Я думаў,
вершы мае відушчыя,
аж пакуль не аслепнуў сам
ад маланкі, самім жа пушчанай,
я гарэў, як бязбожны храм,
сам сабе я ў ім здаўся богам,
адпускаў сам сабе грахі —
грызла ганак, вяла дарога
зноў на д'яблавыя кругі,
ад яго я вяртаўся ў поўсці
і калі цалаваў свой крыж,
ён адбіткам жахлівым помсціў,
бы люстэрка ці д'яблаў віж,
і тагды я складаў малітву,
можа, ў соты свой самасуд,
той малітвай, нібыта брытвай,
сашкрабаў у адчаі бруд,
і ў адчаі я рэзаў вочы,
і жахаўся крыві сваёй,
і жагнаўся — набожна, тройчы, —
і агідны жывёльны лой
з гострай брытвы маёй малітвы,
быццам гной, патыхаў маной.
Я пакінуў свой храм смярдзючы,
азірнуўся на купалы,
а святыя ў маіх анучах
неслі кроў маю на сталы,
а я, голы, як здань, бяскроўны,
у чыесьці ступаў сляды,
перад Богам жывёле роўны,
нёс грахі свае на клады,
і глыбела за мной сцяжына,
і ступала ў мае сляды
маці грэшных усіх — Жанчына
з поўнай чарай жывой вады.
Маё шчасце недзе заблукала...
Цяжка ўспомніць — ноч была ці дзень, —
як мяне самога адшукала,
падышла, ў чало пацалавала.
Бы жанчыну,
я абняў свой цень.
Цяжка ўспомніць — ноч была ці дзень, —
я адчуў самоты асалоду,
хоць за рэчкай — шчасце,
я — ля броду...
Не пайшоў. Спалохаўся за цень.
А самота ў вочы цалавала,
быццам парушынкі з воч вымала,
ды глядзець за рэчку не давала.
Так спазнаў яшчэ адну жанчыну.
Цяжка ўспомніць — дзень быў
альбо ноч, —
цяжка,
бо пазбавіўся я воч.
А сябры, прыгожыя каханкі,
позіркі — пякучыя маланкі,
хто з віном, хто з вершамі,
ішлі,
ды мяне ранейшым не знайшлі...
Я хаваў ад іх сляпыя вочы,
налівалі, і я піў віно,
сам жа, як злачынца,
ўсё адно
я чакаў сваёй самотнай ночы.
Я змярцвеў,
хоць чуў вакол прамовы
пра каханне, адраджэнне, мову,
тосты за Радзіму...
Ўсё адно
за самоту піў сваё віно.
Так спазнаў яшчэ адну Радзіму.
Цяжка ўспомніць — ноч была ці дзень, —
бо здушыла горла, як камень,
мне віно,
і верш мой занямеў.
Прыгажуні падстаўлялі вусны,
я ж у лоб нябожчыц цалаваў,
мне яны шапталі: «Парню грустно?..»
«Хлопцу сумна...» — я перакладаў.
А сябры, нібыта на пахмелле,
пакідалі вершыкі свае,
і, напэўна, кожны думаў:
зелле
ад мае самоты мне дае.
I тагды
я ўзняў сляпыя вочы,
каб яны жахнуліся бяльма,
беглі ад яго
у свет,
упрочкі,
бо ў вярыгах ісціны няма.
I тагды
адбіткі сваіх бельмаў
я убачыў і на іх вачох.
«Парням грустно?..»
«Хлопцам сумна вельмі...» —
я хацеў сказаць, але не змог,
бо чакала за спіной самота
і гарлянку раздзіраў камень,
бы жанчыну,
я абняў свой цень,
і прыпаў да зваблівага роту,
і здушыў сваёй крывёй самоту...
Знікла ноч.
Ізноў вярнуўся дзень!
Срэбны прах, балючы прах на скрылцах,
з ранай у патыліцы зямля,
да людзей баіцца апусціцца,
да людзей баіцца апусціцца,
да людзей баіцца апусціцца
курапацкіх ластавак сям'я.
Прывіды пакут зямных — Ікары,
прытуліўшы да грудзей начніц,
зазіраюць ластаўкам у твары,
зазіраюць ластаўкам у твары,
зазіраюць ластаўкам у твары
цемраю прастрэленых вачніц.
