Міцька збіраўся ўпрочкі.
— Давай мне... маю тысячу! Аддавай тысячу — і нагі мае тут больш не будзе! Пайду! Па-айду! — Міцькаў голас задрыжаў, мабыць, ад жалю да самога сябе: яму, старому чалавеку, які і хату выбудаваў, і абрабіў усю дамоўку, які трымае добрую гаспадарку, даводзіцца сярод ночы сыходзіць з дому, як таму жабраку, а іншая рада не служыць.
— Ці яна мне трэба, твая тысяча? Каб была пад рукамі, то аддала б. Схаджу заўтра на пошту, аддам тваю тысячу.
Міцькава жонка, Маня, худая, высакаватая жанчына з цёмнымі ад работы рукамі, у кашулі і камізэльцы, стаяла пасярод хаты. Яе спагадлівасць і памяркоўнасць збівалі мужа з панталыку, не давалі за што прыдрацца, каб лаяць або соваць пад нос кулакі.
— Аддавай! Усё маё аддавай! А не — дэпутата прывяду!
Міцька тупнуў нагою, паддаў сабе злосці і жалю, заморгаў пачырванелымі павекамі, бліснуў вачыма, як далёкімі, заблудзіўшымі ў тумане, а таму слабымі агеньчыкамі.
— Або ж я табе не даю! Бяры, што хочаш бяры!
— Посцілку мне давай! — Міцькаў голас сарваўся на плач.
Маня выйшла на кухню, прынесла з палка посцілку — у вялікія клеткі, якую ткала сама, пасля вайны, калі не хапала крамніны. Тады зімою ў хатах у людзей стаялі кросны. Яна прыпынілася на нейкі момант, успомніла, як староннім вокам убачыла, і сябе, маладую і лёгкую за кроснамі, і Міцю, чорнавалосага, з насмешлівымі карымі вачыма, пачула, як мяккім драўляным постукам пастуквала сукала, на якім Міця сукаў цэўкі. І Зінка іхняя, маленькая, яшчэ, як дражнячыся з бацькам, прыстаўляе палец да цэўкі, якая прыемна слакоча яго, і ўсміхаецца...
— Посцілкі шкода? Поедам мяне ўсю жызню ела, усю жызню мне загубіла! Век як парабак у цябе быў, і цяпер як парабка з хаты выпраўляеш!
Міцьку шкода было самога сябе, свайго жыцця, якога назад не вернеш і якое змарнавалася, а вінавата ў гэтым была толькі жонка, якая не любіла яго, якой ён патрэбен быў толькі як парабак. Зараз гэта Міцька ведаў цвёрда.
Раней ён не мог пайсці з дому, бо шкадаваў дачок, трэба было выгадаваць іх. Дочкі параслі, замужам ужо. Цяпер яго нішто не звязвала, цяпер яму можна ісці.
— Пайду! — уголас крыкнуў Міцька.
— Ага. Ну ідзі. Я ж нічога не кажу,— пакорліва згадзілася Маня.
Добра, што Міцька не задзіраўся і не кідаўся біцца.
Зыбаючыся, Міцька разаслаў на падлозе посцілку, загадаў:
— Падавай мне ўсё мае!
— То мо сам бяры?
— Я табе сказаў: падавай!
— Падавай мне ўсё маё!
Падыходзячы да шафы, новае, цяперашняе, на трое дзверац, Маня мелькам убачыла сябе ў старым пасляваенным люстры, якое вісела на сцяне,— маршчыністую, худую, азірнулася на мужа — сухенькага, з худым вастраватым тварам, парослым сівым, як соль, шчаціннем, з рыжаю старою вушанкаю, адно вуха якое матлялася, як у дураслівага шчанюка, у картовых, выцягнутых на каленях пухірамі штанах, у літых гумовых ботах. Няўжо гэта ўсё, што засталося ад таго чарнявага вясёлага мужчыны, якога яна любіла і ад якога нарадзіла і з якім выгадавала і выправіла ў людзі Зіну і Клаву? Успомніла дачок, абедзвюх гараджанак, якія, здаецца, ніякага дачынення не маглі мець да іх, дваіх старых, якія разводзіліся сёння сярод ночы...
