У нас са Сцяпанам гэты дзень быў абдуманы як нам хацелася. Кірмашовы дзень!
А што такое кірмашовы дзень ці, як яго некаторыя старыя вяскоўцы называлі,— фэст? Фэст — свята.
Фэст выпадаў у сярэдзіне лета, перад сенакосам, абавязкова каб не ў гарачую пару на полі. Так што ён, бывала, здараўся і там, і тут — у некалькіх вёсках. І найчасцей, вядома, у нядзельку.
На кірмашовы дзень дарослыя дома. Яны прыбіраліся, рыхтаваліся сустракаць гасцей, родзічаў, блізкіх — сватоў, кумоў. Увесь клопат хатні бралі на сябе. А мы, падлеткі, вызваляліся ад усіх звычайных, будніх абавязкаў. Кожны з нас мог быць сам па сабе. Як устане сонца і да захаду ты — дзе хочаш гуляй, куды хочаш ідзі, нават туды, дзе танцы, можаш наведацца, толькі не насваволь. Не нарабі шкоды!
У той чаканы дзень, які запомніўся надоўга — і мне, і Сцяпану,— нават паста, гэтая вымушаная непрыемнасць, абмінула, абышла нас.
Мы загадзя спланавалі, дзе будзем, куды пойдзем. Дамовіліся, як правядзём свой уласны фэст, без дарослых. І згаварыліся: пайсці ў саўгас. Непадалёк, за рэчкай, па суседству з вёскай быў саўгас. Мы туды часта хадзілі. Там клуб з бібліятэкай, пляцоўка, дзе гушкаюцца на арэлях, турнік, можаш «палятаць» на «гіганцкіх кроках» (таксама гушкалка на канатах). Забаў — колькі хочаш! Як пойдзеш, дык і на абед забудзешся.
Кірмаш, вядома, не звычайная нядзеля. Усе прыбіраліся па-святочнаму, дзеля сустрэчы сваякоў і родзічаў, якія прыедуць. Ну, і мы даставалі абноўку.
Нам загадвалі адзець усё крамнае, і кашулю чыстую, і штаны картовыя, каб не брыдка выглядаць перад гасцямі, і не сорамна перад людзьмі,— калі на выпадак выбежыш куды-небудзь з хаты.
Безумоўна, выгляд неяк дзейнічае на твой настрой. Ты — знешне — акуратны, ты цешыш позірк чалавека і самога сябе. Дарослыя патрабавалі ад нас берагчы крамную вопратку. Толькі ў ясную, недажджлівую нядзельку маці дазваляла апрануць абноўку, і сцеражыся — збузаваць, запэцкаць ці парваць!.. Галавой паплацішся.
«Ах ты, нягоднік! Як здарылася? Дзе здарылася? Нядбайнік ты, вісус! На цябе ніколі не накупляешся. А ты яшчэ граша не варты! Што ты нарабіў?.. Бач, парваў ужо!..»
Я, памятаю, з гонарам улез у чорныя картовыя штаны, выпрасаваныя, надзеў кашулю-матроску, якую старэйшая сястра прывезла з гарадской крамы. Каўнер у ёй адкладны, шырокі, з якарам на ражку.
Сцяпан жа таксама — картовыя штаны і цёмную кашулю з сінімі палосачкамі, падпяразаную куплёнай папружкай. Чым не святочны выгляд!.. Хлопцы — напаказ! Хоць басанож, але які фарсісты віхор валасоў у кожнага на галаве!
— Цераз кладку пойдзем ці ручаямі? — запытаўся Сцяпан, калі мы выйшлі на вуліцу.
— Цераз ручаі,— адказаў я.
Гэта — па лузе. Таму адразу, нагнуўшыся, як па камандзе, мы падкасалі свае штаны з так званай «чортавай скуры».