Быццам дзве жабрачыя далоні —
неба і зямля, жыццё і скон,
а над Светам белы чэрап поўні,
а над Светам белы чэрап поўні,
а над Светам белы чэрап поўні
куляй звоніць — ноч гучыць, як звон:
«Ёсць Ікары, ёсць і ў вас сталіца,
там Тыран накрыў для вас сталы!..»
А з нябёсаў голас: «Лепш разбіцца...»
А з нябёсаў голас: «Лепш разбіцца...»
А з нябёсаў голас: «Лепш разбіцца
аб бетон Урадавай скалы!»
Срэбны прах, Купалаў прах на скронях,
б'юць падковы ў чэрап, як у звон,
топчуць цела чалавека-коні,
топчуць цела чалавека-коні,
топчуць цела чалавека-коні,
з куляй у патыліцы — Зянон...
Дайце яму ўрэшце адпачыць
у цяні харугваў ды штандараў,
дайце, дайце сон яму дажыць,
сон — нібы палон у янычараў.
Ён не спаў тры ночы і тры дні
і цяпер, як зоркі, лічыць кроплі:
у пагоні страчанай крыві,
у палоне — вартавога крокі.
Дайце яму ўрэшце адпачыць,
кат яго даўно адпачывае,
дайце, дайце сон яму дажыць,
сон — як рана у грудзёх жывая.
Ён не спаў тры ночы і тры дні,
пад харугвамі яго прыспалі
кулі-кулі, быццам авадні,
знічкі-знічкі ў Марсавым метале.
Ды не Марс — Ён шаломам свяціў.
Меч як знак бяссмерця на далоні.
Ён не спаў тры смерці, тры жыцці...
...І ўваскрэснуў вершнікам Пагоні!
Мой Дняпро тры тысячы гадоў
косці круціць у вірох барвовых,
аж дасюль бруіцца з ранаў кроў
на ягоных смучаных рамёнах,
мрояцца адвечнымі віры
людзям з берагоў і птушкам з неба,
быццам вавілонскія муры
ў плашчаніцах воблачнага зрэб'я.
Нават ноч баіцца зазіраць
у віры —
здаецца, пад карчамі
крывічы прыкутыя ляжаць
да гармат расейскіх ланцугамі,
а на барву змрочнае ракі
узыходзяць чарапы, як поўні,
і на іх, нібы на маякі,
праз вякі
брыдуць з палону коні.
Рэха капытоў майго каня
працінае вір адчаем лютым,
толькі не сустрэну яго я,
ланцугамі да гармат прыкуты.
Ластаўка,
так даўно ты не лётала,
павуціну крылом не ткала,
правым ля Неглюбкі, левым ля Моталя,
з любым, ластаўка, не балявала
так даўно, так даўно, так даўно,
што аж неба з-за слёз не відно.
Ластаўка,
ты ніколі не бачыла,
дык пабачыш, якая смерць...
Снег з Расейшчыны, дождж з Паляччыны —
будзе целу й душы балець,
ластаўка.
...і разышлося неба над студняй
і паглядзеўся ў яе тата
і застаўся ягоны адбітак
на асверы кажан не ўтрымаўся
ці кінуўся ў цёмную студню —
самотны кажан
ссівелы кажан
ускормлены татам з рукі
войкнула маці бы яйка ўпусціла
войкнула неба бы зорку ўпусціла
войкнуў тата — сыночка ўпусціў
ды аднойчы зноў асвер зарыпеў
і ў поўні бы з яйка зорка вылузалася
Толік паглядзі — маці шэпча —
што за птушка на асверы гушкаецца...
Нам мова далася крывёю
ды выпаленымі вачыма,
хавалі яе, як зброю,
насілі, як горб за плячыма.
Сяклі яго гострай шашкай,
да костак нагайкай білі
і царскай і зверху, ласкай,
ды мы яго ўсё ж любілі,
хоць рос ён ад сініх шнараў,
ад позіркаў воч варожых,
ды мы яго, быццам рану,
хавалі — свой скарб заможны.
I скрозь па шляхох-гасцінцах
вялі гарбуноў закутых
у іншую веру ксціцца,
пад Богам чужым і лютым,
а Бог наш — не ідал з воску,
без племені, без радзімы,
а горб наш — прырос да костак,—
ЁН
БОГ НАШ
I БОГ АДЗІНЫ.
