І вось так, ці чуеце, бывае ў жыцці.
Гармонік аж заходзіцца, аж якоча — вельмі яму весела і радасна. Тыя, што танцуюць, ледзь паспяваюць за ім, а ён усё прыспешвае іх, змушае кружыцца ўсё хутчэй і хутчэй. Нібы юркі, адно толькі таропка перабіраючы нагамі, каб не ўпасці, кружацца мужчыны, а вакол іх лятаюць, як невагомыя, жанчыны ў святочных рознакалёрных сукенках — шаўкі і крэпдэшыны, здаецца, выцеснілі паветра, запоўнілі сабою ўсю хату і, нібы тыя вееры, павяваюць на разгарачаныя твары лёгкім, прыемным ветрыкам. Звіняць, шаргочуць шамкі на бубнах, яны таксама спяшаюцца, і таму здаецца, што гэта ў некага парвалася нітка з пацеркамі і тыя зараз, скачучы па падлозе, раскочваюцца ў розныя бакі. Пілікае скрыпка, ляскаюць абцасы і цокаюць абцасікі...
Сонечна! Светла! Весела! Святочна!
Смех і радасць усюды.
Вяселле ж!
Шчаслівыя маладыя таксама смяюцца. А каму ж, як не ім быць самымі шчаслівымі і самымі вясёлымі на сваім вяселлі?! Ім жадаюць светлай жыткі і дзяцей, вечнага кахання і багацця.
— Ну, пакажы, пакажы, Змітруха, які яна табе ручнік на змовінах падаравала?
— А навошта мне ручнік? — смяецца Змітруха. — Мне тое, што пад ручніком, трэба!
І ўсе таксама смяюцца разам з ім.
— А ты яму, Вольга, па трое штогод раджай, — жартуюць госці.
— Што гэта вы, цёткі, жадаеце? Хто ж іх, такіх маленькіх, калыхаць будзе, — зычліва ўсміхаецца нявеста, а жаніх дадае: — А дзе ж я вам столькі калысак набяруся?
Садзяць маладую на дзежку, пакрытую вывернутым кажухом, садзяць на воўну, каб багатая была — касматае, значыць, багатае! — а самі ўсё страшаць:
— Ой прыйдзем мы, Вольга, заўтра ў клець, каб на тваю кашулю паглядзець.
— Спозніцеся,— жартуе нехта. — Сёння глядзіце.
Зноў усе рагочуць і крычаць:
— Горка!
Канечне ж, горка! Якое гэта вяселле можа абысціся без пацалунка! Ім і самім хочацца пацалавацца, але з прымусам — цікавей.
І вось маладыя ўжо адны ў крузе, яны пяшчотна абдымаюцца і застываюць у доўгім, шчаслівым і радасным, пацалунку.
А навокал іх госці спяваюць вясельныя песні:
Звіўся хмель з вольхаю,
Злюбіўся Змітрачка з Вольгаю.
Жаніх і нявеста, здаецца, не бачаць гасцей, не чуюць іх спеваў. А тыя аж заходзяцца каля іх:
Стукнула, грукнула на дварэ.
— Ой, паглядзі, маманька,
Ці не па мяне?
— Па цябе, дачушачка, па цябе.
— Схавай мяне, маманька,
За сябе!
— Не буду, дачушачка, хаваці,
Трэба цябе сёлета
Аддаці.
Та-ра-ра калёсачкі, та-ра-ра,
Ой, павезлі Вольгачку
Са двара.
Потым нехта спахопліваецца:
— Чакайце, а ці не здаецца вам, што яны завельмі доўга цалуюцца?
— Ага, зліпліся. Не разадраць. Заканчвайце хутчэй, а то вусны папсуяце... Не будзе чым есці.
— Яны ўжо самі не могуць...
— А давайце мы ім паможам!
Хапаюцца за жаніха і нявесту, цягнуць іх у розныя бакі. Маладыя нарэшце адрываюцца адно ад аднаго — вусны ад вуснаў, рукі ад рук, цела ад цела — і падаюць разам з жартаўнікамі ў круг.
Зноў стаіць такі рогат, што некаторыя аж за жываты хапаюцца.
І тут маладуха раптам пахмурнее.
— Я хачу туды, — ціха кажа яна жаніху.
— Тады пайшлі, — згаджаецца той і таксама робіцца задумлівы.
Яны выходзяць з хаты, дзе, ні на што не зважаючы, за спіною ў іх грыміць, як і да гэтага, вяселле — людзі смяюцца, спяваюць, радуюцца.
