epub
 
падключыць
слоўнікі

Гі дэ Мапасан

Жарт па-нармандску

А. дэ Жуэнвілю

Вяселле ішло ярам, па дарозе, зацененай высокімі Дрэвамі, што раслі на схілах пагоркаў з раскіданымі па іх фермамі. Наперадзе ішлі маладыя, за імі — бацькі ды радня, потым госці, пасля бедны мясцовы люд і, нарэшце, дзеці, якія віліся вакол шэсця, як мухі, шмыгалі пад нагамі, залазілі на дрэвы, каб лацвей было цікаваць.

Жаніх — мажны, велягурысты Жан Пацю — быў сама заможны фермер у наваколлі. Але насамперш ён славіўся сваёй паляўнічай заўзятасцю: гэтая страсць проста адымала ў дзецюка розум і пажырала процьму грошай — на сабак, вартаўнікоў, тхароў і стрэльбы.

Да нявесты — Разалі Русэль — заляцаліся ўсе навакольныя хлопцы, бо і сама па сабе яна была прывабная, і посаг мела добры; але дзяўчына абрала Пацю, — можа, таму, што ўпадабала яго болей, чым каго іншага, але, як разважлівая нармандка, хутчэй за ўсё таму, што ў яго мелася найболей грошай.

Маладыя адкінулі загародку на ўваходзе ў межы жаніховай фермы — і тут раптоўна з межавых равоў, дзе пахаваліся стралкі, грымнуў залп з сарака стрэльбаў. Неспадзяваная страляніна дужа развесяліла мужчын, і яны з рогатам пусціліся ў скокі, робячы нязграбныя выкрунтасы ў сваіх строях; сам Пацю кінуў жонку, рынуўся да заўважанага за дрэвам парабка, вырваў у яго з рук стрэльбу і, падбрыкнуўшы, як жарабец, бабахнуў у неба.

Потым вяселле рушыла далей — у яблыневых прысадах з ужо сакаўнымі пладамі, паўз луг, дзе ў высокай траве ляжалі каровы, якія ўтаропліваліся ў шумны гурт сваімі вялікімі вачамі, цяжка ўставалі і выцягвалі пысы ўслед вясёлай кампаніі.

Набліжалася застолле, і мужчыны пакрысе сур'ёзнелі. На галовах найбагацейшых красаваліся бліскучыя шаўковыя цыліндры, якія зусім не стасаваліся з вясковым краявідам; іншыя былі ў старасвецкіх лямцавых капелюшах, доўгая поўсць якіх нагадвала кратовую; сама бедных увенчвалі картузы.

Усе жанчыны былі ў накінутых на плечы шалях, канцы якіх цырымонна падтрымлівалі рукамі. Пунсовыя, стракатыя, агніста-яркія — гэтыя шалі ірдзеннем сваіх фарбаў наводзілі дзікі пярэпалах і на чорных курэй на сметніку, і на качак у стаўку, і на галубоў на стрэхах.

Уся навокал зеляніна, зелень травы і дрэў адразу як бы зблякла побач з такой агністаю чырванню, абодва колеры ў такім непасрэдным сваім суседстве ажно сляпілі вочы пад скварам паўдзённага сонца.

У канцы яблыневых прысадаў стаяла, быццам у чаканні, вялікая ферма. З адчыненых дзвярэй і вокнаў струменілася ледзь улоўная пара, густы пах ежы, здавалася, ішоў з усіх шчылін, з саміх сцен прасторнай будыніны.

Ланцуг гасцей зазмяіўся цераз панадворак. Каля самага дома строй парушаўся, распадаўся, а ў вароты ўсё ішлі ды ішлі запрошаныя на вяселле. Равы абсыпалі дзеці і цікаўная галота, страляніна не ўціхала, стрэлы бухалі з усіх бакоў адначасова, і ў паветры плыў парахавы дым з яго хмельным, як абсент, водарам.

Жанчыны атрэсвалі на парозе спадніцы ад пылу, развязвалі капелюшовыя стужкі, знімалі з плячэй шалі, перавешвалі іх цераз руку і заходзілі ў дом, дзе збаўляліся ад лішніх строяў.

