Апавяданні «Сустрэча» і «Апошняя аперацыя», якімі пачынаецца гэтая кніга, — першыя мае празаічныя творы.
Напісаны яны далёка ад роднай зямлі, у ваенным Тбілісі, увосень, калі варожыя салдаты падыходзілі да Сталінграда і Каўказа. Я ляжаў у шпіталі ранены: правае плячо было разбіта асколкам бомбы. Рука, якую ледзь не адрэзалі, як нежывая вісела на падвязачцы з марлі, рана зажывала марудна. Я спрабаваў пісаць левай рукой.
Аловак не хацеў слухацца. Пісаць не правай рукой з непрывычкі аказалася задачай надзіва цяжкай. Але куды цяжэй было пераказваць паперы тыя пачуцці, якія не давалі спакою мне, юнаку, якому здавалася тады, што ўсё зведана, перажыта...
Гэтыя крымзолі ў зялёным рэчавым мяшку пераплылі Каспійскае мора, жылі са мной у трывожным заволжскім гарадку Бугуруслане, у ціхім падмаскоўным пасёлку Сходня. Там, у Сходні, — не ў першы раз — апавяданні былі перапісаны ў новы сшытак і трапілі на суд чуламу, шчодраму чалавеку — Кузьме Чорнаму.
Мне потым пашанцавала некалькі разоў з ім сустрэцца, гаварыць. Аб гэтых сустрэчах, я расказаў пазней у апавяданні-нарысе «Чулае сэрца».
Балюча ўспамінаць — апошні раз з дарагім пісьменнікам давялося сустрэцца ўжо на старонках газеты. У тым жа нумары «Звязды», дзе яго імя было абведзена жалобнай рамкай, паявілася ў друку першае маё апавяданне, якое ён бласлаўляў у свет. Яно называлася «Сустрэча»...
Апавяданне «У завіруху» большай часткай было напісана летам у Глінішчах, роднай вёсцы, у якую я вярнуўся пасля доўгай разлукі. На месцы нашага дома, які сніўся мне ўсе гэтыя гады, чарнела адно халоднае вуголле ды сівеў прыбіты дажджамі попел. Бацькі жылі ў чужой хаце. Стала ў пакоі не было, і пісаць прыйшлося на скрыні, адзіным сямейным скарбе з набытку, што, закапаны ў зямлю, уцалеў ад ваеннай навалы. На гэтай скрыні пісаў я цераз год і сваю першую аповесць «Гарачы жнівень» — і па сённяшні дзень адзін з самых мілых мне твораў.
Пішу пра гэта я не таму, што лічу такія згадкі вельмі важнымі чытачу, а таму, што ўспаміны самі адразу ажываюць, шчымяць у сэрцы, ледзь кранеш рукой даўнія старонкі. Пры ўсім тым я думаю, што і чытачу такія «падрабязнасці» наўрад ці будуць зусім нецікавыя — у іх жа, няхай дробныя, кропелькі жывога жыцця літаратуры...
Не буду расказваць пра «гісторыю» іншых твораў. Хачу толькі зрабіць маленькую заўвагу пра нарыс «Дарогі на ўсход і на захад». Твор гэты, які паўтара дзесятка гадоў назад друкаваўся пад назвай «Заўсёды наперадзе», быў як бы разведкай перад пачаткам работы над раманам «Мінскі напрамак». Напісаў яго я ўвосень 1947 года і адразу ж пачаў працаваць над раманам. «Дарогі на ўсход і захад» — твор ад пачатку да канца дакументальны, і я быў вельмі абмежаваны, сціснуты вузкімі рамкамі дакументаў. Задача яшчэ ўскладнялася тым, што нікога, акрамя самога героя, я не змог пабачыць і распытаць. Усё гэта не магло не адбіцца на творы...
Апошняя ў кнізе рэч — «Ліпень у дарозе» — напісана ў 1956 годзе. Але, рыхтуючы кнігу на суд чытачоў, я зноў вярнуўся да амаль усяго напісанага, дзе трэба было, паправіў, што трэба было, выкрасліў, перапісаў нанова. Такім чынам, можна сказаць, у гэтай кнізе, з вялікімі ці малымі «перапынкамі», якія аддадзены раману і п’есам, — больш як пятнаццацігадовая дарога.
