У адным дрэўнім царстве быў цар Ігра, імеў ён трох сыноў. Дажылі яны да савяршэнных лет, і старшы сын стаў прасіць благаславення ў атца павідаць чужых зямель, паказаць і сябе.
Ацец і дазволіў яму адпраўляцца ў чужэя землі. Сын сядлаець добрую лошадзь, садзіцца і адпраўляецца ў пуць. Прыбліжаецца к граніцы атцоўскага царства, а на граніцы стаіць дуб, на том дубу сядзіць старык Палугрым. Палугрым імеў пры сабе кнуцік дліною на сем вёрст; сам ён з вяршок, а галава з гаршок. Палугрым спрашыець, хто едзець, куды едзець, ці па хоці, аль па няволі. Каралевіч у атвет яму:
— Эка дзіковіна! Узабраўся на дуб! Як ба чалавек, а то мальчуган ростам з вяршок, а галава з гаршок! Еду туды, куды мне нада.
Услыхаў Палугрым дзерзкі атвет царэвіча, астанаўліець яго лошадзь, бярэць свой кнут і ўсыпаў царэвічу, сколькі прыйшлось, ізбяёдаваў яго ладна і вярнуў яго назад.
Царэвіч вазвраціўся к бацюшке-цару ў сваю сталіцу. Ацец дзівіцца, што сын яго царэвіч скора вярнуўся, і спрашыець:
— Што з табой случылась, што ты скора вярнуўся?
— Ах, бацюшка, на заставе, пры граніцы твайго царства, мне ўсе рэбра пераламалі — не магу ўжо далей ехаць, і пагэтаму счоў за лучшае вярнуцца.
Просіцца другой сын, сярэдні, у чужэя землі, павідаць і чужых загранічных зямель і людзей да і сваю моладасць паказаць.
Бацюшка-цар дазваляець і гэтаму сыну адпраўляцца ў чужэя края.
Прыбліжыўся к тэй заставе і тому дубу і гэты сын. Слышыць, як з дубу крычыць яму Палугрым:
— Стой! Хто едзець? Куды едзеш? Ці па сваёй хоці, ці па няволі?
Царэвіч з гордасцю ўзглянуў на гэты дуб, відзіць мальчугана: сам ён з каршок, галава з гаршок, і гаворыць яму царэвіч:
— Эка дзіковіна какая! Туды еду, куды нада!
— Ну, калі так ты мне рачыш, то я з табой расшчытаюсь! Тут і пціца без мяне ні адна не пралятала, ні людзі не праязджалі.
Прыг з дубу да і начаў яго кляўміць, кнуцікам ахажываць: ізбіў царэвіча, як гамана.
Царэвіч ізбіты вазвраціўся ва сталіцу, к бацюшку-цару. Царэвіч расказаў яму ўсё, што з ім случылась у дарозе, адказаўся ад дальняй паездкі.
Спусця нескалькі гадоў младшы сын Ігра Ігравіч просіць благаславення ў атца павідаць чужых зямель і сябе паказаць. Цар сына благаславіў, і ён адправіўся ў дарогу. Прыехаў к граніцы чужэй зямлі к тому дубу, а Палугрым і гаворыць царскаму сыну:
— Што, царэвіч Ігра Ігравіч, куды ты едзеш, ці па хоці, ці па няволі?
— Нет, Палугрым, не то шта па няволі, а па бацюшкінаму благаславенню: хачу праехаць у чужэя края, паглядзець і чужых зямель і сябе паказаць.
— Ну, знаю я тваё намярэнне, толька ты, царэвіч, на гэтай лошадзі не даедзеш, а вярнісь дамой і прасі ў свайго бацюшкі ту лошадзь багатырскую, на каторай ён ездзіў ад младасці да старасці!
Вазвраціўшысь к атцу, расказаў усё, як паступіў з ім Палугрым, і просіць атцоўскай багатырскай лошадзі на праезд яму ў загранішныя края.
