Жыў стары кароль і меў два сыны. Жыў, жыў і памёр. Засталіся сыны яго самі сабой. Меншы старшому кажа:
— Пойдзем па свеце вандраваць, пабачым, як людзі жывуць.
І падаліся. Ішлі, ішлі. Прыйшлі да такой пустыні, што далей ісці няма куды. Старшы да меншага кажа:
— Утыкнем давай у адно дрэва нашы нажы. Які ножык заіржавее, таго з нас на свеце не будзе, а які будзе чысты, той жывы будзе.
Паляглі спаць паадзіночку. Раніцай старшы бяжыць да дрэва. Выняў нажы — яны чысты, але меншага брата няма. Не знайшлі брацця друг друга і пайшлі ў розныя дарогі. А нажы засталіся там.
Прайшло тры гады. Старшы едзе і бачыць на дрэве чарапаху. Узяў вінтоўку і кажа:
— Ну, старая, што робіш? Старая не павінна быць на дрэве. Заб’ю.
Яна кажа:
— Не бі. Дам табе кіёчак, удар па той кучы каменняў і ўбачыш, што будзе.
Ён узяў, ударыў, бачыць вяселле. Тады прыстаў:
— Заб’ю, калі не зробіш жывымі ўсіх.
Яна махнула рукой. Народ ідзе ды ідзе, і раптам брат павітаўся:
— Ну, як жывеш?
— Ды вось, як заснуў і дагэтуль спаў, старая махнула — і прачнуўся.
— А ты ўн камнем быў.
Рашылі забіць старую. Старшы ўзяў і забіў. Яна прасілася, што не будзе, але ён забіў. Кажа:
— Колькі народу загубіла!
І пытае меншага:
— Як мы пойдзем цяпер — разам ці паадзіночцы?
Малодшы кажа:
— Не, хопіць, я цяпер дамоў пайду.
Старшы кажа:
— А я яшчэ пайду вандраваць.
Пусціўся ісці. Ідзе, бачыць на дарозе стаіць чалавек.
— Адкуль ты?
— А вось недалёка.
— Куды ідзеш? Можа чуў што?
— Не, толькі вось у нашай краіне ў караля ёсць дачка, выбірае жаніха: збірае ўсіх на гульбішча і выбірае.
Ён адзеўся ў парваную адзежу і пайшоў у кагал той. Прыйшоў. Там усе багатыя, пры часах, а ён (Янак звалі яго) абарваны. Але ж адзежа ідзе яму. Нявеста праходзіць усіх міма, яго ўбачыла і зарунілася. Князя сын хацеў жаніцца з ёй, ідзе следам і пытае:
— Чаго заглядзелася на трапішніка?
Яна села за стол і кажа:
— Папанька, я жадаю, каб гэтага хлопца прыўбралі і ён быў у нас кіраўніком.
Бацька кажа:
— Нашто табе абы-якія, ёсць і прыгожыя.
— Не, папанька, я прашу зрабіць так. Сказана мне, што магу выбіраць,— я і выбіраю.
Князі смяюцца ўсе, што трапішніка выбірае. Яна кажа:
— Хоць трапішнік, але падабаецца.
Адзелі яго, прывялі ў кабінет, ён пытае яе:
— Дык падабаюся я табе?
Яна кажа, што падабаецца. Ён махнуў тым кіёчкам, што дала яму старая,— птушкі разам прынеслі багатае адзенне і зброю.
— Вось я які. Я каралевіч з другога каралеўства. Брат пайшоў вандраваць, і я пайшоў і прыйшоў да вас.
Яна абвясціла, што не хоча ісці замуж за князёў. Князі раззлаваліся і пайшлі вайной.
Кароль кажа:
— Прапала маё каралеўства, калі бяруць вайной.
Ён кажа:
— Бацька, можаш спаць, нічога не думай, заўтра разбярэмся.
На яго наступаюць вайной. Ён не турбуецца. І пайшоў ваяваць. Як махнуў кіёчкам, так усіх каменнямі і зрабіў. Бацька думаў, што яго ў жывых няма, а ён ваюе. І перамог чатыры каралеўствы.
