Збіраецца чалавек
у якую-небудзь далёка-далёкую далеч,— сам
радуецца, а душа плача: куды і навошта ты
цягнеш мяне?
Вяртаецца чалавек
з той далечы, цешачыся, што хутка абвяселяць позірк родныя краявіды, асветленыя самымі прыгожымі ў свеце вачыма,— сам зноў
жа радуецца, а душа, як і раней, плача: а ці
ўбачу я ўсё вось гэтае хараство, гэтае дзіва,
што пакідаю, калі-небудзь зноў?
Стаю
пасярод вясенняга Душанбе, які зялёнымі
галінкамі адмахваецца ад нечаканага снегу,
што спрабуе ўбяліць яго, і ўсур’ёз пытаюся
ў сваіх новых сяброў — таджыкаў:
— А ці далёка да
Гісарскай упадзіны?
Я хачу палюбавацца ёю.
— Дык любуйся,—
таксама ўсур’ёз адказваюць, Зіё і Камол,
Сайф і Абдулхамід адказваюць.— Яна ў цябе пад нагамі, гэтая ўпадзіна. На ёй стаіш
ты, стаім мы і нават стаіць наш цяжкалёгкі
Душанбе.
Дзіва!
Можна стаяць на крыле птушкі і, калі яна
вялікая, не здагадвацца пра гэта, пакуль
птушка не ўзляціць.
Можна бачыць
заснежаныя горы на небасхіле і думаць, што
гэта ўсяго толькі белыя воблакі.
І можна вось так упэўнена
стаяць на самым дне Гісарскай упадзіны і,
ці чуеце, марыць пра тое, як бы яе пабачыць — хоць краем вока.
Мы ж дамовіліся:
мае вочы — твае вочы. Глядзі імі колькі
хочаш, глядзі як хочаш і куды хочаш,—
яны не стомяцца паказваць табе ўсё, што парадуе цябе, што здзівіць цябе, што напоўніць
цябе,— гэтак жа, як парадавала, здзівіла,
напоўніла і мяне.
Мужчына без жанчыны — ніхто.
Так сабе, нешта сярэдняе — яно. І толькі
жанчына робіць мужчыну мужчынам. І толь-
кі пры жанчыне вырастае і атрасаецца ад
бруду Ён. Жанчына з загатоўкі, з аморфнай
і не выразнай масы выточвае Мужчыну.
Даруй мне, алах, такое блюзнерства —
для Азіі гэткія думкі ўжо самі па сабе —
крамола.
Хаця чаму ж крамола?
А гэта тады што, калі не крамола?
«Так балюча мне, сяброўка,
толькі ты адна прыгожая, так балюча мне,
пакутніку, толькі я так закаханы»,—
прамаўляе Рудакі.
«Адкрый свой твар:
садоў, поўных руж, я прагну; адкрый свае
вусны: мёду салодка-прыемных рос прагну»,—
плача Румі.
«Мілай спаць,
табе ж да рання думаць пра яе з журбой»,—
журыцца Саадзі і дадае: «Не магу з маёй
любімай кветкі аніякай параўнаць».
«Я вусны цалаваў твае,
а ты кусаеш іх»,— здзіўляецца Хафіз.
«Рай для мяне там,
дзе я магу цябе пабачыць»,— прызнаецца
Джамі.
«Малю,
каб ты прыснілася у сне хоць, ды ад кахання не магу заснуць»,— скардзіцца Мушфікі.
І праўда,
жанчына — пакоўня спакусы, пажадлівасці і
распусты для ханжы. Але ж якая чыстая яна
для закаханага чалавека! Але ж паспрабуй
без яе здзейсніць самае святое таінства —
нарадзіць чалавека!
Сядай жа, мая радасць, мая жанчына,
хутчэй у машыну, ды паедзем: ты ўсё роўна
са мною, хоць я і адзін тут, у гасцях.
Паедзем шукаць Варзобскую цясніну.
Спытаўся:
— Як сказаць па-таджыкску «я кахаю цябе»?
— Шырын,— адказалі мне.
— А «вельмі моцна кахаю»?
— Шырын-шырын.
Што значыць: салодкая-салодкая.
