Чэшская балада. XV стагоддзе
Летні дзень спякотаю дыміўся
І давіўся смагай, як смалою.
А ля Рэйна баўна так, спаволі.
Разгараўся прывідам касцёр.
У задушным сонечным засціле
Полымя кастра было не бачна,
Толькі чулі людзі, як трывожна
Ля зямлі патрэсквае агонь...
Да плячэй накладзеныя дровы
Муляюць рагатымі сукамі,
І вяроўкі мокрыя, як змеі,
Да слупа прыціснулі яго.
Што вяроўкі! З імі вязень звыкся
У халоднай цэлі падзямелля,
Дзе ляжаў, прывязаны да бёрнаў:
Днём — за ногі, і за рукі — ўноч.
А вось людзі... Хоць сабе і гэты —
Кормны, як свінчо тое, вяльможа,
Што спакусна гэтак адрачыся
Прапануе у апошні раз...
Ён яшчэ касцёр можа раскідаць,
Полымя заліць, што ў суччы б’ецца...
І — жывы! — ты ўрадуешся цішы,
Неспатольна ўгледзішся ў палі...
Праз чужыя гоні, можа, згледзіш
Гусінец — мястэчка на пагорку,
Што цябе праводзіла у Прагу,
Матчыным замглёнае акном.
Помніш,— маці, што вяла да лесу,
Несла гусака табе пад пахаю:
«Вось, сынок, хоць гусаком аддзячыш
Тых, хто цябе возьмецца вучыць...»
Помніш, ён залопаў раптам крыллем,
Вырваўся гусак той нечакана.
Колькі ні лавілі — не злавілі:
Не схацеў у Прагу гагатун.
Ну, а ты і без яго дамогся
Знанасці вялікае і славы:
Ты ў шыкоўнай вопратцы магістра
Нават каралеву спавядаў!
А як ехаў на сабор канстанцкі,
На сабор, які касцёр падпаліць,—
Людзі выбягалі аж за горад,
Каб цябе убачыць хоць здаля.
Нават папа — нехта дваццаць трэці —
На саборы збэсціў адлучэнне,
Далучыў ізноў цябе да Бога —
Ненадоўга, праўда, далучыў...
Грамату ахоўную ўрачыста
Уручыў, як сябру, імператар:
Ты, Ян Гус, маўляў, недатыкальны
І дадому вернешся жывы.
І — касцёр... Каля агню ўжо скачуць
Радасныя, подлыя сугнеі,
Хто на словах — быццам бы святыя,
А на справе — ўсе ерэтыкі.
Скачуць, скачуць... Можа, нават з імі
Скача поп з царквы Святога Яна,
Той, што, ў косці ўсё папрагуляўшы,
Бег ад прастытуткі галышом.
З імі, пэўна, поп таксама Тынскі,
Што ў алтар прывёў аднойчы дзеўку
І яе залашчыў на прастоле —
Давялося храм наноў свянціць.
Тут і ён, архіепіскап Збынек,
Што паліць умее добра кнігі,
А чытаць, дурнота, навучыўся,
Залучыўшы толькі гэты чын.
Тут, відаць, і тыя прайдзісветы,
Што зракліся мовы сваёй, звычак,
Што мяняюць чэшскія імёны —
Толькі б іх за немцаў прынялі...
Адрачыся? І народу здрадзіць?
Скінуць душны плашч, з агню пашыты?
Прадаваць панесці індульгенцыі
Тым, каго вучыў любіць свой край?
Не, ніколі!
Полымя шугае...
Што ж маўчыш, магутны імператар,
Грамата ахоўная затлелася,
Грамата твая, зірні, гарыць?!
Што ж прыціхлі, прагныя святошы?
Можа, вы міжволі зразумелі:
За касцёр сягонняшні трывожны
Будзе век апраўдвацца царква.
Змоўклі ўсе... А нейкая бабуля,
Дужа ўжо набожная, глухая,
Трэскі папраўляе утрапёна —
Мусіць, каб лаўчэй трашчаў касцёр...