Ён не змог, таму й не схлусіў
пра наш век вар'яцкі,
і брыдуць па Беларусі
цэрквы, як жабрачкі,
а наперадзе Сафія —
у грудзёх-варганах
сэрца Маці Боскай гіне
у крывавых ранах,
а нам музыкай здаецца
плач яе хаўтурны,
а ў варганах стогне сэрца,
трубы, быццам струны.
Так брыдуць па Беларусі
за Сафіяй сёстры,
ды лятуць з бязвер'я гусі
на крыж
яе гостры.
Беларусь мая, мая магіла...
I калі вясёлкай над труной
вып'е кроў да кроплі з маіх жылаў,
Беларусь, накрый мяне зямлёй.
Не, счакай, яшчэ аддам я вочы
сваёй здані,
каб мая душа
не зблудзіла на чужыну ўночы,
каб між намі не лягла мяжа.
Беларусь мая, мая магіла,
з бел-чырвона-белага радна
ці кашулю мне на смерць пашыла?
Беларусь мая, мая магіла,
ты ж адна ў мяне, як ёсць адна.
У кніжцы маёй безыменнай,
над вершам маім безназоўным,
на белай як снег паперы
сузор'е ўзышло з трох зорак —
трынаццатым знакам сэрца.
Ды я з той пары самотны,
начамі сачу за небам —
у пыле нямых сузор'яў
там з лукам Стралец блукае.
дзедавы жорны чорны —
матчын парог-абярог
вырасці з маіх ног
стаміўся я ад дарог
Пан Бог іх прайсці не змог
хоць кажуць душу ўбярог
ды крыжам ля Менску злёг
я
яшчэ
не попел
і не прысак
пакахай мяне
такім як ёсць —
ў боскіх іскрах
і ў шампанскіх пырсках
Ягамосць!
чорныя
чорныя
як з каміноў
сумныя сумныя
як з таго свету
сорак гадоў — без'языкіх званоў —
стогнам вярнулі натхненне паэту
Распаўзліся маланкі па лесе нябёсным
быццам ніткі чырвоныя з матчыных кроснаў
а зямныя вужы паўзлязалі на дрэвы высока
сёння свята прылёту апошняга іхняга Цмока
і заціхлі вятрыскі ў вузлы завязаліся —
Цмок загінуў. Вужы з вершалінаў на дол пакідаліся.
Мы—чарада самотных птахаў,
над намі зорныя крыжы,
за намі вісельні ды плахі
ды ўслед шпурнутыя глыжы,
за намі веды валунамі
грымяць этапамі бацькоў,
няма жывой душы за намі,
нат з плах залевы змылі кроў.
Чырвоны Зніч над Белай Вежай.
Гудзе ў здагадках стольны Менск,
а мы ў нябёсах крэслім межы —
вяртаем Вільню, Пскоў, Смаленск...
Мы — чарада самотных птахаў
у атачэнні груганоў,
Дняпро нясе ад Маці-Плахі
ў чужое мора нашу кроў.
Як той сабака,
я шукаю схову —
сканаць у ім,
каб шкельцы гострых слёз
спаўзлі з вачніц,
нібы з асвіных гнёзд,
на вусны
і з крывёй збудзілі мову.
Няхай, хоць перад смерцю,
я пачую —
што
кроў мая раскажа пра мяне?..
Ды гэтай ноччу смерць хай абміне,
і, бы ў труне, я ў схове заначую,
як той сабака...
Я пагібель чую.
Хто з пяром, хто з паходняй, хто з посахам
свет знайшоў,
а я — з гострым нажом,
о сівая мая, о боская,
згвалтаваная, мая босая,
мая голая пад дажджом.
А ты думала, а ты й думай так,
што твой родны сын не зладзей,
таму й носіць нож, бо рабіць мастак
скрыпкі знатныя для людзей.
О сівая мая, о боская,
хаця сэрца сніць гостры нож,
ад цябе адной не адрокся я —
у нагох тваіх — медны грош,
але прыйдзе ноч дужа зорная,
тваёй спраўджанай слязой,
а мая душа будзе чорная,
небяспечная, як лязо.
Яе ўгледзіш ты,
я цябе прашу,
я па-воўчаму буду выць:
не ідзі ўначы па маю душу,
бо тагды і мне больш не жыць.
