Столькі я выступаю, што пара, здаецца, і прызвычаіцца даўно, аднак перад кожнай лекцыяй я хвалююся, бытта іду на яе першы раз. Вось і сёння.
Перад адыходам з дому я паскардзілася:
— Ой, Леначка, я так баюся! На гэты раз лекцыю чытаю ў нейкіх інжынераў-будаўнікоў! Каб хоць не апрахвосціцца на ўвесь горад перад гэтымі тэхнакратамі!.. Зірні на мяне, можна так да людзей вылазіць?
— Здаецца, нармальна! — уважліва разглядзела мяне дачка.— Ой, мам, у цябе «босыя» рукі! Ты ж — кандыдат навук, амаль дацэнт, а не жабрачка якая! Вазьмі мой пярсцёнак! На, бяры, серабро цяпер моднае! І ён шчаслівы, з ім я ўсе дзяржаўныя экзамены здавала ў Мінску!
Пярсцёначак Ленін быў просценькі, сямірублёвы (свой, залаты, на пляжы я выпусціла ў Нёман ды ўсё не сабралася купіць новы). Узяла я даччын талісман, каб толькі Лене зрабіць прыемнасць, ды падумала: калі пачну за трыбунай блытаць, зірну на яго, і ўжо лягчэй будзе.
І вось перада мной аўдыторыя магутнай будаўнічай арганізацыі, дзе адных інжынераў — некалькі соцень. Жанчын мала, у зале яны толькі дзе-нідзе, аднак яшчэ да лекцыі я паспела заўважыць, што на іх блішчаць залатыя завушніцы, гадзіннікі і пярсцёнкі. Што ж, жывём цяпер багата, хай пакрасуецца наш брат, а мне падабаецца гэта!» — паднесла я да вачэй сціплы талісманчык. Зрэшты, пра гэтую дробязь хутка забылася. Перада мной чынна сядзелі салідныя мужчыны, глядзелі жывымі дапытлівымі вачыма, і па ўсім было відаць, што збіраліся слухаць мяне ўважліва. Я хутка асвоілася ды пайшла гаварыць свабодна і ўпэўнена, не заглядваючы ні ў якія паперкі.
Тэма маёй лекцыі — выхаванне падлеткаў; папрасіў яе партком. Сакратар партарганізацыі скардзіўся, што дзеці некаторых супрацоўнікаў кепска вучацца, адбіліся ад дому і ёсць нават выпадкі, калі траплялі п’янымі ў міліцыю. Мне трэба з навуковага пункту гледжання растлумачыць бацькам механізм непажаданай з’явы і паказаць, у чым іхняя памылка.
Славуты А.Х.Коні рэкамендаваў лектарам ў аўдыторыі выбіраць падатлівага слухача і з трыбуны звяртацца толькі да яго, бо гэта, маўляў, прыцягвае потым увагу слухачоў астатніх. Эх, шаноўны Аляксандр Хведаравіч, відаць, што вы не былі настаўнікам — вам адразу астатнія вучні ўзлезлі б на галаву, каб вы паспрабавалі правесці так урок! З дваццацігадовай практыкі ў школе я вынесла сваю методу: гаварыць да слухачоў шчыра, трымаць іх арыгінальнымі фактамі, будзіць у іх уяўленне і эмоцыі, адчуваць аўдыторыю ўсю як адну масу; калі ў мяне ў зале хто паварушыцца, я адразу адчуваю.
Убачыўшы даўганосую жанчыну з пышным парыком, якая паспешліва перасела да групкі сябровак, я адчула ў ёй салідарную балельшчыцу, асмялела яшчэ больш ды пачала мужчынам гаварыць усё, што пра іх думаю,— біць гэтых тэхнакратаў неабвержнымі фактамі і мужчынскай логікай.
— Чаму падлеткі пачынаюць цяпер піць так рана? Даражэнькія таты, задумайцеся самі! Вашым сынам покуль што няма патрэбы штучна ўзбуджаць апетыт, як не трэба спецыяльных сродкаў, каб узняць настрой і стаць вясёлымі,— яны маладыя, здаровыя, і ўсе гэтыя якасці атрымалі ад маці-прыроды ды яшчэ не паспелі іх страціць, а ў нашым грамадстве для п’янства няма, як мы кажам, і сацыяльных прычын. Каб хутчэй стаць дарослым, вашы сыны проста пераймаюць татаў, бо менавіта такую якасць яны найчасцей бачаць у вас і звязваюць яе з даросласцю!