Наладзілі гучнае вяселле каралеўны з пераможцам. Потым малады кажа бацьку жонкі:
— Бацька, табе каралеўстваваць над чатырма каралеўствамі, а я пайду да брата паглядзець наша каралеўства.
Жонка пачала плакаць, каб не хадзіў:
— А то і я пайду.
Ён кажа:
— Я пеша іду, цяжка будзе прайсці ваша і сваё каралеўства, я пасвяціў сябе вандраванню, каб пабудаваць людзям добрае жыццё і зрабіць усё кепскае добрым.
Яна збіраецца і кажа:
— Коней лепей запражы!
Ён узяў яе. Едуць. Праехалі яе каралеўства, едуць на яго. Прыехалі да таго дрэва — братаў нож заіржавеў. Значыць, загінуў брат. Прыязджаюць у палац. Увідалі, што меншы брат памёр у дарозе, а ў палацы жыве намеснік, якога паставілі браты, калі пайшлі вандраваць.
Цяпер гэты намеснік задумаў знішчыць старшага брата.
Прылятае птушка-голуб і брукуе:
— Есці ад намесніка нічога не бяры і глядзі, каб ён не застрэліў.
Ён пытае гэтага намесніка:
— Хочаш быць каралём на ўвесь час?
— Ды хачу, каб ты зноў пайшоў вандраваць.
— Ну, дык мы пойдзем вандраваць!
Махнуў кіёчкам і зрабіў «караля» кучай гною.
Жонка пытае:
— Скажы, мілёначак, што ў цябе за моц. Тады чатыры каралеўствы знічтожыў, зараз «караля» гэтага. Чым ты можаш валодаць?
— Так, ты мая жонка, але сказаць не магу, няможна.
Яна пытае:
— Ну, усё ж любіш мяне, паважаеш. Я табе ўсё гавару, а ты не.
Ён кажа:
— Я табе яшчэ скажу. Брат мой загінуў праз гэта. Я васкрасіў яго, а цяпер загінуў зноў; як загінуў брат, не магу пазнаць.
Яна дала супакоіцца і зноў пытае.
Ён кажа:
— Я скажу, але гэта такая рэч, што божа ўпасі, каб нікому не пазнаць, каб я знаў і ты. З гэтым кіёчкам я прайду ўвесь свет. Як махну да сябе — усе зверы ідуць да мяне і стаяць ля мяне, а адмахну — адыдуць. Калі захачу, зраблю ўсё дрэвамі, каменнямі.
Яна думае.
— Я ўжо ведаю.
І просіць:
— А пакажы кіёчак.
Ён кажа:
— Вось, жонка, я бачу, што ты не справішся; ты просіш такія рэчы, якія нельга паказаць мне. Гэта жыццё наша.
— Гэта цябе не датычыць.
Пачаў угаварваць. Яна кажа:
— А што, цябе апазнаюць, калі ты скажаш гэтыя рэчы?
Ён памаўчаў і кажа:
— Вось праз гэты кіёчак загінуў брат і стаў камнем. Убачыў я старую на дрэве і заўважыў, што яна чарапаха несправядлівая. Я хацеў забіць. Яна казала, што верне ўсіх знішчаных, і брат мой устаў. Рашылі забіць яе — і забілі. І кіёчак дастаўся мне. А старой косці ляжаць там.
Яна кажа:
— Бачу, што ты цяпер мой муж.
Потым думае яна:
— Хіба я не магу быць такой моцнай, як муж? Калі муж засне, я зраблю на ім, а потым адраблю. Я спрабую, а потым назад аддам.
Як махнула — і зрабіла яго на ложку мохам. А потым як не махае — не памагае. Дзень і ноч нічога не зробіць. На ложку мох. Сядзіць і плача. Моліцца, каб адмаліць.
— Аддам усё і не буду цікавацца, толькі б вярнуць яго.
Ён усё чуе, але нічога не можа зрабіць. Яна ўсё плача. Потым напаў сон, і яна заснула. Паказвае ён ва сне:
— Дарагая жана. Звяла мяне, сумей і адвесці. Не махай у той бок, у які махала, а махай у другі.
