Пасля абеду выйшлі з ярка і горача асветленай сталоўкі на палубу і спыніліся каля парэнчаў. Яна заплюшчыла вочы, далоняю вонкі прылажыла руку да шчакі, засмяялася простым, мілым смехам - усё было мілае ў гэтай маленькай жанчыне, - і сказала:
- Я, здаецца, п'яная... Адкуль вы ўзяліся? Тры гадзіны таму назад я нават не ведала, што вы існуеце. Я нават не ведаю, дзе вы селі. У Самары? Але ўсё роўна. Гэта ў мяне галава кружыцца ці мы некуды паварочваем?
Наперадзе была цемень і агні. З цемені біў у твар моцны, мяккі вецер, а агні несліся некуды ўбок: параход з волжскім форсам крута выводзіў шырокую дугу, падбягаючы да невялікай прыстані.
Паручнік узяў яе руку, паднёс да губ. Рука, маленькая і дужая, пахла загарам. І шчасліва і страшна замерла сэрца пры думцы, як, мабыць, дужая і смуглявая яна ўся пад гэтаю лёгкаю кужэльнаю сукенкаю пасля цэлага месяца ляжання пад паўднёвым сонцам, на гарачым марскім пяску (яна сказала, што едзе з Анапы). Паручнік прамармытаў:
- Злезем...
- Куды? - папыталася яна здзіўлена.
- На гэтай прыстані.
- Навошта?
Ён прамаўчаў. Яна зноў прылажыла тылам руку да гарачай шчакі.
- Вар'яцтва...
- Злезем, - паўтарыў ён тупа. - Вельмі прашу вас...
- Ах, ды рабіце, як хочаце, - сказала яна, адварочваючыся.
З разгону параход мякка стукнуўся ў цьмяна асветленую прыстань, і яны ледзьве не ўпалі адно на адно. Над галовамі праляцеў канец каната, пасля панесла назад, і з шумам закіпела вада, загрымелі сходкі... Паручнік кінуўся па рэчы.
Праз хвіліну яны прайшлі сонную канторку, выйшлі на глыбокі, па забарсні, пясок і моўчкі селі ў запыленую брычку. Адхоністы пад'ём угору, сярод рэдкіх скасабочаных ліхтароў, па мяккай ад пылу дарозе, здаўся бясконцым. Але вось узабраліся, выехалі і загрукацелі па бруку, вось нейкі пляц, урадавыя ўстановы, каланча, цяпло і пахі начнога летняга павятовага горада... Фурман спыніўся каля асветленага пад'езда, за расчыненымі дзвярыма якога крута падымалася старая драўляная лесвіца, стары, няголены лёкай у ружовай касаваротцы і ў сурдуце нездаволена ўзяў рэчы і пайшоў на сваіх старэчых нагах наперад. Увайшлі ў вялікі, але страшэнна душны, горача напалены за дзень сонцам нумар з белымі апушчанымі фіранкамі на вокнах і дзвюма неапаленымі свечкамі ў жырандолі - і як толькі ўвайшлі і лёкай зачыніў дзверы, паручнік так парывіста кінуўся да яе і абое так ашалела задыхнуліся ў пацалунку, што шмат гадоў успаміналі пасля гэту хвіліну: ніколі нічога падобнага не зазнаў за ўсё жыццё ні той, ні другі.
У дзесяць гадзін раніцы, сонечнай, гарачай, шчаслівай, з царкоўным звонам, з базарам на пляцы перад гатэлем, з пахам сена, дзёгцю і зноў усяго таго складанага і пахучага, чым пахне расейскі павятовы горад, яна, гэтая маленькая безымянная жанчына, што так і не сказала свайго імя і жартам называла сябе цудоўнай незнаёмкай, паехала. Спалі мала, але раніцаю, выйшаўшы з-за шырмы каля ложка, за пяць хвілін памыўшыся і адзеўшыся, яна была свежая, як у семнаццаць гадоў. Ці была яна збянтэжаная? Не, вельмі мала. Як і раней, была простая, вясёлая і - ужо разважлівая.
- Не, не, мілы, - сказала яна ў адказ на яго просьбу ехаць далей разам, - не, вы павінны астацца да наступнага парахода. Калі паедзем разам, усё будзе сапсавана. Мне будзе гэта вельмі непрыемна. Бажуся вам, што я зусім не тое, што вы маглі пра мяне падумаць. Ніколі нічога нават падобнага на тое, што здарылася, са мною не было, дый не будзе. На мяне нібы зацьменне найшло... Ці, лепш кажучы, з намі абаімі здарылася нешта накшталт сонечнага ўдару...
І паручнік неяк лёгка згадзіўся з ёю. З лёгкім і шчаслівым духам ён давёз яе да прыстані, - якраз да адыходу ружовага Самалёта, - пры ўсіх пацалаваў на палубе і ледзьве ўспеў ускочыць на сходкі, якія ўжо крануліся назад.
