Яна не думала ехаць у горад. Яна ні разу не пабыла ў горадзе, нават калі жыў там сын. Цяпер сын быў у арміі, служыў на крайняй поўначы, а ў горадзе жыла нявестка. Але пазаўчора сын прыслаў пісьмо, і яна раптам нібы спахапілася, што не ведае нічога пра сваіх, гарадскіх, можа, маладзіца там адна не спраўляецца з дзіцём і гаспадаркай — некалі ж і сама была маладая...
Якраз стаяла восень. А яна паспела ўжо выкапаць на сядзібе бульбу — управілася. Праўда, на гародзе аставалася ў зямлі трохі буракоў, можа, кош ці два, але надвор’е пакуль стаяла яснае і нават бярозы на бальшаку былі зялёныя. Зімы — ані блізка. Дык чаго чакаць? Пакуль той снег, то яшчэ не адзін раз можна абярнуцца ў горад і назад. А карову яна прыпаручыць каму. Чалавек яшчэ дзякуй скажа, бо малако пакуль у каровы ёсць, будзе даіць. Адзін толькі клопат, што папасвіць. За дваром таксама хто-небудзь паглядзіць.
Яна схадзіла на гарод, пазбірала ў адну кучу альховыя тычкі, якімі падпірала ўлетку фасолю, паправіла сваю расадніцу — чамусьці дошка адна завалілася — і, супакоеная, колькі часу пастаяла на апусцелых градах, сашчапіўшы рукі, глядзела перад сабой невідушчым зрокам, быццам спрабавала ўбачыць нешта за той мяжой, куды ўжо не сягае вока. Пасля пайшла ў краму па гасцінцы малой унучцы. Крама была ажно на другім канцы вёскі, і яна доўга ішла па няроўнай вуліцы і сустракала на ёй знаёмых людзей. Казала ўсім: вось збіраюся ў горад, а людзі ў адказ усміхаліся ёй: адны хвалілі яе, другія зайздросцілі ёй. І ў краме яна таксама расказала, што заўтра паедзе ў горад праведаць нявестку, бо сыну яшчэ трэба служыць. Крамнік доўга выбіраў гасцінцы, але, акрамя цукерак у бліскучым мяшочку — ён сказаў, што гэта венгерскія, — нічога не выбраў: у горадзе ёсць усё — і халва, і селядцы, і кансервы з фасолі, нават сметанковае пячэнне, а вось цукерак венгерскіх можа і не быць там. Яна ўзяла ажно два мяшочкі цукерак, загарнула іх у паперу — крамнік не пашкадаваў сягоння і кавалак паперы, — пачала развітвацца: спярша падала руку падабрэламу крамніку, пасля калгаснаму конюху Васюціну, які прывозіў у краму хлеб з пякарні, што была за сем вёрст, тады ручкалася амаль без разбору — хто падаваў руку ёй, таму падавала і яна. А як выходзіла з крамы, конюх Васюцін сказаў:
— Ты б адшкадавала рубель ды ўгасціла, то, можа, падвёз бы заўтра. Мне ж сем вёрст кругу — не дарога.
— Э-э-э, каб толькі гэтай бяды. Я і сама яшчэ дайду да тае станцыі, — адказала яна. — Ты не глядзі, што я старая, я яшчэ маладым тваім, калі захачу...
Людзі, што былі ў краме, засмяяліся, і ёй самой стала весела. Але конюх Васюцін усё яшчэ не адводзіў ад яе сваіх вачэй, і яна сказала, каб не пакідаць у таго ніякай надзеі:
— А я, можа, яшчэ пайду на Бакуны, да гравійкі. Кажуць, там цяпер грузавое таксі ходзіць.
Назад яна ішла гародамі.
Да цёмнага яшчэ ставала часу, і ёй захацелася паглядзець на сваю пяньку, што мокла ўжо ці не тыдзень у Тараськавай сажалцы.