Яго вершы крывіцкія руны
прадказалі, і, быццам вякі,
з паўнаводнай прадоннай ракі
выплываюць паэты ў трунах,
а ў галовах скрозь чорныя дошкі,
церні німбамі зараслі —
значыць, Бог не пайшоў упрочкі
з Белай
крэўнай
яго Русі.
Бог жыве!
Адраджэння прагнуць,
хто пакінуў заўчасна свет,
ад пакутаў нябёсы смягнуць —
гэта знак, што ідзе Паэт.
I свіцяцца скрозь цемру руны,
Ён ідзе,
пакуль вы спіцё,
і на спадчынных гуслях струны
чуюць сэрца Яго біццё.
Лёс шляхі выбірае,
беражэ ці карае
і на ростанях вабіць,
асабліва жанчын,
якой хочацца пекла?
Кожнай хочацца раю,
і жанчыны, як пчолы,
ляцяць на язмін,
а язмін адцвітае,
і чарнеюць галіны,
і цяжарныя мараць
аб плоці жывой,
не да плода — да камня
прырасла пупавіна,
дух хаваецца ў целе,
як вечны ізгой.
У вайну ў партызанскі год
пад крысом шыняля армейскага
бацька з лесу прынёс дзікі мёд,
ледзь уцёк ад мядзведзя расейскага.
З таго часу, як лесам іду,
дык пільнуюся вока зладзейскага,
скурай чую бяду, як ваду,
за спіною — мядзведзя расейскага.
Дасюль пахне яму дзікі мёд.
Годзь арэшнікі нашыя лушчыць!
Адкапаю пайду кулямёт,
каб хадзіць смела ў бацькавай пушчы.
А я помню, як мяне хрысцілі,
як па снезе санкі галасілі,
як папа у госці запрасілі,
пілі-елі, потым елі-пілі,
пра мяне прыгожа гаманілі,
хроснага і хросную спаілі,
адхадную бацюшку налілі,
пад дубовай лавай крыж згубілі,
ні мяне, ні крыжа не знайшлі
і шукаць у белы свет пайшлі.
Бацюшка ў царкве,
а маці ў полі,
тата на Дняпры голас сарваў,
а я ў роднай хаце ціха долі
з крыжам, быццам з цацкаю, гуляў.
Загубіла мне паэзія жыццё —
палюбіла!
За распусту ды за хмель
моцна біла.
Калі б іншага жана
катавала,
дык, зладзейка, сваю б смерць
прычакала.
Я ж яе, маю жану дарагую,
так люблю,
што па жыцці
ўсё дарую.
Бо не толькі батагом...
мая Міла,
а й за вернасць —
мне чалом яна біла.
Толькі што гэта кажу
ўсё ў мінулым?
Як жыццё, люблю цябе,
як загулы,
што аж брыдка ад любові
гэтай,
і табою, і віном
сагрэтай.
Цнатлівы князь Беларушчыны
па боскай міласці з нябёс —
князь! — з раю ў пекла быў адпушчаны,
які там князь? — жабрак апушчаны,
з'явіўся з раю...
Вянок прынёс —
з валошак сініх —
на магілу
самазабойцы,
гэта ж грэх —
збіраць па крошках жыцця сілу
і... раскалоць, нібы гарэх.
I Ён быў князь, яго хавалі
галодным. Хоць бы хто паклаў
скарынку хлеба. Не паклалі
у дамавіну. Закапалі,
а ты вянок яму паклаў.
Нібы ў ладдзе, — у дамавіне
твой любы Палуян паплыў,
па моры-акіяне сінім
павандраваў — такім і быў.
Туга на сэрцы. Будзе восень.
Валошкі ў жыце ўсё зырчэй.
Зярняты падаюць з калосся,
а слёзы крапаюць з вачэй.
Заплакаў князь, жабрак заплакаў.
Не плач. Бяздзетны і Хрыстос.
Паэзія — сам выбраў — плаха,
а ката з мечам выбраў лёс.
Спяшай! Пакуль твой кат на пласе
пляце удаўку з васількоў.
Паэзія цябе не адраклася.
Ёсць час!
Гарлянкай з ёю хлыне твая кроў,
Цнатлівы Князь Прыўкраснай Беларусі.
……………………………………
Ужо вятры лагодней сталі дзьмуць.
Вясна на носе. З цёплай Ялты гусі
твой светлы дух на крыллях прынясуць.