Гэтак жа лёгка, бесклапотна і вярнуўся ён у гатэль. Аднак нешта ўжо змянілася. Нумар без яе здаўся ўжо зусім не такі, як быў пры ёй. Ён быў яшчэ поўны ёю - і пусты. Гэта было страшна! Яшчэ пахла яе добрым ангельскім адэкалонам, яшчэ стаяў на падносе яе недапіты кубак, а яе ўжо не было... І сэрца ў паручніка раптам сціснулася такой пяшчотаю, што паручнік скарэй запаліў і некалькі разоў прайшоўся туды і сюды па пакоі.
- Дзіўная прыгода! - сказаў ён уголас, смеючыся і адчуваючы, што на вочы яму наплываюць слёзы. - «Бажуся вам, што я зусім не тое, што вы маглі пра мяне падумаць...» І паехала ўжо...
Шырма была адстаўлена, пасцель яшчэ не прыбрана. І ён адчуў, што проста няма сілы глядзець цяпер на гэту пасцель. Ён закрыў яе шырмаю, зачыніў вокны, каб не чуць базарнай гаворкі і скрыпу колаў, апусціў белыя напухіраныя фіранкі, сеў на канапу... Ну, вось і канец гэтай «дарожнай прыгодзе»! Паехала - і цяпер ужо далёка, сядзіць, мабыць, у шкляным белым салоне ці на палубе і глядзіць на вялізную, блішчастую пад сонцам рэчку, на сустрэчныя плыты, на жоўтыя мелі, на зіхоткую даль вады і неба, на ўвесь гэты бязмерны волжскі прастор... І бывай, і ўжо назаўсёды, навек... Бо дзе ж яны цяпер могуць сустрэцца? - «Не магу ж я, падумаў ён, не магу ж я ні з сяго ні з таго прыехаць у гэты горад, дзе яе муж, яе трохгадовая дачка, наогул уся яе сям'я і ўсё яе звычайнае жыццё!» І горад гэты здаўся яму нейкі асаблівы, запаветны горад, і думка пра тое, што яна так і будзе жыць у ім сваім адзінокім жыццём, часта, можа быць, успамінаючы яго, успамінаючы іх выпадковую, такую мімалётную сустрэчу, а ён ужо ніколі не ўбачыць яе, думка гэта здзівіла і ўразіла яго! Не, гэтага не можа быць! Гэта было б занадта дзіка, ненатуральна, непраўдзіва! - І ён адчуў такі боль і такую непатрэбнасць усяго свайго далейшага жыцця без яе, што яго апанаваў жах, адчай.
«Што за чорт! - падумаў ён, устаючы, зноў пачынаючы хадзіць па пакоі і стараючыся не глядзець на пасцель за шырмаю. - Што ж гэта такое са мною? І што ў ёй асаблівага і што, як кажуць, здарылася? Папраўдзе, нібы нейкі сонечны ўдар! І галоўнае, як жа я прабуду цяпер, без яе, цэлы дзень у гэтай глушэчы?»
Ён яшчэ памятаў яе ўсю, з усімі найдрабнюткімі яе асаблівасцямі, помніў пах яе загару і кужэльнае сукенкі, яе моцнае цела, жывы, просты і вясёлы гук яе голасу... Адчуванне толькі што зазнанай асалоды ад усёй яе жаночай пекнаты было яшчэ свежае ў ім незвычайна, але цяпер галоўнае было ўсё-такі гэта другое, зусім новае адчуванне - тое дзіўнае, незразумелае адчуванне, якога зусім не было, пакуль яны былі разам, якога ён нават прадбачыць у сабе не мог, усчынаючы ўчора гэтае, як ён думаў, толькі на пацеху знаёмства, і пра якое ўжо не было каму сказаць цяпер! - «А галоўнае, падумаў ён, ніколі ўжо і не скажаш! І што рабіць, як пражыць гэты бясконцы дзень, з гэтымі ўспамінамі, з гэтымі непазбыўнымі пакутамі, у гэтым богам забытым гарадку над той самай зіхоткай Волгай, па якой панёс яе гэты ружовы параход!»
Трэба было ратавацца, чым-небудзь заняць, забавіць сябе, куды-небудзь ісці. Ён рашуча надзеў шапку, узяў стэк, шпарка прайшоў, звінючы шпорамі, па пустым калідоры, збег па крутой лесвіцы на ганак... Так, але куды ісці? Каля пад'езда стаяў рамізнік, малады, у ёмкай паддзёўцы, і спакойна паліў цыгарку. Паручнік зірнуў на яго разгублена і са здзіўленнем: як гэта можна так спакойна сядзець на козлах, паліць і наогул быць простым, бесклапотным, абыякавым? «Мабыць, толькі я адзін так страшэнна нешчаслівы ва ўсім гэтым горадзе», - падумаў ён, падаючыся да базару.
