неяк апоўдні зайшоў да Сцяпана Пятро, доўга муляўся, але ўсё ж выказаў: «Паслухай, тата, мы тут купілі новую мэблю, а паставіць няма куды... Дык, можа, у твой пакой?.. А ты мо пакуль пажывеш у інтэрнаце? Я тут дамовіўся, каб далі табе пакой...» Што заставалася Струку яшчэ, як не пагадзіцца.

...Параўняўшыся з домам, Сцяпан кінуў позірк на двор і адчуў, як тарганулася штосьці ў сэрцы. Ля ягонага пад'езда стаяла вялікая чорная машына. Сын быў дома. Зайсці на хвілінку, зірнуць хоць вокам, як ён там? Струк тут жа адагнаў гэтую думку. Што ён там убачыць? Напакаваную шыкоўнымі цацкамі кватэру? Сярдзіты спапяляючы позірк нявесткі з гнеўным дакорам, маўляў, чаго прысунуўся, што ты тут забыўся, стары? А сын? Пятро, як заўсёды, змоўчыць. Ён жа ўва ўсім жонкі слухаецца. Калі ж і дзе Сцяпан прагледзеў свайго Пятра? Здаецца ж, рос ціхім паслухмяным хлапчуком, добра вучыўся, і ў школе, і пасля - у інстытуце. Думаў, уцеха і падмога будзе на старасці. А яно во як усё атрымалася... Скажы ж, скажы, Божа, што робіцца з людзьмі? Хіба ж вучыў ён, Сцяпан, свайго Пятра чамусьці кепскаму?.. Адкуль у яго тая прага да багацця? Адкуль, Божа?

Не, не пойдзе Сцяпан сёння да сына. Датуль не пойдзе, пакуль той будзе служыць Мамоне...

 

Голас збоку: няма ў цябе, чалавеча, іншага шляху да Бога, як толькі праз Поле Спакусаў. Таму што пракляты ты, і ў скрусе будзеш есці ва ўсе дні твайго жыцця.

Вось ты ступіў на тое Поле Спакусаў. І вырасла перад табою вялікая бутэлька. Назва ёй - Хмельны Дурман. І адпіў ты з яе. І спадабалася табе, чалавеча. І вырашыў ты яшчэ паспрабаваць...

І ўсё, скончыўся твой шлях да Бога, чалавеча.

Калі ж устрымаўся ты і рушыў далей, паўстала неўзабаве перад табой высокая залатая гара. Назва ёй - Мамона. Узяў ты ў руку бліскучы кавалак і адчуў, што багаты і ўсё для цябе цяпер магчыма. І спадабалася табе гэта, чалавеча. І пачаў ты збіраць тыя залатыя кавалкі...

І ўсё, скончыўся твой шлях да Бога, чалавеча.

Калі ж не спыніўся, пайшоў ты далей, раптам з'явілася перад табой прыгожая дзяўчына: валасы, як ноч, вочы, як мора, скура, як белы снег, усмешка, як сонца, голас, як спеў той райскай птушкі - так ласкава яна цябе зазывае. Імя ж ёй - Асалода. Паспрабаваў ты, чалавеча, і спадабалася табе. І вырашыў ты назаўтра паспрабаваць...

І ўсё, скончыўся твой шлях да Бога, чалавеча.

Калі ж сцярпеў ты і зноў рушыў у дарогу, паўстаў неўзабаве перад тваімі вачыма вялікі царскі палац з ахоўнікамі і служкамі, з высокім пазалочаным тронам. Назва яму - Улада. І ўвайшоў ты ў яго, і сеў на той шыкоўны трон. І пачалі ўсе, хто быў у палацы, табе слугаваць. І спадабалася гэта табе, чалавеча. І вырашыў ты крыху пасядзець на тым троне...

І ўсё, скончыўся твой шлях да Бога, чалавеча.

Калі ж не спакусіла цябе Ўлада і зноў скіраваўся ты ў дарогу, нечакана з'явіўся перад табою прыгожы вялікі белы конь. Стукнуў па зямлі капытамі і замёр каля цябе, зрабіўшыся паслухмяным і ласкавым. Імя ж яму - Слава. Ускочыў ты на яго, і імкліва паімчаў ён цябе. І куды б ні прыехаў, паўсюль цябе ўсхвалялі... І спадабалася моцна тое табе, чалавеча. І вырашыў ты яшчэ хоць колькі хвілін пагарцаваць на тым белым кані...

І ўсё, скончыўся твой шлях да Бога, чалавеча.