Нагінаючыся, мы з прыемнасцю адчувалі пах свайго крамнага гарнітура. Ад нас патыхала матчыным куфрам ці, бадай, не,— гарадской каштоўнай матэрыяй. У саўгасе «на людзях» адкасаем. Пафасонімся, паганарымся!..
Раніца. Сонца радасна плыло ў небе. Ластаўкі, звонка шчабечучы, ляталі ў паветры. Дрэвы прыслухаліся. Сяло замерла ў чаканні кірмашу. Хаты, платы і панадворкі таксама папрыбіраліся.
Яшчэ ўчора дзяўчаты прынеслі і ўсклалі на іх вянкі і букеты. На брамах, на шулах узвышаліся палявыя кветкі, па некалькі сцяблінак залаціста-жоўтага купалля, чырвона-бурачковых смалянак, блакітных васількоў...
Перад кожным ганкам роўненька стаялі прынесеныя і ўкопаныя хлопцамі бярозкі.
А ў сенцах, у любой хаце!.. У кожнага, як ступіш цераз парог, па мытай падлозе ляжаў нарэзаны зялёненькі аер. Духмяны-духмяны... Звісалі са столі ўткнутыя між бэлек бярозавыя галінкі. Навокал разносіўся водар аеру. Лесу і палявых прастораў.
Мы шпацырам ішлі па вуліцы і ніякіх будніх клопатаў не мелі. Хутчэй на пляцоўку ў саўгас!
— Куды вы, хлопчыкі, ідзяцё? — раптам пачуўся ласкавы жаночы голас.
З ганка да нас, дробненька тупаючы, набліжалася старая кабета, цётка Гануля. Адзінокая жанчына, гарбатая, яе гаспадар даўно памёр, дачка выйшла замуж, а сын служыў у арміі.
— Нікуды,— адказаў ёй Сцяпан.
— Так сабе ідзём,— дадаў я.
Не прызнавацца ж адразу, якая ў нас мэта. Каму якая справа, куды мы накіраваліся? Аднак чамусьці прыемная думка пра саўгасныя арэлі ў гэты момант неяк абарвалася.
— Пачакайце, хлопчыкі, я вас хачу папрасіць,— сказала цётка Гануля.— Я ведаю, бацькі ў вас памяркоўныя і вы, дзеці, паслухмяныя, можа, не адмовіце мне.
Мы спыніліся ля яе варот.
— Наказала мне стрыечная сястра з Баламутавічаў, каб я сёння адведала яе. Дык от сабралася ў дарогу, бачыце!..
Сапраўды, мы толькі цяпер прыкмецілі, што выгляд у цёткі Ганулі не такі, як у будні дзень — павязаная пад бараду белая хустка, кафтанік у дробныя сінія клетачкі і спадніца доўгая, чорная, з фальбонкамі.
— Я тут, гляньце, усё пакідаю без догляду... Куры — такой бяды. Але вось цялё я навязала ў садку... Не дай бог дождж, то добра было б, дзеткі, каб хто прыйшоў адвязаў яго ды ў хлеў упусціў...
— Дажджу не будзе,— паглядзеўшы ўгору, сказаў Сцяпан.
Я зірнуў, што там у садку. У цёткі Ганулі расло пару яблынь, а на ўзмежку — шарэнга вішань. Між яблынь на вяроўцы, адганяючы мух, стаяла сівая цялушка, а пляцовачка-гуменца каля агарода была зацярушана сенам — капой ці дзвюма.
— Яно паказвае на пагоду. Я гэтак сама думаю,— згаджалася, як з дарослымі, цётка Гануля.— Можа, не раздажджыцца... А калі закапае зверху, дык вы, дзеткі, цялушку заганіце ў хлеў... І сена я растрэсла, каб прасохла. Дык вы і яго пад павець схавайце!.. Зграбіце, спластуйце і пад страху! Граблі, вілы вунь стаяць!
Мы са Сцяпанам неахвотна пераглянуліся.
— Дажджу не будзе,— плюшчачыся на сонца, паўтарыў Сцяпан.
