epub
 
падключыць
слоўнікі

Ядвіга Бяганская

А ўсё праз гэтага Толіка

— Рабяты, калі заўтра будзе добрае надвор?е, мы пойдзем ў лес, а пасля будзем пісаць сачыненне «У асеннім лесе»,— сказала Вера Мікалаеўна.— Вазьміце з сабой паесці, бо мы прабудзем там да самага вечара. Ды не забудзьцеся падрыхтаваць усе ўрокі на заўтра.

О, каб вы толькі ведалі, што тут пачалося! Нашто ўжо выдатніцы нашы і тыя ад радасці, што заўтра не будзе заняткаў, узнялі такі віск, ажно шыбы ў вокнах зазвінелі. Вера Мікалаеўна спачатку спрабавала нас уціхамірыць, а пасля махнула рукой і пачала чакаць, пакуль мы накрычымся ўволю і супакоімся.

Неўзабаве мы і сапраўды сціхлі. У клас увайшоў Антон Рыгоравіч, наш дырэктар. Ну і мы... Адным словам, вы ж ведаеце, як ціха робіцца ў класе, калі з'яўляецца раптам дырэктар. Мы ўсе, як адзін, ускочылі з месца і аслупянелі. Затое цяпер крычаў Антон Рыгоравіч. Дырэктар нарэшце пайшоў, а мы з палёгкай уздыхнулі, селі на месцы і хацелі цяпер толькі аднаго: каб хутчэй празвінеў званок. І ён празвінеў. Мілы школьны званок! Як часта ён прыходзіць нам на дапамогу, як часта ратуе нас ад немінучай двойкі!

Пачуўшы званок, мы загаманілі, зашумелі і, развітаўшыся як мага ветлівей з Верай Мікалаеўнай, рушылі з класа.

— Ой, як добра, што сёння не трэба вучыць верш і рашаць задачкі,— сказаў Толік, калі мы выйшлі са школы.— Сёння ўвесь вечар буду глядзець тэлевізар.

— А калі надвор'е сапсуецца і мы не пойдзем заўтра ў лес?

— Ты падумаў пра гэта? — запытаў я.

— Надвор'е не сапсуецца, гэта я па ўсіх прыкметах бачу,— зірнуўшы на захад, аўтарытэтна заявіў Толік.— Я табе лепш за барометр магу прадказаць, якое заўтра будзе надвор'е. Адным словам, можаш сёння займацца чым хочаш і спаць спакойна.

І я паверыў Толіку. Відаць, чалавек заўсёды верыць у тое, што яму па душы.

— Калі так, дык сёння я дачытаю да канца «Конніка без галавы». Міравецкая кніжка, ніяк не адарвешся ад яе, калі ў рукі трапіць,— сказаў я.

На гэтым мы і рассталіся.

А раніцой я прачнуўся, глянуў у акно, і па спіне маёй мурашкі забегалі. Дождж ліў як з вядра, і ніякай надзеі не было на тое, што ён калі-небудзь спыніцца. Аб экскурсіі ў лес не было чаго і думаць.

— Уставай, сынок, а то спознішся ў школу,— сказала мама, падаючы мне свежаадпрасаваную кашулю.

Я зірнуў на маму, уздыхнуў і пачаў апранацца. «Што сёння будзе? Што будзе? — у роспачы думаў я, ідучы ў школу.— Хоць бы не выклікала мяне Вера Мікалаеўна расказваць верш».

Але я ўжо даўно заўважыў, што настаўнікі выклікаюць цябе спецыяльна тады, калі ты гэтага не хочаш. Так было і сёння. Не паспеў адзвінець званок, як у клас увайшла Вера Мікалаеўна і выклікала мяне, І я пачаў:

 

— Мой мілы таварыш, мой лётчык,

Вазьмі ты з сабою мяне!..

 

Далей гэтых слоў я нічога не ведаў, а таму схапіўся за горла і пачаў кашляць. Вера Мікалаеўна пачакала, пакуль я перастану кашляць (і адкуль толькі ў настаўнікаў столькі цярплівасці?), а пасля спакойна сказала:

— Пачні яшчэ раз.

І я пачаў:

 

— Мой мілы таварыш, мой лётчык,

Вазьмі ты з сабою мяне!

