Жыла-была манетка. Яна толькі што выйшла з чаканкі, чысценькая, бліскучая, пакацілася і зазвінела:
- Ура! Цяпер пайду гуляць па белым свеце! Ура!
І пайшла.
Дзіця трымала яе ў сваім цёпленькім кулачку, скнара сціскаў халоднымі, ліпкімі пальцамі, людзі старэйшыя падоўгу круцілі ў руках, перш чым расстацца з ёю, а моладзь траціла яе, як толькі атрымлівала. Манетка была срэбраная з невялікай дамешкай медзі і вось ужо цэлы год гуляла па белым свеце, па той краіне, дзе яе адчаканілі. Потым яна выправілася вандраваць за мяжу і ўрэшце засталася адзінай роднай манеткай у кашальку падарожніка. Але ён і не здагадваўся, што яна існуе, пакуль яна сама выпадкова не трапіла яму пад руку.
- Ого! - усклікнуў ён. - У мяне яшчэ засталася адна родная манетка! Ну, няхай вандруе са мною і далей!
І падарожнік зноў паклаў яе ў кашалёк, а манетка ажно зазвінела і заскакала ад радасці. Цяпер яна ляжала разам са сваімі замежнымі таварышкамі, якія ўвесь час мяняліся: адны саступалі месца другім, а наша манетка ўсё заставалася ў кашальку, і гэта было пэўнай адзнакай яе адметнасці.
Мінула шмат тыдняў. Манетка заехала далёка-далёка ад радзімы, але куды - не ведала. Яна толькі чула ад суседак, што яны францужанкі або італійкі, што яны цяпер у такім або такім вось горадзе. Але сама яна не магла ўявіць сабе гэтых гарадоў: вечна седзячы ў кашальку, не пабачыш свету. А з ёю так яно і было.
Ды вось аднойчы манетка прыкмеціла, што кашалёк не зачынены, ёй захацелася хоць адным вокам зірнуць на свет, і яна праслізнула ў шчылінку. Ёй, канешне, не трэба было гэта рабіць, бо залішняя цікаўнасць ніколі не застаецца без пакарання! Яна выпала ў кішэню штаноў. Увечары кашалёк дасталі, а манетка засталася ляжаць, дзе ляжала. Штаны вынеслі ў калідор, каб пачысціць, і тут манетка вывалілася з кішэні на падлогу, і ніхто гэтага не заўважыў.
Раніцай адзежу зноў прынеслі ў пакой. Падарожнік адзеўся і паехаў, а манетка засталася.
Неўзабаве яе знайшлі на падлозе і далучылі да трох іншых манетак, каб яны выконвалі свае абавязкі.
«Вось і цудоўна! Зноў пайду гуляць па свеце, пабачу новых людзей, новыя звычаі!» - падумала манетка.
- Што гэта за манета? - раптам пачула яна. - Гэта не наша манета! Ды яна фальшывая! Яна нічога не вартая!
Вось тут, уласна кажучы, і пачынаецца гісторыя манеткі, якую яна пасля сама расказвала.
- «Фальшывая! Нікуды не вартая!» Пры гэтых словах я ажно скаланулася, - расказвала манетка. - Я ж ведала, што я з чыстага срэбра, вельмі звонкая і цудоўнай чаканкі. Мабыць, гэтыя людзі памыляюцца, - думала я. - Не можа быць, каб яны так казалі пра мяне! Але менавіта пра мяне яны і гаварылі. Яны называлі мяне фальшываю. На іхнюю думку, я была нічога не вартая! «Трэба яе збыць каму-небудзь у прыцемку», - сказаў чалавек, да якога я трапіла. І збыў-такі. Але пры дзённым святле мяне зноў пачалі лаяць і зневажаць: «Фальшывая!», «Нічога не вартая!», «Трэба яе хутчэй збыць з рук!» І я дрыжала ад сораму і страху кожны раз, калі мяне падсоўвалі каму-небудзь замест мясцовай манеты.
«Няшчасная я манета, - думала я тады. - Якая з таго карысць, што я срэбраная, звонкая, выдатнай чаканкі? Усяму гэтаму грош цана! У вачах усіх ты застаешся тою, за каго цябе лічаць! І як, мусіць, жахліва мець нячыстае сумленне, прабівацца наперад падманам, ашуканствам, калі мне, ні ў чым не вінаватай, гэтак цяжка пакутаваць толькі таму, што ў мяне аблічча злачынкі!..» Пераходзячы ў новыя рукі, я кожны раз калацілася, баючыся, што мяне пачнуць разглядаць, бо ведала, што мяне са злосцю шпурнуць на стол, нібыта я якая-небудзь махлярка.
Аднойчы я трапіла да беднай жанчыны: ёй заплацілі мною за цяжкую падзённую работу. Але ёй ужо ніяк не ўдавалася збыць мяне з рук - ніхто не хацеў браць мяне, і я была для небаракі сапраўдным няшчасцем. «Давядзецца мне каго-небудзь ашукаць, - сказала яна неяк раз. - Я не такая багатая, каб трымаць у запасе фальшывыя грошы. Аддам гэтую манету багатаму булачніку, ён не збяднее ад гэтага... Але ўсё ж нядобра так рабіць. Сама ведаю, што нядобра».
- Ну вось, цяпер я буду ляжаць на сумленні ў беднай кабеты! - уздыхнула я. - Няўжо я гэтак змянілася?