Корч, які ляжаў на снапах, быў трохі ссунуты, але пянька была на месцы — снапы праглядвалі скрозь ваду. Тады яна ўзяла палена, што валялася недалёка ад сцежкі, і пасунула корч па жэрдках на ранейшае месца. Сёлета раптам на сотках урадзілі каноплі. То ўжо гадоў, можа, дзесяць не сеяла іх — навошта займаць зямлю, якой і так небагата, — а гэту вясну нечага надумалася, разжылася насеннем і пасеяла на той паласе, што ў наддатках. Цяпер вось пянька мокне ў сажалцы, а каноплі яна патрохі таўчэ і ўранні снедае, мачаючы бульбу. Пяньку яна хацела здаць нарыхтоўшчыкам, але перадумала — у сваёй гаспадарцы таксама аборкі патрэбны. А то ж дзе гэта відана, каб не было на чым нават курыцы задавіцца, ды і рэзгіны ўжо даўно пара пераплесці, можа, нават новыя зрабіць.
Хата яе стаяла на глухой вуліцы, якая выходзіла сваімі апошнімі дварамі на пустку, дзе раней быў брыгадны двор. Гэта была адзіная вуліца ў вёсцы, дзе замест вербаў і таполяў людзі саджалі пад вокнамі хат рабіны. Як нехта першы пасадзіў даўным-даўно, стаўляючы сваю хату, так ужо ніхто і не перайначваў — садзіць проці свайго двара маладыя рабіны стала завядзёнкай. Цяпер рабіны павырасталі, і ўся вуліца ад іх была чырвоная.
Ад сажалкі ісці было нядоўга, можа, хвілін дзесяць, і дарога заняла небагата часу, але вечар наставаў хутка, і калі яна апынулася ля сваёй хаты, сонца ўжо недзе зайшло пад хмарамі за лес. На вуліцы ўвачавідкі пашарэла, а рабіны сталі чырвона-чорныя, як пераспелыя. На суседнім двары нехта кышкаў ці то на птушак, якія ўсё яшчэ лапаталі крыллем на дрэвах, ці можа, на курэй, што пазніліся і не хацелі садзіцца на куросадню. Яна занесла ў хату цукеркі, палажыла іх у хатыль, дзе ўжо былі загорнуты два кавалкі сала, якія збіралася завезці нявестцы, паважыла на руцэ хатыль — ці цяжка будзе ў дарозе — і села на ўслоне, павярнуўшыся да акна: з поля яшчэ не прыгналі каровы, трэба было дачакацца.
Яна ні аб чым не думала, проста сядзела, стомленая ад збораў, доўгай хады, і глядзела — зноў невідушчым зрокам — праз пасінелае ад вечаровай шэрані шкло на знаёмую вуліцу.
Прыйшла на двор карова, і яна дастала з кутка, што ў парозе, сваю патанчэлую за шмат гадоў даёнку, выйшла на ганак. Карова тыцнулася пысаю ў даёнку, але адвярнулася, закінула рогі на спіну і ціха, як паскардзілася, рыкнула гаспадыні ў вочы. А тая павесіла даёнку на цвік, што тырчаў у лутцы, і вынесла з сянец кош з дробнай бульбай. Яна перадумала даіць карову — тая прыйшла з поля амаль галодная; трэба было падкарміць хоць трошачкі, а тады ўжо брацца за вымя.
«Хто ж гэта сёння пасвіў? — падумала яна з дакорам і тут жа пачала апраўдваць: — Якая цяпер трава! — Але і зазлавала: — А-а-а! Каб гэта на добрага гаспадара, той бы знайшоў, дзе накарміць жывёлу, яшчэ колькі тае травы...»
* * *
Аставалася зрабіць сёння яшчэ адно — схадзіць згаварыцца на гэтыя дні, пакуль будзе ў ад’ездзе, з суседзямі. Яна ўжо ведала, да каго трэба пайсці. Да Сіманёнкавых. Бо ў іх цяпер усе дома, нават меншая дачка вярнулася. Ды яна ж і не так сабе да іх звяртаецца — няхай гэтыя дні забіраюць яе малако.
