У Мастах наведаў я жанчыну, якая служыла ў падліпскага бацюшкі. Пад вечар спахапіўся, што не спытаў імя свяшчэнніка, і накіраваўся да жанчыны зноў.
Ужо бралася цямнець, калі я завярнуў на вуліцу, што аж танула ў прысадах. Стаяла восень. Дрэвы гублялі апошняе лісце, і сталі відны забытыя там-сям на галінках антонаўкі. Паміж крон — прасторныя дамы з вялізнымі вокнамі. Працавітыя сяляне з навакольных бедных вёсачак аснаваліся тут з выгодай, грунтоўна, на кожным квадратным метры атрыманай плошчы насадзілі не толькі груш ды яблынь: у іх тут сапраўдныя абрыкосы растуць!
Адчыніўшы масіўную брамку, увайшоў я на бетонную дарожку, якая хавалася ў тунель з вінаграднай лазы ды вяла да свежапафарбаванага ганка. Сюды мне ці не сюды? Тут жа ўсе дамы, ліха на яго, з такімі ж ганачкамі, сенцамі і, бытта ў Малдавіі, з густым перапляценнем вінаграднай лазы, а ўсе падворкі з аднолькавымі дарожкамі.
Ад брамкі крочыць нейкі дзядзька — у ватніку, з сумкай цераз плячо; ага, ёсць у каго спытацца.
— Добры дзень! Шукаю Марыю Макараўну. Скажыце, калі ласка, тут яна жыве?
Нізкі і моцны, як сасновы корч, стары з пілавіннем на ботах стараецца схаваць ад мяне, што выпіў.
— Ма-ры-я Мак-ка-раў-на? — цэдзіць словы ды круціць галавой.— Не-а, такой тут няма. І не было. І ў суседніх дамах таксама не чуваць, каб была такая.
Выходзіць, я пераблытаў вуліцу?! У які ж цяпер бок падацца?..
У вінаградзе я раптам убачыў дзіцячую каляску без аднаго кола — яе запамятаў яшчэ днём.
— Аднак яна тут жыве, вы проста не ведаеце! — заяўляю чалавеку ўпэўнена.
— Я-ак, Марыя Мак-ка-араўна? Яшчэ вучыць мяне будзеш?! — зазлаваў стары.— Гэта мая хата, і хто ў ёй е, ведаць мне лепш!
Здзівіцца я не паспеў.
З сянец адчыніліся дзверы, і на парозе з’явілася знаёмая поўная жанчына ў зялёнай кофце. Твар у гаспадыні гасцінна распрамяніўся, яна ва ўсмешцы паказала ўсе свае моцныя зубы. З-за дашчанай сценкі сянец яна, напэўна, чула нашую размову, таму цяпер мужчыну — свайго мужа — не заўважала сумысна.
— Вы, мабыць, што-небудзь забылі? А-а-а!.. То заходзьце, захо-одзьце, калі ласка, я адно электрыку вам уключу!
Гаспадыня кінулася ў памяшканне.
І вось ужо знаёмыя мне пакоі шчодра залівала святло ды ззяла, аж пералівалася, на свежай фарбе халадзільніка, на тэлевізары «Гарызонт», лакіраванай мэблі ды на ўкладзенымі ў «шашачкі» пластмасавымі квадратамі падлозе. Я пачаў даставаць свой блакнот, але ўспомніў пра чалавека і азірнуўся. Забыты намі мужчына сіратліва стаяў у сенцах ды, бытта ўражаны маланкай, усё дзівіўся на нас. У яго, здаецца, нават і хмель ужо выветрыўся. Аднак гаспадыня не заўважала мужа і далей, злавала.
Але ж як гэта здарылася, што ён, дзівак, не ведаў, як завуць жонку?!
І тут раптам да мяне дайшло, чаго чалавек гэтак уражаны.