Базар ужо раз'язджаўся. Ён чамусыц пахадзіў па свежым гнаі сярод калёсаў, сярод вазоў з гуркамі, сярод новых місак і гаршкоў, і бабы, што сядзелі на зямлі, наперабой зазывалі яго, бралі гаршкі ў рукі і стукалі, звінелі па іх пальцамі, паказваючы іх трываласць, мужыкі аглушалі яго, крычалі яму: «Вось найлепшыя гурочкі, ваша благароддзе!» Усё гэта было да таго недарэчна, бязглузда, што ён уцёк з базару. Ён зайшоў у сабор, дзе спявалі ўжо моцна, весела і рашуча, з усведамленнем, што выконваюць святы абавязак, пасля доўга хадзіў, кружыў па маленькім, душным і запушчаным садзіку на абрыве гары, над неабсяжнай светла-стальной шырынёю рэчкі... Пагоны і гузікі ў яго кіцелі так напякло, што да іх нельга было дакрануцца. Аколышак у шапцы быў усярэдзіне мокры ад поту, твар палаў... Вярнуўшыся ў гатэль, ён з асалодаю ўвайшоў у вялікую і пустую халаднаватую сталоўку ў ніжнім паверсе, з асалодаю зняў шапку і сеў за столік каля адчыненага акна, у якое несла духатою, але ўсё-такі дыхала паветрам, і заказаў бацвінне з лёдам. Усё было добра, ва ўсім было бязмернае шчасце, вялікая радасць, нават у гэтай спёцы і ва ўсіх базарных пахах, ва ўсім гэтым незнаёмым гарадку і ў гэтым старым павятовым гатэлі была яна, гэтая радасць, а разам з тым сэрца проста разрывалася на кавалкі. Ён выпіў некалькі чарак гарэлкі, закусваючы маласольнымі гуркамі з кропам і адчуваючы, што ён, не задумваючыся, памёр бы заўтра, калі б можна было нейкім цудам вярнуць яе, прабыць з ёю яшчэ адзін, сённяшні дзень, - прабыць толькі дзеля таго, каб выказаць ёй і чым-небудзь давесці, пераканаць, як ён пакутліва і ўзнёсла кахае яе... Навошта давесці? Навошта пераканаць? Ён не ведаў навошта, але гэта было патрэбней за жыццё.
- Зусім расхадзіліся нервы! - сказаў ён, наліваючы пятую чарку гарэлкі.
Ён адсунуў ад сябе бацвінне, папытаўся чорнае кавы і пачаў паліць і напружана думаць: што ж цяпер рабіць яму, як пазбавіцца гэтага раптоўнага, нечаканага кахання? Але пазбавіцца - гэта ён адчуваў вельмі добра - было немагчыма. І ён раптам зноў шпарка ўстаў, узяў шапку і стэк і, папытаўшыся, дзе пошта, скоранька пайшоў туды з ужо гатовай у галаве фразай тэлеграмы: «Ад гэтага часу ўсё маё жыццё навек, да скону, ваша, у вашай уладзе». Але, дайшоўшы да старога таўстасценнага дома, дзе была пошта і тэлеграф, з жахам спыніўся: ён ведаў горад, дзе яна жыве, ведаў, што ў яе ёсць муж і трохгадовая дачка, але не ведаў ні прозвішча, ні імя яе! Ён некалькі разоў пытаўся ў яе пра гэта ўчора, за абедам і ў гатэлі, і кожны раз яна смяялася і гаварыла:
- А навошта вам трэба ведаць, хто я, як мяне завуць?
На рагу, каля пошты, была фатаграфічная вітрына. Ён доўга глядзеў на вялікі партрэт нейкага вайскоўца ў густых эпалетах, з пукатымі вачыма, з нізкім ілбом, з вельмі раскошнымі бакенбардамі і шырачэзнымі грудзьмі, спрэс увешанымі ордэнамі... Да чаго дзіка, недарэчна ўсё будзённае, звычайнае, калі сэрца паранена, - так, паранена, ён цяпер разумеў гэта, - гэтым страшэнным «сонечным ударам», вельмі вялікім каханнем, вельмі вялікім шчасцем! Ён зірнуў на пару маладых - малады чалавек у доўгім сурдуце і ў белым гальштуку, стрыжаны пад вожыка, выцягнуты ў фронт пад руку з дзяўчынаю ў вэлюме, - перавёў вочы на партрэт нейкай харошанькай і задзёрыстай паненкі ў студэнцкай шапачцы набок... Пасля, нудзячыся пякельнай зайздрасцю да ўсіх гэтых невядомых яму, беспакутных людзей, пачаў напружана глядзець уздоўж вуліцы.