І яшчэ многа, вельмі многа ўсялякіх спакусаў на тым Полі...

Так, кароткая дарога да Бога, калі ісці напрасткі. Але вельмі доўгая для цябе, чалавеча. Бо пракляты ты. І няма ў цябе іншага шляху да Яго, як толькі праз Поле Спакусаў...

 

Зрэзаўшы рог квартала, Сцяпан апынуўся перад домам Іванаўны - старым драўляным двухпавярховікам з вузкімі дубальтовымі вокнамі, які цудам не парушылі, калі забудоўвалі вуліцу новымі будынкамі, і які зараз здаваўся сірацінкай сярод тых высокіх цагляных карабкоў, што, нібы волаты, з усіх бакоў абступілі яго. Двухпакаёвая кватэра Іванаўны знаходзілася на другім паверсе. Уваход у яе быў з двара. Таму Сцяпан шмыгнуў у невялічкі зацемнены тунель.

- Дык, значыць, не пазычыш? - вымавіў з крыўдай у голасе Мікола, які неадчэпна ішоў за Струком. - А яшчэ сябрук называецца...

- І не прасі. На тваю дурманную поскудзь не пазычу, - суха адказаў Сцяпан сябру, які ўжо надакучыў яму сваімі просьбамі. - І хопіць пра гэта. Бачыш, справу трэба вырашыць.

- Ну ты і скнара, Сцёпа, - абурана кінуў Мікола, але ўсё ж прыціх, патупаў па прыступках за Струком.

Падняўшыся на другі паверх, Сцяпан пастукаў у шырокія драўляныя дзверы. За імі пачуўся ледзь улоўны шолах, шчоўкнуў замок, у шчыліне з'явілася бялявая галоўка васьмігадовага Петруська, старэйшага з птушанятак Іванаўны.

- Гэта вы, дзядзя Сцёпа, а я думаў, тата п'яны прыцёгся. - Хлопчык саступіў убок, прапускаючы Струка ў кватэру. - Праходзьце, Марылька і Леська ў сваім пакоі.

- Вы што, Петрусёк, адны дома? - пацікавіўся Сцяпан у малога.

- Адны, - ціха адказаў той. - Татка кудысьці пайшоў, а мамка на рабоце.

Пагладзіўшы хлапчука па галоўцы, Сцяпан прайшоў з Міколам у дзіцячую. Гэта быў невялічкі змрочны пакой з адзіным акенцам пад самай столлю. Пасярод пакоя стаяў невысокі драўляны стол, адразу за ім, каля сцяны - абшарпаная канапа. На ёй і сядзелі сястрычкі Петруся, гулялі ў лялькі. Бедна жыла Іванаўна. Ды і адкуль узяцца таму багаццю, калі мужык п'яніца. Забылася ўжо, калі якую капейку ў хату прыносіў. Сама ж як ні круцілася, нібы тая вавёрка ў коле, на дзвюх работах - на заводзе, пасля мыла посуд у сталоўцы, - а выцягнуць сям'ю з галечы не магла.

- Ану, хадзіце сюды, мае вы прыгажуні, - дастаўшы з торбы ласункі, гукнуў Сцяпан дзяўчат. - Зараз нечым смачным вас пачастуем.

Дзяўчаткі хуценька злезлі з канапы, ступілі да Сцяпана, але Пятрусь, што стаяў побач са Струком, іх прыпыніў:

- Не трэба ім цяпер цукерак, дзядзька Сцёпа. Яны з раніцы яшчэ нічога не елі. Жываты будуць балець.

Сцяпан разгубіўся.

- Як не елі? Хіба ж маці не пакінула вам есці, як ішла на працу?

- Пакінула, - ціха прамовіла Марыля. Яна была старэйшая на год за сястрычку і ўжо хадзіла ў садок і ад таго ж смялейшая. - Але татка забраў усё на закуску, як прыйшлі да яго два дзядзькі.

- А яшчэ ён раніцай мамку біў, - падала танюткі галасок чарнявая Леська. - Забраў усё адзенне, посуд, кудысьці знёс з дому.

- Як забра...

У Сцяпана быццам нейкі камяк перасеў у горле. Дык вось, значыць, чаму Іванаўна не прыйшла на базар і ад чаго такі сум у вачах у дзяцей. Яны проста галодныя.

- А калі мамка ваша прыйдзе? - нарэшце вымавіў ён.

