Перш чым ісці на аблогі, адкуль даносіцца стракатанне трактара, Андрэйка накіроўваецца ў лясок, да крыніцы. Набраўшы халоднай як лёд, крыштальна-празрыстай вады, ён асцярожна стаўляе гладыш у зрэбную торбачку, абкладае лісцем і толькі пасля гэтага выходзіць на дарогу.
Ужо далёка за поўдзень, але сонца пячэ яшчэ моцна. Цішыня. Ні адзін лісток, ні адна травінка не зварухнецца. Толькі чуваць, як над лугам гудуць руплівыя пчолкі ды ў блакітным бяздонні нябёсаў звіняць жаваранкі.
Вось і аблогі. Шмат гадоў ляжалі яны некранутымі, парослыя хмызняком ды рэдкай сухой травой. Ні карысці, ні радасці не было ад іх людзям. Але сёлета прыйшоў канец іх спячцы. Так парашылі калгаснікі.
Насустрач Андрэйку цяжка паўзе трактар. Вострыя, адпаліраваныя да бляску лемяшы плугоў уразаюцца ў зямлю. Цёмнай шырокай паласой кладзецца за імі свежаўзнятая ралля.
— Дзядзька Сцяпан! — гукае яшчэ здалёк Андрэйка, прыкрываючы далонню ад сонца вочы.— Вадзіцы крынічнай прынёс!
Сцяпан спыняе трактар, спрытна саскаквае на зямлю і, усміхаючыся шырокай яснай усмешкай, крочыць насустрач.
Андрэйка дастае з торбачкі гладыш. Ад сцюдзёнай вады збан пакрыўся халодным потам.
— Вось дзякую табе, хлопча!— гаворыць Сцяпан, падыходзячы да Андрэйкі.
Ён бярэ гладыш шырокімі прамазучанымі далонямі і прагна прыпадае да яго губамі. Напіўшыся, трактарыст выцірае вусы і гаворыць:
— Ох і вада! Колькі па свеце хадзіў, а такой, далібог, піць не даводзілася. Нездарма ж, відаць, людзі кажуць: «Няма смачнейшае вадзіцы, як з роднае крыніцы».
Андрэйка задаволена ўсміхаецца і з замілаваннем пазірае на трактарыста.
Усё ў гэтым чалавеку падабаецца хлопчыку: і дужыя шырокія плечы, і шэрыя, пад колер сталі, вочы, і палінялая на сонцы чупрына, і роўныя моцныя зубы, і нават шрам на загарэлым абветраным твары.
Сцяпан сядае на раллю і, дастаўшы з кішэні камбінезона кісет з махоркай, пачынае круціць цыгарку.
— Ну, якія навіны? — пытаецца ён у Андрэйкі і, чыркаючы запалкай па карабку, глядзіць на хлопца ўважлівым праніклівым позіркам.— Мо перадумаў?
— Ды што вы, дзядзька Сцяпан! — ні то спалохана, ні то пакрыўджана ўскліквае Андрэйка.— Гэтае пытанне ў мяне канчаткова вырашана. Хутчэй бы толькі здаць апошні экзамен, скончыць школу. Люблю я трактар.
— Ну, калі любіш, значыць, і трактарыст з цябе будзе добры. Толькі тады чалавек і можа стаць майстрам сваёй справы, калі па-сапраўднаму любіць яе. Ты не глядзі, што трактар — машына. Да яго таксама трэба мець сэрца. Ён тады ўсе свае сакрэты адкрые табе.
Андрэйка слухае трактарыста, абхапіўшы рукамі каленкі і паклаўшы на іх галаву. Час ад часу яго смуглявы твар асвятляе ціхая летуценная ўсмешка.
— А што ў трактарысты вырашыў падацца — хвалю,— гаворыць дзядзька Сцяпан.— Трактарыст на сяле — першы чалавек, авангард калгасны, так сказаць. Трак-та-рыст! Гучыць як, чуеш? Пра трактарыстаў і песні пяюць, і вершы складаюць.— Сцяпан усміхаецца і задуменна глядзіць некуды за раку.
— І кіно ёсць. Так і называецца — «Трактарысты»,— дадае Андрэйка.
— Правільна: і кінафільм ёсць,— згаджаецца Сцяпан, пускаючы дым кольцамі.
Нейкі час яны абодва маўчаць, думаючы кожны аб сваім.
— Дзядзька Сцяпан, а як вы надумаліся стаць трактарыстам? — пытаецца Андрэйка.
— Гэта, хлопча мой, доўгая гісторыя.
— Раскажыце, дзядзька,— просіць Андрэйка і падсоўваецца бліжэй да трактарыста.
— Расказаць, кажаш? Ну што ж, яно можна і расказаць.
Сцяпан робіць апошнюю доўгую зацяжку, кідае на раллю акурак і пачынае:
— Ты ж, мабыць, чуў, што даўней, калі цябе і на свеце не было, па нашай рацэ праходзіла граніца, якая дзяліла Беларусь на дзве часткі, і зямля, што ляжала на гэты бок ракі, належала панам.
Будучы вось такім хлапчуком, як ты, я ўпершыню ў сваім жыцці ўбачыў трактар. Ён выйшаў на зарэчныя палі, каб заараць усе межы і ўсе палеткі злучыць у адно шырокае калгаснае поле.