У Сіманёнкавых вячэралі. Вялікая сям’я іхняя сядзела за сталом, і сама Сіманёнчыха сказала:
— Садзіся-тка і ты, Аўгінка.
— Не, я не з-за гэтага зайшла. Дзякаваць богу, не галодная. Другое ў мяне. А там яшчэ і карова не доена.
— Нешта яны сёння без малака вярнуліся, — сказала малодшая Сіманёнкава дачка.
— Дык я ж таму і паставіла сваёй бульбы кош.
— А мы сваёй бульбы не даём, — уздыхнула Сіманёнчыха. — У нас і без яе ёсць каму бульбу есці.
— Але ж.
— Тады ты хоць прысядзь дзе, — сказала гаспадыня.
— Ды няма калі. Я ж кажу, карова там, на двары, недзе даядае ўжо кош.
Кузьма Сіманёнак, які ўвесь гэты час еў і маўчаў, нарэшце выцер аб далоню сваю лыжку, палажыў на край стала і ўсміхнуўся:
— Пагуляй, цётка. Карове таксама патрэбен час, каб перавесці тваю бульбу на малако.
— На ўсё патрэбен час.
Сіманёнак спытаў:
— Кажуць, едзеш да сына?
— Не, да нявесткі. Сын жа служыць яшчэ.
— Ну, гэта ўсё адно — ці нявестка, ці сын. Адным жа домам жывуць. Кажуць, муж і жана — адна сатана.
— Ды адна. Паеду вось заўтра. Хацела з’ездзіць трохі пазней туды, як ужо ўчыстую ўправімся, але надоечы сын пісьмо прыслаў. За сям’ю перажывае. Дык паеду, праведаю. Хто ж іх там пашкадуе, як не свой.
— Ты гэта ні разу і не была там? — спытала гаспадыня.
— Не.
— Чаму ж гэта? Хіба не звалі?
— Неяк не сабралася.
— А яны, цяперашнія, не надта і хочуць, каб мы да іх ехалі, — сказаў Сіманёнак. — Вунь наш. Колькі я намякаў яму, але толькі летась прыслаў, што прыязджай.
— Абы ім там добра жылося, а мы ўжо як-небудзь і самі...
— Твая праўда, суседка, — згадзілася гаспадыня. — Дык што ты да нас?
— А хачу, каб за маім дваром хоць прыглядзелі. Там не трэба нічога рабіць. Усё пароблена. А за каровай трохі давядзецца пахадзіць. Вы ўжо і малако сабе тады бярыце.
— А што, нам малако цяпер і тваё не лішняе будзе, — нібы павесялеў гаспадар. — У нас і за тваёй каровай пахадзіць каму ёсць. Можаш ехаць.
— А я ўжо неяк вам аддзячу. Можа, прывязу што.
Сіманёнак засмяяўся і сказаў жартам:
— Ты сама хоць прыязджай. А то ўпадабаеш там гарадское жыццё, вяртацца не захочаш. Ці была ж ты калі ў вялікім горадзе? Не? Дык глядзі, не насмяшы там. А то, казалі, адна такая прыехала, а там трэба па дыванах... Ледзь паспелі нейкія чуні даць.
— Дываны — гэта, мусіць, у багатых, а мае — рабочыя, і ён і яна. Дзе там дываны!
— Там, у горадзе, і рабочыя з цілявізарамі жывуць.
— Няхай дае бог. Але я загаварылася з вамі. Трэба ісці. Там жа яшчэ карова. Дык вы не адкажыце, паглядзіце ўжо...
Калі яна вярнулася дамоў, карова стаяла пасярод двара і жавала жвачку; бульба была паедзена, і ля плота валяўся пусты кош.
Прахапілася яна адразу, як задымілі на вёсцы першыя хаты. Яна не стала ўпраўляцца — пакідала ўсё, як ёсць, на Сіманёнкавых. Пачала збірацца ў дарогу. Умылася, адзелася спакваля і стала снедаць, запіваючы хлеб халодным малаком. Але елася без смаку. Пачало рупіць, што дарма ўчора не схадзіла да старшыні, — можа, той будзе пасылаць на станцыю машыну. На машыне, вядома, хутчэй. Нарэшце яна пастаяла ля стала, быццам у нерашучасці, потым пачала хуценька загортваць усё, што было недаедзена.
