Ужо зусім сцямнела. Сямён сядзеў на лаўцы ў садзе і глядзеў на неба. Цяпер, у канцы кастрычніка, яно было цёмна-шэрае, нібы намаляванае незвычайным шэрым алоўкам.
Сямёну падабалася сядзець вось так, у цішыні, і глядзець на неба, асабліва ўлетку, калі паважна і спакойна плывуць удалеч хмары, упэўненыя ў сабе, абыякавыя да ўсяго.
Ён, Сямён, праз тры гады скончыць школу і, канешне, паедзе ў горад, туды, куды часта плывуць хмары. Там вывучыцца на мастака і калісьці напіша вялікую карціну, на якой будзе і гэты асенні сад, і гэтае недаступнае цёмна-шэрае неба.
Падзьмуў легкі ветрык, і пацягнула гарэлым адтуль, дзе стаяў іхні хлеў. Пазаўчора ён згарэў. Ад яго засталіся толькі галавешкі і задымлены каменны падмурак.
Ззаду, за спінай, прашалясцела апаўшае лісце. "Мабыць, мыш прабегла, спажывы шукае", — падумаў Сямён. У гэты момант нечыя дужыя пальцы сціснулі яго горла. Ён варухнуў плячыма, напяўся, імкнучыся вызваліцца. Пальцы, як жалезныя абцугі, сціскалі ўсё мацней. Сямёну здалося, што на цёмна-шэрым бяздонным небе раптам успыхнулі прыгожыя яркія зорачкі. Яны бегалі, мітусіліся, з трэскам гарэлі, як бенгальскія агні.
У той вечар, стаміўшыся за дзень, у пяць гадзін Сямён прылёг на ложак і заснуў не распрануўшыся. А ў восем гадзін яго разбудзіла маці. Цёплымі кончыкамі пальцаў яна дакранулася да ягонай шчакі:
— Сынок, уставай. Паесці табе прынесла.
Сямён расплюшчыў вочы і ўбачыў, што на стале стаіць кубак гарбаты, а каля яго — талерка са свежымі булачкамі. Сямён пазяхнуў і пацягнуўся.
— Нядаўна спякла?
— Толькі што, — ласкава прамовіла маці.
З кухні данесліся прыглушаныя мужчынскія галасы. Сямён прыўстаў, прыслухоўваючыся.
— Мама, хто ў нас?
— Дзядзька Вадзім агарод нам пераараў, дык наш татка магарыч яму паставіў.
Вадзім (па-вулічнаму яго называюць Чырвонец) жыве на другім канцы вёскі. З бацькам ён не ладзіць. Неяк яны нават пабіліся на вясковым вяселлі, і Сямён пацікавіўся ў маці, чаму яны, аднавяскоўцы, так неўзлюбілі адзін аднаго. Тады маці прамаўчала, нахмурыўшыся.
Сямён устаў і звесіў з ложка ногі.
— У нас, здаецца, не толькі дзядька Вадзім.
— Іван прыцягнуўся. Ён за вярсту гарэлку чуе, — сказала маці.
Іван жыве па суседству. Ён заўжды прыходзіць у хату, калі збіраюцца госці. Бацька ўжо прывык да гэтага і запрашае яго за стол як блізкага, як сваяка:
— Сядай з намі, Іван. У нагах праўды няма.
Сямён узяў кубак і выпіў глыток духмянай, настоенай на зёлках, гарбаты.
— Мама, мне прыснілася зломаная шабля. Што б гэта азначала? Га?
Маці ўмее разгадваць сны. Ад бабулі ёй дастаўся даўні тоўсты соннік у скураной вокладцы.
— Сынок! — у голасе маці Сямён адчуў трывогу. — Беражыся. Ворагі цябе адолеюць.
Сямён глядзіць на маці, любуючыся ёю. Валасы у яе залацістыя, на круглаватых, ружовенькіх шчочках гэткія ж залацістыя вяснушкі. Нездарма бацька, бывае, называе яе золатцам.
Узяўшы з талеркі булачку, Сямён адкусіў кавалак і запіў гарбатай.
— У мяне няма ворагоў. Я нікому зла не зрабіў.
— Сынок, у жыцці ўсяк бывае. Беражыся! — папярэдзіла маці і, лёгка ступаючы, накіравалася на кухню.
Перад тым, як зноў легчы спаць, Сямён выйшаў на двор і сеў на лаўку ў садзе.