— Што, перадумала ўжо, ведзьма? Шкода стала? Давай я сам, сам усё забяру!
Міцька папхнуў жонку ўбок, шарахнуў насцеж дзверцы шафы, што яны аж ляпнуліся аб падаконнік, і на падлогу выпаў з замка ключык з чырвонаю стужачкаю.
— Усё мае! Нічога не пакіну! Усё забяру! Сядзі ў голых сценах, як Хама той!
Міцька кідаў на посцілку з шафы і касцюмы, якія прывозілі яму зяці, і пінжакі, і рубашкі. Прывезенае адзенне Міцька пакідаў на пазней, бярог, хадзіў у абшарпаным пінжачку да таго часу, пакуль Маня не выкідала яго куды, каб не знайшоў.
— Яшчэ ж і той пінжачок забірай, з медалямі. А то на памінкі як пойдзеш, другі раз не пусцяць без медалёў! — прыпомніла Міцьку Маня, як ён аднаго разу хадзіў на памінкі з медалямі.
— А, сцерва! Ты яшчэ смяешся? Пасмешышча найшла? Я цябе... Я цябе абдзяру, як ліпку, я цябе правучу, як родзіну любіць! Пажывеш без Міцькі!
— Хіба ж я не даю табе чаго? Усё забірай. Хоць і ложкі з хаты павывалакай.
— Усё павыношу... Я цябе правучу!..
— Дзіва што правучыш! Я і не сумняюся. Каторы год ужэ вучыш.
— Маўчы!..
— Маўчу. Я табе ўвесь век маўчу.
— Пайду да дэпутата! Калі ты такая! Пайду, пры дэпутаце падзялюся! І нагі мае больш тут не будзе!
Міцька шмаргануў носам, азірнуўся навокал, угледзеў пад сталом сваю куфайку, шырока расставіў убакі рукі, як куру ловячы, нагнуўся, падняў яе, доўга цаляў у рукаў, цяжка соп і, калі справіўся з работаю, яшчэ пагразіў:
— Я цябе на ўсю жызнь правучу!
Маня чула, як выйшаў ён на двор, грукаў дзвярыма, смаркаўся і нешта бубніў сам сабе.
Маня абышла вакол клунка. Яна ведала, што Міцька нідзе не дзенецца, пашлутуецца па вуліцы, па двары — і вернецца. Сама вясна, гразь і холад, гэта не лета, што можна альбы-дзе пераспаць. А ўжо позна, спяць людзі. Ды і не першына гэтакая ягоная бура, гэтакі спектакль у хаце. Прывыклі гэтыя сцены і нагледзеліся ўсякага.
Але нешта не давала спакою. Нібыта чужымі вачыма яна глядзела і на недарэчны клунак пасярод хаты, і на сябе, старую, сівую. Маня азірнулася наўкруга: і на чыста аклееныя новымі шпалерамі сцены, і на гардзіны, і на тэлевізар, і на блішчастую, палакіраваную падлогу, як упэўнівалася, што і хата — як звон, і ў хаце — як у вулеі — усяго. Маня выключыла святло ў зале, пакінула толькі на кухні, прыслухалася, ці не чуваць гаспадара на дварэ. Але на дварэ шумеў толькі густы вясновы вецер.
Маня вярнулася ў спальню і прылегла на ложак. Яна толькі ўчора вярнулася ад Зіны. За гэтыя тры дні Міцька прапіў пакінутыя яму грошы і палавіну свае пенсіі, не карміў ні карову, ні парсюка. Маня вярнулася дадому не ў пару: Міцькава нутро яшчэ не змаглося ад гарэлкі, і ён не жадаў яшчэ бачыць жонку.