— Наш інстытут правёў цікавы эксперымент. У сваё распараджэнне мы атрымалі на цэлы дзень дзіцячы сад. Вучоныя адклікалі ўсіх выхавацельніц ды скрытай камерай знялі ўсё, што пакінутыя самі сабе дзеці рабілі. Фільм гэты — жахлівы абвінаваўчы дакумент супроць нас! Першым чынам хлопчыкі пабілі дзяўчынак і прагналі іх ад сябе. Затым з кухні нанеслі шклянак, прыцягнулі поўнае вядро ды завялі гульню. Малыя расселіся за сталы, пачалі наліваць у шклянкі ваду, чокацца ды гаварыць тосты...
Па аўдыторыі пракаціўся самакрытычны рогат. Яшчэ некалькі жанчын перабегла да асобнай групкі, а ўзбуджаная актывістка з пышным парыком склікала і астатніх. Мне здалося, што ўсе кабеты цяпер глядзяць на мяне з удзячнасцю, а я бытта чытала ў іхніх вачах пераможны здзек над другой палавінай: «Ага, ліха на вас, калі мы вам гаворым пра гэта, то вы і вухам не ведзяце! Вось, слухайце цяпер вучоную! Так вам і трэба!..»
— Для стварэня сямейнага мікраклімату,— загаварыла я смялей,— дзе фарміруецца малады парастак, патрэбна, каб жонка з мужам былі заадно, жылі душа ў душу і разумелі адно аднаго з паўслова. Давайце, мужчынкі, успомніце, калі вы са сваёй жонкай пагаварылі хоць бы з паўгадзіны? Пагаварылі не пра рамонт кватэры, не пра грошы, а проста так, з-за неабходнасці душэўнага кантакту? Маўчыце! Часу ў вас не было, праўда? А колькі вы яго траціце на пустую гутарку з сябрам у «забягалаўцы», на абрыдлыя ўсім нарады, забіванне «казла», выседжванне з вудамі каля рэчак, калупанне ў маторы свайго матацыкла ці «Масквіча»? Хіба нельга было б зрабіць, каб ваш Толя ці Віця бачыў вас не толькі ў часы застолля, а і над чарцёжнай дошкай, за пультам, ля станка... адным словам — за працай, як некалі бачылі вы сваіх бацькоў за плугам ці касой?.. Адкуль жа той мікраклімат будзе, калі ў сям’і няма той сілы прыцяжэння, якая б, гаворачы вашай тэрміналогіяй, трымала малады парастак у сваім гравітацыйным полі?! Вось чаму жыццёвая арбіта іншага юнака і дае зігзаг, а параметры яе крывыя!..
Перайшоўшы гаварыць аб шкодзе выпівак, я ўключыла плёнку, на якой запісаны ў мяне галасы са спецыяльнай школы-інтэрната, дзе знаходзяцца дэбілы — дзеці, зачатыя п’янымі бацькамі. Слухаючы каторы раз гэтыя дзікія завыванні «дзяцей карнавала», я нават сама спалохалася. А што гаварыць пра маіх інжынераў? Слухалі, уражаныя, вінаватыя, бытта злачынцы: нездарма плёнку я заўсёды запускаю пад канец — на закуску.
Сама адчувала, што лекцыя атрымалася. Парторг не знаходзіў слоў, калі дзякаваў мне ў канцы. Ён уручыў мне нават кветкі, а партфель і магнітафон паднёс аж да тралейбуснага прыпынку і ўсё дапытваўся — ці не магла б я выступіць так яшчэ і на... антырэлігійную тэму. Я толькі ўсміхнулася.
На другі дзень пайшла я ў горад і зазірнула ва універмаг. Убачыўшы знаёмы парык на даўганосай жанчыне, пачала ламаць галаву — адкуль я яе ведаю?
— Здрасце! — узрадаваная маладзіца загаварыла раптам да мяне сама.— Я з будтрэста! Вы ў нас лекцыю ўчора чыталі! Здрасце!.. Ой, ведаеце, вы нас гэтак усіх задзелі, столькі шуму ў нашым трэсце нарабілі!
— Ну-у? — растала я, чакаючы кампліменту. Бо чалавеку часам не трэба той платы, абы тваю працу ацанілі добрым словам.— Дык вы слухалі маю лекцыю? Ну і што?
— Слухала!.. Ой, вы ведаеце, так прыгожа выглядала серабро на вашай руцэ, што мы вачэй не маглі ад яго адвесці! А сёння нашы кабеты пазнімалі з сябе золата ды кінуліся ў магазіны шукаць такія пярсцёнкі!
— Што?
— Ой, якое шчасце, што вас спаткала! Скажыце, дзе вы свой купілі?..