Ён не верыў, што праз дзень ці два нейкі невядомы вораг прычыніць яму зло, але на душы чамусьці было неспакойна. "У нашай вёсцы людзі даўно жывуць разам. Здараецца, і пасварацца, і паб'юцца, як бацька з дзядькам Вадзімам, але ж потым мірацца, у госці ходзяць. Не, у нас няма заклятых ворагаў", — думаў ён.
Адчыніўшыся, рыпнулі дзверы веранды, і на ганак выйшлі маці і дзяцька Вадзім. Маці, відаць, не чакала, што яе госць выйдзе за ёю, бо, азірнуўшыся, здзіўлена прамовіла:
— Вадзім, чаго ж так рана з-за стала вылез?
— Няхай п'юць, — махнуў рукою Чырвонец. — Мне з табою трэба пагаварыць.
— З маім Міколам гаварыў бы.
— Марынка! — гучна прашаптаў Чырвонец і, наблізіўшыся да маці, рукамі ўзяўся за яе плечы, стараючыся абняць. — Я ж кахаю цябе!
На зашклёнай верандзе гарэла святло, і Сямён бачыў, як перакасіўся твар маці.
— Вадзім! — спалохана ўсклікнула яна і адштурхнула Чырвонца. — У цябе ёсць жонка! Яе кахай!
Чырвонец пахіснуўся, але ўтрымаўся, не ўпаў з ганка.
— Марынка, мы ж з табою некалі сустракаліся, давідна гулялі.
— Ну і што? — адказала маці. — Гулялі, бо маладыя былі. Сямён прыціснуўся да лаўкі. Ён адчуваў сябе як злодзей, якога злавілі з крадзеным і вывелі на людзі, каб паказаць.
— Як што? — Чырвонец рукою палез у кішэню і дастаўшы адтуль фотаздымак, падняў яго ўгору. — У мяне застаўся твой фотаздымачак. Ты мне яго некалі падарыла і падпісала: "Дарагому Вадзіму ад Марыны на ўспамін".
— Аддай! — выдыхнула маці. Чырвонец руку з фотаздымкам адвёў назад.
— Ты мяне хоць калі-небудзь кахала?
— Калі б кахала, то замуж за цябе пайшла б. Ты ж мне прапаноўваў.
Чырвонец гучна засоп носам і гыгыкнуў, занерваваўшыся:
— Так, ты адмовіла мне. І сёння праганяеш. Ён наблізіўся да яе і ўсхвалявана прагаварыў:
— Марынка, я ж…
— Не трэба! — як спалоханая птушка, усклікнула маці, затуліўшыся рукамі.
— Прабач, Марынка, — сказаў Чырвонец і, спусціўшыся з ганка, закурыў, а потым па бетоннай дарожцы накіраваўся на вуліцу. Невысокага росту, грузны, амаль квадратны, ён ішоў няспешна, грукаючы падэшвамі ботаў па бетоне.
"Хутчэй ідзі! Хутчэй! Я ненавіджу цябе!" — хацелася крыкнуць Сямёну.
— Вадзім, дзякуй, што дапамог нам! — гукнула маці. "Вось чаму ты з бацькам на вяселлі пабіўся. Лепей я не ведаў бы пра гэта", — кусаючы губы, прашаптаў Сямён.
— Сынок! — паклікала маці. Сямён не азваўся.
А Іван у гэты вечар добра падпіў. Маці і бацька ледзь выправадзілі яго з хаты. Іван не адразу пайшоў дамоў. У садзе сеў на лаўку і заспяваў.
— Няхай спявае, — сказаў бацька. — Наспяваецца, пакурыць і пойдзе спаць.
Ноччу Сямёна разбудзіў тэлефонны званок. У пакоі насупраць на ложку заварушылася маці.
— Мікола, чуеш? Тэлефон звоніць.
— Каму гэта прыспічыла поначы званіць? — спрасонку хрыплым голасам прагаварыў бацька.
— Можа, Івану захацелася пахмяліцца, — ці то жартам, ці то ўсур'ёз сказала маці.
Тэлефон званіў не пераставаючы.
Бацька штосьці буркнуў, устаў з ложка і па калідорчыку, не ўключыўшы святло, накіраваўся ў суседні пакой, дзе стаяў тэлефон.
— Марына, наш хлеў гарыць! — неўзабаве пачуўся ягоны адчайны крык.
