Дарагі юбіляр! Дарагі Аляксей Мікалаевіч! Дарагі — хочацца сказаць проста — Алёша!
Мы ведаем, што ты не любіш лішняй фамільярнасці, але ў такі вечар, як гэты, асабліва добра адчуваецца, як багата ўжо пройдзена разам дарог і сцежак, як багата разам перажыта радасці і трывог, як багата яднае нас агульных пасяджэнняў і нарад...
І гэта чуліць сэрца, гэта вядзе на асаблівую шчырасць, асаблівую сардэчнасць, дарагі Алёша!
Дарагі Алёша, мне ўспомнілася няблізкая пара нашага першага знаёмства.
Я, мабыць, не памыляюся: упершыню мы пахадзілі разам і пагаварылі як мае быць у Маскве, на першай пасляваеннай нарадзе маладых пісьменнікаў. (Мы тады былі маладымі пісьменнікамі — як гэта цудоўна гучыць!) Я і цяпер помню халаднаваты Арбат, першы поцемак між старых арбацкіх камяніц. Ты хадзіў тады не ў пінжаку, і я не ведаў, якія далікатныя будуць у цябе, заўсёды адпрасаваныя, без маршчынкі, белыя каўнерыкі, якія дасканалыя будуць вузельчыкі тваіх шляхетных гальштукаў. Тады, я добра помню, нават у паліто чулася пастава, выпраўка ваеннага чалавека, афіцэра. Мне помніцца, як добра сядзела на табе шарсцяная гімнасцёрка, як звыкла туга перацягваў яе афіцэрскі рэмень, помніцца, які ты ўвесь быў пругкі і цвёрды ў хадзе, у кожным руху — чалавек, які аддаў арміі і фронту багата дзён і багата душы, які яшчэ жыў арміяй, яе вывучкай.
Усе даўно звыклі ўжо да тваёй даўняй і нязменнай цывільнай шляхетнасці, якая так натуральна прыстала да аблічча сялянскага хлопца са Старобіншчыны, што таму, хто не бачыў цябе раней, ты і не можаш пабачыцца іншым. Дык от я і хачу нагадаць твой вайсковы воблік, хачу, каб і на гэтым вечары хоць на момант, хоць у тым не надта яскравым бачанні, якое дае ўяўленне, хоць бы трохі ўведалі цябе такім, якім ты ішоў у літаратуру, маладым пісьменнікам, маладым нашым таварышам.
Мая павага да цябе пачалася з таго вечара, калі я пачуў пра твае ваенныя дарогі, калі я, які сам пабыў у тым агні, падумаў, што мусіў перажыць, перабыць камандзір стралковага ўзвода, камандзір штрафной роты, франтавік, лёгкія якога прашыла варожая куля. Думаю, што, прыгадваючы тое добрае, што ты зрабіў на зямлі, мы па абавязку сумлення і праўды найперш павінны сказаць дзякуй за тваю салдацкую працу, за якую заўсёды будзе наша першая пашана да цябе.
Як гэта добра, што той самы небяспечны міг твайго жыцця быў шчаслівы, што куля прайшла міма сэрца, што ты вярнуўся з вайны, што ты — сярод нас. Цяпер мы можам сказаць, што міг (колькі іх было на вайне іншых!) быў шчаслівы не толькі для цябе, тваіх блізкіх — ён быў шчаслівы для тысяч і тысяч тваіх чытачоў, якія палюбілі цябе за тваё слова, за твае апавяданні, аповесці, раманы.
Я ўспамінаю твае творы «Сад», «Гартаванне», «Перад усходам сонца», «Нявестка», «Дванаццаты, жорсткі», «Расстаёмся ненадоўга», «Сустрэчы на ростанях»... Я не буду разбіраць іх, пра гэта гаварылі і яшчэ больш будуць гаварыць крытыкі. Я скажу толькі пра галоўнае: нямала радасці прынёс ты сваім чытачам, усёй нашай, даўно ўжо не беднай літаратуры, якая дзякуючы табе стала шырэйшая і багацейшая. Поле, якое ты араў і засеяў, — добрае, дбайнае, каласістае.
