Ну, што ты з гэтымі бабамі зробіш? Калі ў хаце жывуць дзве бабы, то ўжо спакою няма.
– Гыр-гыр-гыр! Гыр-гыр-гыр! – гыркаюцца яны ад самага рання.
Адна – капач, тая – мешалка. Адна – гультай, другая – няўмека.
Так і кідаюць адна адной на вочы. А як лягуць спаць, то кожная ўсю ноч шэпча на вуха свайму мужыку, – нагаварвае на другую.
Мужчыны толькі скрыва паглядаюць адзін на аднаго. Але пакуль што маўчаць.
Да дзяліцьбы яшчэ далёка. Дзяліцьба ідзе вось у якім парадку. Перш-наперш выступаюць бабы. Бабы сварацца год, год з палавінаю, а то і цэлых тры. (Мой нябожчык дзед казаў, што яго нябожчыца жонка сварылася з яго нябожчыцай братавай цэлых дванаццаць год!) Наўперад бабы сварацца патроху – так, гадзіну, дзве ў дзень. Потым сварцы адводзіцца больш часу – гадзін пяць-шэсць.
Да гэтага часу мужчыны яшчэ маўчаць, набіраюцца толькі злосці. Мужчыны сварацца часцей увечар ці ў святы дзень, бо ў будні – часу няма. А бабы тым часам пачынаюць прабаваць моц сваіх чубоў. Вараць яны ў адной печы, але ў асобных гаршках. Дастаецца тут і бедным гаршкам.
А пасля жанок ужо бʼюцца мужчыны. Каб падзяліцца, яшчэ мала пабіцца адзін раз: трэба пабіцца найменш разоў з восем, каб разы тры засыхала скурка на носе, трэба разоў шэсць абадраць твар ды ліхтар паставіць каля вока, а лоб убраць гузам або і двума. Тады толькі можна лічыць, што права на дзяліцьбу здабыта.
Дзякуй Богу, што Бог сярдзітым людзям не дае многа сілы.
Сымон яшчэ змалку паказаў сваю злосць. Раз ён завёўся за нешта з сваёй сястрой Марцэляй. Сымон так узлаваўся, што ўкусіў сястру за жывот. А то, ужо быў Сымон дзецюком, любіў ён часам зухнуць. Загнаўшы да Коўны плыты, ён купіў сабе стары афіцэрскі сурдут. Бацька дома і давай прабіраць за гэта Сымона. Сымон кінуў вобземлю сурдут, пачаў таптаць яго нагамі, потым парваў на сабе кашулю, порткі, залез голы на жорны і сказаў:
– Так пан Езус пакутаваў!
Мікола не ўступаў у злосці свайму брату Сымону. Так, раз ён паехаў на поле па ячмень. Падымалася хмара, грымела. Мікола наклаў воз на борздую руку. Толькі што ён нукнуў на каня, – шусь ячмень з воза! Мікола закіпеў, узлажыў другі раз. Не паспеў ён выехаць на дарогу – зноў бух ячмень з воза!
– То ты гэтак?! – крыкнуў Мікола. Схапіў тут рубель і давай малаціць ячмень. Памалаціў, вытрас, салому палажыў на воз і сам сеў.
– Вось ты цяпер раскідайся, пракляты!
Другі раз Мікола пабіў у сваёй хаце вокны, міскі, гаршкі. Нічому не давала спуску качарга. Пабіўшы ўсё, што можна было, Мікола стаў сярод хаты і пазірае, што б яму яшчэ пабіць. Аж бачыць Мікола – абразы на сцяне вісяць. Многа іх, штук з дванаццаць. Адзін абраз быў намалёван так, што святы з гэтага абраза пазіраў у вочы. Куды б ні павярнуўся, а ён на цябе глядзіць. Убачыў Мікола гэтага святога.
– А ты чаго глядзіш? Першы раз бычыш мяне?
І як заняў качаргою святых – пабіў іх удруз.
– Што, будзеце пазіраць на мяне? – спытыў Мікола, скончыўшы расправу.