Плюшаўка яе вісела пад марляю на сцяне, над самым ложкам. Яна падышла, адкінула марлю і, перш чым апранацца, правяла рукой па слізкай, як нешта жывое, пале. Куплёную апратку гэтую яна надзявала звычайна на святы. Але ж у горад ездзяць таксама не часта.
Вуліца была ў парадзелых поцемках. За ноч пахаладала, і зямля пад нагамі стала цвярдзейшая, як падмарозіла.
Яна запынілася на момант ля сваіх весніц: якой дарогай ісці — ці адразу на станцыю цераз паплавы і далей, на Гайкоўшчыну, ці на Баханы, хоць гэта дарога і даўжэйшая.
«Не, лепей пайду я да гравійкі, — нарэшце разважыла яна. — А то каб не сталася, як з той варонаю, што напрасткі заўсёды лятала, а дома ніколі не бывала».
Ужо на выхадзе з вёскі, якраз на тым месцы, дзе раней стаяў замшэлы крыж, яе раптам аклікнулі:
— Каму й та не спіцца?
Чалавек ступіў на дарогу, і тады яна пазнала старога Хомку, палявога вартаўніка.
— Гэта ты, дзядзька? — нібы ўзрадавалася яна.
— А ты што — у злодзеі, ці як?
— Да сына трэба. Паеду вось.
— Што, захварэў?
— Ён жа ў мяне служыць яшчэ.
— Дык ты ў часць?
— Гэта ж недзе на самай поўначы. Туды, мусіць, цягнік не ходзіць.
Хомка спытаў:
— Дык ты цяпер на Баханы?
— Ага.
— А чаму ж не паплавамі? Сюдою ж бліжэй.
— Там, кажуць, грузавое таксі яшчэ ходзіць.
— Гэта як калі. Нашы вярнуліся ўчора з раёна, то ехалі на абы-якой. Таксі, кажуць, паламалася.
— Але там гравійка. Можа, якая падбярэ. Усё-такі па гравійцы болей ездзяць.
— Яно яшчэ і тут можа паехаць машына. Здаецца, ці не павязуць сёння здаваць валоў. Учора выбракоўвалі. Ды і мне ажно да самай Гайкоўшчыны. Там яшчэ нашы стагі. Дык, можа, пойдзем? Удваіх весялей.
— Ды радасці вялікай няма адной у поцемках.
Яны павярнулі на дарогу, што вяла на Гайкоўшчыну, пайшлі ўздоўж па сцежцы, што была вытаптана на абочыне. Ішлі і паціху гаманілі, здаволеныя сваёй неспадзяванай кампаніяй.
Па два бакі ад іх ляжала поле.
За другім паваротам пачаўся сасоннік, і пабялелая на полі дарога зноў стала губляцца.
На паплавах, можа, за вярсту ад стагоў, яна нібы спахапілася:
— А што, дзядзька, ты хутка вернешся?
— Хто яго ведае. Мне на далёкі луг таксама трэба.
— А мне хоць ты вяртайся зараз. На гародзе ў мяне асталося трохі буракоў, а я, пустэча такая, здаецца, забыла пасунуць жардзіну на пералазе. Крый бог, залезуць свінні, наробяць бяды. Дык, можа б, ты паглядзеў там майго пералазу?
— Перакажу каму з суседзяў. А можа, і сваёй бабе скажу.
— Дык ты ўжо хоць не забудзь, скажы, неяк аддзячу пасля. Ай-яй-яй, як гэта я апраставалосілася!
— Добра. Пагляджу на твой пералаз. Але ты мне таксама там, у горадзе, зрабі што. Хачу ўсё ліхтарык сабе электрычны, каб раз — і гатова, а то як гэта хадзіць па цемнаце. Вось каб узяла і прывезла мне ліхтарык. Там, мусіць, не тое што ў нашых магазінах, там павінна хапіць усякіх. Дык не палянуйся, купі. Бачыла, які ў Сіманёнкавага хлапца?