Пачуўшы стракатанне трактара, я, крадучыся,— да ракі падыходзіць сурова забаранялася пагранічнай вартай — прабраўся амаль на самы бераг і, схаваўшыся ў алешніку, як зачараваны, глядзеў я на ніколі раней не бачаную машыну. «Колькі аратых патрэбна, каб зрабіць за дзень тое, што зрабіла яна! — думаў я ў захапленні.— Вось каб сесці на яе ды прайсціся па нашых палях, каб не мучыліся людзі, з усходу да захаду за плугам ходзячы ды паліваючы зямлю сваім потам».
З таго часу і пачалося. Як пачую стракатанне трактара — душа гарыць. Нібы ён голас мне падае, кліча мяне за раку.
«Эх, каб мне крылы, як той птушцы! Паляцеў бы на той бок і ніколі сюды не вяртаўся»,— думаў я. І так мне горка, так крыўдна было, што і сказаць табе не магу.
Але крылаў у чалавека няма. Яны толькі ў казках ды ў сне за нашымі плячыма вырастаць могуць. Мне заставалася адно: бегаць тайком у алешнік ды пазіраць на той бок ракі.
— Ой, сынок, пападзешся ты калі-небудзь у лапы жаўнерам, паклічаш бяду на сваю галаву,— казала часамі маці.
Здарылася так, што таго ж году маці мая нечакана памерла, і застаўся я зусім адзін, бацькі ў мяне даўно не было. Пахаваў я маці, паплакаў на магілцы і рашыў на той бок уцячы.
Быў ужо канец кастрычніка. З дрэваў ападала апошняе лісце, ад ракі дзьмулі сцюдзёныя вятры, з сумным крыкам спяшаліся на поўдзень птушкі. Выбраў я цямнейшую ноч і паплыў.
Як даплыў — не памятаю. Памятаю толькі, што недалёка ад таго берага пачаў траціць апошнія сілы і дубянець ад холаду. Выбраўся я сяк-так з вады і страціў прытомнасць. Знайшлі мяне савецкія пагранічнікі, і апамятаўся я ўжо на заставе. Ну, а далей, як кажуць, зусім іншае жыццё ў мяне пачалося. Узялі мяне ў дзіцячы дом, падвучыўся я там, а потым і мара мая збылася — стаў трактарыстам. Калі наша сяло савецкім стала, прыйшоў сюды межы заворваць, калгас будаваць...
— Вось так яно было, хлопча,— кладучы сваю шырокую далонь на плячо Андрэйкі, закончыў свой расказ трактарыст.
— Цікава...— нібы прачнуўшыся ад сну, прамовіў Андрэйка.
— Ну, паехалі! — падняўся з зямлі Сцяпан.
Андрэйка толькі гэтага і чакаў.
Праз хвіліну ён ужо сядзеў побач з трактарыстам і плыў насустрач сонцу, насустрач ясным шырокім прасторам. І здавалася яму, што гэта не дзядзька Сцяпан, а ён, Андрэйка, вядзе трактар, што гэта ён, Андрэйка, адваёўвае ў зямлі яе доўга хаваныя ад людзей скарбы.
Неўзаметку закацілася сонца, абліўшы на развітанне расплаўленым золатам кусты, аблогі, раку. Пацягнула свежай вільгаццю і водарам веснавых траў. Недзе над ракой, у алешніку, рассыпаў сваю серабрыстую трэль салавейка. Яму адгукнуўся другі, трэці...
— Яшчэ адзін раз пройдзем — і дамоў,— гаворыць дзядзька Сцяпан.— А ну, трактарыст, правядзі апошнюю,— звяртаецца ён раптам да Андрэйкі і весела падміргвае.
Андрэйка нейкі момант недаверліва глядзіць на трактарыста яснымі блакітнымі вачыма. Ці не дражніцца, ці не смяецца з яго дзядзька Сцяпан?
— Давай, давай,— гаворыць трактарыст.
І хлопчык раптам падаецца ўвесь уперад, кладзе побач з дужымі далонямі Сцяпана свае загарэлыя шчуплыя рукі.
Ад радасці сэрца яго, здаецца, вось-вось выскачыць з грудзей. Яно стукае так моцна, як ніколі ў жыцці.
— Лягчэй, лягчэй, сынок,— падбадзёрвае Сцяпан.— Сілу, яе таксама на вецер кідаць не варта.
Вурчыць і ўздрыгвае трактар, кладзецца за ім шырокай чорнай паласой свежаўзнятая ралля, яснай, невыказнай радасцю поўніцца сэрца Андрэйкі.
— Ну, час і нам на адпачынак,— гаворыць Сцяпан, спыняючы трактар і акідваючы вачыма ўзаранае чорнае поле.— Норму сваю мы да-а-лёка ззаду пакінулі,— весела дадае ён.
Неўзабаве яны крочаць па дарозе. Сцяпан ідзе шырокім, размашыстым крокам, а побач з ім, стараючыся не адставаць, спяшаецца Андрэйка.
На зямлю апалі вячэрнія шчодрыя росы — прадвеснікі добрага надвор'я на заўтра. На спакойнай сіні нябёсаў загарэліся першыя трапяткія зоркі. Ад вёскі даляцелі задушэўна-сумныя пералівы баяна.
«Маці зноў будзе сварыцца, што спазніўся вячэраць»,— думае Андрэйка.
Але што яму тая вячэра, што яму зараз папрокі маці, калі там, ля ракі, на ўзараных аблогах, ляжаць і яго, Андрэйкавы, барозны, калі побач з ім крочыць лепшы трактарыст калгаса дзядзька Сцяпан.