epub
 
падключыць
слоўнікі

Ханс Крысьціян Андэрсэн

Кветкі маленькай Іды

- Бедныя мае кветачкі зусім завялі! - сказала маленькая Іда. - Учора ўвечары яны былі такія прыгожыя, а цяпер апусцілі галоўкі! Чаму гэта? - спытала яна студэнта, які сядзеў на канапе.

Яна вельмі любіла гэтага студэнта, - ён умеў расказваць дзівоснейшыя гісторыі і выразаць з паперы цікавыя карцінкі: сардэчкі з малюпасенькімі танцоўшчыцамі ўнутры, кветкі і выключныя палацы з дзвярыма і вокнамі, якія можна было адчыняць. Вялікі мастак на забавы быў гэты студэнт!

- Што з імі здарылася? - спытала яна зноў і паказала яму свой павялы букет.

- Ведаеш што? - сказаў студэнт. - Кветкі выправіліся ноччу на баль, вось і апусцілі цяпер галоўкі!

- Ды ці ж кветкі танцуюць! - сказала маленькая Іда.

- Танцуюць! - адказаў студэнт. - Па начах, калі навокал цёмна і мы ўсе спім, яны так весела скачуць адна з адной, такія балі наладжваюць - проста дзіва!

- А дзецям нельга прыйсці да іх на баль?

- Чаму ж, - сказаў студэнт, - бо маленькія маргарыткі і ландышы таксама танцуюць.

- А дзе танцуюць самыя прыгожыя кветкі? - спытала Іда.

- Ты ж бывала за горадам, там, дзе вялізны палац, у якім летам жыве кароль і дзе такі дзіўны сад з кветкамі? Памятаеш лебедзяў, якія падплывалі да цябе за хлебнымі крошкамі? Вось там і бываюць сапраўдныя балі!

- Я яшчэ ўчора была там з мамай, - сказала маленькая Іда, - але цяпер на дрэвах больш няма лісця, а ў садзе няма кветак. Куды яны падзяваліся? Улетку іх так багата!

- Яны ўсе ў палацы, - адказаў студэнт. - Трэба табе сказаць, што як толькі кароль і прыдворныя пераедуць у горад, кветкі адразу ж уцякаюць з саду ў палац, і там для іх надыходзіць вясёлы час! Вось бы табе паглядзець! Дзве самыя прыгожыя ружы садзяцца на трон - гэта кароль з каралевай. А чырвоныя пеўнікавыя грабеньчыкі становяцца каля іх, стаяць і кланяюцца, - гэта камер-юнкеры. Потым прыходзяць іншыя цудоўныя кветкі, і пачынаецца баль. Пяцынты і крокусы робяцца маленькімі марскімі кадэтамі і танцуюць з паненкамі - блакітнымі фіялкамі; а цюльпаны і вялікія жоўтыя лілеі - гэта пажылыя дамы, і яны сочаць за тым, каб усе танцавалі адметна і наогул паводзілі сябе прыстойна.

- А кветачкам не перападзе за тое, што яны танцуюць у каралеўскім палацы? - спытала маленькая Іда.

- Дык жа ніхто не ведае, што яны там танцуюць! - адказаў студэнт. - Праўда, стары наглядчык іншы раз зазірне ў палац ноччу з вялізрай вязкай ключоў у руках, але кветкі, як толькі пачуюць бразгаценне ключоў, адразу ж сунімаюцца, хаваюцца за доўгія фіранкі, якія вісяць на вокнах, і толькі ледзь-ледзь выглядваюць адтуль адным вокам. «Тут штосьці пахне кветкамі!» - бурчыць тады стары наглядчык, а бачыць нічога не бачыць.

- Вось цікава! - сказала маленькая Іда і нават у далоні запляскала. - І я таксама не магу іх убачыць?

- Можаш, - сказаў студэнт. - Варта табе толькі, калі зноў пойдзеш туды, зазірнуць у акенцы. Вось я сёння бачыў там доўгую жоўтую лілею; яна ляжала і пацягвалася на канапе - уяўляла, што з'яўляецца прыдворнай дамай.

- А кветкі з Батанічнага саду таксама могуць прыйсці туды, хаця сад далёка ад палаца?