— Ну, сын мой мілы, адпраўляйся ж ты апяць к Палугрыму.
Увідаў Палугрым царэвіча і гаворыць яму:
— Што табе, царэвіч, сказаў твой ацец?
— Сказаў мне мой ацец, што лошадзь стаіць у берагу, у скляпу, а ключыкі ў вашай міласці.
Палугрым і гаворыць царэвічу:
— Я тапер знаю аб тваей паездке: ты едзеш па свету сябе паказаць і дружкі паіскаць.
Спрыгнуў Палугрым з дубу, адправілісь к склепу. Адмыкаець лошадзь, а лошадзь ад дрэўнасці пасівела. Ігра Ігравіч, увідаўшы гэту багатырскую лошадзь, гаворыць ей:
— Служыла ты майму бацюшке ад младасці яго і да старасці, паслужы тапер і мне!..
— Нет, Ігра Ігравіч, я ўстарэла — не магу табе служыць, а пазволь мне ў чыстым полі пагуляць, яры пшаны паядаць, зямчужнай расы папіваць!
Царэвіч з Палугрымам і самі адправілісь пагуляць і павесяліцца. Гулялі яны доўга і прыдоўга, а ў гэта ўрэмя і лошадзь ад’елась. Прыходзіць Ігра Ігравіч к тому месту, свіснуў багатырскім посвістам, маладзецкім голасам: лошадзь бяжыць, пад ёю зямля дрыжыць.
— Скажы жа мне напярод,— гаворыць лошадзь Ігры Ігравічу,— якую табе службу служыць?
— Я,— гаворыць царэвіч,— хачу чужых зямель павідаць, сваю красату паказаць.
— Ну, скідайся мухаю, палязай у маё левае ўха, а ў правае вылязай: тапер ты красіў і сілен, а тады яшчэ болей будзеш і красіў і сілен.
Вылез із вуха лошадзі царэвіч і ўпраўду стаў і сільней, і красівей.
— Садзісь лягенька і дзяржысь крапенька — паедзем!..
Усеўшысь на лошадзь, царэвіч прасціўся з Палугрымам і ўскакаў. У мінуту ўрэмені царэвіч Ігра Ігравіч праскакаў на багатырскай лошадзі адно чужое царства. Відзіць агромны дом. Астанавясь здзесь, прывязыець ён верную сваю лошадь, сам уходзіць у гэты дом: відзіць агромнага змея, змей жа гэты махаець жалам да верхняга на**валка. Царэвіч, не рабея, кладзець сваю шапку і нізка кланяецца змею. Змей скаціўся ў клубок, пакаціўся ў дальнія пакоі — і выходзіць прыкрасівая дзявіца. Дзявіца гаворыць царэвічу:
— Здрастуй, Ігра Ігравіч, куды ты едзеш, ці па хоці, ці па няволі?
— Я еду не па няволі, а па бацюшкінаму благаславенню.
— Знаеш лі, царэвіч: хто далека лятаець, тот сваю галаву цяраець, а пакорную і павінную галаву і меч не бярэць. Ты куды едзеш, туды ты на сваей клячы не даедзеш. Астаўляй яе ў маім дварэ, а я дам табе свайго добрага каня.
Паблагадарыў яе за ўслугу, сеў на дзіўнага каня і паскакаў у чацвертыя царства. Як воласу перагарэць, ён праскакаў па гэтаму царству, прыскакаў к заставе чацвертага царства, відзіць грамадны дом; прывязаў дзіўнага каня, сам пайшоў у тот дом. Пры ўходзе ў дом відзіць грамаднага змея, нічуць не рабея тога змея, кладзець сваю шапку к месту, нізка пакланіўся змею — змей звярнуўся ў клубок, пакаціўся ў заднія пакоі. Выходзіць прыкрасная дзявіца, і адкланіваецца ей Ігра Ігравіч. Дзявіца гаворыць яму:
— Куды едзеш? Ці па волі, ай па няволі?
— Не па няволі, а па бацюшкінаму благаславенству.
