Спачатку я думаў, што мне падалося, і нават не паверыў, каб тут, у саменькім цэнтры Масквы, ды быў чуваць крык пеўня.
Я вырашыў агледзець бліжэйшыя ад маёй работы двары і завулкі. Мяне не пакідала надзея на свае вочы ўбачыць гэтага чубатага гарлапана, які пакінуў ціхае вясковае седала і перасяліўся ў мнагалюдны горад, каб здзіўляць, захапляць і смяшыць не толькі немаўлят, але і дарослых. Але тады мне не пашанцавала.
Убачыў я яго выпадкова...
Неяк днём, папалуднаваўшы, завітаў я ў бліжэйшы скверык, каб хвіліну-другую пабыць у самоце, паслухаць шапаценне лісця, памарыць. Я ведаў у гэтым скверыку адзін куточак, трохі ўглыбіні ад праезджай дарогі і сцежак, які выпадковаму прахожаму нялёгка было заўважыць. Там, ахінутая густым кустоўем, стаяла зялёная лаўка, спрэс пакрамсаная сцізорыкамі. Хто толькі не спрабаваў на ёй пакінуць па сабе памяць! Былі тут імёны не толькі Жоржаў, Росцікаў, Генаў і іх сябровак, але цэлыя клятвы ў вечным каханні і іншыя бурныя выяўленні хлапечай зухаватасці.
Лаўка, на жаль, не пуставала. Тут сядзела пажылая жанчына са стомленымі, як бы хваравітымі вачыма, і — о дзіва-дзіўнае! — на каленях у яе стаяў на адной назе, другую падабраўшы пад сябе, стары певень. Ён пакорна, зусім нават не па-птушынаму, прытуліў да яе грудзеў галаву, а яна гладзіла яго шурпатай, з тугімі сінімі жылкамі рукой і неяк добра, ласкава-сумна ўсміхалася.
Для мяне настолькі нечакана было бачыць пеўня вось у такой позе, зусім без прымусу, на каленях у чалавека, пеўня, пра якога з дзяцінства склалася ўяўленне як пра найпершага забіяку, што я забыўся нават спытаць што-небудзь у жанчыны, наогул вымавіць хаця б адно слова.
Я неаднойчы ў жыцці сустракаў дзівакоў, людзей з прыхамацямі. Гэтая ж жанчына з пеўнем на каленях не вылучалася нічым адметным. Яна была ўжо сталых год, і мне падалося, на твары ў яе стаілася нейкая пакута, бо вочы глядзелі з ціхім смуткам. Такі чалавек заўсёды можа расказаць нямала цікавага пра сябе, пра свой лёс, пра шмат што іншае. І я па сёння шкадую, што не знайшоў тады зачэпкі загаварыць з гэтай трохі загадкавай для мяне жанчынай.
Назаўтра я паехаў на тры тыдні ў камандзіроўку, а калі вярнуўся на работу, не пачуў пеўневага голасу. Не сядзела на зялёнай лаўцы каля густога куста і тая кабета.
Пасля, мо праз які месяц, у тым жа скверы разгаварыўся я выпадкова з адным пенсіянерам, які прысеў побач са мною на лаўку і, выняўшы аднекуль з-за пазухі скамечаную кардонную дошку і шашкі, прапанаваў згуляць з ім. Гуляць мне зусім не хацелася, а цюкнула ў галаву спытаць, ці не ведае ён часам жанчыну, якая трымае ў сябе пеўня і тады-сяды выходзіць з ім на прагулку.
— А як жа, ведаю. То ж Хрысціна, дворнічыха наша. Добрая і руплівая кабета, нічога не скажаш. Толькі лёс абдзяліў яе шчасцем. Ды і рана яе аказалася надзіва глыбокай і незагойнай, хоць мінула столькі часу.
Мой субяседнік зняў акуляры, працёр іх хусцінкай, пажмурыўся трохі на сонца і, бачачы маю зацікаўленасць, расказваў далей.
— З-пад Смаленска яна. Усю вайну ў партызанах была, мыла бялізну, гатавала на ўвесь атрад, мерзла і галадала, як і ўсе, прабівалася скрозь блакады, хавала блізкіх людзей, неаднойчы і вінтоўку брала ў рукі. Там, у лесе, знайшла яна і сваё трывожнае шчасце. Муж быў партызанскім разведчыкам. Не раз аплаквала яна яго жыццё. А ён усё ж вяртаўся, хоць праз тыдзень, хоць праз два. Сын у іх нарадзіўся.
Пасля вайны муж напрасіўся ў тых жа мясцінах працаваць лесніком. Ды і яна не захацела нікуды ехаць. Агоралі неблагую хату на ўскрайку лесу, агарод пасадзілі, завялі такую-сякую жыўнасць. Здавалася б, жыві ды цешся. Але ніколі не ведаеш, скуль і калі бяда да цябе падкрадзецца. Так і ў Хрысціны выйшла...
Неяк летам, гады праз два пасля вайны, пайшла яна па абедзе ў чарніцы. Муж, вярнуўшыся з абходу, прылёг прыкархнуць, а сын — яму было гадкоў ужо, як яна казала, пяць ці шэсць, добра не помню,— кешкаўся каля хаты, лазіў па кустах, вучыў сабаку гуляць з ім у вайну...
Што адбылося далей, так-сяк расказаў муж, які ляжаў за плотам на градах і, ужо амаль сцёкшы крывёю, з адарванай рукой, паміраў. Аказваецца, сын недзе знайшоў і прыцёг у хату нямецкую міну. Хацеў пахваліцца бацьку, ды, не данёсшы крокаў з тры да ложка, упусціў яе перад сабою на падлогу... Выбух Хрысціна чула, а вось пажару (быў якраз сухмень, і хата з прылепленым да яе хлеўчуком, а ў ім каза і свінчо згарэлі за якія паўгадзіны) яна не бачыла з-за высокіх елак... Вось з таго часу яна і жыла тут, у сваёй стрыечнай сястры. Праўда, кожнае лета брала адпачынак і ездзіла на тыдзень-другі на магілку самых дарагіх ёй людзей. Так і састарэла адна, у вечнай скрусе. Ні суседзі, ні сястра не змаглі па-сапраўднаму ўцешыць яе, прымусіць забыцца на гора і трошкі падумаць пра сябе. Нават і ад асобнай кватэркі, якую ёй далі недзе ў раёне Хімак, спачатку была адмовілася. Але ўсё ж пераехала. Тры ці чатыры дні таму назад...
— А певень? — перапыніў я.
— Певень што? Певень як певень! Мы ў двары да яго прывыклі. Нават і ў камунальнай кватэры, дзе жыла Хрысціна, усе разумелі яе і, хоць певень часам непакоіў ноччу, ніхто не наракаў на жанчыну. Гэта ж певень (праўда, не той, што цяпер у яе, той даўно аджыў сваё) і ўцалеў ад бяды. Хрысціна і забрала яго з сабою ў горад. Гадавала, ажно пакуль зусім не састарэў. А гадоў мо пяць назад, будучы на Смаленшчыне, прывезла адтуль маладзейшага. Так ён у яе і жыве...
1967