— Калі не будзе, дык і на тым увесь ваш, дзеткі, клопат. Надвячоркам цялушку адвязаць і ў хлеў. Я ўжо, як вярнуся, сама напаю. Пастараюся завідна, як будуць пастухі гнаць з поля, вярнуцца... Хлопчыкі, я ўжо гасцінца прынясу вам з Баламутавічаў. Мае міленькія!..
— Ну, добра,— згадзіўся я.
Што нам рабіць? Сцяпан маўчаў — і ён мусіў згадзіцца з просьбай Ганулі. Хто ж ёй паможа?
Стаялі, думалі, як жа з паходам у саўгас?
Э-э, дзень наперадзе. Летні дзень як год. Можна схадзіць пагушкацца на саўгасаўскіх арэлях і да полудня вярнуцца ў сяло. Дарога — два кіламетры, за ракою, па лугавой сцежцы.
Аднак нешта нас затрымлівала. І адкасваць штаны мы не адкасвалі, і ісці на арэлі — не ішлі. Штосьці ў душы нас тармазіла. Калі будзе работа — зграбаць і зносіць сена,— то ці трэба пераапранацца, скідаць святочны гарнітур?
Цётка Гануля пайшла. А мы засталіся на месцы, ля яе варот. Схадзілі праверыць, ці надзейна прывязана цялушка? Яшчэ абарвецца ды ўцячэ. Не сядзець жа нам каля яе або не шукаць потым.
Не, прывязь моцную зрабіла цётка Гануля. Цялушка сумным позіркам праводзіла нас: мухі яе дапякалі... Яна — на вяроўцы. А мы?..
Назад павольна выйшлі на загуменні. Тут быў выган і глыбокія ямы, дзе капалі гліну.
Над усім даляглядам — сінява нябёс. Такога зіхатлівага сонца і чыстага блакітнага неба — ніводнае хмурынкі — даўно ўжо не дарыла лета. Адкуль той мог з’явіцца дождж? Каб хоць ветрык дыхнуў!
Сэрца рвалася ў саўгас на арэлі.
А тут — цагельня, дзе, капаючы гліну, рабілі цэглу.
Калісьці ў бытнасць нашых прадзедаў, а мо яшчэ і раней, на гэтым месцы, сапраўды, уручную выраблялі цэглу. З яе муляры складалі ў хатах печы. Толькі залежаў гліны, відаць, мелася небагата. Да нашага часу засталася адна назва. І яе празвалі: цагельня-копанка.
Пасля вясновага разводдзя і ліўневых дажджоў вады тут было цэлае азярцо. І не малое. Яно, як сажалка, стаяла ўсё лета. У вадзе рос аер. Яго ўчора дзяўчаты ахапкамі сярпамі жалі — на духмяны пах на падлозе ў хатах.
У будні дзень тут, на копанцы, мы, падлеткі, пасучы свінні, бегалі навыперадкі, куляліся з узгорка, даставалі са дна копанкі карэнні аеру — рабіць піскаўку-самаграйку.
Бывала, што і дарослыя жанчыны прыходзілі сюды папаласкаць бялізну. Асабліва калі вада свежая, поўнае азярцо.
Хтосьці клапатліва пасярэдзіне копанкі ўмацаваў два доўгія ёмкія калы, збіў іх перакладзінай, а на перакладзіну прымацаваў дошку. Выйшла не кладка — паўкладкі. На дошцы жанчыны боўталі, паласкалі бялізну і розныя анучы.
Узыходзілі мы на тую гнуткую дошку, вагаліся, плёхалі сподам па вадзе. Як яна прымацавана да перакладзіны, нас не турбавала. А на сярэдзіне копанка была глыбокая. Там, дзе дарослыя мылі палавікі, мы маглі схавацца з галавой.