 

Дайшоў да гэтых слоў і зноў закашляўся.

Нарэшце Вера Мікалаеўна не вытрывала і кажа:

— Што гэта ты, Смоліч, усё просішся ды просішся ў таго лётчыка. А далей?

— А што далей? Далей мы паляцелі,— ні з таго ні з сяго выпаліў я.

Пачуўшы гэта, увесь клас так і пакаціўся ад рогату. І гучней за ўсіх смяяўся... Ну, хто б вы думалі? Толік. Мой сябра Толік, які запэўніваў мяне, што ён не горш за барометр можа прадказваць надвор?е на заўтра.

— Скажы, Смоліч, і табе не сорамна несці дадому двойку? — уздыхнуўшы, запытала Вера Мікалаеўна, беручыся за мой дзённік.

Дзіўныя гэтыя настаўнікі: самі стаўляюць двойкі, і самі над імі ўздыхаюць.

— А хіба я ў гэтым вінаваты? Вы ж самі сказалі, што сёння мы пойдзем у лес, а тут раптам гэты дождж паліў. А яшчэ Толікаў прагноз... Ён жа абяцаў, што сёння будзе добрае надвор?е.

— У цябе заўсёды хто-небудзь вінаваты, Смоліч,— уздыхнула зноў Вера Мікалаеўна, выводзячы ў маім дзённіку акуратную кругленькую двойку.

Я нічога не адказаў ёй на гэта, узяў дзённік і пайшоў на сваё месца.

— Эх ты, барометр...— злосна прашаптаў я, сядаючы побач з Толікам.— Усё гэта праз цябе.

— Бюро прагнозаў і тое, бывае, памыляецца, а ты хочаш, каб я ніколі не памыляўся,— спакойна адказаў Толік, засоўваючы ў рот цукерку.

А ўчора зноў гэты Толік...

Не паспеў я запісаць у сшытку сказ, які прадыктавала настаўніца, і падкрэсліць у ім суфіксы, як Толік раптам прашаптаў:

— Лёнь, а Лёнь, што б ты зрабіў, каб ператварыўся раптам у чалавека-невідзімку?

Я глянуў на Толіка і, не задумваючыся, адказаў:

— Я б ніколі не вучыў граматыкі, а як толькі Вера Мікалаеўна заходзіла ў клас, знікаў бы з яе вачэй.

— А я кожную раніцу, ідучы ў школу, заходзіў бы ў наш гастраном і, зрабіўшыся невідзімкай, набіраў поўныя кішэні самых смачных цукерак. Страшэнна люблю шакаладныя цукеркі. Яны мне нават уначы сняцца,— уздыхнуў Толік.— А яшчэ я кожны дзень хадзіў бы ў кіно і глядзеў усе фільмы, нават тыя, якія дзецям да шаснаццаці гадоў глядзець забараняецца, бо кантралёр ніколі не бачыў бы, як я праходжу ў зал. Здорава, праўда?

— А я, ведаеш, што зрабіў бы?

Толік нацэліў на мяне свой цікаўны позірк.

— Калі б я мог ператварыцца ў чалавека-невідзімку, я залез бы ў ракету, якая рыхтуецца ў палёт, і разам з касманаўтам паляцеў у космас. Абляцелі б разоў сто вакол зямлі, а пасля пачалі прызямляцца. І як толькі апынуліся б на зямлі, я тут жа адрэкамендаваўся: «Леанід Міхайлавіч Смоліч, вучань пятага «Б» класа. Лятаў з вамі ў ракеце, плаваў па кабіне, а калі вы спалі, запісаў у вашым бартавым журнале сваё імя і прозвішча. На апошняй старонцы. Можаце паглядзець, калі не верыце».

— Вось здорава! — не вытрымаў Толік.— Я таксама з табой палячу, добра? Удвух жа весялей будзе, праўда? І не так страшна.

І мы пачалі, перабіваючы адзін аднаго, расказваць, як мы будзем лётаць у космасе, як пасля пасябруем з касманаўтамі і разам з імі паедзем у Маскву і будзем рапартаваць аб нашым смелым палёце.

