Жыў сабе дзед да баба. Жылі яны пры бальшой беднасці. Калі выпрасяць у каго зярнят, змелюць ды папалам з попелам спякуць прасначок — аб тым і жылі. Вот раз пайшоў дзед у поле, узяў з сабой сваю шаўлюгу і пянькі ўзяў. Паехаў і стаў араць. Араў, араў, захацеў ён есці. Тады ён выпраг сваю шаўлюгу, пусціў шаўлюгу на луг, а сам сеў на ўзмежку і стаў з пянькі вяроўкі віць. Віў, віў, ажны прыносіць баба яму прасначок. Палажыў дзед кала сябе прасначок, стаў канчаць вяроўку, ажны выскакуець чорт і схапіў прасначок. Дзед зір — няма прасначка! Палядзіць — аж чорт пабег у балота. Дзед за ім.
Увайшоў ён у палацы ў красівыя, ажны там дужа многа чарцей. Прыйшоў дзед к старшаму чорту і спрашыець:
— Дзе мой прасначок?
А ён кажаць:
— Шукай у маладых чарцянкоў, бо стары гэтым занімацца не будзець!
Дзед кажаць:
— Разявайце раты!
Як разінулі, ён і ўвідзеў свой прасначок у чарцянка ў роце.
— Во,— кажаць,— мой прасначок!
Тады старшы чорт гаворыць таму чарцянку:
— Нашто ты гэта здзелаў? Яны й так бедны! Вазьмі, дзед, яго служыць к сабе, хай адслужыць!
— Куды я яго буду браць? Што ён будзець у мяне дзелаць, мне самому ес[ц]ь нечага!
Ну, але-тку ўзяў — добра, думаець, дроў у лес з'ездзіць!
Прывёў яго дамоў. Дасталі яны сабе жменьку жыта. Ён кажаць:
— Давайце мне малоць!
— А не, мы самі змелем, нам самім нечага дзелаць!
— Не, давайце!
Аддалі яму малоць. Ён малоў, малоў, ужо і хлеб замясілі, а ўсё поўны жорны мукі. Сталі яны яе ў засек сыпаць, сыпалі, сыпалі і насыпалі повен засек. Тады яны думаюць сабе: «Дадзём яму малоць і пшаніцы жменьку!»
Дасталі жменьку пшаніцы ў суседзей, стаў ён яе малоць і намалоў поўны засек пшонныя мукі. Дасталі яны тады жменьку ячменю; ён і з тые жменькі намалоў поўны засек ячменныя мукі. Жывець дзед із бабай ужо ладна!
Сталі яны тады зямлю пахаць. Чарцянок тэй туды-сюды павярнуўся — усё поле і спахаў.
— Што цяпер, дзед, будзем дзелаць? Возьмем у пана іздзельна ляда высеч ды пасеем пшаніцы!
Узялі яны ляда. Ён яго за дзін дзень рассек, узараў і пшаніцу пасеяў. Зарадзілася пшаніца добрая. Сталі дзяліць. Гэты жа чарцянок кажаць дзеду:
— Няхай пан возіць вазамі, а я табе буду насіць ношкамі.
Пан сабе думаець: «Што то воз, а што то ношка! Усё-тку воз большы!» Ну, выслаў ён коней. Пан жа ўзяў з поля дзесяць вазоў, а тэй засіліў усё астальное ды пацёг.
Тады ён гаворыць дзеду:
— Ну, дзед, паедзем у дровы!
Прывёў дзед яго к лазе, а чорт кажаць:
— Не, я гэтых дроў сеч не буду, пакажы мне тоўстых!
Прывёў дзед яго ў бор.
— Ну,— кажыць,— цяпер ідзі сабе ў двор, я й без цябе ўпраўлюсь!
Пайшоў дзед дамоў, а чорт наваліў калод з карэннем, наклаў на шаўлюгу дроў, чуць не пад неба, сеў на воз і вязець, ды так вязець, што і чацверыком не дагоніш! Едзець пан на чацверыку і прыстаюць коні. Ён тады, тэй пан, гаворыць:
— Давай мяняць коней!
Чорт кажаць:
— Давай!
Памянялі яны коней і паехалі. Прыязджаець ён і к дзеду на чацверыку:
— Эй, дзед, адчыняй вароты, вязу дровы!
Адчыніў дзед вароты, бачыць чацвярык коней.
— Што ж ты,— кажаць,— прыехаў на чацверыку — у мяне ж сена няма!
Пайшоў тады чорт ік пану малаціць, сена зарабляць. На біцюк узяў бервяно, на цапілна ўзяў балку і стаў малаціць — сыйчас усё й памалаціў. Пайшоў к пану:
— Паночак, я памалаціў. Калі будзеце ласкавы, дайце мне румку гарэлкі!
Пан узрадаваўся:
— А йдзі, міленькі, у склеп! Там гарэлка стаіць і закусіць ёс [ц] ь чым!
Чорт пайшоў, папіў гарэлку, паеў хлеб, сыр, ветчыну і прыходзіць к пану:
— Дзякуй, паночак, выпіў, закусіў. Ці не далі б мне ношачку сена?
— А вунь там у лесе, за ракой стаіць стог. Ідзі, наскубі сабе ношку.
Чорт прыйшоў, узяў стог абматаў вяроўкамі і панёс, і відзеў войт:
— Ах, паночак, вы казалі ношку наскусць, а ён увесь стог павалок!
— Ах, каб яго! Выпусціце на яго двох быкоў бадлівых, хай яго забадаюць!
Выпусцілі двох валоў, а чорт тых валоў за вушы, ды на стог і панёс!
— Ах, каб яго! Пусціце скарэй двох парсюкоў, хай яму лыткі абарвуць!
Пусцілі парсюкоў. Ён і тых за вушы, да на плечы і панёс. Прыносіць, сена на дварэ пастнавіў, а быкоў і парсюкоў у хлеў загнаў. І стаў дзед жыць па-хадзяйску. Праслужыў чорт год і кажаць:
— Дзядулька, адпраў мяне дамоў!
— А йдзі, маё дзіцятко, з богам!..
Тады чорт апяць кажаць:
— Дзядулька, пусці мяне дамоў!
— Да йдзі ж, маё дзіцятко, з богам!
Чорт тады ўзнова спрашыець:
— Пусці мяне, дзядулька, дамоў!
А дзед як рассердзіцца:
— А йдзі ты,— кажаць,— к чорту!
Ён тады зарагатаў і пабег.