— Даляко, царэвіч, лятаеш, сваю голаву цяраеш; ну, а пакорную і паклонную галаву і меч не бярэць; толька ты на клячы куды едзеш, не даедзеш; а дзелаць уж нечага — думаю памоч табе: бяры майго быстрага багатырскага каня, а свайго астаў у канюшні.
Паблагадарыў дзявіцу-красавіцу, сеў на быструю лошадзь і паскакаў да следуюшчага чацвертага царства. Ехаў так быстра, што праехаў усё царства, як воласу перагарэць. Пад'язджаець к заставе, відзіць велікалепны дом. Астанаўліець быстрага багатырскага каня, уходзіць у дом, відзіць агромнага змея. Не рабеючы, кладзець сваю шапку і нізка кланяецца ён тому змею. Змей звярнуўся ў клубок і пакаціўся ў заднія пакоі. Яўляецца перад яго прыкрасівая дзявіца, ён адкланіўся ей. Дзявіца спрашыець у царэвіча, ці па хоці, аль па волі едзець і куды, і за чым. Царэвіч атвячаець прыкраснай дзявіцы:
— Я еду к мурамскаму цару прасіць рукі яго дочары Прыкраснай Ірыны.
— Знаю я гэтага цара: ён мне родны, но толькі ты на лошадзі не ездзі, а астаў яе ў мяне, а я табе дам уместа каня шацёр-самалёт, шапку-невідзімку і сапог-бісаног. Да сматры: як даляціш, не ўхадзі ў іх палаты, а астанавісь у іх зялёным саду, штоб яна ні твайго голасу не слыхала, ні твайго воласу не відала, а то яна цябе спатрабіць. Наблюдай яшчэ, як царэўна Ірына будзець іціць на гулянне ў сад са сваімі прыслугамі і ўзойдзець у шацёр на оддых, тады ты скорым поспехам к ей у шацёр, паддахні і кольцы на кольцы памяняйся, квасу напейся і ўхадзі скарэй.
Выслушаў усё, што яму гаварыла і прысаветывала, паблагадарыў яе і сеў у самалёт, і паляцеў к мурамскаму цару, прыкраснай дочары яго Ірыне. Прыляцеўшы, ён астанавіўся ў царскім саду і выжыдаў выхаду царэўны, Прыкраснай Ірыны.
У поўдзень выйшла із дварца царэўна з прыслугамі пагуляць па саду і, нагуляўшысь, пайшла ў шацёр на оддых. Тут Ігра Ігравіч скорым поспехам уходзіць к ёй у шацёр такжа на оддых. Паддахнуўшы з ёю, нагаварыўшысь у волю, абмяніўся на кольцы, напіўся квасу і, не накрыўшы квашні, уляцеў у абратны пуць. Прыляцеў к прыкраснай дзявіцы, аткланіўшысь ей, вазвраціў ей самалёт, шапку-невідзімку і сапог-бісаног і благадарыць яе. Дзявіца прыкрасная (звалі яе Алёнай) сказала царэвічу:
— Даляко лятаеш і многа бед дзелаеш: квас піў і квашні не закрыў. Садзісь жа скарэй на каня свайго і скач скарэй, а то віць за табой будзець пагоня. Вот табе мая шчотачка. Як будуць цябе даганяць, брасай скора гэту шчотку — здзелаюцца мхі і балоты, а пака ганцы канавы пракапаюць, масты намасцяць, дарогі правядуць, ты ўсё царства праскачаш.
Даганяюць царэвіча ганцы, а царэвіч брасаець шчотку — дзелаюцца мхі, балоты, і пака ганцы правялі дарогі, ён ужо праскачыў усё царства. Пад'язджаець к заставе другога царства. Уходзіць ва двор, адкланіваецца прыкраснай дзявіцы, аддаець ей быстрага багатырскага каня і паклон ад сястры Алёны.
Другая дзявіца дала Ігры Ігравічу грабяшок.
