Вечар быў асенні, з дажджом, ветрам, непралазнай гразёю на вуліцы. Жоўтае лісце таполяў падала густа і шчодра, яно заслала ўвесь абнесены жалезнай агароджай прыстанцыйны скверык. Дзверы ў скверыку стаялі наўкруг, пасярэдзіне меркавалася зрабіць фантан, але яго так ніколі і не зрабілі: ці то не хапала сродкаў, ці проста хто-небудзь палічыў гэта залішняй раскошай для звычайнай чыгуначнай станцыі. Замест фантана паставілі воданапорную калонку. Вада з-пад адкручанага крана біла такая сцюдзёная, што ад яе зводзіла зубы. Вечарам, пры святле схаванай у лісці дрэў электрычнай лямпачкі, пругкі струмень з-пад крана зіхацеў, як сярэбраны.
У той апошні перадваенны год я жыў няўклюдна, бесталкова. З атэстатам выдатніка закончыў дзесяцігодку, без экзаменаў паступіў у політэхнічны інстытут, мне далі інтэрнат, стыпендыю. Але, не правучыўшыся месяца, я без усякай прычыны пакінуў інстытут, прыехаў у сваё мястэчка. Бацька лаяўся, маці ціха ўздыхала. Каб зачапіць за што-небудзь рукі і не быць нахлебнікам у сям’і, я паступіў картатэтчыкам у бухгалтэрыю кравецкай арцелі. Вядома, пасада і работа мяне зусім не цікавілі. Толькі два дні ў тыдзень — у суботу і нядзелю — настрой у мяне падымаўся. У гэтыя дні прыязджала дамоў мая аднакласніца Гэля Машчынская, якая вучылася ў педагагічным інстытуце ў бліжэйшым ад нашага мястэчка горадзе. З-за Гэлі я і вярнуўся ў мястэчка.
Я хадзіў да Машчынскіх, на зялёную вуліцу Камунараў, якая была за станцыяй, амаль штовечар, а калі варочаўся дамоў, то заўсёды даваў круку, завітваў на станцыю і піў сцюдзёную ваду з калонкі. Пасажырскія цягнікі — маскоўскі і брэсцкі — к гэтаму часу разміналіся, прастойваючы роўна па тры хвіліны, ля перона пыхкаў толькі мясцовы з маршрутам на тарфяны завод і назад. Ён адпраўляўся, не вельмі прытрымліваючыся графіка: калі ў адзінаццаць, калі ў палове дванаццатай. На станцыі ў гэты час панавала цішыня. У напалавіну пустой, закуранай зале драмалі пасажыры, якім па начным часе не было куды падацца. З перона ў асветленым акне была відаць маладая тэлеграфістка, якая чытала ленту, раз-пораз папраўляючы прычоску. У пакоі дзяжурнага курылі аглядчыкі вагонаў і саставіцелі.
Я хадзіў да Машчынскіх, робячы выгляд, што сябрую з іхнім Аркадзем. Аркадзь вучыўся ў восьмым класе. Я насіў яму кнігі, памагаў рашаць задачы, праседжваючы па дзве-тры гадзіны штовечар. Аркадзь ні аб чым не здагадваўся. Маці Гэлі і бацька, вядома, разумелі. Маці была ласкавая: калі размаўляла са мной, то заўсёды з нейкай як бы вінаватай усмешкай на твары. З бацькам — галоўным аграномам райза — я бачыўся рэдка, ён вечна вандраваў па раёне. Застаючы мяне з Аркадзем, ён моцна, па-мужчынску, паціскаў мне руку і, ні аб чым не распытваючы, ішоў у свой пакой.
Аркадзь мне падабаўся тым, што быў Гэліным братам. І тварам, і характарам ён вельмі нагадваў сястру. Гэтак жа, як і яна, умеў захапляцца: мог гадзіну расказваць пра якую-небудзь марку, што трапіла ў яго калекцыю, тлумачыў мне сэнс магічных знакаў старажытнай Індыі, якія ён перамаляваў у сшытак са старой кнігі. Ні маркі, ні магічныя знакі мяне не цікавілі. Мне было васемнаццаць гадоў, і я ведаў, што люблю Гэлю. Толькі дзеля яе гэтыя два месяцы я прыходзіў у прасторны, са шкляной верандай і дзікім вінаградам на сцяне дом Машчынскіх. Я любіў іхні дом, ціхую зялёную вуліцу, на якой ён стаяў, любіў Аркадзевы вочы, такія ж вясёла задуменныя, як і ў сястры.
Пра адносіны Гэлі да мяне я нічога не ведаў. Калі мы яшчэ вучыліся ў школе, толькі адзін раз хадзілі разам у кіно. У дзень майго семнаццацігоддзя яна падаравала мне кнігу — «Сагу аб Фарсайтах». У школе яна ўсё ж ставілася да мяне па-сяброўску. Цяпер, прыязджаючы дамоў і застаючы ў кампаніі з Аркадзем, хмурылася, ні разу на яе твары я не заўважыў радаснай усмешкі. Я чакаў, спадзеючыся на цуд.