Чуеш, як далікатна,
нібыта ласкава дакранаючыся вуснамі да
чагосьці пяшчотнага і цнатлівага, спяваюць хлопцы саадзіўскага «Сарбона»,—
верш, які стаў народнаю песняю.
Абдулхамід і Сайф, Камол і Зіё спяваюць.
Спяваюць, як усё роўна нясуць — усе разам — нейкае чароўнае крышталёвае дзіва.
І словы ўсе — нібыта крышталь.
Словы Саадзі,
які адмовіўся прыняць з рук могучаў спакуслівы лёс прыдворнага паэта і стаў сябрам
кожнаму караваншчыку на пыльна-сасмаглых караванных шляхах.
«Эй, сарбон, пагоншчык вярблюдаў,
не спяшайся так, не паганяй вельмі сваіх
марудаў: ты ж ведаеш, што з табою, з тваім
караванам іду і я. Дык зрабі ж так, каб я паспявала за тваімі вярблюдамі, коньмі і ішакамі».
«Эй, сарбон, паганяй жа ты хутчэй
сваіх марудаў, бо я стамілася чакаць цябе —
мае рукі стаміліся, мае вочы стаміліся, мае
вусны стаміліся чакаць цябе, а ты так няскора ідзеш са сваім караванам».
«Эй, сарбон!
Падварушвай жа хутчэй вярблюдаў—
не бойся, я, невідомая, што з табою і без
цябе, што дзялю з табой дарогу, хоць і далёка зараз ад яе, што зажураная без цябе
і шчаслівая поплеч з табою, не ўпаду з вярблюдзіцы ў падняты тваімі нагамі пыл.
Я чакаю цябе і ніяк не магу дачакацца».
«Калі такое з ёй расстанне, якая ж будзе з ёй
сустрэча!»
Песні цесна ў машыне,
песні цесна ў Варзобскай цясніне, якая робіцца ўсё вузейшай і вузейшай,— і песня
б’ецца крыламі аб горы, аб каменне, як
птушка б’ецца аб час і прастору, але ўсё ж
астаецца жывою, адно выглядае крышачку
стомленай.
Эй, мая салодкая-салодкая! Эй, караваншчык!
Каравана няма. І вось ён ужо як перад вачыма. Ідзе мернаю, спакойнаю хадою. Упэўнена і настойліва ідзе. А вось і ён, сарбон,—
той, па кім так зажурана сумуе стомлены
чаканнем дзявочы голас...
Што ж,
«голас горнасці не чутны ў перазвоне караванным,— плачу, нібыта званочак на апошнім ішаку».
Што ж,
«пакуты — радасць, калі ў іх сустрэчы мроіцца чаканне».
Шчаслівай дарогі — да кахання.
Ад кахання і да кахання.
Бо дарога заўсёды, мусіць, пачынаецца ад
кахання і вяртаецца зноў жа да кахання.
Пачакай, чуеш?
Гэта ўжо другі караван і другі караваншчык.
«О мой жорсткі!
Зайздрослівых ворагаў ты ашчаслівіў вось
зараз, уходзячы,— закрычала ўжо другая
жанчына, убачыўшы, што яе каханы падняў
вярблюдаў у дарогу.— Ты са мною пабудзь
ці хоць шчыра скажы, з караванам ты вернешся зноў ці навек застануся адна я?»
І сарбон здаўся:
«Не спяшайся, вярблюд. Памарудзь, дарагі.
Недарэмна ж назваўся ты сябрам маім. Хай
трава табе будзе, як амбра, салодкай. Заўтра,
заўтра мы рушым у пекла пустынь».
І караваншчык,
зноў разуючыў вярблюдаў і зноў іх паклаў,
каб яшчэ дзень пабыць з каханай.
«Чужому шчасцю не зайздросці, падумай,
а ці не зайздросцяць табе, шчаслівец, самаму?»
А я вось стаю
у вузкай Варзобскай упадзіне — без цябе.
Пад нагамі ў мяне цвітуць гульбарфы —
снежныя кветкі, прабіснегі, ці, як у нас кажуць, сон-трава.
Ружова цвіце на схілах горны міндаль.
З двух бакоў навісаюць вострыя і настылыя
яшчэ з зімы камяні — здаецца, расстаў толькі рукі, і далоні ўпруцца ў вечнахалодныя,
вечнашэрыя, вечнавечныя, такія шурпатыя
шчокі гор.