- Ну, канешне, могуць! - адказаў студэнт. - Бо яны ўмеюць лётаць і лётаюць, калі захочуць. Ці ж ты не заўважыла, якія прыгожыя матылькі, чырвоныя, жоўтыя, белыя? Яны зусім як кветкі і калісьці былі кветкамі. Аднойчы скочылі яны са сцяблінкі высока ў паветра, запляскалі пялёсткамі, быццам малюпасенькімі крылцамі, і паляцелі. І, менавіта таму, што яны паводзілі сябе добра, ім дазволілі лётаць і днём. Цяпер ім ужо не патрэбна было вяртацца дадому і сцішана сядзець на сцяблінцы, вось іх пялёсткі і пераўтварыліся ў сапраўдныя крылцы. Ты ж гэта сама бачыла. Хаця, магчыма, кветкі з Батанічнага саду і не бываюць у каралеўскім палацы. Магчыма, яны нават не ведаюць, як там весела па начах! Вось што ты павінна зрабіць, - і няхай потым здзіўляецца прафесар батанікі, які жыве тут побач, ты ж яго ведаеш? - Калі прыедзеш у яго сад, раскажы якой-небудзь кветачцы пра вялікія балі ў каралеўскім палацы! Кветка раскажа пра гэта астатнім, і ўсе яны збягуць. Прафесар прыйдзе ў сад, а там ніводнай кветачкі! Вось ён здзівіцца! «Куды ж яны падзеліся?» - падумае.

- Ды як жа кветка раскажа іншым? Кветкі ж не размаўляюць.

- Вядома, не, - адказаў студэнт, - затое яны ўмеюць гаварыць знакамі. Ты сама бачыла, як яны пагойдваюцца, ледзь падзьме ветрык, як варушаць сваімі зялёнымі лісточкамі. І яны гэтак жа добра разумеюць адна другую, як мы, калі гутарым.

- А прафесар разумее іх? - спытала маленькая Іда.

- А як жа ж! Аднойчы раніцай ён прыйшоў у сад і бачыць, што высокая крапіва робіць знакі сваім лісцем цудоўным чырвоным гваздзікам. Вось што ім казала крапіва: «Вы такія мілыя, я вас вельмі люблю». Прафесару гэта не спадабалася, і ён ударыў крапіву па лісці, а лісце ў яе - усё роўна, што ў нас пальцы, - ударыў і апёкся! З той пары ён не асмельваецца яе чапаць.

- Вось цікава! - сказала маленькая Іда і засмяялася.

- Ну ці ж можна забіваць дзіцяці галаву такой брыдотай? - абурыўся сумны саветнік, які таксама прыйшоў у госці да бацькоў Іды і сядзеў на канапе.

Ён цярпець не мог студэнта і вечна бурчэў на яго, асабліва калі той выразаў мудрагелістыя, забаўныя фігуркі, накшталт чалавека на шыбеніцы і з сэрцам у руках - яго павесілі за тое, што ён краў сэрцы, - ці старой ведзьмы на мятле, з мужам на носе. Усё гэта вельмі не падабалася саветніку, і ён заўсёды паўтараў:

- Ну ці ж можна забіваць дзіцяці галаву такой брыдотай? Дурныя выдумкі!

Але Іду вельмі захапіў расказ студэнта пра кветкі, і яна думала пра гэта цэлы дзень.

«Значыць, кветачкі павесілі галоўкі таму, што стаміліся пасля балю!» І маленькая Іда пайшла да свайго століка, дзе стаялі ўсе цацкі; скрынка століка таксама бітком ляжала набіта розным дабром. Лялька Сафі ляжала ў сваім ложку і спала, але Іда сказала ёй:

- Табе прыйдзецца ўстаць, Сафі, і паляжаць гэтую ноч у скрынцы: бедныя кветкі хворыя, іх трэба пакласці ў тваю пасцельку, - магчыма, яны стануць здаровымі!

І яна выцягнула ляльку з ложка. Сафі паглядзела на Іду вельмі незадаволена і не сказала ні слова, - яна раззлавалася за тое, што ёй не даюць спаць у яе пасцелі.

Іда паклала кветкі, ухутала іх старанна коўдрай і загадала ім ляжаць ціха, за гэта яна абяцала напаіць іх гарбатай, і тады яны ўстануць заўтра раніцай зусім здаровымі! Потым яна зашморгнула шторы, каб сонца не свяціла кветкам у вочы.

Расказ студэнта не выходзіў у яе з галавы, і, кладучыся спаць, Іда не магла ўстрымацца, каб не зазірнуць за фіранкі, зашморгнутыя нанач; на акенцах стаялі цудоўныя маміны кветкі - цюльпаны і гіяцынты, і маленькая Іда прашаптала ім:

- Я ведаю, што ў вас ноччу будзе баль!

Кветкі стаялі як ні ў чым не бывала і нават не варухнуліся, што з таго, што маленькая Іда штосьці такое ведала.

У пасцелі Іда доўга яшчэ думала пра тое ж і ўсё ўяўляла сабе, як гэта павінна быць міла, калі кветкі танцуюць! «Няўжо і мае кветкі былі на балі ў палацы?» - падумала яна і заснула.

Але сярод ночы маленькая Іда раптам прачнулася; яна бачыла ў сне кветкі, студэнта і саветніка, які лаяў студэнта за тое, што той забівае ёй галаву абы чым. У пакоі, дзе ляжала Іда, было ціха, на стале гарэў начнік, і тата з мамай моцна спалі.