Я са Сцяпанам, вядома, умелі плаваць. Але ніхто тут не купаўся, хоць азярцо не высыхала нават у спякотнае лета. У канцы сяла бегла чыстая сцюдзёная рэчка. А ў копанцы між аеру вяліся жабы, якія цяпер крэкалі на розныя лады. Стаяў такі хор, які, бадай, будзе сёння па ўсёй вёсцы, калі з’едуцца госці і пасядуць за стол абедаць.
Сонечны выган... Сонечная копанка. А нам яна зараз, нягледзячы на жабін хор, здалася нецікавай, прыкрай і нікчэмнай. Абодвух клікаў гульнямі саўгас. Мы па-святочнаму прыбраліся. Нам хацелася, каб у такім выглядзе спаткацца з саўгасаўскімі сябрамі, калі будзем разам гушкацца на арэлях. Такі быў намер, замысел, і вось — гэта Гануліна цялушка. Яна прывязала нас да сяла.
Сцяпан, нерашуча ступаючы, сказаў:
— У копанцы, чуў, карасі завяліся. Косця Юстынаў вялізнага карася бачыў.
Ён паказаў ладны памер рыбіны, з палена.
— Давай зойдзем,— зацікавіўся я.— Можа, і мы ўгледзім. Толькі што сеткі няма.
Спачатку мы абышлі бераг там, дзе падстрыжаны аер, дзе квакалі жабы. Думка пра саўгас забывалася. Але ж часу было яшчэ даволі...
У копанцы, апроч крыклівых жаб, вяліся вяртлявыя, як гадзюкі, п’яўкі. Ні жаб, ні яшчарак, ні мышэй, ні ракаў, ні розных жукоў мы са Сцяпанам не баяліся. Халодную жабуцьку бралі смела ў жменю, маглі нават пакласці сабе ў кішэню. А вось п’явак — жудасна баяліся. Мабыць, таму, што сярод малых хадзіла перасцярога: п’яўка — крывасмок. Дарослыя разнеслі страх: п’яўка ўп’ецца ў нагу ці ў руку і адтуль яе нічым не дастанеш. Толькі доктар разрэжа і дастане. У бальніцы. Нічога такога з намі яшчэ не здаралася, але... Забыўшыся, мы не раз вышэй за калена лазілі па вадзе, вядома, з берага, і калі маленькія п’яўкі прыліпалі да лыткі, з агідлівасцю хуценька збівалі іх пстрычкай. Вялікіх, пляскатых, даўжынёй з пядзю, жоўта-зялёных п’явак мы бачылі на глыбіні з дошкі на перакладзіне. Віляючы, яны плылі на паверхні. Такіх мы асцерагаліся, нібы сапраўдных гадзюк.
Каб падкрасціся і ўгледзець рыбіну, якая завялася ў азярцы, трэба зверху панаглядаць. І чым бліжэй да яго сярэдзіны, на глыбіні, тым надзейней спаткаць карася.
Падышлі да дошкі-кладкі. Пад ёй з беражка жаўцеў пясочак, а далей віднеўся чорны глей і ціна. Жабы, спалохана плёхнуўшы, пахаваліся ў ціну, змоўклі. А на сярэдзіне копанкі яшчэ галасней пачулася: «Крум-крум!»
Сцяпан першы ступіў на дошку. Шырокая, гладкая, яна тут ніколі не высыхала.
Сцяпан паспрабаваў ісці, дошка хілялася ў бакі і вагалася. Вось ліха! Хтосьці адарваў яе там, дзе прыбіта да перакладзіны. А можа, зламалася пярочка? Цяпер кладка ледзь трымалася. У любы момант дошка магла саслізнуць І зваліцца. Хто вінаваты? Дарослыя! Нехта ад цяжару сарваў мацаванне з колікаў. Ісці было небяспечна.
Але Сцяпан пайшоў. Калі памаленьку рухацца і ступаць бокам, то можна дабрацца да сярэдзіны. А там карась на глыбінцы. Непаваротлівы карась хадзіў толькі па ілістым дне.