Ахвярую Анатолю Вярцінскаму
Тры мазалі ў мяне. Бог тройцу любіць:
на языку, на сэрцы, на руцэ.
Было: тапіўся ў моры і ў рацэ,
але, відаць, язык мяне загубіць.
Віры ў рацэ, а ў моры топяць хвалі —
салёная ці прэсная вада...
Віры і хвалі смелых пакахалі.
Навошта ім паэтава нуда...
Язык — мой вораг. Мову любіць моцна,
аб гальку гукаў, слоў
нацёр мазоль.
«Ціпун табе...» —
матуліна прароцтва —
за песні пра бяду, жуду, пра боль.
Як паміж морам і ракой на шчасце,
паміж двух Анатоляў, мама, сядзь.
Вялікі дзякуй,
што вучыла нас не ўкрасці,
па радасці чужой не сумаваць.
Што да бяды, жуды, нуды,
дык — гэта ў вершах.
Хаця... ў паэзіі у кожнага свой слуп.
Я ўсім кажу, што я паэт найпершы,
калі ж папраўдзе: першы жыццялюб!
Закалышы дзіця маімі вершамі,
самымі апошнімі і самымі першымі,
але самымі добрымі і самымі лепшымі,
закалышы дзіця маімі вершамі.
Паэт — боская птушка,
яго нельга чапаць,
трэба Хрыста чакаць,
трэба Хрысту ногі цалаваць,
вачыма неба араць,
з любай, як з маці, спаць,
калі слёзы ёсць —
жабраку даць, —
вось якая паэт боская птушка,
як пад галавой нябожчыка падушка,
вось якая паэт птушка боская,
як свечка, як з воску я.
Я? я, я, я! —
боская птушка,
мяне нельга чапаць,
мне трэба Хрыста чакаць,
Хрысту ногі цалаваць,
вачыма неба араць,
з маці, як з любай, спаць,
калі слёзы ёсць — жабраку даць,
вось якая паэт боская птушка,
як пад галавой нябожчыка падушка,
вось якая паэт птушка боская,
як свечка, як з воску я.
Я? я, я, я!
Мая хата без сяброў — не хата,
хоць ты вый ці з вуснаў пусці кроў,
мо паэзія ў самоце вінавата,
што мяне раўнуе да сяброў?
А хоць з птушкай памаўчаць
бяссоннай,
ды хоць старац да мяне б забрыў,
не хапае вашых галасоў мне,
вашых рук і вашых воч, сябры.
Мая хата — гэта ваша хата,
асвяцілі мы яе слязьмі,
бо паэзія у гэтым вінавата,
так што ні пры чым зялёны змій.
Вось віно, няхай стаіць, хоць скісне,
дакрануся да яго тагды,
калі рак на Лысай гары свісне,
няхай кісне, мне такой бяды.
Дзе ж вы, мае родныя паэты?
Дзе ж вы, мае гора-чытачы?
Хоць ты свае бедныя санеты
нямым зоркам у вакно крычы.
Не баюся я смерці,
бо хачу вельмі жыць,
няма сілы памерці,
няма моцы зграшыць.
Ёсць любоў — маё цела,
ёсць каханне — душа,
яна ў рай паляцела,
я яе не змушаў.
Мілы Божа, каханы,
як пражыць без пакут?
Не хачу смерці мамы,
з кім тагды буду тут?
З тваім, Божа, каханнем?
Без жанчыны? З табой?
З беларускім паданнем?
З хлебам? З соллю? З вадой?
Бачыш сам: пусты ложак.
Надакучыла мне
спаць з Табой, любы Божа.
У мане, у віне.
Цалаваць Твае раны,
цалаваць Тваю плоць,
быць паэтам абраным,
жвір у вершах малоць.
Быць мужчынам абраным,
скажы, суджана мне?
Ці на ложку каляным
жыццё марна міне?
Даруй, любы мой Божа,
што вярэджу душу,
што абраў бездарожжа,
як грашу, так пішу.
А папраўдзе: як дзеці,
мае вершы растуць,
няма сілы памерці,
бо яны не даюць,
таму нам не каляны
ложак шлюбны — як пух!
Мой Мужчына каханы,
Айцец, Сын, Святы Дух!
Калі люблю — я веру і мане,
сказаць па праўдзе:я займаўся сам падманам.