— Будзець за табой пагоня, тады брасай гэты грабяшок: ад гэтага будзець ззадзі цябе агромны лес. Пака лес разрубяць і масты, дарогу здзелаюць, ты праскочыш у трэцяе царства.
Усеўся на лошадзь добры моладзец і быў такоў. Даганяець пагоня, царэвіч бросіў грабяшок, і вырас агромны густы лес. Пака ганцы зрубкай леса занімалісь, а царэвіч ускакаў у трэцяе царства.
Яўляецца к прыкраснай дзявіцы, аддаець паклон ад сястры. Прыкрасная дзявіца гаворыць:
— Ігра Ігравіч, за вялікаю бядой ездзіш ты па свету. Сматры не пацярай сваю галовушку; а бяда ў цябе ўжо на насу тваём. Вот жа табе ад мяне хустачку. Будзець за табой вялікая пагоня, ты не дапускай да сябе, брасай гэту хустачку. Загарыцца пазадзі цябе і зямля, і вада; пагоня ў агонь не пайдзець, а вазвраціцца васваясі.
Даганяець пагоня, царэвіч Ігра Ігравіч брасаець хустку: загараецца і зямля, і вада; ганцы ў агонь ужо не бросілісь, а толькі дзівуюцца. А Ірына гаворыць:
— Ну, Ігра Ігравіч, тапер-та ты ад маіх рук ускальзнуў, но дажыдай мяне з гасцінцам у тваём царстве.
Царэвіч пад’язджаець к старыку Палугрыму. Астанаўліець утамлёнага свайго вернага багатырскага каня, здрастуецца з Палугрымам. Палугрым радзёханек благапалушнаму вазврашчэнню Ігры Ігравіча.
— О, Ігра Ігравіч, даляко ты лятаеш, да і бед жа многа надзелаў: то-та маладосць — буйносць! Піў квас, да квашні не накрыў! Паязджай жа ты к атцу свайму: у вас бальшое бішчасце. Наляцеў у ваша царства заморскі Абжора — выядаець усё ў вашым царстве.
Даскачыў скорым поспехам да свайго царскага дварца, уходзіць ва дварэц, відзіцца з атцом і браццямі. Началісь распросы а[б] {апуцяшэствіі царэвіча; царэвіч ад ніці да ніці расказаў атцу а[б] сваём странстваванні. Ацец, нагаварыўшысь з сынам, гаворыць і а[б] сваём горы:
— Вот, сын, і ў мяне, у маём царстве сільныя бішчасця. Налятаець Абжора, па нескалькі куф водкі выпіваець і па некалькі валоў паядаець.
— Бацюшка, прыкажыце здзелаць тры прута зялезных, булку хлеба і гарнец водкі.
Ляціць Абжора, як гром грыміць; яўляецца ва дварэц, як сенная капа, і ўходзіць у палаты, трэбуець папіць і паесць.
Яўляецца царэвіч Ігра Ігравіч з булкаю хлеба і гарцам водкі.
Абжора горда рачыць царэвічу:
— Што, ты шуціць уздумаў са мной: ці накорміш ты мяне гэтым кусочкам?
Царэвіч і гаворыць Абжоры:
— У нас была карова-абжора: ела ўсё па такой булке хлеба і піла па вядру вады марской, а патом аб’елась і апілась. Няўжо ж і на цябе не будзець акалявання?! Ведзь акалееш і ты!
Абжора і рачыць царэвічу:
— Ты са мной мала пагаварывай!
— Ну, калі ты, галубчык, такоў, то я з табой пабораюсь. Падайце-ка тры прута маіх.
Падаюць яму тры зялезных прута. Царэвіч давай яго бізуваць па хрыбетнай касці, збіў тры пруты, а Абжора не паяўся. Тады царэвіч патрэбаваў дзедушкіну булаву. Валакуць тую булаву дзесяць чалавек царскіх прыслуг. Абжора спужаўся ўжо булавы, крутнуўся ад царэвіча так сілна, што ў руках царэвіча астаўся і чэрап Абжоры, і паляцеў Абжора із царскага дварца. Пусціўся ў дагон за Абжорай, но відзіць, што яго не дагоніць; пусціў услед за ім дзядоўскую булаву, паляцела булава за Абжорай, як з руж’я пуля.