Мы са Сцяпанам неблагія рыбакі. З сеткай, з брадніком. З кашом — на тарфяных канавах. Мы ведалі ўсе рыбныя мясціны, і знайсці новую было такім жаданнем, як у любых рыбаловаў.
— Толькі ўзыдзем і паглядзім,— разважаў Сцяпан, павольна рухаючыся на сярэдзіну дошкі-кладкі.
— У саўгасе ўжо недзе крос аб’явілі,— напомніў я.
Крадучыся, каб не напалохаць хітрую рыбіну, Сцяпан ціхенька дайшоў да канца дошкі. Пастаяў. Сонца, якое адбівалася ў люстры-копанцы, сляпіла вочы. Ён прысеў на кукішкі, углядаючыся ўніз.
— А-я-яй! — здзівіўся.— Што робіцца тут на дне!..
— Дай мне падысці,— не стрымаўся я.
— Толькі асцярожна.
Ступаючы, як і сябра, ступня да ступні, я пачаў насоўвацца да Сцяпана.
— Памаленьку! — перасцярог ён.
— Я памаленьку,— прашаптаў я.— Хіба ты не бачыш?
Праз нейкі час я апынуўся каля сябра. Як і ён, я прысеў на дошцы. Таксама на кукішкі.
Усё ж якое цудоўнае дно копанкі! Зялёныя шаблі аеру сцяною адлюстроўваліся ў вадзе. А мы са Сцяпанам таксама нібы ў люстэрку. Сонца пякельна смаліла і з неба, і з люстра азярца.
Глыбіня пад намі здавалася невялікая. Але яна прасвечвала тоўсты празрысты пласт вады, як шкло. Мноства казюрак і вадзяных жукоў кішэла на цёмна-шэрым дне. Асабліва шмат было галавастых сініх палонікаў. Падштурхаючыся куртатымі хвосцікамі, яны ўзнімаліся са дна ўгору, каб роцікам хаўкнуць паветра ды зноў стрымгалоў кінуцца ўніз. Вілялі, як у танцы, пляскатыя п’яўкі. Зямля была ўслана мудрагеліста-скручанымі куклянкамі. Увесь гэты падводны свет жыў, варушыўся, плаваў у цёплай вадзе. Можна было бясконца ім любавацца і назіраць.
Жабы асмялелі і сталі крактаць зусім побач.
Пільна ўзіраючыся ў чорнаглеістае дно, мы чакалі рыбін. І дачакаліся. Я-то не прыкмеціў іх, а Сцяпан, ён і потым пераконваў, што заўважыў карася.
— Во, карась!
Каб ён толькі сказаў, а не зварухнуўся, усё было б нішто сабе. І я ціхенька пабачыў бы карася. А сябра, мабыць, ад радасці, што мы не марна прыйшлі і затрымаліся, ідучы па дарозе ў саўгас, патрацілі гэтулькі часу, каб падпільнаваць рыбіну ў копанцы, гукнуў і паказаў. Каб хоць пальцам, а то рукой... Ды і я, напэўна, пахінуўся ў той бок, куды ён паказваў.
Я не хачу вініць свайго сябра, ды і Сцяпан не дакараў мяне: абодва вінаваты ў тым, што здарылася.
Мы страцілі раўнавагу, а дошка-кладка саслізнула з апорак-колікаў.
Гэтага трэба было чакаць. Але мы тады не ўлічылі небяспекі.
У люстры вады мільгануў каўнер матроскі, бліснула сонца, а далей галаву і плечы агарнула штосьці не надта прыемнае, халоднае. Мы боўтнуліся з дошкі. Рот і вушы запоўніла вада. Калі я паспрабаваў стаць на ногі, то вынырнуў па шыю. Зноў зіхацеў ярка-агністы шар у небе, а ступні ног танулі ў клейкай твані.