Прачнулася, схапіла кіёчак, махнула і зноў не так. Яна кажа:
— Страбляю сябе. Ну, астатні раз спрабую! — махнула, і ўстаў муж. Ён кажа:
— Я ж табе казаў, але ж ты не слухала.
Яна думае:
— Цяпер, покуль жыць буду, ніколі не буду рабіць.
Сталі жыць і жыць.
Аднойчы ён кажа:
— Паедзем да бацькі ў госці.
Паехалі. Едуць так, едуць. Бачаць — рэчка. Трэба на мост ехаць. Бачаць, што бярвенні тоўстыя, а як ён едзе, яны расступаюцца і становіцца дарога. Яна пытае, чаму так. Ён кажа:
— Гэта табе здаецца.
Пад’язджаюць да ракі, трэба на мост ехаць. Ён у топла паехаў. Махнуў туды-сюды — стала канава. Праехаў — вада стала.
Зноў пытае яго:
— Муж мой каралевіч, чаму мы ехалі па мору, а стала канава, а потым зноў вада?
— Не, гэта ад хуткай язды табе здалося, а мы едзем па сухапуццю.
Едуць далей. Едуць да Нёмана. Вада быстрая. Ён кажа:
— Паедзем праз мост па Нёману.
А маста не было зусім. Ён махнуў і зрабіў мост. І пераправіліся. Яна кажа:
— Муж мой, я ўсё ведаю. Кінь ты ў Нёман палку, а то мы ўсе загінем.
— Ну, супакойся, жонка, пабудзем у бацькі, зноў паедзем. Ніхто ў свеце мяне не знішчыць, пакуль кіёчак не пападзе ў чужыя рукі.
Едуць. Сустракаюць іх у густым лесе бандыты. Яна як убачыла і самлела. Ён кажа:
— Не трывожся, праедзем.
Ён кажа бандытам:
— Што вам трэба?
Яны кажуць:
— Чаго шукалі, то і дасталі, шукалі караля і знайшлі.
Ён памахаў, узяў і паставіў іх слупамі.
Едуць ля слупоў, яна і кажа:
— Госпадзі, божа, былі бандыты, сталі слупы.
Просіць мужа:
— Муж, дарагі, адрабі зноў. Шкада іх.
— Што іх шкадаваць. Многіх знішчылі яны.
Ад'ехалі вёрст шэсць, яна кажа:
— Зрабі зноў іх, яны не дагоняць.
— Ну, калі ты такая, зраблю.
Засвістаў вецер. Застала ноч. Чуюць топат. Ён кажа:
— Гэта так, як у лесе ехалі, шумеў лес, табе і здаецца зараз. А сам назад глядзіць. Едуць на конях бандыты і крычаць:
— Стой!
— Стану!
Махнуў — і яны застылі без руху. Ён просіць:
— Падходзьце.
Падходзяць. Ён кажа:
— Што вам трэба?
— Тваю смерць.
Ён кажа:
— Вось, дарагія, вас жонка выратавала першы раз, а цяпер хопіць.
Махнуў кіёчкам і зрабіў усіх бандытаў пыллю.
Прыехалі да бацькі. Яна з’явілася страшэнная. Бацька шкадуе яе. Яна кажа, што недаспала. Бяседуюць. Маці да яе прыстае:
— Ну, як відаць, жыццё тваё кепскае.
— Не, маманька, усё добра. Адна рэч мяшае.
— Ох, дочанька, трэба сказаць.
Бацька таксама патрабуе. Яна сказала. Калі ён лёг спаць, у яго аднялі кіёчак. Дочка кажа:
— Маманька, не рабі яго, а то зробіш і не адробіш.
Маці не цярпіцца, цікава. Усе заснулі. Яна ўстала і захацела спрабаваць.
Як махнула — паляглі ўсе каменнямі, а яна адна засталася. Як ні плакала — нічога не зрабіла. Хутка і яна загінула: сэрца разарвалася.
Жонка мужа дома выратавала, а прывезла да бацькоў — і сама загінула. Каб у маткі сэрца вытрымала, то і адрабіла б, а так усё каралеўства загубіла.