Шлях твой у літаратуры быў нягладкі, нялёгкі, як і ў кожнага пісьменніка з неспакойным, дапытлівым, чулым талентам. Можна дадаць — з сапраўдным талентам.
Ты часам, як і кожны, хто хоча ісці нятоптанай сцежкаю, памыляўся: сёй-той з нас, мабыць, мог заўважыць, што ёсць у тваім характары такая рысачка — лішняя гарачнасць. Нецярплівасць. Яны на творчай дарозе давалі табе нямала прыкрасці — крытыкі судзілі як калі: калі — лагодна, калі — так, што ў цябе, здаецца, рукі апускаліся.
Я заўсёды сачыў за тваёй працай з увагай і цікавасцю: я заўсёды адчуваў — пра што б ні пісаў ты (ці радуючыся ад душы, ці гневаючыся так, што на цябе паглядвалі насцярожана) — у цябе добрае сэрца. Дабрата ж сапраўдная не толькі ў тым, каб радавацца добраму; дабрата таксама і ў тым, каб абурацца злым! І я разумеў, што, маючы гарачае сэрца і гарачую галаву, не заўсёды хапае цярплівасці, каб узважыць такую тонкую мудрасць, як прапорцыі!
Думаю, я не памыляюся, што і твае ўдачы і няўдачы былі заўсёды на адной дарозе — да праўды. Ты, вядома, разумеў, што з усіх мастацкіх вартасцей самая першая і самая нязменная, неабходная — праўда. Імкненне да яе і вяло цябе ў няспынных пошуках, прага яе жыве заўсёды ў тваім сэрцы, сэрцы камуніста і савецкага патрыёта.
Мы, мабыць, не заўсёды ўмеем угледзець за падзеямі, якія відны нам адразу, тыя прычыны, што нарадзілі гэтыя падзеі, не бачым, што схавана пад гладкай ці неспакойнай паверхняй. Як часта нас радуе больш за неспакой ціхая лагоднасць, як часта мы не бачым, што за спакоем тоіцца ўрэшце чэрствасць да людзей, абыякавасць да вялікіх спраў нашых, неахвота глыбока і сур’ёзна рабіць, імкненне ўхіліцца ад няўдзячнай, чорнай працы...
Я веру табе, бо ведаю цябе з таго часу, калі ты ўваходзіў у літаратуру, ведаю тваю «зямную» і творчую дарогу больш як паўтара дзесятка гадоў. Я веру табе, бо ведаю, што ты любіш людзей, з якімі жывеш, радуешся і турбуешся; што тваё сэрца поўна самым вялікім клопатам жыць для іх, родных, для іх дабрабыту, для іх радасці, для іх жыцця. Іменна гэтай любоўю да людзей і сагрэты твае кнігі; іменна ў гэтым і самае вялікае іх хараство [...]
Я помню: тады, арбацкім вечарам, ты сказаў з жалем, што ўжо немалады, што на плячах багата гадоў. Тады табе было трыццаць тры. Цяпер, я думаю, ты разумееш, як памыляўся, залічваючы сябе да заўчасных старых. Мне думаецца, што, каб потым не каяцца ў лішніх памылках, не варта табе самахоць прыстройвацца ў гэты рад і цяпер. Тым больш што, мяркуючы па тых артыкулах, нарысах, апавяданнях і раманах, якія ты выдаеш «на-гара» ўсё з большым імпэтам, ты яшчэ набіраеш дужасць. Я і хачу сказаць наастатак: няхай яшчэ доўга красуе твая цяперашняя маладосць, няхай не старэе неспакойнае сэрца, не стамляецца рука, якая трымае пяро!
1963