Дзе Сцяпан? Ён плёхаўся глыбей і вынырнуў чамусьці па той бок дошкі. А можа, ратуючыся, знянацку сам нырнуў туды. Мокрыя, мы сталі карабкацца да берага. Мутнай твані было больш, чым вады. Канешне, тут, у копанцы, ніхто ніколі не ўтапіўся і не мог утапіцца. Але нас адразу апанаваў страх не ад глыбіні — мы ўмелі плаваць,— а ад п’явак, якіх тут кішма кішэла. Нават перапалоханыя жабы здзіўлена змоўклі. Яны бачылі, як мы выпаўзлі і пачалі падскокваць на беразе.
Выплёўваючы з рота мутную ваду, ногцямі саскрабаючы наліплую зялёную ціну, мы ашалела паглядалі адзін на другога. І ён, і я з галавы да пят былі брудныя. З кожнага цякло, а рукі і твар былі ў гліняна-чорнай гразі. Вось наша святочнае адзенне! Няўжо я рачкаваў па дне, пакуль устаў на ногі? Мой сябра выглядаў не лепш...
Нам было сорамна. Мы азірнуліся: можа, хто нас убачыў? Не, у такі кірмашовы дзень ля копанкі не хадзілі нават гусі. Гэта нас нейкае ліха прыгнала сюды ў святочным адзенні.
А п’яўкі-крывасмокі! Магчыма, ужо каторая прысмакталася да цела. Можа, тая зялёна-жоўтая, што істужкай плыла-віляла ў вадзе, зараз паўзе за пазухай?
— Нас убачаць тут,— сказаў Сцяпан.— Давай уцякаць адсюль!
Сапраўды, тут, на загуменнях ля копанкі, зелянеюць градкі бульбоўніку, шыракалістай капусты, а вунь стаяць Лукашовы яблыні, можа, хто ў садку наглядае за намі, як мы, голыя бізуны, скачам на беразе. Смех на ўсё сяло!
Кожны, схапіўшы ў ахапак сваё адзенне, кінуўся стрымгалоў. Нацянькі поплавам у алешнічак. За алешнічкам, як за сцяной. Бераг рэчкі. Тут можна спаласнуцца самім і памыць святочны гарнітур.
Вось табе на, новенькія штаны і кашуля! Чым яны пахнуць? Жабурыннем і тванню з копанкі... Адразу ўсё пачалі паласкаць, мыць і выкручваць. Ні словам між сабой не перамаўляліся. Спяшаліся... Што гаварыць? Каго дакараць? Захацелі злавіць карася?.. Як той казаў: угледзеў карася — і казка ўся!
Але, каб жа на гэтым быў канец казкі! Ого, што чакала нас наперадзе! Кірмашовы дзень сапраўды здаўся годам.
...Сцяпан дужэйшы за мяне. Я трымаў за паясніцу штаны, а ён іх выкручваў. Выкручваў так, нібыта з калашыны віў вяроўку.
З кашуляй яшчэ горш. Мне дораг быў залацісты марскі якар. Я яго прасаваў між далоняў, хукаў, каб ён як мага хутчэй і роўненька высах. А Сцяпан вельмі шкадаваў папружку. Такой ні ў кога не было. А яна злубянела, як падпінак у конскай вупражы.
Калі ўсё сохла на траве, мы глянулі ў неба, на гарачае сонца і самі ляглі на цёплы пясочак.
— Скажу, лавілі рыбу,— разважаў, лежачы, Сцяпан,— і ўваліўся ў рэчку.
— А я скажу, пераходзіў па кладцы, зачапіўся за дошку і ўваліўся ў ваду.
Сцяпан ляжаў, думаў, і я ляжаў, думаў. Нас абодвух чакала, як кажуць, лупцоўка.
— Дошка-то дошка,— сказаў сябра,— ды, брат, мы хлусім трошкі.
Шкада новага адзення. І навошта захацелася нам лавіць таго карася? Няхай бы ён там апруцянеў!
