Убогая, старая вёска!
Ты ў рызманах, ты ўся ў саломе,
Пануе цемра ў тваім доме,
А ты стаіш на пераломе,
Шкадуеш выцвіўшай палоскі.
Вякамі доўгімі гарліва,
Пад звон гнусавы стромкай вежы
Ты вартавала свае межы.
Зямлю саха і смык мярэжыў.
А што ты мела з свайго жніва?
Гібела, гнулася ў прыгоне
Пад вечным страхам і смугою,
Сама сабе была рабою —
Зямля валодала табою,
А ты была ў яе палоне.
Твае сыны і твае дочкі
Жылі, як чэрві, ў брудзе, пыле
Ды марнавалі сваю сілу.
Зямля за працу так дарыла,
Што беглі вон з яе упрочкі.
Аб чым жа смуцішся, старая?
Ці так надбала ты багацця
У цемры вечнага пракляцця?
Дык смела ўперад, смела, брацці!
Жыццё старое адмірае!
Чаго жалець табе, гаротнай?
Загонаў, дзе цвіце свірэпа,
Смыка, сахі, сярпа і цэпа,
Каб так чапляцца за іх слепа?
Пара іх кінуць беззваротна!
Зірні наперад зоркім вокам
У наша сённяшняе ранне,
Вітай дня новага світанне,
Ідзі машынам на спатканне,
Ды грамадою, цвёрдым крокам!
«Мая зямля», «мой поплаў», «паша»,
«Мой луг», «мой конь», «мае каровы» —
Злінялыя, старыя словы!
Пара, пара даць сэнс ім новы:
Змяніць іх час на «наш» і «наша»!
Гаруе бабулька — вось часы дык часы!
І што гэта будзе? Загубяць калгасы!
І межачкі знікнуць, змяшаецца поле,
І зёлак не знойдзеш, каб вылечыць болі.
Лячыцца не пойдзе ніхто да бабулі,
Не будзе, як кажуць, уткнуць дзе цыбулі.
У свой агародчык не выйду ніколі,
І ўсе мае сцежкі загубяцца ў полі.
І што гэта будзе? Ой, што гэта будзе?
Народ збіўся з тропу, збянтэжаны людзі.
Прапаў заработак, прапаў ён навекі,
Бо верыць не будуць ні ў шэпты, ні ў лекі!
А чутак жа, чутак якіх у народзе!..
Ох, Божачка-Божа! Зацьменне ды годзе!
Мяне ашальмавалі —
Заможнік я, кулак!
Як шчэпка ў перавале,
Плыву я, небарак!
А дзе маё прыстанне,
Парогі-берагі?
За што мне пакаранне?
Не збыцца мне тугі!
Дабро маё — няшчасце,
Стараннасць мая — грэх!
Вакол мяне напасці,
Галёканне і брэх,
Што вораг я дзяржаве
І недруг ёй ліхі,
І што калгаснай справе
Варожы я, глухі!
І гоняць на бадзянне
З сямʼі працоўных мас...
Няпраўда, грамадзяне, —
Вітаю я калгас!
Ён жа
І што яны робяць, варʼяты?
Новы заводзяць прыгон:
Воля касуецца, святы,
Ты ж запрагайся ў фургон!
Хамут надзявай і ярмо ты,
Трактарам будзь і канём.
Гэта, брат, толькі — грымоты,
Але прысмаліць агнём!
Цівунам стануць ячэйкі,
Будзе аконам і пан...
Вось табе новыя рэйкі,
Перабудовы іх план!
Будзеш сядзець на пайку ты,
Жыць па загаду ўвесь час,
А ўласнай не будзе мінуты, –
Вось што такое калгас!
На рынак ты не паедзеш,
Сабе не наробіш каўбас.
Высмакча мозаг, суседзе,
Выцягне жылы калгас.
І праўда, галубкі, качаемся ў брудзе!
Пара нам, сялянкам, выходзіць у людзі,
Пара, мае мілыя, час!
Паганая доля і лёс наш жаночы:
Сядзі над кудзеляй, сляпі свае вочы,
Рабі тры работы зараз!
Важдайся з малымі ды тупай пры печы,
Капайся, хапайся за розныя рэчы
У хаце, у свірне, хляве.
І ўсюды паспей ты, і ўсё даглядзі ты,
Ну, свет табе белы засланы, закрыты,
Аж проста гудзе ў галаве!
І праха, і ткаха, і швачка, і жнейка,
А працы не ставяць ні ў грош, ні ў капейку,
Ці ж гэта не крыўда, жанкі!
Дык слухайце, Зося, Марыся і Кася.
Дальбог жа, нам будзе палёгка ў калгасе.
Запісвайся, сход гаманкі!
Ці ж блага, што дзеці жыць будуць у садзе,
Як красачкі-кветкі у добрым даглядзе,
І лішніх не будзе клапот?
Ці блага, што самі падвучымся трохі,
Не будзем такія, як ёсць, замазохі?..
Кладзі рэзалюцыю, сход!
Па чыну мне паложана,
Як ёсць я серадняк,
Глядзець на ўсё ўстрывожана
І думаць так і сяк.
Такая катавасія,
Аж пыл курыць і дым!
Не жартачкі — калгасія,
Падумаць ёсць над чым!
Ды чорт жа яго ведае,
Адкуль расце нага
І што з чаго паследуе, —
Няпэўнасць і смуга!
Не месціцца і ў розуме,
Як будзе ўсё яно,
Ды погляду цвярозаму
І збоку лепш відно.
Драбнее ўсё фамілія,
І множацца двары, —
Дабра з такой кадрыліі
Няма, гаспадары!
Людская сіла дробіцца,
І што тут ні талкуй,
А з нас, выходзіць, робіцца
Буржуй-індывідуй.
Буржуй, калені голыя
І латаны кажух.
На думкі невясёлыя
Наводзіць гэты зух!
Сядзіць, як грак на дворыку,
Як цецер на дубе.
Карысці ж з тых сцізорыкаў
Ні людзям, ні сабе.
Ізноў жа, людзі плодзяцца,
Зямля ж — яна адна.
Вось тут жа і прыходзіцца
Спусціцца аж да дна.
Па часці пладавітасці
Спаборніцтва у нас.
Дыктуе ўсё без літасці —
Запісвайся ў калгас!
Вось я — бядняк. Ці траплю стаць на ногі?
Ці акрыяю сам?
У калектыў вядуць мае дарогі —
Я — сіла буду там!
Збяруцца нас мільёны ў калектывы,
Рабочых і сялян,
А наш саюз — паток адзін бурлівы,
Непераможны стан.
Будаўнікі Савецкае краіны,
Ратаі, кавалі,
Мы створым новы свет і новыя пуціны
Праложым на зямлі!
Мы не хочам жыць так далей,
Як жылі нашы дзяды.
Смелым ходам, дружнай хваляй
У калгас мы ўсе павалім
Пад напеў наш малады!
І зямлю мы разгародзім,
Межы выкінем з палёў,
Жыць замкнута досыць, годзе!
Мы — імклівае разводдзе,
Загародкі ўсе — далоў!
Прэч саломенныя стрэхі,
Цесны двор і катухі!
Мы другія ставім вехі:
Камунізм гудзе нам рэхам
І паказвае шляхі.
Трактар будзе наша зброя,
Сіла — моладасць, парыў.
На работу сыпнем роем,
Свет нанова перакроім,
Дык жыві ж ты, калектыў!
[1930]