За імі выходзяць шаферы і шаферкі.
Дзіўна, але і ў іх паволі, паступова закрываюцца адкрытыя шчырым смехам раты, пахмурнеюць, прымаючы зажураны выгляд, толькі што вясёлыя твары, тухнуць вочы.
Яны моўчкі ідуць пасярод вуліцы. Смех і гоман вяселля ўсё далеюць і далеюць, усё цішэюць і цішэюць, пакуль, нарэшце, і зусім не знікаюць.
Яны ідуць нібы ў нейкім вакууме. Ні слова, ні зыку, ні голасу — як усё роўна хто выключыў гук.
Калі праз некалькі хат зварочваюць у расчыненыя веснічкі, скруха і жалоба гняце зусім засмучаныя твары.
Дзверы ў хату адчынены, і ўсе заходзяць туды, нібы правальваюцца ў якую цёмную яміну — цішыня тут стаіць такая, што аж ломіць ад яе ўвушшу.
Пакуль тыя, што зайшлі, прыглядаюцца да хаты, не чуваць ні гуку, ні ўсхліпу, ні шораху. Толькі ўсюды цемра, усюды крэп — чорныя хусцінкі, чорныя сукенкі, чорныя пінжакі. Як недарэчна выглядае тут белае вясельнае плацце маладой!
І раптам цішыня як узарвалася плачам.
— А мой жа ты сыночак! А мой ты саколік! А мой ты памочнічак! А хто ж нашай кароўцы сена накосіць? А хто ж нашай печачцы дроўцаў насячэ? А ты ж мне за свае дваццаць гадочкаў і здоўжыцца не паспеў. А я ж табой не налюбавалася яшчэ, не нарадавалася.
Маці ўпала галавою на труну і зайшлася ў бязгучным рыданні. Побач з ёю сёй-той таксама сморгаў носам, сёй-той ціха плакаў, а некаторыя ўжо, не хаваючыся, галасілі ўчуткі.
— А мая ж ты крывіначка! — зноў ачулася маці. — А навошта ж цябе адзелі, як пад вянец, сёння. А ты ж збіраешся зусім у іншую дарожачку.
Маладая выпадкова зірнула на сябе і адчула, як пачалі падымацца на галаве валасы: яе белая святочная сукенка стала зусім чорнаю!
Зараз галасілі ўжо ўсе — і тыя, што сядзелі ля труны раней, і тыя, што толькі прыйшлі. Плакаў жаніх, усхліпвалі шаферкі, рыдала, як не трацячы прытомнасць, нявеста.
І толькі нябожчык, малады і прыгожы хлопец, ляжаў ціхі і спакойны — зараз яму ўжо было ўсё роўна: плачуць ля труны ці смяюцца.
І, нібы адчуўшы гэта, нявеста выцерла раптам слёзы хусцінкаю і сказала жаніху — так ціха, што, здаецца, і на гэты раз ніхто яе не пачуў:
— Сходзім туды?
— Сходзім,— таксама аднымі вуснамі адказаў жаніх.
Яны паволі выйшлі з хаты, не спяшаючыся, мінулі веснічкі і пайшлі зноў вуліцаю — толькі ўжо ў другі бок. За імі цягнуліся шаферы і шаферкі. А за іхнімі спінамі аж разлягаліся плач, стогн, рыданне. Яны адыходзіліся ад жалобнай хаты, галашэнне ўсё цішэла і цішэла, пакуль і зусім не змоўкла. Затое з кожным крокам усё грамчэй і грамчэй чуваць былі песні і смех — гэта зноў вяртала іх да жыцця вяселле.
З вачэй паволі сыходзіла імгла смутку, весялелі твары, растуляліся сціснутыя ў адчаі вусны.
Каля самай хаты ў маладой нехта спытаўся:
— Вольга, а навошта гэта ты пераапранулася ў чорнае?
Яна зірнула на сваю святочную сукенку і нічога не адказала, адно толькі паціснула плячыма: нявеста бачыла, як сукенка хоць і павольна, але ўсё ж увачавідкі святлее.
У хаце нічога не змянілася: тут было весела і шумна. Як і раней, заліваўся гармонік, бухалі бубны, шаргаталі шамкі, нібы рассыпаліся па падлозе абцасы і абцасікі. Людзі спявалі і рагаталі, радаваліся і весяліліся, і ніхто, здаецца, не ўбачыў, што маладых столькі часу не было на вяселлі.