Жанчына пайшла да багатага булачніка, але той вельмі добра разбіраўся ў манетах: булачнік не паклаў мяне ў касу, а шпурнуў проста ў твар жанчыне. І, вядома, ёй не далі за мяне хлеба. Ах, як я засмуцілася! «Няўжо, - думала я, - мяне адчаканілі на гора людзям?! Мяне, якая ў маладыя гады была такая смелая, упэўненая ў сабе. Так верыла ў сваю каштоўнасць і цудоўную чаканку!» І я затужыла, замаркоцілася, як толькі можа тужыць-маркоціцца манетка, якую ніхто не хоча браць. Але жанчына прынесла мяне назад дадому, лагодна-ласкава паглядзела на мяне і сказала: «Не хачу нікога ашукваць! Я праб'ю ў табе дзірачку, няхай кожны ведае, што ты фальшывая... Хаця... Пачакай, мне падумалася - можа, ты шчаслівая манетка? Мне чамусьці здаецца, што ты шчаслівая. Я праб'ю ў табе дзірачку, зацягну шнурок і павешу на шыю суседскай дзяўчынцы - няхай носіць на шчасце!»
І яна прабіла на мне дзірачку. Канешне, не дужа прыемна, калі ў табе прабіваюць дзірку, але дзеля добрай мэты, шмат што можна перацярпець. Праз дзірачку працягнулі шнурок, і я зрабілася падобнай на медальён. Тады мяне павесілі на шыйку маленькай дзяўчынцы. Малая ўсміхалася мне, цалавала мяне, і я ўсю ноч спачывала на цёпленькіх нявінных дзіцячых грудзях.
Раніцай маці дзяўчынкі ўзяла мяне ў рукі, паглядзела на мяне і штосьці задумала, - я адразу здагадалася! Яна дастала нажніцы і перарэзала шнурок.
- Шчаслівая манетка! - сказала яна. - Гэта трэба праверыць.
Яна паклала мяне ў кіслату, і я ўся пазелянела. Потым яна старанна замазала дзірачку, крыху пачысціла мяне і на змярканні пайшла да прадаўца латарэйных білетаў, каб купіць на шчасце білецік.
Ах, як цяжка было ў мяне на душы! Я ўся сцялася і, здавалася, вось-вось пераламлюся напалам. Я ж ведала, што мяне абзавуць фальшываю, зняславяць перад усімі іншымі манетамі, што ляжаць у касе і аздоблены надпісамі і чаканкай, якой можна ганарыцца. Але ж! На гэты раз абышлося, і я не зведала ганьбы. Пакупнікоў сабралася вельмі многа і прадавец быў гэтак заняты, што, не разглядаючы, кінуў мяне ў касу разам з іншымі манетамі. Выйграў ці не куплены за мяне білет - я не ведаю, але на другі дзень мяне разгледзелі, палічылі за фальшывую і адклалі ўбок, а пасля зноў паслалі ашукваць людзей - з маёй дапамогі ўсё ашукваць, ашукваць! А гэта ж проста нясцерпна з маім шчырым, сумленным характарам - яго ж не маглі ў мяне адабраць!
Так пераходзіла я з рук у рукі, з дома ў дом больш за год, усюды мяне лаялі, усюды пракліналі. Ніхто мне не верыў, і я ўжо сама не верыла сабе. Цяжкі гэта быў час.
Аднойчы прыехаў падарожнік. Яму вось мяне і падсунулі. Ён быў даверлівы і палічыў мяне за мясцовую манету. Але калі ён хацеў за штосьці расплаціцца мною, я зноў пачула:
- Гэтая манета нікуды не вартая, яна фальшывая!
- Мне яе далі за сапраўдную, - сказаў падарожнік і больш пільна прыгледзеўся да мяне. Раптам на твары яго з'явілася ўсмешка, а я ж ужо даўно не бачыла ўсмешкі на тварах тых, хто трымаў мяне ў руках. - Не можа быць! - усклікнуў ён. - Гэта ж наша родная манетка, добрая праўдзівая манетка з маёй радзімы, у ёй прабілі дзірку і называюць фальшываю! Вось пацеха! Але я цябе зберагу і завязу дадому.
Як я зарадавалася! Мяне зноў называюць добрай, праўдзівай, сапраўднай, а не фальшывай манеткай, хочуць узяць дамоў, дзе ўсе будуць прызнаваць мяне і верыць, што я з чыстага срэбра і цудоўнай чаканкі! Я заіскрылася б ад радасці, але гэта не ў маёй натуры: гэта ўласціва сталі, а не срэбра.
Мяне загарнулі ў тонкую белую паперку, каб я не змяшалася з іншымі манетамі і не згубілася. І толькі на святы, калі да падарожніка збіраліся землякі, мяне паказвалі ім, і ўсе хвалілі мяне: казалі, што я вельмі цікавая. Пацеха ды годзе! Як гэта можна здавацца цікавай, калі сама пры гэтым не гаворыш ні слова?
І вось нарэшце я апынулася на радзіме! Усе мае нягоды і пакуты скончыліся, і радасць вярнулася да мяне. Бо я з чыстага срэбра, адмысловай чаканкі і ніхто не звяртае ўвагі, што на мне прабіта дзірка, як на фальшывай. Гэта не мае аніякага значэння, калі ты сама не фальшывая.
Так, трэба мець цярпенне. Урэшце праўда заўсёды перамагае - у гэтым я цвёрда ўпэўнена! - закончыла свой расказ манетка.