У некаторым царстве, у некаторым гасударстве, а іменна ў том, у якім мы цяпер жывём, жылі-былі два браты: голас у голас, волас у волас, так што цяжка было адрозніць іх. Бацька іх памёр.Рашыў тут старэйшы брат, што нечага яму рабіць дома, і пачаў збірацца ў пуць-дарогу.
Пайшлі браты на ярмалак купіць коней. Сустрэлі прадаўца.
Старэйшы брат і кажа:
— Гаспадар, калі выдзержыць мяне твой конь, то я плачу табе пяцьсот рублей, а не — то ты мне плаціш тысячу і каня аддаеш.
Стаў ён садзіцца на каня, паклаў на яго руку — упаў конь на ногі. Выйграў старэйшы сын каня і тысячу рублей удабавак.
Прыходзяць сыны дамоў, маці пытае іх:
— Дзе вы каня ўзялі?
— Мы выйгралі яго і тысячу рублей у купца.
Доўга лаяла іх матка:
— Машэннікі вы, зладзеі, бацька памёр, дык вы красці пайшлі!
Многа дзён прайшло з таго часу. Аднойчы збіраюцца браты зноў на ярмалак. Назаўтра ўсталі рана, пайшлі туды і знайшлі коней.
Старэйшы брат і кажа купцу:
— Гаспадар, калі выдзержыць мяне твой конь, я дам табе пяцьсот рублей, а не — ты мне аддаеш тысячу рублей і каня свайго.
Стаў ён садзіцца на каня — не вытрымаў конь, упаў на ногі. А конь быў добры, увесь гарыць. Узялі браты каня, тысячу рублей наверх і паехалі дамоў. Прыехалі яны дамоў, паставілі каня ў хляве, а ён увесь гарыць.
Прачнулася матка, глядзіць, як быццам пажар на дварэ. Яна крычыць:
— Людзі! Ратуйце!
— Дык гэта ж конь, мама! Мы выйгралі яго ў купцоў.
— Машэннікі вы, зладзеі, бацька памёр, дык вы красці пайшлі!
Вось адпраўляецца старэйшы брат у пуць-дарогу. Развітаўся з маткаю, з малодшым братам, дае яму платочак і карты і кажа:
— Калі карты будуць тасавацца, знай, што я жывы, калі на платочку з’явіцца кроў, лічы мяне мёртвым.
І пусціўся брат у пуць-дарогу. Скора казка кажацца, ды не скора дзела дзелаецца. Ішоў ён, ішоў ні доўга, ні мала, дзень, два, тры, паўгода, а можа і больш. Падыходзіць к лесу — на ўскраіне яго стаіць хатка на курыных ножках. Звяртаецца ён да хаткі:
— Хатка, хатка, стань ка мне перадам, к лесу задам!
Хатка перавярнулася. Выходзіць з хаткі бабка і пытае:
— Што табе трэба, добры маладзец?
— Бабка, шукаю каня,— адказвае ён.
— Будзеш ісці, конюх падгоніць да вадапою коней, выбірай лепшага, ударыш яму па храпе і пад нагу і садзіся.
Так ён і зрабіў. Падыходзіць да вадапою, а тут конюх гоніць коней паіць. Падбег да маладца самы лепшы конь. Вядома ж, моцныя коні і людзей моцных любяць. Узяў ён каня за храпу, ударыў пад нагу, сеў на яго і паімчаўся, толькі пыл закурэў. Праехаў царства, праехаў другое і бачыць каля дарогі хатку на курыных ножках. Звярнуўся маладзец да яе:
— Хатка, хатка, стань ка мне перадам, к лесу задамі
Хатка перавярнулася.
Выходзіць з хаткі бабка і кажа:
— Эй ты, слаўны багатыр, добры маладзец, куды цябе бог нясе?
— Еду ў белы свет.
— Глядзі,— кажа бабка,— тут будзе везці вадавоз дачку цара змею на паед.
— Добра,— кажа маладзец,— я з ім спраўлюся.
І паімчаўся ён далей, прама ў палац цара. А ў цара было тры дачкі. Адна з дачок і кажа:
— Чым змея любіць, лепей утапіцца.
А другая кажа:
— Я лепш задаўлюся.