Жыла дачка ў новай трохпакаёвай кватэры вокнамі на лес. Сама высокая, як маці, хударлявая, па бацьку чарнявая, выдавала маладжаваю і лёгкаю. Старшы даччын хлопец ужо хадзіў у восьмы клас. Ведаючы Міцькаў нораў, Маня прыехала да дачкі на дзень, але заседзелася аж на тры: утульна і спакойна было ў даччынай сям’і. І цяпер, лежачы на пасцелі, Маня ўспомніла, як, прачнуўшыся рана, убачыла, што дачка ходзіць па кватэры ў пантофлях і халаце, нешта перастаўляе, пагруквае посудам на кухні, потым вярнулася ў спальню да мужа. У прачыненыя дзверы відно было Мані, як спаў зяць, звесіўшы з ложка вялікую, шырокую ў далоні шафёрскую руку. Зіна прысела побач на ложак, па-мацярынску, шкадуючы будзіць, глядзела на мужа, асцярожна, як сына, пагладзіла па галаве. Ён усміхнуўся скрозь сон, не расплюшчваючы вачэй, павярнуўся, вобмацкам знайшоў жончыну руку, прытуліў яе да шчакі, пацалаваў. І пасля Маня бачыла, як, выходзячы, Саша пацалаваў жонку. Яна нават падумала тады, што як маладзёнкі...
Нібы штосьці пераварочвалася ў душы Мані ад гэтага ўспаміну. І цяпер здавалася, што і не ў сваёй хаце, не на сваім ложку ляжыць яна. Каб гэта хто пасля таго як адышоў немец, сказаў ёй або яе мацеры, што гэтакая хата будзе ў іх пад бляшаным дахам і гэтакая ўся дамоўка выбудавана! Жылі яны ў пограбе, які толькі і ацалеў на сядзібе, пасля таго як нямецкія танкі з шашы стралялі па вёсцы і спалілі яе. Тады ж асколкам параніла ў грудзі маці. Асколак прайшоў навылет. Маці ўсё кволілася, што нешта баліць у грудзях, і памерла скора пасля вайны. Бацька так і не вярнуўся з партызанаў, магілы нават нідзе не засталося на зямлі — згінуў у балоце, у часе апошняе блакады.
Міця таксама быў у партызанах, адтуль пайшоў на фронт і, як скончылася вайна, вярнуўся дадому, пад восень ужо. Старыя бацькі яго згарэлі разам з хатаю, у якую трапіў снарад. Маніна маці і ўгледзела яго на пажарышчы, прывяла да сябе.
Вечарам пры газоўцы — у бутэлечку ўстаўлены кнот,— якая стаяла на перавернутай уверх дном бочцы, што замяняла стол, ляжала прынесеная Міцем яда. Сам Міцька наліваў з флягі ў конаўку спірт, піў, нічога не еў і ўсё дапытваўся ў маці:
— Цётка, скажэце вы, чаму так несправядліва на свеце? Чаму тыя, каго дома чакаюць, пабітыя асталіся і ў блакадзе, і на фронце? А я — жывы...
Пазвоньвалі медалі на грудзях у яго, і ён стагнаў ці то з гора, ці то з болю ў параненай руцэ, якая яшчэ не загаілася зусім...
Маніна маці памірала ўжо ў хаце. У першай, скіданай дачасна, каб толькі выбрацца з пограба. Маці памірала лёгка, спакойная за дачку — яна тады ўжо жыла з Міцем і хадзіла першым дзіцем...
Маня ачнулася ад успамінаў, бо на дварэ загаварылі мужчыны, пагрукалі ботамі на прыступках пры верандзе. Ужо з сянец Маня пачула Міцькаў голас:
— Ну зайдзі! Калі я кажу, што трэба, зайдзі!
Маня ўстала, выйшла на кухню.
