Не зведаўшы броду,
Не сунься ў воду.
(Прыказка)
— Гэй, лінь там у чарку! Вы ж ціха быць, хлопцы!
Ты, Ганька, агню мне нашчупай у копцы.
Як лыкну, як пыкну, дый збаю ў прыпеўцы,
Як быў я малодшым, як сватаўся к дзеўцы.—
Вось гутаркай гэткай азваўся Міхалка,
Вядомы ўсім чыста манюка, брахалка.
— Зімой было гэта,— гаворыць ён далей,—
Дзянькі мясаеду прыйшлі, загулялі,
І ўсё загуляла: дзень будні — нядзеляй,—
Няма таго дня — вечарынкі, вяселлі.
Папіў той гарэлку, той едзе у сваты;
Без госця, без чаркі не знойдзеш той хаты.
Глядзеў я, глядзеў я,— дый вытрымаць трудна,—
А быў я натуры не вельмі маруднай.
Сюд-тут — і гатова: ўжо еду са сватам,—
Памёр (пакой вечны!) — ўсе звалі Кандратам,—
Знаў добра, як што, да чаго ў такім разе,
Па слова ніколі ў кішэню не лазіў.
З сабой у дарогу гарэлкі набралі,—
Шынок быў пад Гайнай, шынкар зваўся Гдаляй,—
Конь добры быў сватні, званок прычапілі,
З бутэлькі пацягнем — што значаць там мілі!..
Эх, чаркі вы, чаркі, хто з вамі задрэме? —
Бяда — не бяда, акіян па калені!
— Гэй, крыкну, кіруй, сват! — Конь прэ ва ўсе ногі,
—Хоць дзеўкі не знаў я, а сват к ёй дарогі.—
Кіруй, сват! — Мінаем даліны і горы;
Ноч ясна, марозна — і месяц, і зоры.
Званок заліваецца, свішча палоззе,
Снег скача, конь пырхне,— тры пляшкі у возе!..
Ляцім... Вось прыехалі, вылезлі з санак;
Сабака брахнуў, і хтось выйшаў на ганак.
— А хто там? — так чуем.— Свае, кажам, людзі.
— Дык проша ж у хату! — Сват нешта марудзе.
—Ідзём. Вось і ў хаце. Лучына пылае.
Я толькі гляджу, дзе мая маладая.
З парога сказалі, як след: «...пахвалёны!»
— Навекі! — сказаў гаспадар на паклоны
І просіць садзіцца. Мы селі на лаве.
Ці гладка рэч, думаю, пойдзе аб справе?
Не быўшы ў такіх пераплясах ніколі,
Сам неяк не свой ды баюсь мімаволі.
Дасталі тытун, затуманілі люлькі,—
Капшук мой быў слаўны,— дастаў ад бабулькі,—
І, як бы нідзе ні аб чым і не дбаем,
З пустога ў парожняе пераліваем:
Адны хтось маўчаць з нас, а слухаюць тыя,
Ці тыя замоўкнуць, каб чулі другія.
Прайшло з паўгадзіны. Тут сват азірнуўся,
Выходзіць у сенцы, з бутэлькай вярнуўся
І гутарку аб інтарэсе заводзіць.
— Пачну, кажа, проста: круціць нам не ўходзіць.
Прыехалі к вам мы тавар аглядаці;
Барыш на стале во, і мы ў вашай хаце!
(Вось гэтак, прымерам, па добрай ахвоце
Сваты пачынаюцца ў нашай прастоце.)
Тут наш гаспадар, як ні ў чым не бывала,
Вядзе ў сенцы нас, дзе кабыла стаяла.
— Эх, лоўкая шэльма, і ўсё есць ахвотне!
Няма ў бягу лепшай. Аддам за паўсотні.
Гіршонак гаенскі прыходзіў сягоння,
Без торгу клаў сорак і пяць на далоні.—
Як гэта пачуў я, ўсяго аж затрэсла!
Куды тут нячыстая свата занесла?
А ён (пакой вечны!), не сцяміўшы рэчы:
— Мы ў сваты прыехалі к вам, чалавеча!
Хлапец і не бедны, і добрай натуры,
Завецца Міхалка, жыве каля Жмураў...—
Я лыпнуў вачыма. Тут зноў неспадзеўкі:
— Даруйце, васпанства: няма ў мяне дзеўкі!
Ўсіх баб — мая баба дый гэтая кляча,
Ніхто ў мяне больш іх не чуў і не бачыў!
Каб лепей хто ляпнуў анучай па мордзе,
Як гэта пачуці у гэткай прыгодзе!..
Як выйшаў я з хаты, як селі мы ў сані,
Як ехаў я з сватам,— хваліў як ці ганіў,—
Вы смейцеся самі ці лайце ад ведзем;
Мы з сватам тым часам к другой дзеўцы едзем.
Бо трэба вам ведаць, што сват мой, Кандратка,
Ні ў чым не адступіць, хоць шло б не ўсё гладка.
Прыехалі. Зноў гэтаксама сустрэлі.
Сват мой падбадрыўся, мяне больш асмеліў.
Дый мне лягчэй стала: тут бачу дзяўчыну,
Хоць дзеўка, сказаць,— адпусці, Божа, віны!..
Сват гэтага толькі не цяміць нічога:
Яму ўсюды проста, як з моста дарога.
Гарэлка ізноў на стале загасціла,
Пайшло дзела ладам; бяседа — аж міла.
Дзяўчыну ўжо маем,— што болей нам трэба?
Дый буталь гарэлкі — к ёй хлеб і да хлеба.
Ўсё гэта не кепска — па першай няўдачы,
Аж з радасці сват мой чуць-чуць не заплача!..
А я паглядаю к дзяўчыне з-за пляшкі,—
Па целе так проста і скачуць мурашкі!
Кляну ў духу жонак, сватоў ўсіх і дзевак...
Тут быў для мяне не канец неспадзевак!
Не даў, знаць, Бог шчасця мне ночкаю гэтай,
Ці мо пад такою радзіўся планетай...
Папіўшы гарэлку, дамоў маем ехаць;
Сват асалавеў мой, зрабіўся — як вехаць.
Ідзём... Бач, за печай сядзіць дзяцей двое:
Адно — хлапчанё, а дзяўчынка — другое.
— Чые,— спытаў,— гэта? — Аж дзеўка з куточка:
— Мае, мой ты мілы, сыночак і дочка...
Што ж болей? Эх, болей... падлі там сівухі! —
Ну і наварыў жа мне сват саладухі!
Прайшло з таго часу год дваццаць без мала,
На свет многа што прыбывала, ўбывала;
Жаніліся людзі, спраўлялі хрысціны,
Мне толькі на жонку не стала дзяўчыны...
Больш сватацца к дзеўкам мінула дурнота,
Прапала адвага, адпала ахвота...
Так байку закончыў сваю нам Міхалка —
Вядомы ўсім чыста манюка, брахалка.
Я слухаў, спісаў тут і вам ахвярую,—
Ану ж прыйдзе к смаку, тады дам другую.
[1908]