- Хацелася б мне ведаць: ці спяць мае кветкі ў пасцельцы? - сказала маленькая Іда сабе і прыпаднялася з падушкі, каб паглядзець у паўрасчыненыя дзверы, за якімі былі яе цацкі і кветкі; потым яна прыслухалася, - ёй здалося, што ў тым пакоі іграюць на фартэп'яна, але вельмі ціха і пяшчотна; такой музыкі яна ніколі яшчэ не чула.

- Гэта, пэўна, кветкі танцуюць! - сказала Іда. - Божа, як бы мне хацелася паглядзець!

Але яна не асмелілася ўстаць з пасцелі, каб не разбудзіць тату з мамай.

- Хоць бы кветкі ўвайшлі сюды! - сказала яна.

Але кветкі не ўваходзілі, а музыка ўсё працягвалася, такая ціхая, пяшчотная, проста дзіва! Тады Іда не вытрымала, яна паціху вылезла з ложка, падышла на дыбачках да дзвярэй і зазірнула ў суседні пакой. Што за дзіва было там!

У тым пакоі не гарэў начнік, а было ўсё ж светла, як днём, ад месяца, які глядзеў з акенца прама на падлогу, на якой у два рады стаялі цюльпаны і гіяцынты; на вокнах не засталося ніводнай кветкі - адны гаршчкі з зямлёй. Кветкі вельмі міла танцавалі: яны то станавіліся ў круг, то, узяўшыся за доўгія зялёныя лісточкі, быццам за рукі, кружыліся парамі. На фартэп'яна іграла вялікая жоўтая лілея - гэта, пэўна, яе маленькая Іда бачыла летам! Яна добра памятала, як студэнт сказаў: «Ах, як яна падобна на фрэкен Ліну!» Усе пасмяяліся тады над ім, але цяпер Ідзе і на самай справе падалося, быццам доўгая жоўтая лілея падобна на Ліну; яна і на раялі іграла гэтак жа, як Ліна; паварочвала свой прадаўгаваты твар то ў адзін бок, то ў другі і ківала ў такт дзівоснай музыцы. Ніхто не заўважаў Іды.

Раптам маленькая Іда ўбачыла, што вялікі блакітны крокус скочыў прама на сярэдзіну стала з цацкамі, падышоў да лялечнага ложка і адхінуў полаг, там ляжалі вялікія кветкі, але яны жыва падняліся і пахітнулі галоўкамі ў знак таго, што яны таксама хочуць танцаваць.

Стары Курылка са зламанай ніжняй губой устаў і пакланіўся цудоўным кветкам: яны зусім не былі падобны на хворых - саскочылі са стала і пачалі весяліцца разам з усімі.

У гэтую хвіліну пачуўся грукат, нібыта штосьці звалілася на падлогу. Іда паглядзела ў той бок. Высветлілася, гэта маслянічная вярба хутка саскочыла ўніз да кветак, бо лічыла сябе іх суродзічкай. Вярба, упрыгожаная папяровымі кветкамі, таксама была вельмі мілай; на вершаліне яе сядзела маленечкая васковая лялечка ў капелюшы з шырокімі палямі, цюцелька ў цюцельку такой, як у саветніка.

Гулка тупаючы сваімі трыма чырвонымі драўлянымі ножкамі, вярба скакала сярод кветак. Яна танцавала мазурку, а іншыя кветкі не ведалі гэтага танца, таму што былі вельмі лёгкімі і не маглі тупаць з такой сілай.

Але вось лялечка на вярбе раптам выцягнулася, закруцілася над папяровымі кветкамі і гулка закрычала:

- Ну ці ж можна забіваць галаву дзіцяці такой драбязой? Што за дурацкая фантастыка?

Цяпер лялька была на дзіва падобнай на саветніка - у такім жа капелюшы з шырокімі палямі, такая ж сярдзітая і жоўтая! Але папяровыя кветкі стукнулі яе па тонкіх плячах, і яна зусім сціснулася, зноў ператварыўшыся ў маленечкую васковую ляльку. Гэта было так цікаўна, што Іда не магла ўтрымацца ад смеху.

Вярба працягвала скакаць, і саветніку міжволі даводзілася скакаць разам з ёй, усё роўна - ці выцягваўся ён на ўсю даўжыню ці заставаўся маленечкай васковай лялечкай у чорным капелюшы з шырокімі палямі. Нарэшце кветкі, асабліва тыя, якія ляжалі ў лялечным ложку, пачалі шкадаваць саветніка, і вярба пакінула яго ў спакоі. Раптам штосьці гулка застукала ў шуфлядцы стала, дзе разам з іншымі цацкамі ляжала лялька Сафі. Курылка дабег да краю стала, лёг ніцма і ледзь-ледзь выцягнуў шуфлядку. Сафі ўстала і здзіўлена азірнулася.