- Куды ісці? Што рабіць?
Вуліца была зусім пустая. Дамы былі ўсе аднолькавыя, шэрыя, двухпавярховыя, купецкія, з вялікімі садамі, і здавалася, што ў іх няма ні душы; белы густы пыл ляжаў на бруку; і ўсё гэта сляпіла, усё было заліта гарачым, палымяным і радасным, але тут нібы непатрэбным сонцам. Удалечы вуліца падымалася, горбілася і ўпіралася ў бясхмарны, шараваты, з водбліскамі небасхіл. У гэтым было нешта паўднёвае, што нагадвала Севастопаль, Керч... Анапу. Гэта было асабліва невыцерпна. І паручнік, з апушчанай галавой, жмурачыся ад святла, засерадкавана глядзеў сабе пад ногі, хістаючыся, спатыкаючыся, чапляючыся шпорай за шпору, пайшоў назад.
Ён вярнуўся ў гатэль, да таго разбіты стомаю, нібы зрабіў велізарны пераход дзе-небудзь у Туркестане, у Сахары. Ён, збіраючы апошнія сілы, увайшоў у свой вялікі і пусты нумар. Нумар быў ужо прыбраны, без апошніх слядоў яе, - толькі адна шпілька, забытая ёю, ляжала на начным століку! Ён зняў кіцель і зірнуў на сябе ў люстэрка: твар яго, - звычайны афіцэрскі твар, шэры ад загару, з бялявымі, выцвілымі ад сонца вусамі і галубаватай белізной воч, што ад загару здаваліся яшчэ бялейшымі, - меў цяпер вельмі ўзбуджаны, вар'яцкі выраз, а ў белай тонкай кашулі са стаячым накрухмаленым каўнерыкам было нешта юнае і глыбока нешчаслівае. Ён лёг на ложак, на спіну, паклаў запыленыя боты на біла. Вокны былі расчынены, фіранкі апушчаны, і лёгкі ветрык ад часу да часу надзімаў іх, дыхаў у пакой спёкаю нагрэтых бляшаных дахаў і ўсяго гэтага светланоснага і зусім цяпер апусцелага маўклівага волжскага свету. Ён ляжаў, падклаўшы рукі пад патыліцу, і пільна глядзеў перад сабою. Пасля сціснуў зубы, закрыў вейкі, адчуваючы, як па шчоках коцяцца з-пад іх слёзы - і нарэшце заснуў, а калі зноў расплюшчыў вочы, за фіранкамі ўжо чырванавата жаўцела вячэрняе сонца. Вецер перастаў, у нумары было душна і суха, як у духавой печы... І ўчарашні дзень і сённяшняя раніца ўспомніліся так, нібы яны былі дзесяць гадоў таму назад.
Ён не спяшаючыся ўстаў, не спяшаючыся памыўся, падняў фіранкі, пазваніў і папрасіў самавар і рахунак, доўга піў гарбату з лімонам. Пасля загадаў прывесці рамізніка, вынесці рэчы і, сядаючы ў брычку, на яе рыжае, выцвілае сядзенне, даў лёкаю цэлых пяць рублёў.
- А падобна, ваша благароддзе, што гэта я і прывёз вас уночы! - весела сказаў рамізнік, беручыся за лейцы.
Калі спусціліся да прыстані, ужо сінела над Волгай сіняя летняя ноч, і ўжо многа рознакаляровых агеньчыкаў было рассеяна па рэчцы, і агні віселі на мачтах парахода, што падбягаў да прыстані.
- У самы раз прывёз! - сказаў рамізнік, паддобрываючыся.
Паручнік і яму даў пяць рублёў, узяў білет, прайшоў на прыстань... Гэтак жа, як учора, быў мяккі стук каля яе прычалаў і лёгкае кружэнне галавы ад зыбання пад нагамі, пасля ўзлёт канца, шум вады, што закіпела і пабегла наперад пад коламі парахода, які крышку падаўся назад... І незвычайна прыветліва, добра здалося ад мнагалюдства гэтага парахода, які ўжо заліўся святлом і запахнуў кухняю.
Праз хвіліну пабеглі далей, уверх, туды ж, куды панесла і яе сягоння раніцаю.
Цёмная летняя зара патухала далёка наперадзе, змрочна, сонна і рознакалёрна адлюстроўваючы ў рэчцы, якая сям-там яшчэ свяцілася дрыготкай зыбаніцай удалечы пад ёю, пад гэтаю зарою, і плылі, і плылі назад агні, рассеяныя ў цемры наўкруга.
Паручнік сядзеў пад павеццю на палубе, адчуваючы сябе пастарэлым на дзесяць гадоў.
Прыморскія Альпы, 1928