Першым увайшоў Федзя Адасёў, які вучыўся некалі разам у школе з маладзейшаю Манінаю, з Клаваю. Цяпер ён рабіў звенавым на трактарах, даглядаў бульбу, за гэта яму далі ордэн і кожнага года пісалі ў раённай газеце, як ён даглядае і ўбірае бульбу.
— Чаго вы мяне ў хату ведзяце? Вядзеце ў хлеў,— патрабаваў Федзя, павітаўшыся з Маняю.
— Пачакай, Федзя! Я табе ўсё раскажу, усю маю жызню і ўсю маю абіду, каб ты ведаў!
— Ноч, дзядзька, ужэ!
— А што гэта ён ад цябе хоча? — запыталася Маня ў Федзі.
— А, нарыца! Не спіцца? Баішся, што ўсё забяру? Забяру, вымету!..— Міцька грукнуў кулаком па стале. Цяпер было перад кім выступаць яму, хацелася паказаць сябе перад староннім чалавекам, сваю мужчынскую ўладу і незалежнасць.
— Давай усё маё! Казаў, што дэпутата прывяду — і прывёў!
Міцька ўсхапіўся з-за стала, грукнуў кулаком, як падцвярджаючы свае словы, аж прысеў-чэкнуўся.
— Дзе мой клунак?
— Тут клунак, чаго крычыш? Ляжыць на падлозе.
Федзя крыху збянтэжана пазіраў то на Маню, то на Міцьку, здагадваючыся, што да чаго, і не ведаючы, што рабіць.
— Аддавай маю тысячу! Пры дэпутаце гавару — аддавай! — зноў пачаў зрывацца на плач Міцькаў голас.
— Ціха, дзядзька, брыдка гэтак,— няўпэўнена абазваўся Федзя.
— Я ж табе казала ўжэ, што грошы на кніжцы. Заўтра знімеш і забярэш.
— Аддавай кніжку!
— Вам жа, дзядзька, ніхто з кніжкі не дасць. Яшчэ і ў міліцыю завязуць,— уступіў у гаворку Федзя.
— Мяне? У міліцыю? Я кроў за Савецкую ўласць праліваў! Хто пасмее мяне ўзяць у міліцыю? Месца таму на зямлі не астанецца! Ты знаеш мяне, Федзя!
— Чаму ж не знаю, дзядзька.
— Скажы гэтуй сцерве, хай аддае мне мой клунак, усё маё! Не хачу, каб і нага мая тут больш была! Госпадзі, каб і не бачыць нічога! Я ж парабак тут. На ўсіх век рабіў і рабіў, і ўсім усё мала!
— Бяры, бяры! Я ж табе і пінжак твой з медалямі ўвязала, будзе ў чым па сталах поламі месці!
Маня не стрывала: брыдка было перад староннім чалавекам, які ў дзеці ім гадзіўся, за ўсё, што тварылася ў хаце. Ды і не баялася Міцьку, што кінецца цяпер да яе з кулакамі.
— Федзя, сынок! Ты бачыў, якая сцерва? А я з ёю жызню жыву!
Міцька ляпнуў аб зямлю шапку і не стрываў, заплакаў з жалю да самога сябе.
Федзя скрывіўся, пераступіў з нагі на нагу: прыкра і непрыемна ўсё гэта, але і пайсці раптам, нічога не сказаўшы, не выпадала. А Міцька шморгаў носам, грукаў кулаком па стале, ківаючыся з боку на бок. І на яго цяжка было глядзець, як на калеку, якога і шкода, і якому нельга нічым дапамагчы.
— Маўчаць! Хто смее з жызні мае прапашчае смяяцца? — Міцька ваяўніча падхапіўся на ногі.
— Ніхто і не смяецца. Паплач, паплач сабе.
— Гэта не слёзы! Гэта кроўю я сваею плачу!
Міцька зноў шмаргануў носам ад жалю, што выплаквае ўсю сваю кроў.
— Гарэлка гэта плача, а не ты плачаш.