Бачыш,
зелянее трава, блакітнее неба.
Бачыш,
пад нагамі — смарагд, над галавою — біруза — абодва вельмі пашаноўныя камяні
Усходу.
Бачыш,
злева і справа, за бясконцымі ўтравелымі
вяршынямі — ужо снежныя: здаецца, праз
зеляніну вечным холадам дыхае ў твар першароднасць снегу і неспазнанасць жыцця.
І ўсе ж,—
«такая светлая родная зямля,
такая пахкая зеляніна лугу,
такое ядранае маё віно,
такая пяшчотная мая сяброўка».
Лезу ўверх і думаю:
горы — яны толькі здалёк горы, а зблізку —
гэта ўсяго толькі шэрае каменне пад рукамі,
нагамі і вачамі, толькі дэталі гор, а не самі
горы.
А каб па-сапраўднаму ўбачыць горы, каб да
іх наблізіцца, ад іх трэба адысціся. На паважную адлегласць адысціся.
Лезу, караскаюся,
і здаецца, варта толькі падняцца на гэтую
вось вяршыню, і ты падамнеш пад сябе ўжо
ўсе вяршыні свету. Але і за ёю вырастае
раптам новая, за новаю — яшчэ адна, і ты
адчуваеш, што і гэтая не апошняя: падняўшыся на яе, ты заўважыш, колькі яшчэ нялічаных вяршынь хавала яна за сваёю несамавітаю спіною.
Паўстаюць за вяршыняю вяршыня,
і табе ўжо здаецца, што і канца і краю ім
ніколі не будзе.
Дзіўна,
горы нараджаюць у чалавека крылы: вочы
становяцца крылатымі, рукі — таксама, ногі
і тыя адчуваюць на сабе крылы. Ужо не
кажучы пра душу — яна вольна лунае над
тлумам і тленам лагчын.
Дзіўна,
маленькія вяршыні засланяюць сабой вялікія.
Недзе вось тут, перад вачыма, блізка-блізка
і далёка-далёка славутыя сямітысячнікі —
і пік Камунізму, і пік Леніна, і пік Рэвалюцыі, і ляднік Федчанкі, і жамчужына Паміра — горнае Сарэзскае возера.
Але іх не відаць —
нейкія маленькія вяршынькі, усяго толькі
стометроўкі, падымаюцца перад табою і не
даюць воку сягнуць да самых высозных пікаў, якія так прагнеш ты пабачыць.
А недзе
вось у гэтым баку — Іран, а там — слынны
Шыраз — горад прыгажунь, і Харасан —
край, дзе ўзыходзіць сонца і дзень і ноч
ззяюць прыгажуні.
А вунь там, злева,
схаваўшыся за бясконцымі вяршынямі,—
Панджруд, горны кішлак непадалёку ад
Зераўшана, дзе ўзышоў між камянёў і травы
Рудакі.
Ага, недзе там,
надзейна ахаваны снежнымі заносамі — перавалы закрыты, і туды можна дабрацца
толькі верталётам — і сам Памір — галоўная
гара таджыкаў.
Там жывуць блакітнавокія таджыкі.
Як з’явіліся яны ў гарах,
адкуль прыйшлі, такія нечаканыя тут блакітныя вочы?
Таджыкі жартуюць:
«Мы жывём між цяснін,
сонца не паспявае з-за адной гары выйсці,
як ужо хаваецца за другую. Таму мы многа
глядзім на неба. Вось ад неба і з’явіўся блакіт нашых вачэй».
Ах, сябры,— можа, яно і так...
А можа, ён, незразумелы блакіт, ад тых
арыйцаў, якія ішлі праз гэтыя горы — з нашага Дняпра ў вашу Індыю?
Дарэчы,
Індыя таксама блізка — яна вось тут, за
Памірам, з якога ужо відаць Гімалаі...
Шуміць унізе па камянях
зеленаваты, колеру марской хвалі, Варзоб,—
бачыце, заўсёды памятае пра мора галоўная
рака таджыкаў.
Іншыя перасыхаюць,
агаляючы рэчышча і лабастае, абточанае вадою каменне ў ім, ад чаго глядзець на такую
нежывую раку балюча і тужліва — як на пакінутыя гаспадарамі хаты ў нашых вёсках
на Беларусі.