Відзіць Абжора, што яго дзела плоха, ударыўся аб зямель: зямля ад сільнага ўдара расступілась, і Абжора заморскі праваліўся сквозь землю. Загрымела ўслед за ім булава, і здзелалась на том месце окнішча. Ігра Ігравіч падходзіць к таму окнішчу, сматрыць туды і відзіць, што і канца-краю нету.
Прыходзіць ва дварэц і гаворыць атцу:
— Какаво, бацюшка, накарміў і напаіў заморскага Абжору! Ён як крутнуўся, у маіх руках астаўся і чэрап яго з валасамі; но бяду адну здзелаў — жалею і сам: булава дзедушкіна паляцела ў тартарары за Абжорай.
Ацец гаворыць царэвічу:
— Ладна, што ізбавілісь ад Абжоры, а булава хоць і прапала, небальшая тут яшчэ бяда.
— Ох, нет, бацюшка, я думаю булаву і там найціць.
— Ну, што ты чудзіш? — гаворыць цар свайму царэвічу.
— Бацюшка, прыкажыце здзелаць блок: я на блаку спушчусь і найду булаву.
Узяў руж’ё, зарадзіў і ідзець к блоку; праваждаюць яго ацец і брацця. Царэвіч просіць атца-цара:
— Бацюшка, як спушчусь я ў тартарары, ты пастаў старажамі ля блака** не салдат, а сыноў тваіх — маіх браццяў: я калі дзёрну за вяроўку, то б яны мяне аттэль бы ташчылі.
Ну, так яго і спусцілі. Ён сашоў на тот свет і там начаў іскаць булаву. Іскаўшы булавы, найшоў гняздо птушанят і прыцэльваецца іх біць. Пцічаняты іспужалісь і затраслі сваімі крылушкамі, а ён адумаўся. Рашыўся ўзяць іх і карміць: можа, у іх нет ні атца, ні мацеры. Начаў іх карміць і паіць да ўзросту іх. Пціцы сталі палетываць, і слышаць яны, што ляціць іх маць-пціца — усяму свету хлапатніца. Сталі яны дружка з дружкаю талкаваць:
— Што ты знаеш, сястрыца? Ляціць наша маць-пціца — усяму свету хлапатніца; яна, не растукаўшысь, не разгукаўшысь, Ігра Ігравіча спатрабіць; нада нам яго спратаць: хоць ён нас напугаў, да і памілаваў. А куды ж мы яго схаваем?
А падружка-пцічка атвячаець:
— А пад ту скарлупу, із каторай мы самі выхадзілі.
Так яго туды і спраталі. Прылятаець іх маць-пціца — усяму свету хлапатніца і гаворыць сваім пцянцам:
— Дзеткі мае, галубяткі, хто вас ускарміў і хто вас успаіў? Я тога і сама б аблагатварыла!
Дзеці-пцянцы і гавораць ёй:
— Хадзіў тут які-та ахотнік, хацеў нас з руж’я пабіць — нашы жылачкі ўсе пазамерлі; патом ён асумніўся, стаў нас карміць і стаў нас паіць, пакель мы ўжо сталі пералетываць.
— А дзе ж вы яго дзявалі?
— Мы спраталі пад ту скарлупу, з каторай самі выхадзілі.
— Ідзіце і завіце яго ка мне!
Пцянцы яго вядуць к сваей мацеры. Яна, гэта пціца, яго ўзнала і гаворыць:
— Здрастуй, Ігра Ігравіч! — А ён ёй:
— Здрастуй, пціца — усяму свету хлапатніца!..
— Віць ты, царэвіч, даляко лятаеш, да сваю голаву цяраеш, толька тым і бярэш, што пакорную і паклонную галаву і меч не бярэць. Ты тэй свет увесь аб’ехаў і сюды явіўся! Што ж табе нужна здзесь і зачым сюды ў гэты свет?
