Усё няшчасце гэтага чалавека было ў тым, што ён быў паэт.
Праўда, з віду ён не быў падобен да паэта і нават не было ў яго на галаве і маленькай кучмачкі валасоў... Не, з гэтага боку ён быў зусім не паэт, бо галава яго мела некаторае падабенства з таўкачом, каторы меў за сабою тысячагаршковы стаж натоўчанай куцці. Але паэзіі ў гэтай галаве было столькі, што ёю адною можна было б затапіць увесь выдавецкі план, далучаючы сюды і аддзел па жывёлаводству.
Нарадзілася ў паэта дзіця. А вядома, што дзеці паэтаў не заўсёды рэгіструюцца ў загсе, бо іх дзеці часамі зусім не тое, што дзеці звычайных людзей: паэт найчасцей рэгіструе сваіх дзяцей у Глаўліце.
Наш паэт быў чалавек сумленны. Перш, чым ісці ў Глаўліт, надумаўся ён да крытыкаў схадзіць. Пералічваючы гэтых крытыкаў, паэт заламаў тры пальцы на левай руцэ... спыніўся, спыніўся, да так і застаўся з трыма загнутымі пальцамі.
«Ну што ж? – падумаў паэт, – чым хата багата... Малавата, ліха ім... Але ж крытык – не грыб, за ноч не вырасце».
Загарнуў паэт навароджанае, у партфель палажыў і пайшоў.
Адзін крытык жыў дзесь надта высока. Заўважыўшы паэта, як той паглядаў у падаблочча, крытык сцяміў, што паэт не ў высі наогул пазірае, а на яго кватэру, задрыжаў як асінавы ліст і кінуўся ўцякаць, надзеўшы адзін толькі галош. Покі паэт заклыгаў на самы апошні паверх па цёмных усходах – гэта не тое, што на крыллях фантазіі ляцець? – крытык ужо адмахаў адзін квартал і ўздыхнуў лягчэй.
Пастукаў паэт у дзверы і счакаў трохі. Чакаючы, прадэкламаваў пачатак паэмы:
Я – гаспадар,
Зямлі ўладар,
Аддаў я неба дармаедам...
Яшчэ раз пастукаў. Пастукаў мацней. Але дзверы крытыка перад «уладаром зямлі» не адчыняліся.
– Дома няма!
Павярнуў паэт назад і сышоў на ніз. Другі крытык сядзеў там, дзе і павінен сядзець. З аднаго і другога боку і перад носам крытыка ляжалі горы рукапісаў. З-за гэтых рукапісаў крытыка бадай што і не відаць было – чуць-чуць прасвечваўся чубок валасоў.
Паэт сеў проціў крытыка № 2. Першая няўдача зрабіла яго больш загартаваным. Крытык зірнуў на паэта, паэт на крытыка. Крытык убачыў тую ж гору рукапісаў, а паэт той жа чубок валасоў.
– І наварголілі ж! – сказаў крытык.
– А вы адпачыньце, – пачаў паэт, гледзячы на чубок валасоў: – я прачытаю вам паэму «Жорны мелюць».
Чубок чуць-чуць зашалохаўся. Па закону аналогіі крытыку ўспомніліся творы пад падобным назовам і крытык адразу пастанавіў, што ўжо адзін гэты факт зніжае вартасць паэмы. Але ён быў чалавек шляхетны і далікатны.
– Хіба як-небудзь другім разам пачытаеце. Вы бачыце, які стус рукапісаў!..
– Да я нядоўга: у паэме 754 радкі!
– Не, не! – з-за стусу рукапісаў пачуўся здушаны голас крытыка: – да праўды ж другім разам!
Паэт устаў, выйшаў горда.
Трэці крытык сядзеў у рэдакцыі.
Прыйшоў паэт у рэдакцыю. Адчыніў дзверы, ступіў два крокі і спыніўся. Крытык сядзеў за сталом. У гэтага крытыка быў адзін толькі даўгаваценькі лісцік паперы. Моцна націснуўшы трыма пальцамі ніжні край паперы, крытык пісаў, а за верхні край цягнуў гэты лісцік сакратар рэдакцыі.
– Хутчэй ты! – шыпеў сакратар.
