Калісьці салдат служыў дваццаць пяць год у арміі. Ішоў дамоў, адслужыўшы дваццаць пяць год. З сабой яму грошай не далі. І ён ішоў, дзесяць капеек імеў, кашалёк меў з сабой і люльку. Ішоў, прытаміўся, захацеў аддыхнуць. І спаткаліся яму тут ля дарогі тры жабракі, нішчыя. І сталі яны прасіць салдата, каб ён ім што-небудзь падарыў. Але што салдат мог даць?
— Нічога ў мяне няма, мае мілыя людцы! — гаворыць салдат.
— Ну падары нам што-небудзь!
І падарыў салдат аднаму кашалёк, другому дзесяць капеек, трэцяму — люльку. Пагаварылі яны і разышліся: салдат сваёй дарогай, нішчыя сваёй. Потым чуе салдат — яго аклікаюць. Ён абвярнуўся, а яго завуць нішчыя.
— Хадзі,— гавораць,— салдацік, мы хочам табе аддзякаваць.
І аддаюць яму: адзін аддае люльку і кажа:
— Гэта ўжо не простая люлька, а люлька-нявыкурка.
Другі дае сумку-ранец і кажа:
— Патрасі гэту сумку і што захочаш, што задумаеш, тое табе і будзе.
А трэці, якому даў грошы, дае яму невялікі кашалёк і кажа:
— У гэтым кашальку заўсёды будзе столькі грошай, колькі табе трэба.
Падзякаваў салдат і пайшоў. Адышоўся ён кілометраў колькі і дай, думае, папробую, ці не абманулі яны мяне. Патрос сумкай і задумаў, каб там было што паесці. Адкрыў сумку — ёсць. Паеў ён, абрадаваўся, закурыў люльку-нявыкурку і пайшоў далей. Ідзе да сваёй сям'і. Ішоў, ішоў, сцямнела ўжо. Трэба было дзе-небудзь пераначаваць. Ішоў лесам, кустамі. Бачыць уперадзе агеньчык — свеціцца ў хаце. Зайшоў ён у гэту хату папрасіцца пераначаваць. Праўда, у гэтай хаце была толькі адна бабка. Спытаў ён у бабкі, ці можна ў яе пераначаваць. А яна кажа:
— А мой ты салдацік дарагі, у нас ніхто не начуе.
— Чаму? — пытаецца салдат.
— Не хочуць, не начуюць, мне не шкода,— загаварыла бабка і нічога яму больш не сказала.
І салдат рашыў пераначаваць. Патрос сумку, павячэраў, закурыў люльку-нявыкурку і лёг спаць. Прайшло колькі часу, гадзін так у адзінаццаць пачаўся свіст, шум, паадчыняліся вокны, дзверы — набегла поўна хата чарцей. «Што тут мне далей рабіць? — думае сабе салдат.— Праўду бабка гаварыла, выходзіць, што людзі сюды не заходзяць». Думаў, думаў ён, а потым як крыкне:
— А ў ранец!
І як пачалі лезці гэтыя чэрці ў сумку, аж пішчаць, ды лезуць. А ён іх яшчэ каленам прыціскае. Просяцца чэрці:
— Не ціскай нас, салдацік, не ціскай!
А ён іх яшчэ больш ціскае. Ды каленам, ды каленам. Націскаў добра і выпусціў — паўцякалі чэрці. Раніцаю бабка прыходзіць з кошыкам, каб забраць косці, бо хто начаваў у гэтай хаце, заўсёды заставаліся толькі косці — чэрці заядалі чалавека. Бачыць бабка: ляжыць салдацік. Узрадавалася яна. Выйшла, няхай, думае, паспіць салдацік. Устаў салдацік, паснедаў і сабраўся ўжо ісці далей, дамоў. Бабка стала прасіць салдата пераначаваць яшчэ адну ноч.
— Што ж ты, бабка, не папярэдзіла мяне,— гаворыць салдат,— прыходзяць у цябе тут нейкія ўночы, спаць не даюць.
— Няможна было гаварыць,— кажа бабка,— пераначуй яшчэ адну ноч, потым усё раскажу.