— Смяешся? Пайду, у свет пайду! Нажывешся без мяне, нацешышся! Паглядзім, як ты без мяне папануеш! Пайшлі, Федзя! Ты скажаш усім, як яна мяне жыўцом з хаты выжыла.
Міцька насцеж шаснуў дзвярыма ў залу, шмаргануў за клунак, але не змог падняць яго, стаў ракам, патупаў нагамі, мацуючыся, зыбнуўся і сеў на клунак.
— Дзядзька, дзядзька! Як вам не брыдка! Дзеці гэтакія параслі, гэтакія ўнукі ўжэ. Зяці на машынах прыязджаюць. Вам жа толькі цяпер жыві і радуйся. А вы за гарэлкаю свету божага не бачыце, светам гнюсіце. Дзяцей бы пасаромеліся! Як вам не брыдка прыйсці паднімаць мяне з пасцелі, гаварыць, што карова захварэла. Мне раніцаю на работу, а я к вам, як на пажар, бягу! Лажэцеся, ды праспецеся, ды троха падумайце!
— Федзя, сынок, і ты мяне вучыш? Я сам каго хочаш навучу... Думаеш, не ўзяў бы ўнучка за руку да не павёў бы ў лес? Я ж на ўсіх колькі жыву, толькі і раблю. Ты от уласць і ты мне скажы, чаму мне на старасць толькі і радасці тае асталося, што гарэлкаю вочы заліць, чаму гэта дзеці мае ўсе ў нейкія людзі, усе ў некія людзі!.. Ты мне скажы, раз ты ўласць!
Міцька намёрзся, цяпло і гарэлка бралі свае. Мякка і добра сядзелася на клунку, нават песня не выходзіла заліхвацкая, а больш напрошвалася нешта працяжнае, жаласлівае:
Памру-у-у, у чужой зямлі за-а-ароюць.
Міцька заплакаў, заспяваў, прыслухоўваючыся да свайго падвывання. Яму, мабыць, здавалася, што жалкуе яго песня над усёю зямлёю.
— Закапаюць, закапаюць, а як жа ты думаеш? Без канца светам паскудзіць будзеш? Выеш, як воўк, сам сябе шкадуючы,— напаўголасу пагразіла на мужа Маня. Яна ведала, што цяпер ужэ Міцька бушаваць не будзе, што наспяваецца, наплачацца і засне.— Ты ж, Федзя, хаця людзям нічога не расказвай. І не злуй на яго. Бач, як прапаў чалавек на старасць год. Ён ужэ ўгамоніцца, конь гэты!
— Ды не, цётка... З цвярозым ім я пагавару,— супакоіў Маню Федзя і пайшоў.
Маня замкнула на засаўку сенцы, пастаяла, паслухала, як галасіў Міцька, як нешта бубніў, на яе, на жонку. Холад у сенцах, трэба было ісці ў хату.
Калі ўвайшла ў хату, Міцька, развязаўшы клунак, ляжаў на сваім дабры.
— Ідзі мо на палок ляж. Там ужэ пападаеш нагамі ў печ.
— Пацалуй... хітрая на маю голаў знайшлася! Я дабро свае пільнаваць буду! А раніцаю па-а-айду!
— Пойдзеш, каб з цябе душа выйшла!
Маня выключыла на кухні святло, зайшла і легла на ложак, чула, як яшчэ мармытаў, заспеўваў гаспадар, пакуль не суцішыўся і не супакоіўся.
Ціха стала ў хаце, як у вуху. Маня нават дзіву далася, што гэтак можа ціха быць у вялікай будыніне. Ні шашалю не чуваць, ні мышы за шпалерамі. Хаця мышэй ніколі не было ў іх: пазы пазамазваны глінаю, падлога добра прыпушчана да сцен, і столь добра прыдрана. Хата, як звон! Век яшчэ прастаіць. Ад думкі пра хату, пра той век, які стаяць ёй, схамянулася — а самой колькі ж жыцця засталося? Маленькі нейкі асколачак ад усяго, як ільдзінка, якая растае, растае на сонцы. Якое то сонца, колькі тае ільдзінкі? А ўсё жыццё не ставала часу, усё спяшаць, спяшаць трэба было. Цяпер, як можна прыпыніцца, агледзецца і жыццю падзівіцца, аказваецца, жыць больш і не засталося часу. Колькі пра смерць гаварылася, лёгка і проста: што ўсё там будзем, што на ўсё свая пара і свой час. І гаварылася, і думалася, як пра нешта недасяжна далёкае... А цяпер вось ён, краёк. Хочаш — прыпыніся, агляніся, супакойся душою, калі зможаш...