— І людзі будуць несці нашы партрэты і кідаць нам кветкі,— захлынаючыся ад радасці, шаптаў Толя.— А мы будзем расказваць, як сыпаліся метэарыты і розныя там касмічныя пачвары намагаліся напасці на нашу ракету.

— А пасля нам прышпіляць залатыя зорачкі і Вера Мікалаеўна будзе пісаць у газеце «Піянерская праўда», што мы былі самымі лепшымі яе вучнямі і вучыліся толькі на «пяцёркі»,— у захапленні шаптаў я.

— А што будзе рабіцца ў нашай школе! — заплюшчыўшы вочы, шаптаў мне на вуха Толік.— Нас запросяць на збор дружыны, прымуць у ганаровыя піянеры, партрэты нашы павесяць на самым відным месцы...

— І Лёнька Жук з сёмага «Б» пашкадуе тады, што не хацеў прыняць мяне ў сваю футбольную каманду, і пазелянее ад зайздрасці,— дадаў я.

— Не толькі пазелянее. Яму адразу забаліць жывот.— І Толік так смешна скрывіўся, што я не вытрымаў і пакаціўся ад смеху.

Усе вучні зашумелі, пачалі дакараць нас, а Вера Мікалаеўна пачырванела (калі яна злуецца, дык заўсёды чырванее), выклікала мяне і папрасіла паўтарыць правіла, якое толькі што тлумачыла. Я, вядома, правіла гэтага не чуў, і таму стаяў і маўчаў.

— Ну што ж,— сказала Вера Мікалаеўна.— Стаўлю табе двойку.

Я сеў. А Толя, каб суцешыць мяне, прашаптаў:

— Не бядуй. Што тая двойка ў параўнанні з палётам у космас?

Але мне чамусьці ўжо не хацелася ляцець у космас. Настрой быў сапсаваны. Я думаў аб тым, што хутка Новы год і я цяпер не атрымаю ў падарунак абяцаны мне бацькам фотаапарат і не паеду на канікулы да свайго дзядулі, а ён жа абяцаў гэтай зімой павесці мяне на зайцоў і навучыць страляць з сапраўднай стрэльбы. І ўсё праз Толіка, якому космас не дае супакою.

Сёння зноў гэты Толік. Уляцеў да мяне ў пакой, нібы тая бомба, якая вось-вось гатова выбухнуць, і яшчэ ад парога:

— Кідай ты дзяўбці гэтую алгебру. Калі не вучыў яе як след на працягу года, дык цяпер ужо позна за яе хапацца. Сам у гэтым пераканаўся. Лепш паслухай, што я зараз табе скажу.

І пачаў плесці пра тое, што нібыта чалавек, калі захоча, можа прымусіць іншага рабіць усё, што захоча. Можа нават на адлегласці ўнушыць некаму сваё жаданне, свой загад. Пра гэта нават у кніжках і газетах пішуць. І называецца гэта з'ява тэлепатыя.

— Тэ-ле-патыя,— паўтарыў я.

— Адным словам, кідай ты гэтую алгебру ды зоймемся трэніроўкай,— сказаў Толік.— Толькі з чаго нам пачаць? На каго накіраваць сваю волю? — Толік пацёр свой лоб, а потым весела ўсклікнуў.— Ага, прыдумаў! Давай на адлегласці ўнушаць Валерку, каб ён зараз жа прыйшоў гуляць з намі ў тэніс. Пачынаем. З гэтай хвіліны думай толькі пра Валерку, угаварвай яго прыйсці да нас і, галоўнае, глядзі ў адну кропку. Вось так.

Толік сеў на крэсла, утаропіўся вачыма ў каляндар, што вісеў перад ім на сцяне, і пачаў злавесна шаптаць:

— Валерка, я загадваю табе зараз жа кінуць усе свае справы і прыйсці да нас гуляць у тэніс...

Я таксама далучыўся да Толіка і пачаў унушаць сябру тое ж самае.

Амаль цэлую гадзіну сядзелі мы за гэтым заняткам, забыўшы пра ўсё на свеце. У нас ужо даўно перасохла ў горле, звінела ў вушах, а мы ўсе ўнушалі і ўнушалі Валерку, каб ён ішоў да нас.

І што б вы думалі? Раптам адчыняюцца дзверы, і ўваходзіць Валерка.