- Увечары. У яе на рабоце хтосьці захварэў, пайшла падмяняць, - нягучна адказаў Пятрусь. - А татка хутка павінен прыйсці... Толькі ён моцна п'яны будзе. Адразу спаць ляжа, - дадаў ён сумна.

- Дык, кажаце, з раніцы крошкі ў роце не было? Ану сядайце за стол, зараз у нас будзе панскі абед, - паспрабаваў Сцяпан падбадзёрыць дзяцей. І павярнуўся да Міколы, што моўчкі пазіраў на малых. - Даставай, сябра, свой нож, будзем каўбасу рэзаць...

Ступіўшы да стала, Сцяпан выклаў на яго з торбы ўсе прадукты, што купіў у магазіне. Пасля, пазіраючы, як дзеці прагна запіхваюць каўбасу з хлебам за шчокі, не вытрымаў, адвёў вочы ўбок, змахнуў слязу...

Сцяпан пайшоў з дома Іванаўны амаль адразу пасля таго, як малыя пад'елі. Сустракацца з іх п'яным нехрысцем-бацькам, які павінен хутка прыйсці, ён не хацеў.

Толькі на вуліцы Сцяпан зірнуў на Міколу, што быццам цень ішоў за ім. Сябрук быў белы, як тое палатно, вочы - сумныя і задуменныя. Куды толькі падзелася ягоная нядаўняя фанабэрыстасць.

- Яны ж мяне за добрага чалавека палічылі, Сцёпа, - адчуўшы на сабе ўважлівы позірк Струка, згадаў ён пра дзяцей. - А які я добры... Свалата, такі самы, як іх бацька. Ты ж ведаеш пра майго хлопца. Трынаццаць годзікаў ужо. А я нават аліментаў не плачу. Мо дзе зараз таксама сядзіць галодны. Свалата я, Сцёпа, свалата...

Выслухваючы сябраву споведзь, Сцяпан выняў з кішэні кашалёк, расшпіліў. Узяў двух «зуброў», падаў іх Міколу.

Той няўцямна зірнуў на яго:

- Навошта, Сцёпа. Хай яна прападзе, гэта поскудзь...

- А я не на гарэлку, - растлумачыў Сцяпан, - на ласунак твайму хлопцу. З'ездзі да яго, Мікола. Цяпер з'ездзі, чуеш...

Усунуўшы грошы сябру ў руку, Сцяпан павярнуўся, пайшоў на аўтобусны прыпынак. Што зробіць Мікола - сапраўды паедзе да дзіцяці ці спакусіцца, пойдзе купіць бутэльку, ён не ведаў. Усё цяпер залежала ад самога сябрука: наколькі шчырае ягонае пакаянне, ці мо гэта была толькі хвілінная слабасць? Калі апошняе, тады... Не, Сцяпану не хацелася нават думаць пра тое, што Мікола можа падмануць, пагрэбаваць ягоным даверам. Павінна ж у яго быць хоць кропля сумлення...

 

Голас збоку: няма ў цябе, чалавеча, нічога божага, акрамя сумлення. Бо што ёсць яно як не голас божы, якім Ён з табой размаўляе.

 

Праехаўшы прыпынкі чатыры, Сцяпан сышоў з аўтобуса. Крапаў цёплы чэрвеньскі дождж. На душы было паныла і адзінока. Кінуў позірк на гадзіннік - была палова сёмай. Сцяпан пацёгся па тратуары. Дамоў ехаць не хацелася. Што рабіць аднаму ў пустым пакоі цэлы вечар? Азірнуўшыся, ён не адразу пазнаў вуліцу, на якой знаходзіцца. І толькі па шыкоўным універсаме, што бачыўся наперадзе і каля якога сноўдалі з торбамі людзі, вызначыў - гэта Фрунзенская. Зусім побач знаходзіўся парк, у якім ён сустракаўся з дзяўчом.

Марыся... Яна бы нябесная птушка, што прыляцела з ягонай маладосці, нібы тая прыгожая песня, якую слухаў бы, здаецца, вечна... Толькі побач з ёй разладжаныя думкі Сцяпана зноў набывалі выразнасць, а развярэджаная душа - супакой і цяпло... Не, Марыся не была толькі ягоным салодкім сном-успамінам аб Настассі, цяпер Сцяпан не баяўся сабе прызнацца ў гэтым. Так, ён зведваў да Марысі тое пачуццё, якое ішло яшчэ ад Адама і Евы - ад іх першароднай цнатлівай чысціні... Гэта думка не прымусіла яго жахнуцца. Людзі не павінны цурацца сваіх самых шчырых і светлых пачуццяў, Сцяпан ведаў гэта. Яны - божы дар чалавеку. Патрэба ў каханні гэткая ж неабходная ўмова яго існавання, як хлеб, як паветра... Чалавек павінен кагосьці любіць: жанчыну, маці, дзяцей, сяброў, блізкага... Бо без любові ён вар'яцее, робіцца, нібы той воўк, - злосны і адзінокі... Што датычыцца Сцяпанавых пачуццяў... Не, яны ніяк не паўплываюць на іх адносіны з Марысяй. Гэта тайна будзе належаць толькі аднаму яму.