Маё каханне ўжо не радуе мяне,
нарэшце я хачу таксама быць каханым,
бо засталося дзевяць вершаў мне пражыць
у анталогіі тутэйшых любадзеяў,
каб ведаў: калі сэрца затрымціць,
хто побач, для чаго і дзе я,
няўжо таксама ў небе ёсць жыццё,
каханне ёсць, світанкі і прадвесні?
Мо не дажыў да ісціны? Асцём —
жыццё на небе ў горле маёй песні.
Калі люблю — я веру і мане:
ёсць на нябёсах песні і прадвесні!
Няхай анёл крылом мяне кране,
калі выносіць будуць з гэтых весніц.
А хто не верыць, ведайце: Багрым
пачаў з кажана, скончыў жаўрукамі.
Мы нават і ў нябёсах не згарым,
Птушыны Шлях намацаем нагамі!
Паэтам можаш ты не быць,
а беларусам абавязаны,
расейцаў можаш не любіць,
а можаш быць у іх за блазана.
Калі ж паэтам хочаш быць,
у скронь пацалаваным
духам,
дык, Божа, збаў цябе
забыць,
чыя ў вачах Купалы скруха.
На твары шчацінне, як пожня жытнёвая,
вочы — праталіны мутнай вады...
— Мілы сынок мой, пачні жыццё новае,
грэх блазнаваць у Хрыстовы гады.
— Мама, я рады б —як пчолы на ліпень,
музы лятуць на хмяльнога мяне.
Жыць без паэзіі? Гэта ж пагібель!
Жыць без віна? Гэта ж смерць удвайне.
Хто ж вінаваты, што аж з нараджэння
з мёдам смакчу я з цябе малако?
Ведаю, сохне паціху карэнне,
хоць і жывеш пад Вялікай Ракой.
Ну і няхай музам колкая пожня,
горкія вусны мае, дык няхай.
Мама, такога народзіць не кожная,
мама,
не перажывай!
Ахвярую Ганне Канапельцы
Ёсць дзіцятка, прыйдзе ў хату, скажа:
Толік...
і так гляне — на сон можна не чытаць
Беларускі Праваслаўны Малітоўнік —
у нябесным царстве так не спяць!
Слава Табе, слава Табе, Божа!
За Твой райскі сон дзень пражыву
плённа, мірна, весела, прыгожа —
што пасею, тое і пажну!
Ёсць каханка, прыйдзе ў хату, скажа:
Толік,
мо табе не трэба? Падары
Беларускі Праваслаўны Малітоўнік,
бессань мяне мучыць на зары.
Падару сяброўцы Малітоўнік,
яна пойдзе, ночка стане зноў
колкаю і мулкай, як цярноўнік,
боскаю малітвай за любоў.
Слава Табе, слава Табе, Божа!
За бяссонне райскае Тваё
пражыву і гэты дзень прыгожа,
як ніхто і ў ніякіх краёх.
Памрэш сыты ці галодны,
а якая розніца.
Попел цёплы. Прах халодны —
што з яго народзіцца?
Але я вось нарадзіўся,
маці кажа: з прысаку.
Быццам Бог перахрысціўся
за зямную іскарку.
Дзякуй маці!
Дзякуй Бога!
Дзякуй, свет дзівосны!
Дзякуй, хросная — дарога!
Дзякуй, посах — хросны!
Р.Б., Л.Г.
Не існуе распусных кветак,
магу паклясціся чалом.
Люблю падвыпітых паэтак,
яны, бы ў ложку — за сталом.
Віно сам Бог ім з вуснаў дорыць,
з нябёсаў цудны гэты свет!
А Вас нішчымным вершам морыць,
бо без віна — Вы не паэт.
Ахвярую Галіне Булыцы і Паўлу Гірныку
Мы не будзем дзяліць мяжы,
і таму хай слупы памежныя
нас ахоўваюць, як крыжы
косці тленныя, душы грэшныя.
Мы не будзем дажджы дзяліць
і масты залатых вясёлак,
бо смяротнаму не перажыць
нават самы кароткі золак.
Мы не будзем дзяліць туман,
нам з яго па адным не выйсці.
Пясняр, Лірнік, Кабзар, Баян —
пупавіны не перагрызці.
Мы не будзем дзяліць палын,
і за долю, як за дзяўчыну,
нам не трэба чужы калым
і жаніх з касымі вачыма.