— Абжора занёс булаву; вот я прыйшоў атысківаць яе.
— Што ты пцянцоў маіх карміў і паіў, за то я цябе адблагадару. Ідзі і разысківай сваю булаву.
Ён прыходзіць к дому тога Абжоры, і на крыльцы сідзяць дзве дзевушкі, слёзна плачуць, і кавёр вышываюць, і яны так красівы, што адна другой красівей. Ён прыходзіць к ім і спрашыець у іх, якога яны звання і горада. Яны атвячаюць яму:
— Мы дзявіцы, адну завуць Марухай, а другую Насцюхай; звання мы царскага; украдзены заморскім Абжорай. Марушка царства Мятліцкага, а Насцюшка царства Ўюгіна.
— Скажыце мне, ці жыў Абжора?
Тыя дзявіцы атвячаюць:
— Жыў. Ён нядаўна сыскаўся і прынёс з сабою булаву; сам тапер аддыхаець і булаву ў угол паставіў.
— Я хачу яго відзець; пакажыце мне, ідзе ён аддыхаець.
Яны яго ўводзяць у спальню, а Абжора спіць. Ён узяў сваю булаву і адбіў Абжоры галаву.
— Вот, красавіцы-царэўны, Абжоры тапер ужо нет, я яго са свету зжыў.
— Ах, царэвіч, у яго ёсць старушка, та пахітрэй за яго, яе толькі дома нет. А мы парадзім табе, калі ты тут нас не аставіш, як справіцца са старухай.
Яны ўзялі залатыя ключы, пайшлі ў патайныя паграбы. У паграбах стаялі дзве куфы віна: на левым баку — сіла, а на правым — бяссілля.
— Вот, Ігра Ігравіч, пей віно з левай стараны, а з правай не трогай.
Ён як віна напіўся, падноснік пад ім зламіўся, — пачуяў ён у сябе болей сілы.
Перакацілі куфу з левай стараны на правую, а з правай на левую, заперлі патайны пограб і ўшлі; ключы павесілі на места і гавораць:
— Прыйдзець старуха і вызавець цябе сражацца з сабой, і ты яе спашыбеш; яна папросіць у цябе роздуха і прыгласіць цябе папіць і пагуляць. Вазьмець яна залатыя ключы і пайдзець у патайныя паграбы, там ёсць дзве куфы віна, і прадложыць піць віно, а ты пей із бочкі на правай старане: тады яна аслабеець, а ты пасільнееш.
Патом узялі Ігра Ігравіча і спраталі. Ляціць старуха — з палёту сур’ёзна. Як вайшла ў комнату і гаворыць, што русь-кось пахнець. Атвячаюць ёй царэўны-красавіцы:
— Бабушка па Русі лятала да рускага духу набрала!
— Вы [хлусіце], вы мяне праводзіце.
А яны атвячаюць ёй:
— Нет, бабушка, мы гаворым табе праўду.
Глядзь — Абжора забіт.
— Хто ж гэта майго Абжору забіў?
— Прыходзіў якей-та чалавек за булавой, узяў булаву і адбіў дзедушке галаву.
Сейчас жа ўскачыла ў комнату Абжоры, яе мужа, і ўвідала, што Абжоры галава адбіта і ляжыць галава асоба, а тулава тожа асоба. Рассярдзілась дужа і прыйшла ў бальшую злосць, громка закрычала:
— Падайце мне яго сюды: я яго жыўцом з’ем.
Дзявіцы пазвалі Ігра Ігравіча; яўляецца к старухе.
— Эх, галубчык, ты тэй свет увесь аблятаў і на гэты прыйшоў; нет, нет, цяпер не выкруцішся. За што ты майго старыка ўбіў?
— За то,— кажыць Ігра Ігравіч,— што ён маю булаву ўнёс. Вот я ўзяў у яго сваю булаву і адбіў яму галаву.