- Ды тут, аказваецца, баль! - сказала яна. - Чаму мне пра гэта не сказалі?

- Хочаш танцаваць са мной? - спытаў яе Курылка.

- Ну і кавалер! - адрэзала Сафі і павярнулася да яго спіной, потым села на шуфляду і пачала чакаць, што яе запросіць якая-небудзь кветка; але ніхто і не думаў яе запрашаць. Тады яна пачала кашляць: «кх, кх, кх!» Але і тут ніхто да яе не падышоў. А Курылка скакаў адзін, і не так ужо і дрэнна.

Заўважыўшы, што кветкі на яе не глядзяць, Сафі раптам звалілася з шуфляды на падлогу, ды з такім шумам, што ўсе збегліся, акружылі яе і пачалі распытваць, ці не ўдарылася яна. Кветкі размаўлялі з ёю вельмі ласкава, асабліва тыя, якія толькі нядаўна адпачывалі ў ложку. Сафі зусім не ўдарылася, і кветкі маленькай Іды пачалі дзякаваць ёй за цудоўную пасцельку, потым павялі з сабой у кружок месяца на падлозе і пачалі танцаваць з ёй; іншыя кветкі павялі карагод і скакалі вакол іх. Тады Сафі, вельмі задаволеная, сказала кветачкам, што аддае ім свой ложачак, - ёй добра і ў шуфлядцы!

- Дзякуй, - азваліся кветкі, - але мы не можам жыць доўга. Раніцай зусім памром. Скажы толькі маленькай Ідзе, каб яна пахавала нас у садзе, дзе закапана канарэйка. Летам мы зноў вырасцем і будзем яшчэ прыгажэй.

- Не, вы не павінны паміраць! - усклікнула Сафі і пацалавала кветкі.

У гэты момант дзверы адчыніліся, і ў пакой увайшоў цэлы натоўп прыгажэйшых кветак. Маленькая Іда ніяк не магла зразумець, адкуль яны ўзяліся, - пэўна ж, з каралеўскага палаца. Наперадзе ішлі дзве цудоўныя ружы ў маленькіх залатых каронах, - гэта былі кароль з каралевай. За імі, раскланьваючыся на ўсе бакі, рухаліся прыгожыя ляўкоі і гваздзікі. Музыканты - буйныя макі і півоні - дзьмулі ў стручкі, чырванеючы ад напругі, а маленькія блакітныя званочкі і беленькія пралескі тоненька звінелі. Вось была забаўная музыка! За музыкантамі ішло мноства іншых кветак, і ўсе яны танцавалі - і блакітныя фіялкі, і чырвоныя маргарыткі, і рамонкі, і ландышы. Кветкі танцавалі і цалаваліся, ды так, што глядзець не наглядзецца!

Нарэшце ўсе пажадалі адно аднаму добрай ночы, а маленькая Іда прабралася ў свой ложак, і да раніцы ёй сніліся кветкі і ўсё, што яна бачыла ноччу.

Ранкам яна ўстала і пабегла да свайго століка - паглядзець, ці там яе кветачкі.

Яна адхінула полаг... Так, кветкі ляжалі ў ложачку, але зусім, зусім завялыя! Сафі таксама ляжала на сваім месцы, у скрынцы, і твар у яе быў сонны.

- А ты памятаеш, што табе загадалі перадаць мне? - спытала маленькая Іда.

Але Сафі толькі тупа глядзела на яе, не раскрываючы роту.

- Якая ж ты нядобрая! - сказала маленькая Іда. - А яны яшчэ танцавалі з табой!

Потым яна ўзяла кардонную каробачку, на накрыўцы якой была намалявана прыгожанькая птушка, адкрыла яе і паклала туды мёртвыя кветкі.

- Вось вам і дамавінка! - сказала яна. - А калі прыедуць мае нарвежскія кузены, мы вас закапаем у садзе, каб вы на наступнае лета зноў выраслі і сталі яшчэ прыгажэй!

Ёнас і Адольф стрыечныя браты Іды, якія прыехалі з Нарвегіі, былі жвавыя хлапчукі. Бацька падарыў ім па новаму самастрэлу, і яны ўзялі іх з сабой, каб паказаць Ідзе. Яна расказала хлапчукам пра бедныя памёршыя кветкі і загадала пахаваць іх. Наперадзе ішлі хлапчукі з самастрэламі на плячах, за імі - маленькая Іда з мёртвымі кветкамі ў каробцы. Магілку выкапалі ў садзе. Іда пацалавала кветкі і апусціла каробку ў ямку, а Ёнас з Адольфам адсалютавалі над магілкай з самастрэлаў - ні стрэльбаў, ні гармат у іх жа не было.



Пераклад: Валянцін Лукша