Маня села на ложку, прыслухалася. Вясновая ноч густа шумела ў раскошным бярозавым вецці. Скора ўжо адступіцца зямля ад марозу, заварушыцца, пойдзе пад карою халодны, жывы сок, набухнуць пупышкі. Ночы тады будуць цёмнымі, як сажа, а зоркі чыстымі, святочнымі. У гэтую пару і ў чалавека кожнага года прачынаюцца, ажываюць невядомыя сілы, у якім бы веку ні быў чалавек, нават у старога зварухнецца нешта ў душы, як знясіленая доўгім выраем птаха.
Маня ўстала, прайшла па хаце. Хацелася хоць да каго сказаць слова і ведаць, што яго пачулі. Крыўда падцяла душу: усё рабіць умела, век рабіла, выбудоўвалася, дзяцей у людзі выводзіла, багацця нажыла. А на самым краі жыцця няма каму сказаць слова, а на самым краі жыцця азірнуўшыся — і не было жыцця, толькі чаканне яго і спадзяванне на тое жыццё і на шчасце, бо колькі ні жыве чалавек, як ні жыве ён, а спадзяецца на шчасце.
Міцька сонна застагнаў, цяжка, як ад доўгага болю. Маня за апошнія гады прывыкла да яго выпівак, да ягоных выбрыкаў, але не магла прывыкнуць да гэтых доўгіх стогнаў. Яна памкнула падысці да гаспадара, але ён заціх, і яна моўчкі стаяла. Трэба ж было, каб гэтак раптам перавярнулася перад ёю ўсё жыццё... Абакрадзенае вайною дзявоцтва, нішчымныя, з работаю, ад якое набягаюць крывёю вочы, пасляваенныя гады... Але ўсё роўна як прыгрэтая, пазалочаная сонцам аблачынка на далёкім небасхіле, нешта цёпла і радасна варухнулася ў душы, нейкім слабым, далёкім успамінам успомнілася тая Міцева ласка, тыя ночы. Аж горача зашумела ўвушшу ад маладых успамінаў — і сорамна, і соладка зрабілася...
Маня раптам успомніла і той вясновы надвячорак. Ніколі не ўспамінала, а цяпер нібыта перад вачыма ён устаў. Ціхі быў надвячорак, хораша заходзіла сонца, пахла чуць душнавата маладою травою, лісцем, упарыстаю, цёплаю раллёю. Яна тады падгрэбла двор, на якім, хоць і прыбірала ўжо раз, засталіся трэскі, маленькія, насохлыя — бойся ступіць нагою. Тае вясны яны толькі ўлезлі ў хату. Сцены яшчэ свежа пахлі дрэвам і мохам, які нават не заканапачаны ў пазах заставаўся. Прыбраўшы на двары, яна ўзяла мяшок і пайшла на бераг рэчкі, дзе ўзяліся расці кусты маладое крапівы, нажаць яе свінням.
Калі вярнулася дадому, убачыла, што Міця прыбраўся ў чыстае: у прынесенае з войска галіфэ і суконную даўгаватую — тады мода гэтакая была — гімнасцёрку, чакае яе.
— Дзе гэта ты ходзіш? Жывы будуць свінні. Збірайся...
— Куды гэта? — яна здагадалася, успомніла, што Юрай сёння, што трэба на росу ісці. Але яе заела за жывое, што Міця нічога не робіць, быццам і работы няма дома, а выфранціўся і сядзіць, чакае.