— Ці ж я прыглядалася? Свеціць у вочы нечым, ну і свеціць.
— Жучок! — сказаў Хомка. — Яму не трэба ні батарэйкі, ні... Адно ціскай: жужжыць ды свеціць сабе сам.
— Тады куплю жучка. Так і спытаць?
— Халера яго ведае, як там пытаць, але ж язык і да Кіева давядзе. Ты толькі не бойся, я ж не за так цябе прашу. Грошы аддаць пасля магу.
— Што мне твае грошы, ты мне паправіш вароты ў хляве. Нешта шула павярнулася, дык вароты цяпер і не прычыняюцца як след.
Больш яны не рахаваліся.
Тым часам развіднела.
Хомка сказаў праўду, што збіраліся везці на станцыю выбракаваных калгасных валоў: машына дагнала яе за Гайкоўшчынай.
У кабіне побач з шафёрам сядзеў заатэхнік, чалавек новы ў калгасе і малады, таму старой жанчыне прыйшлося залезці ў кузаў і праехаць большую палавіну дарогі з валамі, трымаючыся рукамі за борт.
Праз паўгадзіны машына пад’язджала ўжо да райцэнтра. З-за Чортавай гары спачатку вынырнула тонкая, як запалка, труба льнозавода, пасля паказаліся дахі дамоў. Нават дзіва было: не думалася, што так хутка дабярэцца да станцыі. Цяпер да цягніка аставалася яшчэ многа часу, і яна стала прыкідваць у галаве, чым зоймецца ў горадзе. Трохі раней у яе была патрэба ў райвыканкоме — тады бабы даходзілі лесу, дык і яна хацела перасыпаць свае сенцы. Але ўсё лета сёлетняе патраціла то на сена, якога не хапала, то хадзіла ў калгас, бо маладыя не паспявалі, адным словам, знайшлося клопату.
Машына спынілася ля пякарні, амаль у самым цэнтры гарадка, дзе жылі заатэхнікавы сваякі, і заатэхнік першы вылез з кабіны, глянуў у кузаў на валоў і, нібы нечакана ўбачыўшы там старую жанчыну, зарагатаў. Тады і яна нібы ачомалася, заварушылася між валоў і пачала прабірацца да задняга борта.
І шафёр вылез з кабіны. Гэта быў таксама не свой, а прышлы, і яна яго не ведала, хоць некалькі разоў бачыла ў вёсцы, калі той праязджаў па вуліцы на машыне. Шафёр абышоў машыну, пастукаў ботам па коле.
— Не змерзла, цётка? — спытаў ён.
— Дзякуй табе, дзетка. Падабраў, даў бог, даехала.
Яна хацела даць грошы, але шафёр пачырванеў і адмовіўся. Тады яна паправіла свой хатыль на спіне і, узрадаваная, пайшла да сквера, за якім былі магазіны. На станцыю яна цяпер ужо не спяшалася і паехала туды аўтобусам толькі пасля абеду, калі асталося гадзіны дзве да прыходу цягніка з Варажбы. Дзіва, але сёння яна чамусьці не адчувала ў сабе ніякай стомы — столькі пахадзіла, столькі пацёрлася, а трымалася, як маладая.
На станцыі народу было небагата, і яна хутка пазнала там сваю знаёмую — Куліну Карзянкову з Баханоў. Быў час, калі яны разам жылі і разам гулялі на вечарынках. Куліна пазнала яе таксама і кінулася да яе, пасля пацягнула на пустую лаўку, далей ад акенца білетнай касы.
— Якая неспадзеўка, якая неспадзеўка! — пляскала рукамі Куліна. — Ты таксама на таксі прыйшла садзіцца? — Яна і праўда была вельмі рада. — Сёння дажджу няма, таксі павінна пайсці. Гэта ўчора нешта ў ім паламалася. Але ж, пэўна, паспелі паправіць. Цягнік гэты вось як прыйдзе, тады і таксі паедзе. Нас тут небагата. Забярэ ўсіх.