Сорак гадоў таму назад яму прыйшла пара жаніцца. Як рабілі ўсе на вёсцы, так і ён наняў свата ды адправіўся шукаць нявесту. Ездзілі яны ўдвух па сёлах цэлы «мясаед», выбіралі жонку старанна, каб умела шыць і прасці, не была кульгавай ці аднавокай, каб і пасаг неблагі мела. Зазірнулі ў Дубна, дзе за Канцавую Анюту давалі паўгектара, адтуль накіравалі ў Забагоннікі, там за Рыжую Соньку прапаноўвалі карову і авечак... Усе дзеўкі адпраўлялі іх з носам, бо выбіралі і яны: якую будучыню мог ім абяцаць жаніх на двух гектарах пясочку?
Якраз падліпскага бацюшку пасадзілі ў турму, засталася без работы яго служанка, што рада была выйсці нават за такога кавалера. Тут жа сыгралі вяселле. Ездзячы цяпер на «шарварак», на кірмашы ці да вывазкі лесу, ён быў спакойны: дома заставаўся надзейны работнік, гаспадыня, а неўзабаве і — маці. Каб адрозніць ад другіх маладзіц, новую гаспадыню людзі сталі зваць Марысяй з Падліпак, але ён называў сваю палавіну, як і ўсе аднасяльчане,— «ты», «баба», бо мужу яе імя не было патрэбным зусім, як непатрэбным было яно адзінай яго кабыле. Ён нават сродкі пераканання для іх меў аднолькавыя: на кабылу сам віў добрую пугу з каноплі, а калі вяртаўся з кірмаша п’янаваты і жонка станавілася папярок, даваў бабе куксачоў, і таксама быў парадак.
Так і цягнуў бы дзядзька свой век, гаруючы ўпарта на адной «таўханіцы» і крупніку, покуль не падраслі б дзеці, з-за якіх ты хоць жывым кладзіся тады ў магілу ды аслабані гаспадарку. Нечакана падзеі перавярнулі яго жыццё...
На фанернай фабрыцы ў Мастах спатрэбіліся людзі, і дзядзька забраў сям’ю з перапоўненай вёскі, перавёз яе ў горад. Памалу яны з жонкай абсталяваліся, пабудавалі дом, выгадавалі дзяцей ды пусцілі іх у людзі — адно аж ва Уладзівасток, другое на Брацкую ГЭС, трэцяе на аўтазавод у Тальяці. Цяпер дома ў яго багацця — куды больш, чым у падліпскага папа. Дзядзька даўно мог пайсці на пенсію, як яго жонка, але на ФАНДОКу не хапала сталяроў, і сам начальнік цэха ўпрасіў яго пачакаць з адпачынкам; зрэшты, столяр не ўяўляў сабе і дня без цэха. Адным словам, дзядзька яшчэ меў сілы радавацца спрытам сваіх мазолістых рук, упарта тэпаў кожны дзень на фабрыку ды чакаў цёплай пары, калі з’едуцца пад яблыні ўнукі.
Ого, ён цяпер быў чалавекам сучасным — кожны дзень у канцы работы наведваў душ (на фабрыцы — свой, бясплатны!), любіў выседжваць, як пан, перад тэлевізарам, у рабочых ботах не ступаў нават у кухню, прычашчаўся не якой-небудзь самагоначкай, а «Экстрай» ды «Сталічнай», у нядзелю апранаў імпартную кашулю, адно жонка па-ранейшаму была для яго бабай. Гадоў з дваццаць таму, калі іх абоіх настаўніца запісвала на выбары, спатрэбілася ведаць імя і імя па бацьку яго гаспадыні, аднак болей агітатары не прыставалі, прозвішчы пераносілі са старых спісаў, а пра той выпадак ён паспеў забыць. А сёння — на табе навіну, яго баба — Марыя Макараўна, бы дакторка з ФАНДОКа ці якая адвакатка!!!
У беднага дзядзькі ў галаве адбываўся цэлы пераварот.
Гэтым часам жонка шчодрым сэрцам мнагадзетнай і мудрай кабеты па яго вінаватых вачах ужо даўно ўбачыла, што да мужа нешта такі дайшло, і вырашыла — пакарання хопіць. Яна па-мацярынску ўсміхнулася яму ды, падаючы тапачкі, сказала, як малому:
— Волесь, а ты будзеш там ўсё стаяць, бы чужы? Вешай торбу, пераабувайся, мый хутчэй рукі ды ідзі ў хату, госць во які ў нас!