Пісаць пра сябра, з якім не адзін год ідзеш па зямлі Паэзіі, не так ужо і лёгка. І не таму, што зблізку губляецца выразнасць абрысаў і трэба адысціся наводдаль, каб яны лепш табе адкрыліся. Не. Цяжкасць у іншым. Слова гэта — не грунтоўнае даследаванне творчасці паэта, і каб скласці ўяўленне аб ім, давядзецца з мноства жыццёвых фактаў выбраць найбольш характэрныя. І ты не застрахаваны ад таго, што не прапусціш чаго-небудзь істотнага, характэрнага. А за шэсцьдзесят год жыцця пражыта нямала, а перажыта — яшчэ больш.
На долю нашага пакалення, да якога належыць і Аляксей Русецкі, выпала шмат нялёгкіх выпрабаванняў. Юнацтва экзаменавала нас на шчырасць і трываласць, камсамол правяраў на вернасць і адданасць камуністычным ідэалам, Вялікая Айчынная вайна выпрабоўвала нас ужо як камуністаў на мужнасць і гатоўнасць аддаць усяго сябе жаданай Перамозе. На кожным адрэзку часу пазнавалася сваё, і заўсёды — не самым лёгкім чынам.
Засваенне светлых чалавечых ідэалаў пачыналася для Русецкага яшчэ са школьных год, з дня ўступлення ў піянеры.
«Няважна, што хуліганістыя хлопцы нас хапалі за гальштукі,— піша ў сваёй аўтабіяграфіі А. Русецкі.— Поле бою часцей за ўсё пакідалі не мы, піянеры, а яны».
Разам са старэйшымі таварышамі, камсамольцамі, Алёша Бурдзялёў (псеўданім «Русецкі» ён бярэ пазней, калі літаратурная праца стане асноўным заняткам у жыцці) удзельнічае ў пастаноўцы спектакляў як «артыст» і як «паэт» піша для вуснай газеты вершы, у якіх высмейвае самагоншчыкаў, п’яніц, хабарнікаў, бюракратаў.
«Тады я адчуў сілу вершаванага слова. Неўзабаве атрымаў першы «ганарар».
І вось які быў гэты «ганарар».
«У клуб у час рэпетыцыі чарговага спектакля ўварваліся п’яныя бамбізы і надавалі па каркам «артыстам». Мне дасталося больш за ўсіх».
Аднак такая «плата» не збянтэжыла вясковага хлапчука. Наадварот, пераканала ў праваце яго справы, надала сілы для барацьбы з усім варожым у жыцці. Не хапала толькі ведаў. Адчувалася патрэба ў навуцы. І хлопцы ў даматканых світках, не зважаючы на кепікі сынкоў багацеяў, рушылі здабываць веды. Куды ісці вучыцца — было не так важна. Важна было — вучыцца. І Аляксей пасля шостага класа па пуцёўцы райкома камсамола падаецца на трохмесячныя падрыхтоўчыя курсы, заканчвае іх і паступае ў аршанскі Белпедтэхнікум.
Годы, як і падзеі, мяняюцца хутка. Настаўнічаць не давялося. Паехаў у Маскву. Паступіў у зааветінстытут. Закончыў — і адразу на практыку ва Узбекістан.
«Верхам на кані... вандраваў тры месяцы па кішлаках Ферганскай даліны».
А няўрымслівая натура прагла новых прастораў. Ненадоўга затрымаўся і ў Маскоўскім мікрабіялагічным інстытуце. Прывабілі Краснаярскі край і Хакасія. Паехаў працаваць туды. І толькі ў пачатку 1938 года — на Беларусь.
Мірна працаваў тры гады. Пачалася вайна. Разам з натоўпам мінчан праз полымя і дым, пад бамбёжкамі фашысцкіх самалётаў і абстрэлам выбіраецца ён на Маскоўскую магістраль. На душы неспакойна. Цяпер ужо не да вершаў. Рашаецца большае — лёс Радзімы. І як бы ні было горка за першыя ваенныя няўдачы, паэта ні на хвіліну не пакідае вера ў Перамогу. Дзеля яе ён у якасці афіцэра пройдзе доўгія франтавыя дарогі і сустрэне апошні дзень вайны паблізу Рыгі, у Курляндыі. Дадому ў Мінск вернецца толькі ў 1947 годзе, пасля паходу праз высокі Хінган і паўтарагадовай армейскай службы ў Порт-Артуры.