Не паспеў ён прамовіць і слова, як мы з вясёлымі воклічамі кінуліся да яго, схапілі ў абдымкі і заскакалі па пакоі. Наша ўзяла!

— Хлопцы, што з вамі?! Пусціце! — адбіваючыся ад нас, крычаў Валерка.

Нарэшце мы адпусцілі яго і расказалі яму пра гэту самую тэлепатыю.

— Вось дзівакі! — засмяяўся Валерка.— Я ж вам яшчэ ўранку сказаў: зраблю алгебру і прыйду гуляць у тэніс.

Але мы не слухалі Валерку. Мы так былі ўпэўнены ў сабе, так верылі ў сілу свайго ўнушэння, што ніхто не мог пераканаць нас у адваротным.

— Заўтра зробім спробу ў школе. На першым уроку. Унушым Ганне Міхайлаўне, каб яна не выклікала нас па гісторыі, а калі нават і выкліча, дык няхай пытае толькі тое, што мы добра ведаем,— шапнуў мне Толік, калі мы, нагуляўшыся ўволю ў тэніс, развіталіся з ім каля веснічак.

Назаўтра, ледзь толькі празвінеў званок і ў клас увайшла Ганна Міхайлаўна, мы з Толікам утаропіліся ў яе вачыма і пачалі ўнушаць. У час урока настаўніца некалькі разоў кідала ў наш бок вокам. Часамі нам здавалася, што яна вось-вось выкліча каторага з нас адказваць урок. Але ў апошні момант, нібы і сапраўды падуладная нашаму ўнушэнню, яна адводзіла свой позірк і называла прозвішча іншага вучня. А ў канцы ўрока Ганна Міхайлаўна нават усміхнулася нам.

— Ну, Лёнька, калі так і далей пойдзе, ды у нас з табой будзе не жыццё, а маліна. Будзем гуляць, колькі душа пажадае,— сказаў Толік.

На другім уроку была алгебра, і мы з Толікам зноў заняліся ўнушэннем. Але як мы ні ўнушалі Паўлу Раманавічу, каб ён нас не выклікаў, перад самым званком ён назваў маё прозвішча і запрасіў да дошкі.

Алгебру ўчора я не рыхтаваў, спадзяваўся на гэту самую тэлепатыю, а таму, пачуўшы сваё прозвішча, так разгубіўся і спалохаўся, што замест таго каб ісці да дошкі, палез пад парту.

— Смоліч, што з табой? — здзівіўся Павел Раманавіч.

Што можа быць горш, як адказваць урок каля дошкі, калі ты яго не вывучыў і ў галаве тваёй пуста, нібы ў пустыні Сахары. Адказваць з месца яшчэ паўбяды. Тут у цябе шмат розных магчымасцей, глядзі толькі, каб не падвяло вуха ды вока. А каля дошкі, адрэзаны ад класа, ад сяброў, якія ў крытычны момант могуць прыйсці табе на дапамогу, ты нібы той Рабінзон на бязлюдным востраве.

А Павел Раманавіч спакойна разглядае свае пазногці, нейкі час цярпліва чакае, а пасля і кажа:

— Ці не надумаўся ты, Смоліч, яшчэ адну зіму зімаваць у шостым класе?

Ну і... Адным словам, па алгебры я атрымаў двойку.

— Відаць, мы дапусцілі нейкую памылку,— сказаў Толік, калі я вярнуўся на месца.— На наступным уроку будзем больш настойлівымі і сканцэнтраванымі. Галоўнае, трэба ні на хвіліну не адводзіць позірку ад настаўніка, трымаць яго ўвесь час на прыцэле.

Урок англійскай мовы прайшоў удала: нас не выклікалі. А на геаграфіі зноў здарылася бяда. Колькі я ні ўнушаў Ніне Рыгораўне, каб яна не выклікала мяне,— не памагло.

Дзве двойкі ў адзін дзень! І гэта перад самымі зімовымі канікуламі! А ўсё гэта Толікава тэлепатыя.


1978?

Тэкст падаецца паводле выдання: Бяганская Я. Нечаканая сустрэча: аповесці і апавяданні. Для сярэдняга ўзросту. - Мн.: Маст. літ., 1978. - с. 241-248
Крыніца: скан