У той суботні вечар я сядзеў з Аркадзем да адзінаццаці, тоячы надзею, што Гэля прыедзе. Наступалі дні кастрычніцкіх свят. За цёмным акном шастаў вецер, біў у шыбіну галінай грушы. Я лавіў кожны зык і шорах на двары, каб не прапусціць моманту, калі рыпнуць веснічкі. Добра памятаю: нейкі ўнутраны голас гаварыў мне, што ў гэты вечар павінна здарыцца штосьці незвычайнае, тое, чаго я даўно чакаю і прагну душой. Але Гэля не прыехала.
Я развітаўся і пайшоў на станцыю. Ліў дождж. Не зважаючы на яго, я хадзіў па скверы і слухаў, як шасціць пад нагамі мокрае апалае лісце. У разложыстых шатах таполяў шумеў вецер, мігатліва гойдалася ў вецці электрычная лямпачка. Яе святло падала на дол, і жоўтае, абмытае даждом лісце здавалася залатым.
Нарэшце я выйшаў са скверыка і ўбачыў Гэлю. Яна стаяла пад казырком бляшанага навеса над ганкам чакальнай залы і, відаць, сачыла за мной увесь той час, пакуль я блукаў па скверыку. Твар яе быў мокры, з-пад сіняй хусцінкі выбілася, апусціўшыся на лоб, пасмачка русявых валасоў. Я падышоў да Гэлі.
— Чаму ты не дома? — халадзеючы ад нядобрага прадчування, спытаў я.
— Я ведала, што ты будзеш чакаць, таму не пайшла.
— Гэля... Ты ведаеш, я прыехаў дзеля цябе...
— Зрабіў глупства.
— Я люблю цябе, Гэля. Можаш ты гэта зразумець?..
Гэтыя словы я вымавіў з адчаем, з болем, з просьбай пакінуць мне хоць кроплю надзеі.
Яе твар на імгненне пакутліва перасмыкнуўся, як бы дзяўчына раздумвала аб чымсьці цяжкім, балючым. Але на адно толькі імгненне, бо яна адразу ўзяла сябе ў рукі.
— Ведай, — сказала яна цвёрда. — Я люблю другога, не цябе... А з гэтым трэба канчаць... Мне проста сорамна!
Не ведаю, як у мяне хапіла сілы спакойна павярнуцца і пайсці. Але я павярнуўся і пайшоў. Яна стаяла на ганку і пазірала мне ўслед...
Вытрымкі мне хапіла ненадоўга. У душы было так пуста і балюча, што дамоў я ісці не мог. Недзе на палавіне дарогі я спыніўся і амаль подбегам рушыў назад на станцыю. Мне раптам уявілася, што Гэля яшчэ там, што яна мяне проста выпрабоўвае. Але яе там не было — пайшла дамоў...
Я зайшоў у буфет. Там за сталамі сядзелі некалькі запозненых пасажыраў. Адзін з іх, стары, з худым маршчыністым тварам, у паношаным вайсковым шынялі, іграў на гармоніку.
Мелодыя была знаёмая. Стары наігрываў матыў песні, якой мы, перадваенная моладзь, усе ў той час захапляліся. Песня была пра любімы горад, які пакідае юнак, каб бараніць сваю Радзіму. Здаецца, у той вечар я прыняў канчатковае рашэнне. Любімы горад быў і ў мяне, не было толькі любімых вачэй, якія б свяцілі мне ў далёкіх вандроўках. Але гэта ніколькі не мяняла справы.
Пасля кастрычніцкіх свят я пайшоў да раённага ваенкома і папрасіў накіраваць мяне ў лётнае вучылішча.
Я моцна непакоіўся, што «не прайду па вачах» — іншы раз пасля доўгага чытання пабольвалі вочы. Але прайшоў. Калі шанцуе, то шанцуе. Вучыцца мяне паслалі ў далёкі горад.
Ад’язджаў маскоўскім цягніком у цёмны, дажджлівы вечар. З бацькамі развітаўся дома: не хацелася, каб яны былі на станцыі. Завітаў у скверык. Дрэвы стаялі голыя, ледзь прыкметна гойдалі мокрым веццем. На апалае лісце, якое ўсё цяпер ляжала пад нагамі, з галін глуха і часта падалі буйныя кроплі. Нагнуўшыся над калонкай, напіўся вады, яшчэ раз абышоў скверык, пастаяў пад бляшаным казырком ля ўвахода ў чакальную залу, дзе месяц назад стаяў разам з Галяй. Было такое адчуванне, што з роднымі мясцінамі і з усім, што выпала на мае васемнаццаць год, развітваюся назаўсёды.
Вясной, за месяц ці два да вайны, калі я пачаў лятаць пакуль яшчэ з інструктарам, прыйшоў ліст ад Гэлі. Я ні разу не пісаў ёй і не ведаю, дзе яна ўзяла адрас. Ліст быў асцярожны: застанёмся сябрамі, пра сябе — здала залікі, была цяжкая сесія.
Не такі ліст хацеў я атрымаць ад Гэлі і таму не ведаў, што адказаць. Столькі я чакаў гэты ліст. А потым пачалася вайна...
Пасля вайны ўжо некалькі разоў быў на радзіме. Гэлі не застаў: яе сям’я ў пачатку вайны эвакуіравалася ў тылавыя раёны і назад у мястэчка не вярнулася. Таполі ўцалелі, разрасліся: не сквер цяпер, а зялёны востраў. Не ведаю, ці прыязджала ў мястэчка Гэля, а калі прыязджала, то ці выклікалі ў яе які-небудзь успамін таполі ў прыстанцыйным скверыку...
1963