Сымон і Мікола сварыліся ўжо гадоў са тры, а за апошнія часы сталі і біцца, а гэта азначала, што скора будзе дзяліцьба.
Сымон і Мікола ў нашым сяле былі тым, чым у горадзе тэатр, толькі што білетаў не трэба браць, прыходзь сабе, слухай, пазірай, весялі сваю душу. І Карусь з-пад карчмы кожны вечар стукаў у акно свайго суседа Базыля.
– Чаго ты? – пытаўся Базыль.
– Хадзем у Свіную вуліцу: зараз будзе бой.
Базыль апранаў кажух, браў капшук з люлькай і ішоў на двор. Закурыўшы люлькі, яны ішлі ў Свіную вуліцу. Карусь наперадзе, Базыль на два крокі ззаду. У Базыля ў люльцы быў цыбук просты, у Каруся – крывы. Дым з Базылёвай люлькі ішоў згары, а з Карусёвай – знізу.
А ў Свіной вуліцы, каля хаты Сымона і Мікалая, была ўжо цэлая камедыя.
Тут былі і старыя, і малыя, і бабы, і дзяўчаты.
Галоўнае месца займалі Сымон з Міколам. Сварка з першых слоў абяцала цікавы бой. Вакол ваяк стала жывая сцяна народу.
Наперадзе стаяла некалькі чалавек, якія борзда ўмелі звясці Сымона з Міколам. А другія толькі пазіралі. Калі звадыяшы бачылі, што бойка раскідаецца, тады ўмешваліся яны.
– Эй, Сымон! Як табе не брыдка? Мікола даў дулю, а ты толькі нос адхіліў!
– Дык я яму дам дзве! – крычаў Сымон і соваў Міколу дзве фігі.
Другі звадыяш пхаў Міколу на Сымона, і бойка гатова!
Але на гэты раз звадыяшам не было чаго рабіць. Базыль з Карусём, – а яны заўсёды прыходзілі толькі на самы пачатак камедыі, як якое начальства, – убачылі вось што: Сымон трымаў у руках млён, а Мікола – грамнічную свечку. Свечка была мала чым менш ад млёна – палкі, якою круцяць жорны. Аказалася, што бой быў у хаце, і Сымон прыпёр Міколу ў куток. А як бараніцца не было чым, то Мікола і схапіў свечку, што стаяла каля святога Міколы. Мужчыны адабралі ад іх млён і свечку.
Нейкі чорт так і цягнуў байцоў аднаго да другога. Зляпіліся... Такая была цікавая бойка, што аж месяц залюбаваўся ёю. Усё сціхла.
Ужо Мікола быў тры разы на Сымоне і тры разы пад Сымонам, а бой усё ідзе. Патаміліся яны, як пеўні.
– Стой! Стой! – крыкнуў Сымон. – Дай абору падвяжу!
У бойцы развязалася абора на Сымонавым лапці. Мікола спыніўся.
– Гы-гы-гы! – рагатаў Карусь.
Сымон пачаў падвязваць абору, а Мікола стаяў каля яго, чакаў.
– Ну, цяпер! – гукнуў Сымон, паправіўшы лапаць.
Мікола не даў нават Сымону аддыхацца і наляцеў на яго, як каршун. Сымон прыгнуўся яшчэ больш, схапіў Міколу ўпол так, што яго ногі апынуліся ўгары, і гэтак спрытна буркануў брата, што той стаў на ногі.
– Чакай, чакай, Сымон! – загаласіў разам Мікола.
І пакуль Сымон агледзеўся, што такое прылучылася, у грамадзе падняўся рогат. Карусь выпусціў з зубоў люльку, а Базыль выпер рукою шыбу. Усе аж трашчалі ад смеху: у Міколы спаўзла ніжняя адзежына.
Нават Сымона праняў смех.
– Вось як біцца з Сымонам! – гаварыў ён.
І пакуль Мікола апранаўся, Сымон накладаў у люльку тытун з поглядам чалавека, верх якога быў бясспрэчны.
[1911]