— Я не лавіць, я ўгледзець хацеў. Ты яго бачыў?
— Нешта па дне сунулася,— адказаў Сцяпан.
— Я — дык не бачыў,— прызнаўся я.— Мне сонца адсвечвала.
Раз-пораз мы ўставалі і расцягвалі мокрае ўшыркі і ўдоўжкі, каб хутчэй сохла.
...Вось і пагушкаліся на саўгасаўскіх арэлях! Вось і паляталі ў паветры на «гіганцкіх хадулях»!
Думка не давала спакою: як растлумачыць дома? Дзе бадзяліся?..
Зноў уставалі, пераварочвалі на другі бок кашулі.
— Мы іх так выцягнем, высушым, што дома ніхто не пазнае. І не спытае, не пацікавіцца.
— Канешне,— згаджаўся я,— каб рукаво адарвалі або каўнер, тады не мінуць рэменя... А каб недасохлае надзець на сябе і пайсці ў саўгас? Там, на арэлях, пад ветрам, і выпрастаецца, і высахне...
Чаму раней не з’явілася такая цудоўная прапанова?
Сцяпан згадзіўся.
Дзень летні — не год, а цэлы век... Адзеліся. Пайшлі.
Але яшчэ крыху раней мы заўважылі, што на сінім небе пачалі з’яўляцца белыя хмаркі. Круглыя, папяровыя, яны быццам самі нараджаліся. Нараджаліся, раслі, клубіліся. Потым павялічваліся, станавіліся круглымі. Не плылі з-за далягляду і не знікалі за далягляд, а тут, над намі, непрыкметна павялічваліся, цяжэлі.
Не даходзячы да кляновых прысад перад саўгасам, раптам пачулі, як штосьці грымнула на захадзе. Данёсся гул, ад якога ўздрыгнула зямля. Аглянуліся. Потым пераглянуліся...
На захадзе, з-за гары, вырастала сіняя хмара. Ветру адтуль не было, але яна распаўзалася шырэй і шырэй.
Мы ступілі некалькі крокаў.
— А сена цёткі Ганулі? — успомніў я.
— І цялушка на прывязі,— буркнуў Сцяпан.
Заставалася ўжо некалькі крокаў да саўгаса. Блізка стаяў дуб, пад якім пляцоўка з арэлямі. Там чуўся дзіцячы смех.
Хмара гусцела. Будзе навальніца!
...Вось дык кірмашовыя прыгоды! Сцяпан і я павярнулі назад. Спачатку нехаця, з аглядкай. А калі ў чорнай хмары бліснула маланка і загрымела, прыбавілі кроку. Мы ўбачылі, што сонца схавалася і больш не выгляне.
Бывае, у прыпар ветрык не дыхае, а хмары вырастаюць неяк на месцы, з лугоў і балот, з навакольных лясоў, узнімаюцца ўгору, пакуль не пральюцца адтуль на зямлю дажджом...
Як сінімі крыламі, навальніца ахінула неба з двух бакоў. Мы кінуліся бегчы...
Упалі мокрымі манетамі першыя кроплі дажджу на вуліцы. Гарачыя твары нашы ўзмакрэлі ад поту, а цяпер і ад буйных дажджынак. Цяжка дыхаючы, мы беглі да варот цёткі Ганулі.
Цялушка, заўважыўшы нас, замычэла. Але мы адразу хапіліся за сена. Зграбаць і хаваць яго.
Сцяпан — за граблі. Я — за вілы. Ссунуўшы сухі мурог у валок, я пратыкаў яго віламі і нёс пад паветку. Назад вяртаўся бягом. Сцяпан таксама. Мы ўжо не звярталі ўвагі, у чым апрануты. Не памяталі і не адчувалі, што па галаве капае кропля за кропляй. Потым сыпнуў дождж. Мы пачалі насіць яшчэ большымі ахапкамі, Сцяпан пластамі. Калі апошні пласт і ахапак сухога мурагу апынуліся пад павеццю, над сялом аглушальна грымнуў гром. Тут жа па яблынях цёткі Ганулі, па лісцях капусты, буракоў на градах залапатаў лівень...