А трэцяя кажа:
— Ён маім мужам будзе.
Прачнуўся маладзец, паснедаў, развітаўся і паімчаўся туды, дзе будзе царскую дачку вадавоз везці на паед змею.
А малодшы брат глядзіць дома ў платочак — платочак белы, карты тасуюцца. Значыць, брат жывы дзесьці.
Вось пад’язджае старэйшы брат да гары, дзе вадавоз дачку царскую везці павінен. Пад’язджае да гары і бачыць: вадавоз дачку вязе, а насустрач, з-пад гары, змей трохгаловы едзе.
— Го-го-го! Я думаў, цар адну дачку дасць, ажно яшчэ вадавоза і багатыра мне на паед удабавак прыслаў!
— Не, нячыстая сіла, падавішся! — кажа багатыр.
— Ну што ж, будзем біцца ці мірыцца? — спытаў змей.
— Біцца,— кажа багатыр.
— Дзьмі ток! — прыказаў змей.
— Не, дзьмі ты, у цябе тры галавы. Мне і на ламаччы добра будзе.
І пачалі яны біцца. Доўга біліся ці мала — невядома, але ссек багатыр змею адну за другой тры галавы. Затым адсек палец змея і кінуў у кішэню. А вадавозу кажа:
— Едзь дадому. Скажы, што я выратаваў царэўну ад смерці.
Паглядзеў на платочак і карты малодшы брат дома і бачыць: платочак белы, карты тасуюцца. Значыць, брат дзесьці жывы.
На другую раніцу цар пасылае змею на паед сярэднюю дачку. Старэйшы брат ідзе зноў пад гару біцца са змеем.
Вось едзе вадавоз з другой дачкой цара. Выходзіць насустрач ім шасцігаловы змей і крычыць:
— Го-го-го! Я думаў, цар мне адну дачку на паед дасць, а ён вадавоза і багатыра ўдабавак прыслаў.
— Не, нячыстая сіла, падавішся! — кажа багатыр.
— Ну, дык што, будзем біцца ці мірыцца?
— Біцца!
— Дзьмі ток!— кажа змей.
— Ты дзьмі ток. Мне і на ламаччы добра будзе.
Дунуў шасцігаловы змей — адразу чыста стала навокал. Пачалі яны біцца. Ударыў адзін раз багатыр — ссек адну галаву змея. Ударыў змей — загнаў багатыра ў зямлю па пяты. Ударыў другі раз багатыр — ссек другую галаву змея. А змей ударыў, дык і загнаў багатыра ледзь не па калена ў зямлю. Ударыў багатыр трэці раз — ссек трэцюю галаву змея. Змей усё слабеў і слабеў, а багатыру сама зямля-маці сілы прыбаўляла. Забіў багатыр і гэтага змея, адсек яго палец, паклаў у кішэню. А вадавозу і царавай дачцы кажа:
— Едзьце дамоў і скажыце, што я вас выратаваў.
Паглядзеў малодшы брат на платочак і карты: платочак белы, карты тасуюцца. Значыць, брат яшчэ жывы дзесьці.
На трэцюю ноч шле цар сваю меншую дачку на паед змею. А багатыр стаў пад гарой і чакае. Выходзіць насустрач змей і крычыць:
— Го-го-го! Я думаў, цар мне адну дачку на паед дасць, а ён вадавоза і багатыра ўдабавак прыслаў.
— Не, нячыстая сіла, падавішся! — кажа багатыр.
— Ну, дык што? Будзем біцца ці мірыцца?
— Біцца!
А змей гэты быў сільны, з дзевяццю галовамі — самы сільны з усіх сваіх братоў.
І пачалі яны біцца. Доўга біліся. Збіў маладзец змею восем галоў, засталася дзевятая. Ахапіў змей воласам гэтай галавы шыю багатыра і хацеў задушыць. А царэўна стаіць і заліваецца горкімі слязамі.
— Ратуй мяне, царэўна,— просіць багатыр,— бяры нож і пераразай змею волас.
Выняла яна нож, перарэзала змею волас. Змей зароў і ўпаў мёртвы. Адсек багатыр палец змеяў, паклаў у кішэню, а вадавоза з царэўнай адправіў дамоў:
— Скажаце цару, што я вас вызваліў.