Сямён ускочыў з ложка і, апярэдзіўшы маці, пабег па калідорчыку. Праз акно, што выходзіла ў сад, ён убачыў чырвонае полымя, якое ўзнімалася над хлявом, імкнучыся да цёмнага бяздоннага неба. У хаце было светла, амаль як днём.
— Марына, у пажарную пазвані! — гукнуў бацька і пабег на двор.
А маці разгубілася, глядзіць на Сямёна шырока расплюшчанымі вачыма.
— Сынок, які нумар пажарнай? Не памятаеш?
— 01,— падказаў Сямён.
Маці падняла тэлефонную трубку, набрала нумар і крыкнула:
— У нас, у Парэччы, хлеў гарыць! Хутчэй прыязджайце!
Пажарныя прыехалі, калі хлеў ужо згарэў. Шчасце, што з дапамогай суседзяў бацьку удалося вывесці з хлява карову і свіней.
Ён вельмі перажываў: за пару гадзін схуднеў, счарнеў, а цяпер сядзеў у хаце, моўчкі апусціўшы галаву.
— Мікола, не бяры так блізка да сэрца! — не вытрывала, накрычала маці.— Хіба свет клінам на хляве сышоўся?
Бацька падняў стрыжаную галаву:
— Хлеў пабудую. Страхоўку нам выплацяць. Сена шкада. Цэлае лета касою махаў… І ўсё згарэла!
— У сваякоў пазычым, — уздыхнула маці.
— Хлеў пабудую! — зноў пачаў бацька. — Але хочацца мне ведаць: хто падпаліў яго? Каму я дарогу перайшоў?
Маці села насупраць бацькі на табурэтку.
— Можа, ад праводкі загарэўся? Бацька крыва ўсміхнуўся:
— Ад якой праводкі? Следчы ж быў, казаў, што знарок хтосьці падпаліў. А потым яшчэ пазваніў, каб сказаць, што хлеў гарыць. Хіба забылася?
— Забылася! — усхліпнула маці.
У хату зайшоў Іван. Высокі, худы, няголены. Стаў у парозе, выцягнуўшыся, як жаўнер на варце. Бацька заварушыўся на табурэтцы.
— Што скажаш, Іван? Пахмяліцца захацелася? Іван нясмела кашлянуў у кулак.
— Мікола, я прыйшоў сказаць, што сена дам. Я накасіў, на дзве каровы хопіць.
Бацька рэзка падняў галаву і ўставіўся на суседа.
— Ты каля хлява не курыў?
— На лаўцы, як прыбіты, прасядзеў, праспаўся і дамоў пайшоў! Дальбог! — пабажыўся Іван. Ягоны няголены падбародак задрыжаў, а на вачах выступілі слёзы.
— Ідзі, Іван, — ужо мякчэй прагаварыў бацька.
Іван павярнуўся і пайшоў, асцярожна зачыніўшы за сабою дзверы.
Бацька стукнуў кулаком па стале.
— Хочацца мне ведаць, хто падпаліў!
— І мне хочацца, — прамовіў Сямён, з жалем паглядзеўшы на бацьку.
На другі дзень бацька і маці адправіліся ў суседнюю вёску да сваякоў пазычыць сена. Сямён дома застаўся адзін. Звечарэла, а бацькоў ўсё яшчэ не было.
Сямён прыйшоў у сад і сеў на лаўку.
— Сямёнка! — данеслася з-за плота.
Сямён азірнуўся і ўбачыў дзядзьку Івана. Сёння ён быў цвярозы.
— Сямёнка! — паўтарыў Іван. — Бацька і маці яшчэ гасцююць?
— Гасцююць, — кіўнуў галавою Сямён. Яму не хацелася заводзіць з суседам доўгую гаворку. Ён спадзяваўся, што Іван пойдзе далей, пакіне яго аднаго. Але, як было відаць, сусед спыніўся надоўга.
— Сямёнка, твой бацька думае, што я цыгарэтай хлеў незнарок падпаліў,— націснуўшы на словы "незнарок", прамовіў Іван. — Дальбог не я! Галава ў мяне была ясная!
— Дзядзька! — перапыніў Сямён.
— І ты на мяне злуешся! — паківаў галавою Іван і пацягнуўся далей.
Праз паўгадзіны за плотам пачуліся цяжкія крокі. Сямён устаў і ўбачыў квадратную постаць Чырвонца. Чырвонец, углядаючыся, спыніўся.
— Сямён, ты?
— Я! — з выклікам адказаў Сямён і падышоў да плота.