Бедная цялушка. Яна заставалася навязаная. Цяпер мы пабеглі да яе.
Намоклы, заціснуты вузел вяроўкі ніяк не паддаваўся. Тым часам нас траіх пачаў лупцаваць град. Падаў спачатку з гарошыну, а потым белымі ледзянымі слівамі. І такія ледзяшы малацілі нас па плячах, па галаве. Дасталося і цяляці.
Трэснуўшы бліскавіцай, раскалолася неба над сялом. Але мы цягнулі цялушку ўжо ў хлеў. Халодныя снежныя кулі сыпаліся са страхі. Ляскаючы лёдам, скочваліся пад капеж. Праз вароты мы здзіўлена пазіралі на гэту градавую навальніцу.
Балючыя гузакі ад яе ўскочылі ў нас на галаве. На нас не было сухой лапінкі. Але чамусьці мы зараз не звярталі на гэта ўвагі. Ліха з ім, з адзеннем!
Бліскала маланка. Зноў грымеў гром. Нібы ўгары каціўся цяжкі воз з жалезнымі бубнамі.
Расплываліся пеністыя лужыны каля капяжу.
Летні лівень. Ён як раптоўна пачаўся, так і раптоўна сціх.
Мы са Сцяпанам зачынілі дзверы Ганулінага хлява і пабрылі дамоў.
Вось і канчаўся гэты наш дзень неяк недарэчна, несвяточна, не так, як мы задумалі. Хоць, праўда, на душы было пачуццё незразумелай радасці. Пасля дажджу апанаваў бадзёры, вясёлы настрой. Свежае паветра. Лёгка дыхалася...
Зноў зазіхацела сонца. Грымотная хмара адышла на поўнач. Вецер яе не праганяў — яго амаль не было. Проста яе, мабыць, пацягнула на лес, які сінеў у тым баку. І там час ад часу яшчэ грукалі далёкія выбухі.
Пад плотам градзіны хутка раставалі. Дробныя кроплі блішчэлі на лісцях дрэў у яркіх промнях. Усё так прыемна пахла духмяным водарам. І грудзям хацелася дыхаць лёгка і няўтольна.
Мы ішлі па раўчуку, які струменіў аж у рэчку. Светлай дажджавой вадой ён бруіўся па босых нагах, па каменьчыках. Зноў парыла.
Толькі кветкі купалля, смалянак размоклі і не маглі ўзняць пялёсткі.
Дзесьці зайграў гармонік. Клікаў на танцы!..
Я спыніўся каля сваіх варот і радасна аглянуўся. Мне не сорамна і не боязна было за свой мокры выгляд. На ражку якара маёй матроскі павісла травінка мокрага сена цёткі Ганулі.
— Глянь, вясёлка! — паказаў я Сцяпану.
І ён угледзеў. Нам стала смешна, нібы ўгледзелі, нарэшце, карася, якога не злавілі.
Сонца, схіліўшыся з полудня на падвячорак, збоку асвятляла чорна-сінюю хмару, якая аддалялася на поўнач. Яна аддалялася, усё цішэй і цішэй грукочучы, вытрасаючы ўвесь свой грозны градавы цяжар. І нам зрабілася зусім радасна і лёгка.
У празрыстым паветры, амаль на паўнеба, ад краю да краю небасхілу, над клёнам цёткі Ганулі, велізарнай дугой стаяла сяміколерная вясёлка.
— Дзве! — адгукнуўся Сцяпан.— Твая і мая.
Праўда, калі прыгледзецца, вышэй за першую, надта яркую, паўставала яшчэ адна, таксама сяміколерная, толькі ледзь цьмянейшая.
Значыцца, нам — на ўдачу?