— Ну, пайдзём-ка на расправу!
Выйшлі за варота, і гаворыць старуха:
— Ну-ка, Ігра Ігравіч, дуй поле — ток!
Ён як дунуў на дванаццаць вёрст, выдуў хруштальны ток. А яна дунула на дванаццаць вёрст — выдула ток чугунны; да і началі драцца. Царэвіч старуху збіў.
— Стой, Ігра Ігравіч, пайдзём пагуляем!
Старуха бярэць свае залатыя ключы, атвараець патайныя паграбы.
— У мяне здесь ёсць дзве куфы віна. З каторай стараны будзем піць віно: ці з правай, ці з левай?
— Я буду піць хоць з правай.
І як напіўся, яшчэ пасільней стаў, а яна сільна асалапела.
Царэвіч і гаворыць:
— Ну што, баб, адзе будзем ваявацца?!
А яна яму не вымавіла і славечка. Тады ён узяў яе за валасы, трахануў — і косці з кожы вытрас. Прышэдшы к пленніцам дзявіцам, і гаворыць ім:
— Ну, тапер я ўсіх сваіх і вашых урагоў пабядзіў. Тапер не бярыце ні злата, ні срэбра, а забірайце драгацэнныя камення!
І адправілісь утраём к блоку; узяў ён і сваю булаву.
Прышэдшы к блоку, садзіцца ў яго, а дзявіцы зарыдалі горкімі слязмі і гавораць яму:
— Мы табе ў тваем горы памаглі нашым саветам, і ты абяшчаўся вывесць нас на рускі свет, а между цем тапер пакідаеш нас. Луччы ты пасадзі нас на блок, а тады сам сядзеш: твае брацця наверна пададуць табе блок.
Царэвіч прызнаў іх слава за праўду, пасадзіў дзявіц на блок і трахнуў ім. Брацця яго і пацянулі. Давалаківаюць блізка к берагу і замецілі іх красату, і сталі друг з другам гаварыць:
— Ну, брат, ці нравяцца яны табе?
Атвячаець другі брат:
— Агу! А чаму ж? Якея прыгожыя красавіцы!
— Да во што, брат. Як нам брат явіцца, то ён возьмець адну сабе, а другую каму-небудзь із нас уступіць. А мы разрэжам вяроўку, выцянуўшы іх на край, і пусцім туды адзін блок. Тады гэты дзявіцы будуць нашымі жонамі, а брат навекі застанецца на том свеце.
Дзявіцы абразавалісь залатымі бярозамі і лісцямі на бярозах сярэбранымі і свілісь макушка з макушкаю, і окнішча гэта зарасло, і прызнакаў не [а]сталась. Тады яны спугалісь і самі да і думаюць, як іціць к атцу і што яму сказаць.
Прыходзяць к атцу і гавораць яму:
— Бацюшка, наверна, наш брат на том свеце ліба ўмер, а ліба ўбіт, окнішча зараўнавалась, і выраслі два памятніка залатымі бярозамі з сярэбранымі лісцямі, са світымі ўмесце макушкамі. Ігра Ігравіч, узнаўшы, што брацця яго яму ізмянілі, адпраўляецца к пціцы — усяго света хлапатніцы, і гаворыць яму пціца:
— Што, Ігра Ігравіч, зрадзілі цябе твае братчыкі?
І ён заплакаў горкімі слязамі.
— Што ж дзелаць? Я надзееўся на іх не так, як на чужых, а яны ўтварылі мне зло хужы чужых.
— Но я твайму гору памагу: ты маіх дзяцей васкарміў і васпаіў. Ступай: набей мне пцічак і, сколька наб’еш, усіх на нітачку навяжы, а заўтра рана ка мне прыхадзі.
Ён набіў пціц цэлую нізку і прыходзіць к ёй. Яна і гаворыць яму:
— Садзісь на мяне лягенька і дзяржысь крапенька, а як замарусь, так кідай мне ў мой рот, штоб не аслабець.