– Да пачакай ты! – з болем у голасе цягнуў крытык.
– Ну, слухай: стаў кропку і ўсё – друкарня стаіць.
– Як жа даваць няскончанае?
– Напішы: «працяг будзе».
– Працяг! няма ўжо там чаго працягваць. Ногі тут скора працягнеш.
Пазіраючы на гэтую сцэну, паэт успомніў казку Сержпутоўскага: там была сцэна, дзе чэрці расцягалі пергамент, каб запісаць людскія грахі, вельмі падобную на тую, што бачыў паэт цяпер у рэдакцыі. Нічога не сказаў паэт. Завярнуўся і выйшаў, а на языку вярцеўся пачатак паэмы:
Я – гаспадар,
Зямлі ўладар,
Аддаў я неба дармаедам.
Пайшоў паэт ад рэдактара і паэму з сабою панёс. На вуліцы сустрэў свайго калегу паэта.
– Ведаеш, брат, што: напісаў я паэму, можа б ты паслухаў?
– Дзе ж, на вуліцы буду я слухаць? Не ведаеш ты, як чытаюцца паэмы? Закліч мяне да сябе на кватэру вечарком, да пастаў закусачкі да графінчык... Так паэмы чытаюцца.
Павесялеў паэт.
– Ну, прыходзь сёння а 7 гадзіне.
– Можа а 8-й?
– Ну, няхай а 8-й.
Вечарам прыйшоў паэт-калега.
На стале ў паэта было ўсё патрэбнае да чытання. Калі ў графіне ўжо нічога не заставалася, паэт-калега сказаў:
– Ну, пачынай.
Паэт пачаў чытаць, а паэт-калега слухаць.
Захапіўся паэт, чытаючы, а паэт-калега лоб наморшчыў, бровы ссунуў, як бы зачыняючы гэтым усе дзверцы свае душы, каб нічога не замінала слухаць. А калі паэт-аўтар прачытаў «Жорны мелюць», то паэт-слухач азваўся:
– Вобразна! Вобразна!
Прачытаўшы ўступ, паэт зірнуў на паэта. Паэт-слухач устрапянуўся і сказаў з пафасам:
– Слухаю, слухаю!
Паэт чытаў выразна, некаторыя мясціны падкрэсліваў. Прачытаўшы першы раздзел, паэт зноў зірнуў на калегу. Зірнуў і чуць не абамлеў: калега, усеўшыся на канапцы, спусціў на грудзі сваю буйную галаву. Вочы яго былі заплюшчаны – калега спаў і злёгку пахрапваў.
Паэт-аўтар паглядзеў на яго колькі мінут нерухліва.
– Заснуў!
Палажыў паэт паэму на стол і задумаўся. Потым прайшоўся па пакоіку раз, другі, на крэсла прысеў проціў калегі. Яшчэ паглядзеў на яго, галавою паківаў:
– Свіння, ты свіння!
Гэтыя словы чуць-чуць даляцелі да слухача, і ён, не расплюшчваючы вачэй, прамовіў:
– Слухаю, слухаю! Сакавіта, вобразна!
– Што ты чуеш, морда ты свіная? – гэтых слоў паэт-калега ўжо зусім не чуў.
У той час, калі паэт-госць спаў, паэт-гаспадар сеў, напісаў зарок. І з-пад яго пяра выліліся такія радкі:
Пахаваная муза
Павесіў Паэт сваю ліру на плоце,
– Ну, муза, прыляж!
Не тромкне мой палец па звонкаму дроце,
Не тромкне – шабаш!
Даволі блукалі з табою па свеце –
Свет жорстак і глух.
Над сонню балотнай мітусіцца смецце
І прокіслі дух...
Засні ж, мая муза, у холадзе жвіру,
Навекі засні!
І муза заснула, і змоўкла там ліра,
І згаслі агні.
Пад плотам пахована муза паэта,
А сам дзе паэт?
Загінуў паэт наш, ці ж дзіва нам гэта!
Такі ўжо наш свет.
Пад плотам, дзе схована бедная муза,
Шапоча вярба
Ды грэе на сонцы брудастае пуза
Хаўроня раба.
– Слухаю, слухаю! Вобразна, вобразна! – мармытаў скрозь сон паэт-госць.
[1926]