— А я не дамоў.
— Што ж гэта?
— Сын жа ў мяне ў горадзе. Да нявесткі з’ездзіць надумалася.
— Значыць, к сыну едзеш... — Куліна сказала гэта нібы з неахвотай і раптам пацішэла, як збянтэжаная. — А мае развяліся, — сказала яна праз момант і паківала галавою. — Не ўжыліся. Але я дык свайго не віню. Гэта, мусіць, тая... — Счакала трохі і зноў пачала: — Казала ж дурню, бяры якую-небудзь ад нас, цішэй будзе. Дык не, пагнаўся за гарадской. А што яны там, гарадскія, могуць? Ні цягавітасці, ні руплівасці. А твой што, таксама на гарадской жанаты?
— Ага, у горадзе жыла.
— А як жа яны, дружныя?
— А хто іх там ведае? Гэта ж каб з імі жыў, то знаў бы. А так — не жаляцца, ну і слава богу.
— Але ж яны там, у горадзе, адразу як лейчына пападае пад хвост, то і бягуць разводзіцца. Бывала ж, самі таксама жылі, і пасварышся, не без таго, нават з сінякамі паходзіш, і ты яму, і ён табе, але ж маўчыш, бо жыць трэба. А гэтыя адразу бягуць па судах. Сходы нейкія прафсаюзныя выдумалі, суды, сядзяць там і судзяць адзін аднаго. А які суд можа быць між сваімі. Паліваюць там адзін аднаго гразёю. Вядома, калі людзі пасудзяць языкамі, то жыць не захочаш, ну, то і... разводзяцца. Гэта ж добра, што бог пакуль засцярог ад гэтага вёску.
* * *
У горад яна прыехала на другі дзень к вечару. Ішоў дождж, і ёй доўга не ўдавалася сесці на аўтобус. Яна ўжо ведала, на які ёй трэба садзіцца, каб трапіць у новы мікрараён; нават падказалі людзі, дзе бульвар Каліноўскага; але кожны раз, як яна спрабавала зайсці ў аўтобус, яе адпіхвалі ўбок — людзей на прыпынку было многа, таму, можа, што ішоў дождж, і ўсім чамусьці трэба было на адзін аўтобус. Спярша яна была разгубілася і пакрыўдзілася на людзей, але неўзабаве нехта падказаў ёй, каб заходзіла ў аўтобус праз пярэднія дзверы. Яна так і зрабіла. У аўтобусе нейкая добрая душа ўступіла ёй сваё месца, і яна села ля акна, паклаўшы хатыль на калені. Плюшаўка яе размякла на дажджы, і да яе цяпер брыдка было дакрануцца. Народу ў аўтобусе было паўнютка, людзі шумелі, чамусьці лаяліся з правадніцай, а тая таксама не давала спуску і ўсё казала, каб яны гаварылі пра гэта не ёй, а старшыні гарсавета. Седзячы ехаць было ўтульна, хоць і цеснавата. Побач сядзеў нейкі гарадскі дзядзька. Ён цяжка, са свістам у грудзях, дыхаў, але яна не вельмі слухала і ўсё глядзела праз акно на гарадскія вуліцы, якія ўжо свяціліся, як размаляваныя. Яна бачыла людзей, якія, нягледзячы на макрэчу, хадзілі па вуліцы і, здаецца, нават не спяшаліся.
Аўтобус доўга кружыў па горадзе, быццам на адным месцы, і ёй здавалася, што ён будзе ехаць цэлую ноч.
За спіною ў яе нехта пачаў наракаць:
— Цяпер не дачакаешся сухога. Будзе да самага снегу ліць без перашчуку.
Але другі чалавек супакоіў:
— Не, гэта ненадоўга. Перадавалі сёння, што маразы пачнуцца.
— Лепш ужо маразы, чым гэтак.