— Вальс для жаніха і нявесты! — гучна абвясціў гарманіст, і яны, хочаш ці не хочаш, адны апынуліся ў крузе і мусілі танцаваць. Паплылі ў ціхім, пяшчотным танцы, і — дзіва дзіўнае! — гэты танец вярнуў ім весялосць і спакой.
Які шматмерны чалавек! У ім суседзяцца гора і радасць, плач і весялосць.
Калі яны скончылі танцаваць, нявеста, падбіраючы рукою падол, убачыла, што яе вясельнае плацце зноў стала белае, як і да гэтага.
Маладыя ўжо ўсміхаліся, і калі ім зноў закрычалі: «Горка!», шчыра абняліся і нязмушана, з асалодаю пацалаваліся.
Да іх вярнулася весялосць — яны нібыта забыліся пра тое, што бачылі ў іншай хаце, у іншым канцы вёскі — жаніх і нявеста зараз ужо спявалі і весяліліся разам з усімі.
Але праз нейкі час маладуха зноў шапнула жаніху:
— Пойдзем туды!
На гэты раз яна не пыталася, а сцвярджала, быццам загадвала, і жаніх адразу згадзіўся з ёю:
— Пойдзем.
І зноў той жа шлях з аднаго канца ў другі — ад нестрыманай весялосці да зацятага адчаю, тая ж мяжа пасярод вёскі, дзе заціхаюць смех і песні і нараджаюцца плач і галашэнне.
У хаце ўсё было як і перад гэтым. Ляжаў спакойны і абыякавы да ўсяго нябожчык, а над ім галасіла, залівалася слязамі маці:
— А мой ты сыночак! А на каго ж ты мяне пакідаеш...
Ёй падгалошвалі ўсе іншыя, хто знаходзіўся ў хаце.
На вуліцы нехта гучна засмяяўся, і гэта тут здалося нечым вельмі абразлівым, нават кашчунным. Твар у маці яшчэ больш пачарнеў, перакасіўся, і яна загаласіла гучней:
— А мой жа ты сыночак!
На гэты раз белая сукенка маладухі пачарнела зусім хутка — каб не адрознівацца ад іншых жалобніц, каб не вылучацца сярод крэпу.
Але, наплакаўшыся, нагаласіўшыся, нявеста зноў спыталася ў жаніха:
— Вернемся туды?
— Вернемся, — і на гэты раз, не спрачаючыся, падтрымаў яе малады.
А колькі было такіх вяртанняў за ўвесь вялікі-вялікі летні дзень! Калі тухлі вочы і калі яны загараліся, калі слёзы сціскалі горла і калі з таго ж самага горла вылятаў смех і прасілася песня, калі белая вясельная сукенка рабілася чорнаю, жалобнаю, а затым зноў назвоч бялела.
Маладуха смяялася на вяселлі і плакала на хаўтурах. А што ж ты будзеш рабіць, як жыццё павернецца да цябе вось такім бязлітасным бокам!
Калі ўжо вяселле было зусім гатовае, калі ўсім родзічам паслалі тэлеграмы і запрашэнні, за дзень да чыну брат маладой паехаў на матацыкле па апошнюю скрынку гарэлкі і разбіўся ў дарозе.
Вось так і сутыкнуліся ў адной сям’і жалоба і весялосць, гора і радасць.
Выдавалі сястру і аддавалі брата. Сястру — замуж, а брата — зямлі і назаўсёды.
Вырашылі і вяселле, і хаўтуры рабіць адначасова — у адзін дзень. Бо і нябожчыка ўлетку трымаць доўга нельга, і вяселле няма як адкладваць: і госці паз’язджаліся, і прадукты панакуплены — папсуюцца... Вядома, на вяселлі звычайна смяюцца, а маладая, вярнуўшыся аднойчы ад брата, не вынесла бесклапотнага, гучнага смеху гасцей і загаласіла гэтак жа, як маці над труною:
— А брацечка ж ты мой родненькі! А гэта ж я, дурніца, цябе загубіла!
Адразу сціхлі смех і песні, замоўклі людзі, спыніўся гармонік, перастала пілікаць скрыпка, супакоіліся шамкі, знямеў бубен. І ў гэтую хвіліну, мусіць, ніхто б не змог разабрацца, што тут спраўляюць — вяселле ці хаўтуры.
А маладая плакала ўсё гучней, усё адчайней.
Што ж, дзе плачуць, там, канечне, не смяюцца, а дзе смяюцца, там можна часам і паплакаць...