А сам пайшоў нанач. Вось пераначаваў ён, устаў уранні, глядзіць, аж старэйшая змяя-матка збірае косці свайго сына.
Падыходзіць багатыр да змяі, а яна так дыхнула, што ён упаў у агняны калодзеж.
Паглядзеў малодшы брат на платочак — з яго кроў цячэ, а карты не тасуюцца. Бяда са старэйшым братам, значыцца. Загінуў ён недзе ў дарозе.
Сабраўся малодшы брат у пуць-дарогу, прасціўся з адзінай маткаю і паехаў у свет белы шукаць брата. Скора казка сказваецца, ды не скора дзела дзелаецца. Паімчаўся малодшы брат-багатыр у белы свет. Ехаў ён, ехаў, аж бачыць, хатка на курыных ножках на ўскраіне лесу стаіць. Пад’язджае да гэтай хаткі і кажа:
— Хатка, хатка, стань ка мне перадам, к лесу задам!
Хатка павярнулася. Выходзіць з яе старушка:
— Што табе трэба, добры маладзец, слаўны багатыр?
— Бабка, я брата свайго шукаю...
— Яго ж змяя забіла. Глядзі, сынок, як паедзеш, будзе на тваёй дарозе старая змяя-маці збіраць косці свайго сына. Дык ты не кажы ёй нічога, а хапай за плечы і кідай у агняны калодзеж. Пакліча яна ворана. Воран прыляціць, дастане косці твайго брата, кіне ў жывучы калодзеж — ажывіць.
Пагаварыў багатыр са старушкай і пусціўся далей у белы свет. Ехаў ён, ехаў. Скора казка сказваецца, ды не скора дзела дзелаецца. Вось прыязджае да цара ў палац і лажыцца спаць. Тут царэўна кладзе на яго руку. І кажа ёй малодшы брат:
— Хто пакладзе на мяне руку — рука прэч, хто нагу — нага прэч.
Заплакала царэўна горкімі слязамі; не ведала яна, што гэта малодшы брат, бо браты вельмі былі падобны адзін на аднаго: волас у волас, голас у голас. Цяжка царэўне на сэрцы стала, што ён так сказаў.
Раніцой развітаўся малодшы брат і пусціўся далей у свет белы. Ехаў ён, ехаў, бачыць — змяя старая збірае косці сына. Схапіў ён змяю і хацеў кінуць у агняны калодзеж. І сказала старая змяя:
— Добры маладзец, не губі ты мяне. Я ажыўлю твайго брата.
Паклікала яна ворана. Прыляцеў чорны воран, дастаў косці старэйшага брата з агнянага калодзежа, апусціў у жывую ваду — ажывіў яго.
Вылез з калодзежа старэйшы брат, уздыхнуў і кажа:
— Ох, і заснуў жа я, братка.
А тым часам малодшы брат узяў змяю-маці, кінуў яе ў агняны калодзеж — яна і згарэла.
Свіснуў малодшы брат коням багатырскім голасам. Пачулі яны, прыскакалі на яго свіст. Уселіся браты на сваіх добрых коней і паімчаліся ў палац да цара. Тут пусцілі яны коней, пераадзеліся ў жабрацкую адзежу, заходзяць у царскі палац. А ў цара якраз гуляюць вяселле — тры вадавозы жэняцца на царскіх дочках. П’юць вадавозы ды хваляцца.
Першы кажа:
— Я выратаваў адну дачку цара.
Другі кажа:
— Я выратаваў другую дачку цара.
Трэці кажа:
— Я выратаваў трэцюю дачку цара.
А старэйшы багатыр і гаворыць:
— Ваша вялікасць гасудар, вось вам тыя пальцы, што я паадсякаў у змеяў.
Пазнала малодшая царская дачка старэйшага брата, падышла к цару і кажа:
— Праўда, тата, гэта ён выратаваў мяне. Ён мой муж.
А вадавозаў цар загадаў пакараць. Прывязалі іх к хвастам коней і пусцілі ў чыстае поле.
І пачаўся ў царскім палацы пір на ўвесь мір. І я там быў, мёд-віно піў, па барадзе цякло, а ў рот не папала.