Мы не будзем дзяліць любоў,
калі ж будзем, дык толькі гора,
яно здарыцца можа, бо
вакол нас і садом, і гамора.
Надта хочацца ў вырай.
Мая белая лебедзь,
а ці хочаце Вы ў рай?
Мне хацелася б ведаць,
мне хацелася б ведаць,
мне хацелася б верыць,
што Вы хочаце ў вырай,
мая мілая лебедзь.
Хутка восеньскі вецер
прынясе павуціну,
сумны восеньскі вечар
прыйдзе ў Вашу хаціну,
а пад раніцу шэрань —
і не ўбачыць прасвету,
у нябёсах у шэрых
я растану без следу.
Надта хочацца ў вырай,
мая сумная лебедзь,
ляцім! З мірам, як з лірай,
чарада нас прывеціць,
чарада нас прывеціць,
чарада нас прыкмеціць,
мая белая лебедзь,
мая мілая лебедзь.
1
Мне на сэрцы золатам вышывалі краты1,
кроў балюча крапала на маю душу
з голкі дыяментавай аж у тры караты —
вось якое дзіва я ў грудзях нашу.
А бывае, падаю з усяго размаху,
дык на сэрцы золатам шэсць крыжоў звіняць
аб зямельку родную, быццам меч аб плаху, —
ні віном, ні лекамі боль той не суняць.
Дзе ўпаду, каб ведаў я, дык падклаў падушку б,
але ж вочы-зоркі сочаць, на бяду,
мабыць, цяжар кратаў датуль насіць мушу,
пакуль ў магілу-матку не ўпаду.
Мне на сэрцы золатам лёс мой вышывалі,
нітак не хапіла на апошні прэнт,
а калі паўмёртвага мяне пакідалі,
уваткнулі ў сэрца голку-дыямент.
Можа, каму трэба залатая нітка,
голка з дыяменту, я вас папрашу,
калі вам няцяжка, калі вам нябрыдка, —
выратуйце сэрца, вызвальце душу!
Гэта ж вельмі проста: нітку — у клубочак,
голку — у скарбонку, што ў крыві — дарма,
без віны ды боязі спіце сабе ўночы,
ну а вашым ворагам сніцца хай турма.
З матамі, вар'ятамі,
з сабакамі іклатымі,
ды пад аўтаматамі
з залатымі кратамі
будзе
хай
яна!
1 Радок з верша А.Філіповіча.
2
О, каб сэрца жураўлінае1
вашым ворагам даў Бог,
немаўлячае, нявіннае,
каб ад бедаў іх бярог!
Я прагледзеў бы ўсе вочы,
я б сачыў Птушыны Шлях,
ў кожнай зорцы-патарочы
пазнаваў бы жураўля,
маё б сэрца разам білася
з жураўліным праз сто слот,
сто разоў крывёй аблілася б,
каб адолець сто нягод,
наказаў бы братам, сёстрам:
як, знясілены, засну,
вырай каб вялі
па вёрстах
на маю вясну-красну,
па дыханні майго сэрца,
па сцяжынках маіх слёз
з воч, адтаялых азерцаў,
поўных раем да нябёс,
наказаў бы бацьку, маці:
вунь сыходзіць снег з палёў,
каб прыбралі чыста ў хаце,
як пачуюць жураўлёў,
наказаў бы любай жонцы:
як, знясілены, спачну,
каб па жураўліным сонцы
навучыла жыць дачку,
каб па жураўлінай поўні
навучыла сына жыць,
каб дамоў дарогу помніў,
праз клады яна ляжыць,
на кладах магіла таты,
ён калісьці напісаў
верш пра залатыя краты —
на касца найшла каса.
Шануй сэрца жураўлінае,
ідзі босы, як ты ёсць,
чыстай паднябеснай глінаю,
і даруе Ягамосць.
О, каб сэрца жураўлінае...
1 Радок з верша А.Купрэева.
Нябожу Сысу Уладзіміру
Калі краты распілаваць,
атрымаецца шэсць крыжоў.
Калі шэсць начэй не спаць,
а бадзяцца адно з нажом,
рукі выберуць крыж — не нож,
і таму не паўтары
святатацтваў маіх, нябож,
каб не каяцца на алтары,
а цяпер ты яшчэ дзіця,
і, як ластаўчына гняздо,
на куту астые куцця —
да дзядоў я ўжо не яздок,
шэсць крыжоў на грудзях звіняць,
як вярыгі ці кайданы, —
лепей краты не пілаваць,
прыраслі да вантроб яны.