Згадзіўся салдат пераначаваць яшчэ адну ноч. Павячэраў, закурыў люльку-нявыкурку, ляжыць, можна сказаць, чытае газету і чакае. І вось у палове дванаццатай гадзіны зноў пачынаюць злятацца з віламі, косамі, тапарамі. Узняўся шум, свіст, крык, гвалт. На гэты раз салдат ужо не разгубіўся. Адкрыў сумку-ранец і крыкнуў:
— А ў ранец!
Так яны ўсе пакорчыліся і палезлі ў ранец. Адціскаў ён іх, адбіў, адмяў і выпусціў.
Назаўтра зноў прыходзіць бабка з кошыкам па косці. А салдат ляжыць. Узрадавалася бабка. Няхай, думае, адпачывае. Прыду пазней. Устаў салдат, паснедаў і зноў сабраўся ў дарогу. Хацеў ісці дадому. А бабка зноў просіць:
— Пераначаваў ты, салдацік, дзве ночы, пераначуй і трэцюю, а тады ўжо ўсё раскажу!
Ды так просіць, так просіць. Салдат ужо сам зацікавіўся: што тут такое? Застаўся на трэцюю ноч. І зноў у дванаццаць гадзін пачалі злятацца чэрці. Ды ўжо ў тры разы больш. А напаследак прыляцеў самы галоўны іх Люцыпар. Ціскаў, ціскаў іх салдат у ранцы, мяў, мяў. Выпусціў тых памятых, загадаў самому Люцыпару ў ранец лезці. Мяў, мяў яго, ціскаў, ціскаў і ўсё дапытваецца:
— Чаго вы сюды прыходзіце?
— Не скажу,— гаворыць Люцыпар.
— Зараз я табе галаву адсяку! — пагражае салдат.
Тады Люцыпар прызнаўся.
— Тут ёсць,— кажа,— у гэтай хаце пад падлогай склеп. У склепе ляжыць самая прыгожая дзяўчына на зямлі. І прыляталі ўсе чэрці сюды, каб пашчакатаць яе.
— Пішы,— загадаў салдат Люцыпару,— дагавор, што ніколі ні ты, ні твае чэрці на зямлю больш не прыдзеце.
Люцыпар напісаў дагавор крывёю, і ўсе чэрці разам са сваім галоўным зніклі. Тады прыйшла бабка і кажа салдату:
— Цяпер я скажу ўсё. Тая дзеўка, што ляжала ў склепе, павінна сёння аджыць. Ты пераначаваў тры начы і выратаваў яе.
Пайшоў салдат у склеп, а там дзеўка. Як глянуў ён на яе — як на сонца ўсё роўна паглядзеў. Прачнулася яна, і не мог ён ужо з ёй расстацца. Жаніўся ён з ёй. І гэта з імі бабка. І трое дзетак знайшлося. Але ўсяму прыходзіць канец. Прыйшла пара паміраць. Папрасіў салдат перад смерцю дзяцей і жонку пакласці яму ў труну ранец. Памёр ён і пайшоў на той свет з ранцам. Перанялі яго чэрці. Уперадзе Люцыпар ідзе.
— Ага! Папаўся? — гаворыць салдату Люцыпар.— Павозіш тут у нас смалу, будзеш кожнаму чорціку дагаджаць.
Салдацік схапіў свой ранец ды як гаркне:
— А ў ранец!
І пачаў мясіць чарцей. Скорчыліся чэрці. Пабудаваў ён у пекле казармы. Пачаў ганяць чарцей, займацца салдацкай справай. Паслаў Люцыпар да бога свайго ганца.
— Божа, божа,— просяць чэрці,— вазьмі к сабе гэтага салдата.
— Не трэба мне такі,— адказвае бог,— у яго грахоў шмат: ён і п'е, і курыць, бога не паважае.
А салдат тым часам яшчэ больш узлаваўся на чарцей. Самога Люцыпара гоніць на страявую. Няма чарцям спакою. Даймае іх салдат пабудкаю, трывогу ім робіць, гоніць на заняткі, прысесці не дае.
Пайшоў Люцыпар сам да бога. Просіць дапамагчы хоць парадаю якою.
— Да сябе не вазьму, а параіць магу,— кажа бог.
І параіў.
— Здзярыце,— гаворыць,— з вала скуру, зрабіце барабан і падніміце яго ноччу па трывозе. Ён салдат, выскачыць па трывозе, і не пускайце яго больш да сябе.
