— Дабрыдзень!
Чалавек яшчэ раз азірнуўся і асцярожна прычыніў вароты:
— Здаецца, нікога за сабою не прывёў.
На дварэ ліў дождж — цёплы, летні, як з вядра. Чалавек зняў з сябе накідку, там жа каля варот абтрос яе, кінуў на кучу саломы, а сам падышоў да людзей:
— Давайце і мне якую работу.
Людзі працавалі: хто складаў у застаронку снапы, хто веяў на таку абмалочанае збожжа, хто затапляў у ёўні печку, каб перад малацьбою, перад чарговым пасадам прасушыць крыху жыта.
— Ты лепей раскажы, што там за варотамі?
— Там дождж.
— Гэта мы і самі бачым і чуем. І ведаем: дождж не тады ідзе, калі просяць, а тады, калі жнуць і косяць. Мы пра іншае пытаемся. Ён калі прыйдзе? Хутка?
— Можа, хутка, а можа, і не, — няпэўна адказаў той, хто з’явіўся. — Вы ж самі ўяўляеце, што зараз у вёсках робіцца. Усіх, каго злавілі, садзяць на фурманкі, а то і пешкі пад дажджом гоняць у мястэчка.
Праз мястэчка нечакана павінен быў праязджаць цар, і таму ў яго гонар у царкве ладзілі святочную службу. А каб цару не давялося ў адзіноце слухаць малітвы, па ўсіх навакольных вёсках лавілі людзей і сілаю змушалі ісці ці ехаць туды.
— Навошта мы ім? — абураліся людзі. — У нас жа зусім іншая вера — не такая, як у цара.
— І не такая, як у караля, але ж і таго нас прысільвалі вітаць.
З паўгода таму назад праз гэта ж мястэчка, але ўжо ў іншы бок, ехаў кароль. Ён таксама спыніўся, і ў яго гонар таксама была служба — толькі ўжо ў касцёле. Балабонілі, як звар’яцелыя, званы, а людзей зноў сагналі слухаць чужыя малітвы.
— Думаюць, калі ўжо да нас цар ці кароль завітае, дык мы ўсе рады будзем пастаяць разам з імі на іхняй малітве.
— Пастаяць-то можна было б, а то ў душу лезуць...
— І навошта ім наша душа? Сваёй мала, ці што?
— Хопіць, людзі, гаварыць. Давайце лепей працаваць, — рашуча сказаў раптам той, хто толькі што прыйшоў, і ўзяў у рукі савок.
Мужчына быў плячысты і моцны, праца ў яго добра выходзіла — рухі былі ўпэўненыя, зерне ляцела далёка, мякіна густа сеялася пад ногі — ім аж залюбаваліся жанчыны, якія насыпалі ў мяшкі чыстае збожжа.
Неўзабаве ў ёўні, якая палілася па-чорнаму, пацягнула дымком — там, у печы, разгараліся дровы.
Нехта перавязваў біла ў цапах, рыхтуючыся малаціць чарговы пасад, нехта папраўляў у ёўні цапкі, нехта прыбіраў з самага праходу сырамалотную салому, якую і малацілі нясушаную, каб скарміць яе потым жывёле.
Гумно стаяла далекавата ад вёскі — між лесам і хатамі.
Яно было прасторнае, хоць і не вельмі багатае. Усяго на чатырох сахах трымалася страха, але месца для тока, для малацьбы хапала. Накрытае яно было не пад шчотку, а ўсяго толькі пад колас, бо, каб пакрыць пад шчотку, трэба дужа многа саломы, а яе якраз і не хапіла.
Зараз ужо людзі працавалі моўчкі. Але было відаць, што кожны чалавек, хоць і маўчыць, думае, разважае, абураецца.
І праўда, навошта спатрэбілася чужынцам іхняя спрадвечная вера? Чаму яны хочуць яе сілаю адабраць? Чаму вырываюць з рук іхнія мшалы, а ім у рукі настойліва соваюць свае? Кідаюць мшалы ў вогнішча, а вернікам загадваюць: «Маліцеся па нашых». І што цікава — і каралі і цары загадваюць. Звычайна яны быццам бы ворагі між сабою, а як веру ў людзей адбіраць — такія ўжо сябры неразлучныя... Вадою не разліць.
Святароў арыштоўваюць, адмаўленцаў ссылаюць, вернікаў спакушаюць і спаскуджваюць душы ім: адмоўся ад свае веры, прымі нашу — мы табе зямлі дадзім, хату пабудуем. Самі людзей разбэшчваюць, а потым на нашых святароў усё звальваюць: маўляў, гэта ж яны распуснікі, яны сялян на грэх наводзяць.
І жывуць жа людзі! Тыя, што сваёй веры здрадзілі і прынялі, як хамут, чужую. Яна ім муляе шыі, яны круцяць незадаволена галовамі, імкнучыся хоць трохі аслабаніцца, але жывуць.
Вунь Смаргун. І хата ў яго ёсць, і зямля, і коні. Гаспадаром зрабіўся. За веру зямлю купіў. Прадаў веру — зямлю набыў.
А чым ім не падабаецца наша вера — праўдзівая вера нашых бацькоў, дзядоў і прадзедаў?!
Вунь і Дабрыту Вялікага спакушалі адрачыся. Смяяліся, пацяшаліся з яго.
— Каму ты молішся? Дзе твой бог?
Яны ў полі стаялі, ля жыта.
— Вунь ён, — адразу адказаў Святар і паказаў вачыма на колас, укленчыў, пачаў маліцца яму, класці коласу паклоны.
Яны зарагаталі — і царскія і каралеўскія слугі зарагаталі.