Звярнуўшы ў вузкі завулак, Сцяпан згадаў канец ягонай ранішняй размовы з дзяўчом. Гэты яе клопат аб сяброўцы... Ці добра ён зрабіў, што абмежаваўся толькі парадай? Можа, трэба было дамовіцца з Марысяй, каб яна прывяла да яго сваю сяброўку і ён пагаварыў з ёю самой? А яшчэ было б лепш, каб гэта зрабіла Іванаўна. Жанчыны ж хутчэй знаходзяць агульную мову. Пагаварыла б, як маці, сардэчна, са шчырасцю і спачуваннем... Пасля дапамаглі б той уладкавацца на работу. Глядзіш, дзяўчына і кінула б свой брудны занятак... Так ён і прапануе заўтра Марысі, калі сустрэнецца з ёю. І яшчэ перадасць яе сяброўцы Біблію, бо нішто так не суцішае чалавека, як слова божае...

Зычныя галасы, якія пачуліся наперадзе, прымусілі Сцяпана адарвацца ад роздуму. Было ўжо цемнавата, таму ён доўга лыпаў вачыма, пакуль сцяміў, што знаходзіцца ў парку, акурат на тым самым месцы, дзе сустракаўся з Марысяй. Няйнакш як трапіў сюды падсвядома. Галасы даляталі аднекуль з-за прысадаў, але тых, хто гаворыць, Сцяпан не разгледзеў. Прыкмеціў толькі невыразны чорны абрыс легкавушкі. Размова адбывалася каля яе - калі гэта можна было назваць размовай, таму што гаварылі хрыпла і злосна.

- Ну дык што, пракацімся? - пытаўся ў кагосьці хрыплы мужчынскі голас. - Падумай, сорак зялёненькіх! На рабоце столькі за месяц не заробіш... Што, не згодна? Лічыш, што мала?

- Ды што ты з гэтай дрэнню няньчышся? Бачылі мы такіх, - прашыпеў зларадна-сутаргава чыйсьці басок. - Не хоча за зялёныя, дык так аддасца. Проста тут, на месцы. Ану цягні яе ў машыну...

- Не-не... людзі, дапамажы... - раптам пачуўся жахлівы дзявочы крык і тут жа абарваўся.

Ногі ў Сцяпана ледзь не падкасіліся. Гэты жаночы голас... Ён пазнаў бы яго з тысячы... Гэта быў голас Марысі. Значыць, яна ўсё ж такі прыйшла ў парк. І цяпер яе спрабуюць... Але колькі ж там тых вар'ятаў, што запынілі яе? Разважаць над гэтым не было часу. Прадраўшыся праз кусты, Сцяпан нырнуў у змрок. Рашэнне выспела ўжо на бягу.

- Дочка, дочка!.. Я бягу!.. - выгукнуў ён што было моцы. - Мікола, заходзь збоку! Адсячы ім дарогу!..

Пераскочыўшы праз невялічкую агароджу, Сцяпан сутыкнуўся амаль твар у твар з высокім плячыстым дзецюком, які трымаў дзяўчо за руку. Гэта быў адзін з тых хлопцаў, што прагульваліся раніцай па парку - Сцяпан пазнаў па чорнай скуранцы, у якую той быў апрануты. Дзяцюк пазіраў на Струка здзіўлена, быццам на якую пачвару. Сцяпан не даў яму апамятацца, наваліўся на дзецюка ўсім сваім целам. І ўжо калі падаў на зямлю, адчуў, як, быццам агнём, апаліла левае вока. Праз хвіліну легкавушка, што стаяла крокаў за чатыры ад яго, зараўла маторам, рэзка рванулася з месца...

З палёгкай уздыхнуўшы, Сцяпан паволі ўстаў з зямлі, пашукаў вачыма Марысю. Яна ляжала непадалёку ад яго, каля прысадаў, куды яе адшпурнуў, калі ўцякаў, дзяцюк.