— На росу.
— От гэтакая бяседа, што няма як і не пайсці! Змітровічы, Жаўрыдавы і той год не былі. Не гэтакія мы багатыры, каб на ўсе бяседы дастачаць. Ідзі дзяцей лепш дадому прыштыр.
— Пачакай, як гэта?
— О вот так! Прыбраўся!
— А што ж мне і век зжываць у лапленых штанах? Я і па лясах бадзяўся, і на фронце стаяў! А цяпер каб не мець як і з людзьмі пасядзець? Ты што, саўсім ужэ абнаглела з гэтаю работаю? Збірайся!
— Ото спужалася!
Яна не баялася яго, ведала, што зробіцца гэтак, як яна захоча. І таму не стала больш і гаварыць, завярнулася і пайшла ўходжвацца, карміла свіней... А калі агледзелася, Міці не было дома.
Паклаўшы дзяцей спаць, яна таго вечара сядзела, чакала Міцю. Але не дачакалася, на злосць яму падперла з сярэдзіны калом дзверы — хай папросіцца, пастукае, калі яго на гулі гэтак пацягнула. І не магла заснуць — маладая, ласкавая ноч ішла, што, здавалася, грэх і спаць.
Спрасонку чула яна, як прыйшоў Міця, як першы раз упэўнена, моцна плячом штурхануў у дзверы, потым, як дзівячыся, памацаваў асцярожна. Але дарэмна яна чакала — не крануў больш, не стаў ні прасіцца, ні гразіцца, ні лезці ў хату...
З таго вечара і не стала між імі добрага слова, нават у вочы развучыліся глядзець адно аднаму. Работу рабілі, дабро нажывалі, бо трэба было рабіць.
І ўспамін быў, як другі бераг, далёкі ад сённяшняга яе берага. А між гэтымі берагамі як бытта чорная прорва, таму і берагі зчужэлі.
Маня абышла вакол гаспадара, прыслухалася. Ён часта і цяжка дыхаў. Нагнулася, правяла рукою — ці не ўткнуўся тварам у лахманы, вярнулася да ложка, легла.
Шумела, плыла ў ветры вясновая ноч, недзе высока ляцелі дзікія гусі, гэтак высока, што відны былі ім зоркі, якіх не ўгледзіш з зямлі, закрытае воблакамі. Доўгая яшчэ ноч, многа можна перадумаць старому чалавеку. Як пра добрае думаць — неўзаметку ноч праміне, а пра горкае — годам здоўжыцца...
Прачнулася Маня пазнавата. Міцька прачнуўся раней за яе, схадзіў на парог ганка, напіўся вады, клунак схаваў пад палок, зняў боты, акрыўся куфайкаю і лёг на палок дасынаць.
Іншым разам Маня дала б яму прачуханца — цвярозы Міцька рук не распускаў. Але гэтае раніцы ўходжвалася ціха. Гэта і ўстрывожыла Міцьку, не дало спакойнага сну.
Маня несла вядро мяшанкі свінням, калі пачула знаёмы голас:
— Добрае раніцы, цётка Маня.
Брыгадзір, малады, з чырвоным, як рыжык, тварам, стаяў ля варот. Ніз чорнае курткі не сыходзіўся зашпіліцца на яго жываце.
— Я хацеў, каб дзядзька пайшоў памог сечкі ўрэзаць, а то няма каму.
— Добра, Міхаіл, скажу.
— Скажэце, што я прасіў.
Міцька тым часам стаяў ля акна, чуў жончыну гаворку з брыгадзірам: быць таго не можа, каб жонка не прывяла брыгадзіра паглядзець на яго, як звычайна. Але Маня пайшла да хлява. Міцька разгублена мацнуў за кішэню, дзе ў яго засталася яшчэ траячка, ухмыльнуўся, узяў у сенцах кажушок і няўпэўнена палез на печ.
1976