— Што тут робіш, Сямён?
— Вас чакаю. Вы каня на балота завялі. Я ведаў, што каля нас будзеце ісці,— Сямён ледзь стрымліваў хваляванне.
Вочы ў Чырвонца бліснулі ў цемры, як у ваўка.
— А яшчэ што ведаеш? Га?
— Наш хлеў падпалілі вы, а потым патэлефанавалі, каб тата на пажар паглядзеў! — Сямён увесь напружыўся і выцягнуўся, як лазінка.
— Гы-гы!.. — нядобра зарагатаў Чырвонец. — З глузду з'ехаў?
— Дзядзька Вадзім, я чуў, як вы прызнаваліся маме ў каханні!
— Чуў? Гы-гы…
— Мама вас не захацела слухаць, прагнала. Вы пайшлі дамоў, а потым вярнуліся і хлеў падпалілі, каб маме і тату адпомсціць, — твар у Сямёна гарэў, быццам хтосьці сцебануў крапівой-пякучкай.
— Дакажаш? Гы-гы…
— Дакажу! — Сямён выхапіў з-за пазухі фотаздымак і падняў яго перад сабой. — Вось фотаздымак, які вы маме паказвалі. Вы яго ў нашым садзе згубілі. Мабыць, тады, калі запалкі з кішэні даставалі.
— Хлопчык! — Чырвонец нечакана заплакаў. Слёзы пацяклі па ягоных тоўстых абвіслых шчаках. — Нікому не кажы пра гэта. Злосць мною кіравала. Ашалеў я. Не кажы! Мяне пасадзяць! Не скажаш? Га?
Сямён маўчаў. Вось і вывеў ён дзядзьку Вадзіма на чыстую ваду, ва ўсім прымусіў прызнацца, а радасці няма. Неяк трывожна на душы.
— Не скажаш?
Сямён наморшчыў лоб. Каму казаць? Бацьку? Але ж тады фотаздымак прыйдзецца паказаць. Не, няможна. Няма як. Бацьку будзе балюча.
Сямён з агідай паглядзеў на Чырвонца.
— Дзядзька Вадзім, вы заплаціце і за хлеў, і за сена.
— Каму?
— Мне. Я скажу татку, што гэтыя грошы ў латарэю выйграў.
— Хлопчык, ты вельмі добра прыдумаў! — вочы ў Чырвонца імгненна высахлі і зноў бліснулі, як у ваўка. — Я заплачу, а ты скажы, што выйграў! Гы-гы!..
Сямён павярнуўся, падышоў да лаўкі і стомлена апусціўся на яе.
Ужо зусім сцямнела. Сямён сядзеў на лаўцы і глядзеў на цёмна-шэрае неба.
Ззаду, за спінай, прашалясцела апаўшае лісце. "Мабыць, мыш прабегла", — падумаў Сямён. У гэты момант нечыя дужыя пальцы сціснулі яго за горла.
Ён варухнуў плячыма, напяўся, імкнучыся вызваліцца. Пальцы, як жалезныя абцугі, сціснуліся на горле мацней. Сямёну здалося, што на цёмна-шэрым бяздонным небе раптам успыхнулі прыгожыя яркія зорачкі. Яны бегалі, мітусіліся, з трэскам гарэлі, як бенгальскія агні.
— А-а-а! — закрычаў хлапчук, але не пачуў свайго крыку.
— Сынок! Сыночак! — як праз сон, пачуў Сямён. Ён з намаганнем расплюшчыў вочы і ўбачыў усхваляваны твар маці. Нахіліўшыся, яна з сілай страсянула яго.
— Сыночак, ачніся!
Сямён бездапаможна застагнаў.
— Сыночак, ты жывы? Жывы!
— Мамачка, што са мною? — лежачы на траве, усыпанай жоўтымі лісцямі, запытаўся Сямён.
— Я пачула, што ты крычыш, прыбегла і ўбачыла, што Чырвонец цябе душыць. Схапіла кій і стукнула яго…
— Дзе ён? Маці азірнулася.
— Побач ляжыць. Сынок, ён варушыцца! Уставай, уцякайма адгэтуль!
Сямён прыўстаў. На верандзе загарэлася святло.
— Мікола! — у адчаі закрычала маці.
— Марына, што там нарабілася? — азваўся з веранды бацька.
— Мікола, ідзі сюдзі! — паклікала маці і заплакала наўзрыд.