Чэрці так і зрабілі. Садралі з вала скуру, расцягнулі яе зубамі, стала яна тонкая як папера, аж звініць. Ударылі тады паленнямі аб гэту скуру. Салдат думаў, што трывога, схапіўся ды і выскачыў з пекла голы, як стаіць. А чэрці пазакрываліся, рагочуць. Рады, што збавіліся ад салдата.
— Выкіньце мне хоць ранец! — просіць салдат.
Праўда, выкінулі яму чэрці ранец. Узяў ён свой ранец і пайшоў. Хадзіў, хадзіў — ні ў пекла яго не прымаюць, ні ў рай. Пайшоў ён да бога прасіць якой-небудзь работы. Дзе ж яму, беднаму салдату, дзявацца. Ангел расказаў богу аб гэтай просьбе.
— Ну што ж,— кажа бог ангелу,— калі ён салдат, давай яго паставім сторажам, няхай старажыць ля дзвярэй каля майго падходу. Перш чым хто да мяне захоча звярнуцца, няхай звяртаецца да салдата.
Вот далі яму свісточак такі — трывогу свістаць і паставілі ля дзвярэй. Стаіць ён, стаіць, аж вось прыходзіць смерць да бога пытацца, якіх ёй людзей браць, ці старых, ці маладых, ці сярэдніх. Ну, бог кажа:
— Няхай адзін год старых пабярэ.
Салдат, пакуль ішоў ад бога, дагадаўся: старых, а ў мяне жонка старая, смерць можа прычапіцца да жонкі. Абмануў ён смерць.
— Бог,— кажа,— загадаў старога асінніку год пагрызці.
Пайшла смерць, зморшчылася, скрывілася. Думае, за што бог такое наказанне даў. Цэлы год людзі не паміралі. Прыйшла зноў смерць пытацца, каго ёй цяпер браць. Салдат пайшоў да бога і пытаецца:
— Якіх людзей, пытаецца смерць, ёй цяпер браць.
Бог кажа:
— Няхай цяпер тры гады маладых бярэ — маладога свету завялося многа.
Салдат як ішоў ад бога, здагадаўся: у яго ж дзеці ёсць маладыя, можа, думае, за маіх дзяцей учапіцца.
Прыйшоў сказаў:
— Бог,— кажа,— загадаў тры гады цяпер алешніку пагрызці маладога.
Зморшчылася смерць, за што, думае, такая кара? Але бог сказаў — пайшла. Тры гады смерць на зямлі алешнік грызла. А людзей развялося многа, размнога. Смерць не бярэ. Усе жывуць. Ну, тры гады яна грызла і прыходзіць да бога. А салдат усё стаіць.
— Ты, відаць, мяне абманваеш,— гаворыць смерць,— я сама ўжо пайду да бога.
А салдат кажа:
— Я сам цябе пушчу да бога, ты скажы мне, як ты бярэш людзей у мурох. Там жа ўсё закрыта: і вокны, і дзверы, там ўсё шчыльна зачынена.
— Ну, як я іх бяру, зраблюся мухай ці камаром і тады, як прыходзіць хто да чалавека, я сяду на плечы ці на руку і іду забіраць чалавека.
— А як гэта ты робішся мухай ці камаром?
— А вось так.
Яна раз — ды зрабілася мухай. А ён у свісточак ды заторнуў, ды ў кішэню. І стаіць салдат каля бога. І забыўся на смерць. А бог здагадаўся: і людзі не мруць, і смерць не прыходзіць. Бог пытае ў салдата:
— А дзе смерць? А ці ёсць у цябе свісточак?
— Ёсць.
Выняў ён свісточак, адкрыў, а там муха-смерць чуць жыве.
— Вот табе,— кажа бог,— кара: бяры гэту смерць на плечы і нясі яе на зямлю. Яна цяпер худая, сама не дойдзе на зямлю — нясі яе.
Ну што ж? Узяў ён яе, нёс, нёс, замарыўся. А тады дагадаўся, што ў яго ранец ёсць. Есць жа яму захацелася. Сеў, аддыхнуў, заказаў паўлітру водкі. І так выпіў, стаў п'яны, ідзе ды як ударыць смерць то аб сцяну, то аб камень, то аб дзерава якое. Збіў чыста гэту смерць. Але ўсё-такі прынёс яе на зямлю. Прынёс ён яе, яна памалу ачуняла і цяпер людзей панямногу з'ядае.