Сталы стаялі ў вялікай кухні, дзе магло ўмясціцца чалавек сто.

За сталы паселі а другой. А восьмай абед усё яшчэ доўжыўся. Мужчыны паскідалі пінжакі, парасшпільвалі каўняры і, распараныя, расчырванелыя, як не ў сябе паглыналі нагатаванае. У вялікіх шклянках весела зіхацеў жоўты, залаціста-светлы сідр, у іншых цямнела чырвонае, нібы кроў, віно.

Перад кожнай чарговай стравай рабілася маленькая перадышка — на тост пад чарку гарэлкі, якая падкідала жару ў цела і дурноты ў галаву.

Час ад часу нехта з гасцей, напханы, як бочка, выходзіў да бліжэйшых дрэў, аблегчваўся і вяртаўся за стол, зноў гатовы і піць, і есці.

Фермеркі — пунсовыя, ацяжэлыя, з напятымі, як шары, ліфамі, перацятыя гарсэтамі, разбухлыя і зверху, і знізу, — доўга не вылазілі з-за стала: саромеліся. Але варта было адной, не надта баязлівай, падняцца і выйсці на панадворак, як следам пацягнуліся ўсе астатнія. Вярнуліся жанчыны павесялелыя, што не магло не выклікаць кепікаў. І пасыпаліся грубыя жарты.

Па застоллі хлынулі непрыстойнасці, і ўсе — на тэму шлюбнай ночы. Арсенал сялянскага досціпу гэтым і вычарпаўся. Падзеі іхняга жыцця адвеку суправаджаліся нязменнымі анекдотамі, і хоць ведалі іх усе прысутныя, але і на гэты раз пры згадцы анекдотаў госці клаліся покатам.

Варта было сівагаловаму старому пачаць: «Каму ў Мезідон — калі ласка, у карэту!» — як адразу грымнуў дружны рогат.

У канцы стала чатыры дзецюкі — жаніховы суседзі — відаць, згаварыліся пажартаваць з маладых і ўжо прыдумалі нешта цікавае — нездарма іх так разбіраў смех.

Нарэшце, калі ўзнікла хвілінка зацішша, адзін дзяцюк голасна сказаў:

— Сёння будзе месячная ноч, і ўжо калі-калі, а сёння браканьеры свайго не ўпусцяць! Як ты думаеш, Жан? Але сёння табе, вядома, не да месяца будзе.

Жаніх крута абярнуўся на голас.

— Хай толькі паткнуцца сюды тыя браканьеры!

— А што, запраста могуць прыйсці, — засмяяўся другі дзяцюк. — Сёння ўночы ў цябе будзе другі клопат!

Застолле скаланулася ад рогату — аж падлога задрыжала, аж зазвінелі шклянкі.

Пры думцы, што нехта можа пакарыстацца вяселлем і пабраканьернічаць на яго зямлі, Жан прыйшоў у шаленства:

— А вось хай толькі паткнуцца, кажу табе!

Зноў пасыпаліся жартачкі, якія змусілі пачырванець нявесту, і без гэтага ўсхваляваную трапятлівым чаканнем.

Нарэшце бочкі гарэлкі былі асушаны і госці паразыходзіліся. Маладыя пайшлі ў спальню, размешчаную, як і ўсе іншыя пакоі, на першым паверсе. Было душнавата, і яны не сталі зачыняць акно, толькі стулілі аканіцы. На камодзе гарэла невялікая безгустоўная лямпа — цясцёў падарунак; пасланы ложак быў гатоў прыняць новую пару, якая за ўвесь цырыманіял сельскіх буржуа не абмянялася ніводным пацалункам.

Разалі ўжо зняла капялюшык і сукенку і цяпер у адной ніжняй спадніцы расшнуроўвала чаравікі, а Жан дапальваў цыгарэту і краем вока паглядваў на сваю маладую жонку.