Пан Бог злосны, тапоршчыць вусы,
штось няладнае ў яго панстве:
ах, нябесныя каласы
долу хіляцца, бы ў паганстве,
а ў самога у барадзе —
не заснуць, так свярбяць зярняты
(дзень іх росціць, а ноч крадзе),
не Пан Бог, а мужык заўзяты.
Ах, рунее як барада!
Во, каб бачыў люд паспаліты!
Што за луг там, за гавяда!
Як звініць залатое жыта!
Там сядзіць на мяжы Пастух,
рыскі рэжа на пугавішчы,
выдае у ім кожны рух
дзеда Пастыра з пінскай Лышчы.
Але смешна так — дзед пасе
адным вокам сваіх рагатак,
а другім, у слязе-расе,
Пана Бога нябесны статак.
Так цікуюць адзін за адным,
адзін, з неба, другі, з зямелькі
і па буднях і па выхадных,
Пан Бог з жыта, а дзед з канапелькі.
«Да другога прышэсця ёсць
зіма, лета, вясна і восень,
паміраць неахвота штось,
а як прывіднае там калоссе?» —
сам сабе кажа мудра дзед,
яму думаць так ёсць прычына,
бо ў ягонае барадзе
зімаваць будзе рой пчаліны.
Калі краты распілаваць
за спакутаваную душу,
слёзы плачу я ў восень новую,
сумна плачу, не галашу.
У раю ў мяне ёсць сяброўка,
дык і ёй там жыццё не мёд,
па Радзіме баліць галоўка,
бо ў раю тым чужы народ.
Ёсць і ў пекле ў мяне сяброўка,
яна ў пекла сама пайшла —
праз вакно.
Ні слязы, ні слоўка,
што жадала, мо там знайшла?
А ў нас, родныя, восень новая.
Зацяжарала на любоў
наша Раечка Баравіковая,
можа, Бог дасць Купалу зноў.
Дзякуй, Алесь, што ты ёсць.
Як іду, дык вянец мае скроні
балюча шкрабе,
а душа ўся ў балячках,
бы вопратка сейбіта ў зернях.
Я памру, землякі, а легенду
пакіньце сабе,
а дакучлівых вошай шукайце
ў пакінутых цернях.
Ёсць прыгожыя словы.
Прыгожых паэтаў няма,
ды вы іх беражыце, як маці
апошняга сына,
але, зрэшты, што зробіш,
я ведаю — будзе вайна,
як адзін з вас сказаў пра жыццё:
усё гліна!
Па ёй птушка прайшла і закрэсліла
руны крылом,
пэўна, нехта шчаслівы з пацехі
параніў анёлка.
Ёсць паэтка у вас,
яе рукі зрасліся з кайлом,
о, як праўду яна вышывала
танюткаю голкай!
Ёсць агідныя словы.
Агідных паэтаў няма.
I таму, як памру, — закапайце
ў палескую гліну,
жыць хачу, землякі, і легенду
аддам задарма,
а за тое, што жыў, —
пасадзіце ў нагах арабіну.
Жыццё — камень на баране,
цягну і нешта сею,
а лёс папругай б'е мяне,
я ў полі і згібею.
Мой сын загінуў на вайне,
цягну і скруху сею,
ён згінуў па маёй віне.
Я ж ваяваць не ўмею —
адправіў сына за сябе
апошнім шляхам зрэбным,
а сам застаўся на сяўбе.
Каму мой хлеб патрэбны?
Яго ні людзі не ядуць,
ні коням на патраву,
за сына ўсё мяне клянуць,
што на вайну адправіў.
Жана ёсць. Музаю завуць,
з вайны нямая ходзіць,
і толькі тыя са мной п'юць,
хто сына не народзіць,
бо, кажуць, будзе зноў вайна,
таму сыны навошта,
маўляў, у Сціксе сатана
даўно сцягі палошча.
А Муза змрочная маўчыць,
а салаўі галосяць,
а пад паэта закасіць —
лягчэй чым сена косяць.
Мой сын не згінуў на вайне,
шчаслівы той, хто шчыры:
хай Беларусь вайна міне.
За вас!
За сына!
З мірам!