Бярэць ён булаву і садзіцца на пціцу лягенька і дзяржыцца крапенька, і пайшлі на рускі свет. Вазнясла яго вочань высока і спрашыець яго:
— Ідзе мы находзімся? Глянь уніз.
Ён паглядзеў уніз і гаворыць:
— Нічаго не відна, толька адна вада, як хрушталь,— знаць, мы над морам.
Яна сейчас перавярнулась уніз спіною, а ўверх нагамі — царэвіч і загрымеў, як камень у ваду. Тады ізноў падхваціла яго і пытаець:
— А што, Ігра Ігравіч, як ты спужаўся?
А ён ёй атвячаець:
— Я так спужаўся, што нямнога ад смерці астаўся!
— Вот жа так і мае дзеткі ад цябе папужалісь! Вот так-та хлеб-соль усягда аддаецца!
Вынесла на рускі свет і пусціла. Ён і пайшоў па гораду ка дварцу. Ідзець служба ў бож’ім храме, і пытаець ён:
— Які сягодня празднік?
Тут яму і атвячаюць:
— Наш цар па сыну сваем Ігры Ігравічу саракауст адпраўляець.
{адпраўляець.
}— Бейце ў калакала: Ігра Ігравіч жыў і ідзець дамой.
Цару аб ём далажылі, і ён выйшаў к сыну наўстрэчу, і радаваўся цар-бацюшка благапалушнаму вазврашчэнню сына.
Браты прыбяжалі, слёзна плакалі і рыдалі, на калені ўпадалі і гаварылі яму:
— Многа мы вінаваты прад табою, як і прад богам.
Ігра Ігравіч братам сваім прасціў іх віну. Завець цара-бацюшку і сваіх братцаў к тому месту, ідзе стаяць дзве бярозы. Прыходзяць к тому месту — стаяць дзве красівыя красавіцы. Падходзіць і Ігра Ігравіч і гаворыць ім:
— Здрастуйце, цесарэўны-пленніцы!
І яны яму пакланілісь. Бярэць ён за руку адну царэўну, Мархвуту, і гаворыць большаму брату:
— Вот табе нявеста; а за што — знай і свадзьбу іграй!
Тады бярэць за руку Настассю і гаворыць мяньшому брату:
— Вот і табе нявеста; а за што — знай і свадзьбу іграй!
— Ну, што ж ты, сынок,— гаворыць цар,— браццям нявест аддаеш, а сабе ніводнай не бярэш?
Ігра Ігравіч атвячаець:
— Бацюшка, аба мне не клапаціце: я сабе даўным-даўно найшоў.
Пайшлі яны ў свае палаты свадзьбы гуляць; гулялі яны месяц, а можа і нядзель дзесяць. У адзін дзень уся світа царская пайшлі ў зялёны сад гуляць, і толькі ў гэты дзень і час у гэта царства ўязджаець мураўская царэўна Алёна і пад'язджаець к царскаму саду са сваім сынам. Сын, увідаўшы царскую світу ў саду, гаворыць мацеры:
— Пасматры-ка, мамінька, як наш дзедушка гуляець з маім папінькай і з дзядзюшкамі па саду!
— Пачаму жа ты, мілы мой сыночак, знаеш, што гэтыя людзі твае дзедушка, папінька і дзядзюшкі?
Сын на гэта мацеры гаворыць:
— Эх, мамінька, воран ворана далеча відзіць.
Ігра Ігравіч узнаў Прыкрасную Алёну і скорым поспехам прама к ёй наўстрэчу, цалавалісь у сахорныя уста, і прыняў іх да чэсці ў свае палаты, паказаў і расказаў атцу, што гэта Прыкрасная Алёна — яго нявеста. Нямала не медля, началі піва варыць і свадзьбу завадзіць. Свадзьбу сыйгралі, піва папілі і месяца два і тры павесялілісь. Цар-бацюшка аддаў яму (Ігры Ігравічу) палавіну царства.
Яны сталі жыць і быць і дабро нажываць.