Ён цікаваў за ёю, і яго агнёвыя вочы хутчэй выдавалі пажадлівасць, чым пяшчоту: ён не гэтак кахаў дзяўчыну, як жадаў яе. І рашуча, рэзкім рухам мужыка, які гатовы ўзяцца за работу, Жан сцягнуў з сябе кашулю.

Разалі скінула чаравікі і ўзялася за панчохі.

— Марш за полаг, пачакай там, пакуль я лягу, — сказала яна.

Яны ведаліся з маленства і былі на «ты».

Жан для прыліку заўпарціўся, потым, хітравата пасмейваючыся, пайшоў і схаваўся за полаг, аднак вытыркнуў галаву. Разалі рассмяялася і пачала засланяць яму вочы, Жан не даваўся — у любоўнай, жыццярадаснай забаве маладых не было і знаку сораму ці няёмкасці.

Урэшце Жан саступіў; Разалі ўмомант расшмаргнула завязку ў сваёй апошняй спадніцы — тая слізганула па клубах, зляцела да ступняў і колам прыпала да падлогі. Разалі не стала падымаць яе, толькі адкінула нагой убок і ў адной танюткай кашулі кульнулася ў ложак, спружыны якога тут жа азваліся рыпам пад яе цяжарам.

Каля ложка адразу з'явіўся Жан, таксама ўжо разуты і раздзеты, нахіліўся да жонкі і стаў шукаць яе вусны, а Разалі хавала твар у падушку, і раптам данёсся далёкі стрэл — ад лесу Рапэ, як падалося Жану.

Ён занепакоена выпрастаўся, з зашчымелым сэрцам падбег да акна і расчыніў аканіцы.

Сядзіба была заліта жоўтым ззяннем поўні. Толькі пад яблынямі ляжалі густыя плямы ценю. Воддаль залаціста свяцілася поле спелай пшаніцы.

Жан высунуўся з акна, выцікоўваючы кожны начны шолах, але тут аголеныя рукі абвілі яму шыю, і Разалі, адцягваючы мужа назад, прашаптала:

— Ды кінь ты, што табе да гэтага! Хадзем!..

Ён абярнуўся, абняў яе, скрозь далікатную тканіну адчуў усё яе трапяткое цела, лёгка падхапіў жонку на рукі і панёс на пасцель.

Але ў той момант, як ён паклаў яе на ложак — той угнуўся ад цяжару, — грымнуў другі стрэл, на гэты раз бліжэй.

— ...вашу маць! — вылаяўся ўз'юшаны Жан. — Яны думаюць, што я ўжо і не выйду з-за цябе?.. Ну, пачакайце ж, пачакайце!

Ён ліхаманкава абуўся, сарваў з цвіка стрэльбу, што заўжды вісела так, каб да яе лёгка было дацягнуцца, і, не зважаючы на роспач жонкі, якая хапала яго за калені і ўмольвала нікуды не хадзіць, адштурхнуў яе, рынуўся да акна і выскачыў у двор.

Мінула гадзіна, потым другая, — Разалі чакала... Пачало світаць, а муж усё не вяртаўся. Разалі дарэшты перапалохалася, кінулася клікаць людзей, расказала, што раз'ятраны Жан пабег лавіць браканьераў.

Найміты, вознікі, парабкі кінуліся шукаць гаспадара.

Яго знайшлі за дзве мілі ад фермы, прывязанага вяроўкамі да дрэва, ледзь жывога ад шаленства; стрэльба яго была пераламаная, порткі адзеты навыварат, на грудзях віселі тры забітыя зайцы і запіска:

«Як ідзеш на паляванне, дык забудзься пра каханне».

Мінуў час, і калі Жан прыгадваў сваю шлюбную ноч, то абавязкова дадаваў:

— Пацешыліся з мяне, што і казаць! Яны схапілі мяне, як трусіка, падлы, і тут жа накінулі мяшок на галаву. Але хай адно пападуцца мне калі-небудзь, папомняць ужо мяне, папомняць!

Вось як жартуюць на вяселлях у Нармандскім краі.



Пераклад: Ніна Мацяш