Некалі ў бесклапотныя гады маладосці паэта вабіла рамантыка падарожжаў. Хацелася як мага больш пабачыць свету. Цяпер гэтага свету ён нагледзеўся ўволю. І далёка ад Радзімы, у Порт-Артуры, са шчымлівай тугой адчуў, як яму не хапае роднага паветра.
...А мары, як чайкі, на свой маяк
Імкнуцца да ўзгоркаў сініх.
Спытайце, сябры, у карабля, і той,
Што ў бурах ссівеў — бывалы,—
Ён скажа, як хочацца мне шчакой
Да родных прыпасці прычалаў.
«Зямля, свет пачынаецца для кожнага з яго незабыўных родных мясцін». Так пачынае Аляксей Русецкі сваю аўтабіяграфію ў кнізе «54 дарогі». Пачаткам «зямлі» і «свету» паэта быў родны Студзянец на Магілёўшчыне, дзе «на ўзлессях стаялі калісьці векавыя дрэвы з борцямі, на супесках улетку цвілі грэчкі і на дне невялікіх рэк чарнелі магутныя дубы, паваленыя даўнімі разводдзямі». Цяпер ён спяшаўся да гэтага «свету», гэтай «зямлі». Спяшаўся, хоць адчуваў — шмат чаго не ўбачыць там. Прыгадваліся першыя дні вайны, палаючы Мінск, здратаваныя танкамі нівы.
Чула сэрца маё іх пякучае гора,
ад якога
збавення не знойдзеш і ў сне —
я імчаўся ў разбураны
родны горад,
дзе чакаць не было каму дома мяне.
Ехаў, з горам такім не сядзець у закутку,
а гарачыя рукі прыкласці да спраў.
Не кажу, колькі ціха
глынуў я смутку
і начэй недаспаў.
Толькі далёкая пара маленства з яе гулкім громам, які перапыняў сны хлапчука на начлезе, абуджала светлыя пачуцці. Успаміналася зялёная Магілёўшчына.
Яшчэ ляжыць там шмат маіх падушак —
грудкоў і купін, на якіх я мог
і мармытанне ўчуць начных дарог,
і піск травінкі,
і трызненне птушак.
За іх заплачана вялікімі пакутамі на вайне, заплачана крывёю лепшых сяброў. Сумленне франтавіка не магло не аддаць ім належнай пашаны.
Вяснянкі-краскі, сядзьце ўсе наўкол,
абвіце ўзгорак жоўты, шэры камень,
няхай пад ім учуюць, як на дол
кладуцца сэрцы нашыя з вянкамі.
З пачуццём споўненага сыноўняга абавязку перад Радзімай у маі 1947 года вяртаецца паэт на тую зямлю, якую сніў «без акопаў, пажарышчаў...» У сапраўднасці яна была спярэшчана акопамі, руінамі, пажарышчамі. Давялося расстацца са снамі і прымаць яе такою, якою яна была. Прымаць, каб зрабіць такою, якой бачылася ў сне, а можа, нават крыху лепшай, асветленай промнямі будучыні.
Дзеля будучыні і стараецца паэт. З-пад яго пяра адна за адною выходзяць кнігі паэзіі: «У заўтрашні свет», «Святло акон тваіх», «Усход і Захад», «Служба святла», паэма «Яго Вялікасць...». У іх — пульс яго душы, трывог, роздуму, надзей, хваляванняў.
Было нам нялёгка даходзіць да ісцін,—
без перабольшання прызнаецца паэт у сваёй паэме-споведзі «Яго Вялікасць...».
...Цяпер самому ў залатым масіве
усе агрэхі прыкрыя відны.
Дзе збеднена было жывое схемай,
дзе дні сяўбы зацягваў, марнаваў,
там ёсць і зябер — лютая трава,
што за грахі карае процьмай стрэмак.
Усё сажну, ачышчу каласы
ад пустазелля, каб на гэтай ніве,
хто б ні рабіў у іншыя часы,
без крыўды мог сустрэць свой лепшы жнівень.
Гэтай працай з поспехам і займаецца Аляксей Русецкі.
Як і ў кожнага з нас, у яго ёсць свая запаветная мэта.
Мне б кнігу напісаць,
каб ад яе, з вітрыны,
пачуўся белы сад
і покліч жураўліны.
Што, дарагі дружа, удачы табе ў напісанні гэтай кнігі і традыцыйнага добрага здароўя,— каб усё, што задумана,— здзейснілася.
1972