— Дурань ты! Які ж гэта бог? Гэта ж усяго толькі колас. Тады, можа, і вось гэты камень — бог?
— І камень бог, — згадзіўся Святар і пачаў маліцца каменю.
— Можа, і гэта бог? — і паказалі яму на дрэва.
— І гэта бог, — і пачаў маліцца дрэву.
— Дык, можа, і сонца — бог?
— І сонца — бог, — і пачаў маліцца сонцу.
— Чаму, дурань?
— Таму, што яны самі па сабе ніколі мяне не пакрыўдзілі, так, як можа пакрыўдзіць чалавек, а заўсёды толькі памагалі — і мне, і ўсім людзям. А Бог жа таксама павінен памагаць чалавеку.
— Ты паганец.
— Не, паганцы — вы, а я Дабрыта Вялікі.
Яго арыштавалі за апаганьванне веры і саслалі невядома куды. Вядома толькі, што некуды ў чужы край.
Людзі не змаглі стрымаць свайго гневу, крыўды і абразы — успыхнула паўстанне. Але тут, як заўсёды, супраць іх аб’ядналіся і тыя, і другія — і царква, і касцёл. Грэнадзёры і жаўнеры кіямі, бізунамі ды шашкамі змушалі людзей адрачыся ад бацькоўскай веры — колькі вернікаў пайшло ў чужыя краі ўслед за Святаром — Дабрытаю Вялікім.
«Чаму, ну чаму,— пакутліва думалі арыштанты, нервова круцячы зланцужанымі, сціснутымі да болю, кулакамі, — ну чаму нас хочуць прымусіць, каб мы мякалі ці чмякалі, калі мы ўмеем толькі акаць і якаць — так, як акалі і якалі ўсе нашы продкі. Навошта ім наша душа? На-во-шта?» — ледзь не крычалі яны.
Вернікі, мусіць, не ведалі тое, што ведалі іхнія ворагі: толькі са сваёю, а не з чужою душою чалавек астаецца чалавекам, а без душы — ён ужо ніхто, ён проста раб і ўжо не супраціўляецца ніякаму здзеку, ніякай абразе.
Жаўнеры і грэнадзёры разбурылі ўсе іхнія малельні, паўкідалі ў новыя вогнішчы і тыя старадаўнія мшалы, якія яшчэ зберагліся ў народа.
Але ж чалавеку нельга без бога. Трэба, каб у яго абавязкова свой бог быў!
У гумно прыходзілі ўсё новыя і новыя людзі. І ўсім ім знаходзілася праца — даўно ішлі дажджы, і хлебасеям трэба было ратаваць ураджай. Недзе пад вечар ужо тут, у гумне, стала цеснавата — сабраліся не толькі свае аднавяскоўцы, але і людзі з суседніх паселішчаў, акрамя хіба толькі тых, каго злавілі і пагналі ў мястэчка.
Людзі моўчкі працавалі, але здавалася, што маўчанне іхняе было нейкае зацятае. Усе нібыта нечага чакалі, — быццам нешта восьвось павінна здарыцца...
І надвечар, калі пачало ўжо цямнець, у варотах гумна раптам стала зусім цёмна — у іх уехаў вялізны воз, наладаваны снапамі. Чалавек, што з лейцамі ў руках ішоў каля воза, скіраваў каня ў парожні застаронак і пачаў скідаць з воза і складаць да сцяны мокрыя снапы. Людзі спачатку глядзелі на яго, як паралізаваныя, баяліся нават паварушыцца, а тады кінуліся яму памагаць.
Людзі здагадваліся, што гэта Ён.
Калі быў пакладзены ў застаронак апошні сноп з воза, раптам чуваць стала, як зазванілі ў недалёкім мястэчку званы — там пачыналася святочная малітва ў гонар цара. Усе ўслухаліся ў яе. Спакойна стаяў ля пустога воза і спакойна слухаў званы і гэты чалавек.
Калі ж званы змоўклі, чалавек адышоўся ад калёс, зняў сваё мокрае адзенне, і ўсе ўбачылі, што пад ім гожае, сухое, урачыстае адзенне для адпраўлення малітвы.
Усе пазналі Яго і ўкленчылі перад Ім.
Гэта быў іх Святар, якога некуды звезлі нячысцікі — ці то жаўнеры, ці то грэнадзёры.
Перад імі стаяў сам Дабрыта Вялікі.
А ён у прыцемку абвёў усіх вернікаў ласкавым позіркам і сказаў:
— Умілаваныя! Я асвячаю наша хлебалюбнае гумно, і з гэтага часу яно ад сёння і давеку — наш святы храм.
А потым павярнуўся да гурбы толькі што навеянага, чыстага, буйнога зерня, якое залацілася нават у змроку, і заспяваў:
— Цябе, Божа, хвалім мы...
І ўсе таксама павярнуліся тварамі да збожжа і таксама паўтарылі:
— Цябе, Божа, хвалім мы...
Так пачалася першая малітва ў новым вясковым храме.
Аказваецца, і самае звычайнае гумно можа ператварацца ў храм — была б толькі вера.
Яны маліліся і не ведалі, што гумно ўжо ачапілі жаўнеры і грэнадзёры, а хтосьці са сваіх нявернікаў спрабуе падпаліць страху, якая, мокрая і сырая, не хоча пакуль што загарацца...
Значыць, калі ёсць вера, ёсць і небяспека.
Ну што ж, можа, так яно павінна быць заўсёды — свайго бога трэба выпакутаваць, не адрачыся ад яго і тады, калі разам з ім давядзецца ісці нават праз той бязлітасны агонь, які халодзіць кроў...
Бо вышэй свайго бога няма Бога.
Цябе, Божа, хвалім мы!