Дарога гэта мае свае ўздымы і спады, свае павароты. Ёсць людзі, якія лічаць, што творчасць пісьменніка павінна быць простай, няспыннай дарогай угору. У жыцці так бывае — калі толькі бывае! — рэдка. Нават шасэ, як яго ні стараюцца раўняць, амаль ніколі не сцелецца роўным абрусам. Творчая ж дарога, мне здаецца, — гэта дарога ў полі між лесу, дарога цераз выспы і брады, дарога па звычайнай зямлі. Можна засыпаць на ёй ямы і каляіны, зрабіць грэблі цераз брады, але адзнакі спаду і ўздымаў, сляды таго, хто ішоў тут, застануцца на ёй для пільнага вока назаўсёды.
У кнізе гэтай мая ўжо няблізкая, горкая, але любая сэрцу маладосць, няўпэўненыя першыя крокі. У ёй сумненні і пошукі, развагі і роздум, прыкметныя здалёк пралікі і — здагадкі, што радуюць і цяпер. Няпроста, няроўна ішла дарога, але, можна сказаць, ішла ўсё ж наперад. Жыццёвы вопыт і гады працы зрабілі сваё: крокі сталі, здаецца, больш цвёрдыя, позірк больш удумлівы...
Нарадзіўся я ў 1921 годзе. Радзіма мая — вёска Глінішчы — прыляпілася двума радамі хат на самым беразе нешырокай, але доўгай паласы трывалай зямлі, што цягнецца між бяскрайніх балот ад Хойнік да Юравіч, вялікага сяла каля Прыпяці. Глінішчы — цераз кіламетр ад шляху. Я помню за вёскай цудоўныя гаі і дубровы, бор удалечыні. Цяпер жа ў бок шляху і за шляхам шырокае поле. Дарогі і поле. На ўездзе ў вёску вырас цэлы пасёлак калгасных пабудоў — фермы, свірны, магазін. Ад іх да самага шляху бягуць роўныя рады саду...
Вучыўся я ў Глінішчах, у суседнім сяле Алексічы, у Хойніках, былым мястэчку, што падступае да краю вялікага бору-хвойніку. У Хойніках я пачаў працаваць у райкоме камсамола. Вучыўся крыху ў Маскве — у інстытуце гісторыі, філасофіі і літаратуры, служыў у арміі ў Данбасе і на Карпатах. Вайна заспела ў карпацкім гарадку пры самай граніцы. Адступаючы на поўдні ўкраінскімі стэпамі, трапляў некалькі разоў у акружэнні варожых войск, удзельнічаў у цяжкіх баях. Летам 1942 года быў ранены, лячыўся ў шпіталях. Потым працаваў выкладчыкам ваеннай падрыхтоўкі і вучыўся. Скончыў аспірантуру Беларускага дзяржаўнага універсітэта, але дысертацыі не напісаў — замест яе напісаў некалькі кніжак прозы.
З усяго, што выдадзена за мінулыя гады, больш прыкметнымі здаюцца мне апавяданні «У завіруху», «Спатканне за горадам», «У гарах дажджы», «Што ён за чалавек», тры невялікія аповесці — «Гарачы жнівень», «Зямля, якую любіш», «Дом пад сонцам», раман «Мінскі напрамак», п’есы «Пакуль вы маладыя», «Дні нараджэння».
Цяпер, калі пішу гэтыя радкі, на стале побач ляжыць папка з новым раманам «Людзі на балоце». Раман ужо блізкі да завяршэння. Калі стане сілы, напішу некалькі раманаў, звязаных адзін з адным, якія ахопяць трыццаць гадоў палескага жыцця. Цыкл, мусіць, будзе называцца «Куды ідуць дарогі». Акрамя гэтых раманаў хачу напісаць кнігу аб маіх равесніках, пакаленні хлопцаў, якім у дваццаць гадоў давялося ўзяць на свае грудзі ўдар страшнай ваеннай навалы. Вельмі многія таварышы мае асталіся ляжаць у гарачай зямлі сорак першага года, і я, каму пашчасціла больш, адчуваю абавязак расказаць пра іх.
Ёсць нямала і іншых задум. Пражытае жыццё і тое, якое кіпіць навокал цяпер, дае вялікі прастор для творчасці. Мару аб тым, каб ажыццявіць хоць частку задуманага.
1961