Нарэшце правадніца крыкнула:
— Наступная — бульвар Каліноўскага.
Яна была ўсхапілася са свайго цёплага месца. Але дзядзька, які ўсю дарогу праехаў з ёй, павярнуўся да яе і сказаў:
— Мне таксама цяпер сходзіць.
Тады яна села зноў, але ўся насцярожылася, быццам не паверыла чалавеку. Нарэшце дзядзька таксама заварушыўся, падняўся. Аўтобус спыніўся, і людзі, прыціхшы пад канец, зноў зашумелі, пачалі пасоўвацца да дзвярэй.
Яна выходзіла з аўтобуса апошняя.
Дождж, мусіць, не збіраўся перашчукаць.
Вуліца тут ужо не так свяцілася, як у цэнтры горада. Хоць і гарэлі ўсюды ліхтары, але было цёмна навокал.
Яна адышлася трохі далей ад аўтобуса, пачала азірацца. Трэба было шукаць той дом, дзе жыла нявестка. Тым часам людзі, з якімі яна ехала, хутка разыходзіліся, хаваючыся за дамамі. Яна пастаяла яшчэ ля аўтобуса, нібы баялася адысціся ад яго, каб не згубіцца, пасля перайшла вуліцу і падалася за людзьмі.
— Дзе тут сто пятая кватэра? — спытала яна ў чалавека, які ўжо адчыняў дзверы ў пад’езд.
Чалавек спыніўся, падумаў і спытаў:
— А па якой вуліцы?
— Па гэтай, па Каліноўскай.
— А дом які? Які нумар дома?
— Дваццаць сёмы.
— Тады гэта праз дом. Вось ідзіце туды.
Яна прамінула адзін дом, падышла да другога. Людзей не відаць было. Нават спытаць няма ў каго. Тады яна зайшла ў пад’езд ад дажджу, спадзеючыся таксама, што хто-небудзь выйдзе.
Хвілін праз дзесяць яна ўсё ж адважылася і пастукала некаму ў дзверы.
— Хто там? — пачулася з кватэры.
Яна разгубілася і сказала:
— Гэта я.
Але дзверы не адчыніліся.
— Хто ты? — дапытваўся мужчынскі голас з-за дзвярэй.
Нарэшце яна сабралася і сказала:
— Мне сто пятую кватэру.
— Так бы і гаварыла, — з палёгкай уздыхнуў нехта за дзвярмі. — Гэта ў чацвёртым пад’ездзе.
Сто пятую кватэру яна знайшла на пятым паверсе.
Адчыніла ёй нявестка. Спачатку нявестка быццам і не пазнала свякрухі, але, пазнаўшы, здаецца, не абрадавалася.
— Што гэта вы так раптам? — паціснула плячамі нявестка.
— Надумалася вось і прыехала, — сказала свякруха.
Нявестка прапусціла яе ў калідорчык.
— Распранайцеся тут. — І зноў сказала, як недавольная: — Такая мокрая ўся.
Свякруха сцягнула з сябе сваю плюшаўку і, як прысаромленая, здранцвела ў калідорчыку. Тады нявестка ўзяла з яе рук мокрую апратку і занесла на кухню.
— А на ногі надзеньце Андрэевы тапкі, — сказала нявестка.
Свякруха патрохі пераадзелася, зайшла ў пакой. Яна і да гэтага ведала, што ў сына кватэра на адзін пакой. Казаў, што на два пакоі не дайшла чарга. У кватэры было чыста і цёпла. Пасярэдзіне стаяў круглы стол, засланы абрусам. Ля сцяны, бліжэй да акна, былі выстаўлены крэслы. На невысокім століку амаль на куце стаяў прыёмнік. Акно было занавешана — ад столі да падлогі — клятчастай занавескай.
— А дзе ж мая Ніначка?
— Ды вось, на канапе, — паказала нявестка.
Сапраўды, на канапе, якая была ля сцяны, што насупраць акна, сядзела з кніжкаю ў руках маленькая дзяўчынка і насцярожана глядзела на госцю сваімі бліскучымі вачанятамі.