Ступіўшы да дзяўчыны, Сцяпан працягнуў ёй руку:

- Уставай, родная... Дзякуй Богу, усё абышлося.

Тая нібы не заўважала яго, нервова пазірала па баках, вымавіла штосьці неразборлівае:

- Так усё сапсаваць... Дзе ты там, Антось... Гэта ж трэба, так усё сапсаваць...

- Марыся, што з табою, што сапс...

Дзяўчо асекла Сцяпана на паўслове, рэзка і груба:

- Ды пайшоў ты, стары пень! Я цэлы месяц іх пасвіла... А ты... Яны б не па сорак, а па тысячы б мне адлічылі... Кожны. Казала ж табе, не прыходзь вечарам у парк. Так усё сапсаваць... Антось, ну дзе ты там?

- Ды тут я, тут, - раптам азваўся збоку злы мужчынскі голас. - Гэта ж трэба, толькі ўсё наладзіў... І адкуль толькі яго прынесла нялёгкая?

Збянтэжаны Сцяпан няўцямна пазіраў то на дзяўчо, то на невысокага хлопца з магнітафонам, што вылез з кустоў, якія былі непадалёку. Стары ўсё яшчэ ніяк не мог дапетрыць, да чаго ўсё гэта: такія злосныя словы Марысі, гэты хлопец, магнітафон у ягоных руках, да чаго? І раптам Сцяпана нібы апаліла. Сяброўка... Грэх пралюбадзейства... Тыя два хлопцы, з якімі дзяўчо раніцай фліртавала... У вачах у Сцяпана пацямнела. Не-не, у гэта цяжка было паверыць, каб ягоная добрая цнатлівая Марыся задумала гэткае...

- М-Марыся, а-а... як жа Бог? - насілу вымавіў ён.

- Ды пайшоў ты са сваім... - пачуўся рэзкі адказ.

Дзяўчо паправіла разадраную кофту, узяла свайго памочніка пад руку:

- Пайшлі адсюль.

Галаву Сцяпана быццам сціснула абцугамі.

Як выбраўся з парку, ён не памятаў. І толькі ўжо на прыпынку адчуў, як моцна калацілася ў грудзях сэрца. Яшчэ, відаць, ніколі так моцна яно не білася...

 

Евангелле ад Голасу:

Спачатку стварыў Бог неба і зямлю, пасля - рыб, і ўсялякую птушку, і звяроў, і ўсіх гадаў зямных. І ўбачыў, што гэта добра.

І падумаў: ствару чалавека - мужчыну і жанчыну - па вобразе Сваім, няхай валадарыць над усёю зямлёй. І зрабілася так.

І благаславіў Бог чалавека, і сказаў: пладзіся і множся. І пасадзіў для яго Рай.

Ды толькі аслухаўся той Бога і не ўстояў у праўдзе. І пракляў за яго Гасподзь Бог зямлю. І сказаў яму: у скрусе будзеш есці ад яе ва ўсе дні твайго жыцця. І выгнаў з Раю.

І ўбачыў Гасподзь, што яшчэ больш памножылася распуста людзей на зямлі, што ўсе думкі і намеры сэрцаў іх - зло. І сказаў Гасподзь Бог: не вечна Духу Майму быць зняважаным чалавекам. І паслаў на зямлю патоп.

Але пасля першага праведніка Ноя, з-за якога Ён выратаваў свет, зразумеў Гасподзь, што людзі не здольныя любіць Яго, Свайго Айца, не з-за злоснага намеру, а з прычыны сваёй нікчэмнасці.

І вырашыў: пашлю на зямлю Сына Свайго - Ісуса Хрыста, падмяню грэшніку Ідэал Кахання: калі не могуць палюбіць Мяне, дык хай хоць палюбяць блізкага...

Але і гэтага не змог чалавек.

І ўсклікнуў Гасподзь Бог: о род няверны! Дакуль буду з вамі? Дакуль буду цярпець вас? Вось жа пакідаецца дом ваш пусты...

 

* * *

 

На горад марудна насоўвалася цемра. Вялікія шматпавярховікі плакалі неонавымі ліхтарамі. На небе адна за адной запальваліся нанач зоркі. Апусціўшыся на калені пасярод свайго невялічкага пакоя тварам да кута, дзе вісеў стары пажоўклы абразок, Струк пачынаў сваю вячэрнюю малітву. Малітву за тое, каб ніколі з Зямлі не зніклі Вера, Надзея і Любоў...


1990-2001?

Тэкст падаецца паводле выдання: невядомае
Крыніца: невядомая