— А мая ж ты ўнучачка! Дык ты ўжо і чытаеш?
— Малюнкі гляджу, — сказала дзяўчынка.
— А бабку сваю пазнала?
— Бабка паехала ў Маскву, да Генкі.
— Што ты там гаворыш? — паправіла Ніну недавольная маці. — Гэта таксама твая бабка.
— Мая? — здзівілася дзяўчынка.
— Пастой-тка, вось я дам зараз табе цукерак, тады ты па-другому загаворыш...
Але цукеркі дзяўчынка не стала есці, паклала побач з сабой і зноў пачала гартаць кніжку. Пасля сказала:
— А мне баба Каця прыносіла, як ехала да Генкі, вафлі і дзве шакаладкі.
— І я табе заўтра куплю шакаладку. Ну, хадзі да мяне.
Дзяўчынка не паварушылася. Тады бабка сама памкнулася ўзяць яе на рукі. Але ўнучка раптам заплакала. З кухні на плач яе выскачыла маці, падхапіла дачку на рукі і пачала суцяшаць яе:
— Ну, што ты, маленькая мая, гэта ж праўда твая бабка, не палохайся.
Дзяўчынка супакоілася, і маці яе сказала:
— Будзем піць чай, а то наша бабка з дарогі, холадна ёй.
— Я ўжо нагрэлася, — сказала свякруха.
— А што гэта вы такім надвор’ем надумаліся ехаць? — спытала нявестка.
— Каб жа знаццё, што яно такое будзе, то ўжо і не паехала б. Але ж Андрэй прыслаў пісьмо...
— Што ён там такое напісаў?
— Нічога, але я падумала, што чалавек трывожыцца за сям’ю. Дык вось і прыехала.
— А што сям’я? Я цэлы дзень на рабоце, а Нінка ў садзіку.
— Гэта добра, але ж яму, пэўна, рупіць там...
Ужо за сталом дзяўчынка спытала:
— А ты, мама, тэлевізар пойдзеш сёння глядзець?
— Што ты гаворыш? — як ад прыкрасці, паморшчылася яе маці. — Маме тваёй няма калі дыхнуць. Вось і бабка твая прыехала.
— А я паглядзела, як вы тут жывяце, магу заўтра і назад збірацца, — пакрыўдзілася раптам свякруха.
— Што вы, што вы! Я не падганяю вас, — нібы спахапілася нявестка. — Жывіце ў нас. — І закрычала на дачку: — Я вось зараз пастаўлю цябе ў кут. Ты ў мяне пагаворыш!
Дзяўчынка прыціхла, нагнулася над сваім кубкам. А маці яе стала апраўдвацца.
— Дзеці растуць хутка, — сказала свякруха.
Дзяўчынка пасядзела трохі насупленая, потым падняла вочы на бабку і спытала:
— А вы праўда мая бабка?
— Ці ж ты мяне не помніш?
— Не.
— А як прыязджала да мяне і з таткам і з мамкай?
Дзяўчынка перавяла позірк на сваю маму:
— Праўда, мама?
— Праўда.
— Але ж ты ніколі не гаварыла, што ў мяне ёсць другая бабка.
* * *
Уначы яна прачнулася на кухні ад таго, што раптам на ўсю кватэру рыпнула пад ёю раскладушка, на якой паклала яе спаць нявестка. Хацела павярнуцца на другі бок, але раскладушка пачала рыпець зноў, і яна спалохалася, каб, крый бог, не разбудзіць нявестку і ўнучку.
Ляжала, не варушылася і думала, як хутка, можа, нават заўтра, паедзе на станцыю па білет: у аўтобусе ўчора гаварылі пра маразы, якія, нарэшце, пачнуцца, дык трэба спяшацца дамоў — у яе на гародзе яшчэ сядзелі ў зямлі буракі. Але пра гэта думалася без сялянскай нецярплівасці, быццам цяпер яна засынала ў сваёй вясковай хаце, на печы, а не на раскладушцы ў кухні ў сынавай гарадской кватэры.