Пакінутыя вадою рэкі.
А гэтая — шуміць.
Праўда, яшчэ не моцна,
бо вады ў ёй пакуль не вельмі, але хутка
Варзоб загудзе па-сапраўднаму: дзесьці ў
маі пачнуць раставаць леднікі, і тады неўтаймоўны, радасны, вясёлы гул будзе чуваць і ў Душанбе.
Дык адкуль жа ўсё-такі яны,
блакітныя вочы таджыкаў? У Зіё, Камола і
Сайфа, як і мае быць у Азіі,— цёмныя, а ў
Абдулхаміда — блакітныя. Адкуль, Абдулхамід?
Зіё вельмі перажывае —
на з’ездзе пісьменнікаў яго пакрытыкавалі.
Нічога не можа зразумець—дасюль усе яго
хвалілі, а тут раптам узяліся крытыкаваць.
Прывыкай, хлопча.
Ты выбраў сабе шлях, які не ўсе і не заўсёды разумеюць і падтрымліваюць.
«Табе атруту дасць мудрэц — атруту гэту
выпі, табе нягоднік лекі дасць—ты не прымай тых лекаў».
На гэтым шляху
часцей за ўсё зайздросцяць, спакушаюць і
падстаўляюць ногі. Літаратура, каб ты ведаў, хлопча, гэта якраз той лан, на якім
яднаюць сваю злосць і нізы, і вярхі: вярхі
злуюцца, што нехта ўзнімаецца вышэй за іх,
а нізы — таму, што нехта не апускаецца,
зноў жа, да іх. Ведай гэта, Зіё, і табе лягчэй
будзе на абраным табою шляху.
«Апасаецца вяроўкі той, хто ўджалены змяёй».
Помніш Рудакі?
Таго самага выдатнага паэта і выканаўцу
сваіх вершаў, чый голас і чый уд раскашаваліся ў Бухары пры двары саманідскіх валадароў,— саманіды палюбілі яго і ўзвысілі
над усімі прыдворнымі паэтамі. Таго Рудакі,
хто ў няміласці дажываў свае дні — саманіды западозрылі, што ён спачувае народным
хваляванням, прагналі з двара і ўсе астатнія
дні яму зрабілі начамі — асляпілі яго.
Вялікія казалі:
«Не, не высакародны той, хто на грудзі
ўпаламу наступіць».
«Якая брыдкая валадара душа:
пачціва гаварыць з ім без дыхання мусіш».
«Скарынкаю будзь сыты, ды на волі,
хоць у рыззі, ды шчырае красы»...
Блакітная дабрата
бліснула ў карых вачах Насруло — адна,
здаецца, дабрата жыве ў гэтых вачах.
«Ведаеце, як я навучыўся чытаць?—
усміхаюцца яго ласкавыя вочы.— У мяне
было шаснаццаць брацікаў і сястрычак. Так
што работы хапала. Я калыхаў люльку з
сястрою. А сам — з кнігаю. Засне сястра —
мне дадуць новую работу. Давядзецца пакласці кнігу. Дык я, калі сястра пачне засынаць, ушчыкну яе, яна зноў заплача. Маці
здзівіцца: «Нешта малая доўга не спіць, ці
не захварэла?» Суцішыцца, я ізноў — даруй,
сястра! — ушчыкну. Так з кнігаю і праседжу
ўвесь дзень. Так і навучыўся сам чытаць.
Маці дзівіцца, бацька дзівіцца. Кажуць:
«Бог даў».
О, гэты Бог!
«Божа мой! Ты ў сэрца мураша
Цэлы неабдымны свет змясціў,
Не расшырыўшы пры гэтым сэрца мураша,
Свет не звузіўшы ані на волас,
Божа мой»...
Сайф расказвае пра свой боль.
Ён і апавяданне пра гэта напісаў. Усім
спадабалася. «Бамадары» называецца. «Без
маці», значыць.
Калі яму было тры гады,
яго кінула маці. Ён сам вырас, ажаніўся.
Сына займеў. Абедаць хадзіў у дыетычную
сталоўку — крыху прыхварэў. Аднойчы рас-
казаў пра сваё жыццё афіцыянтцы. Тая расплакалася — чуллівая была, спагадлівая.
А потым прыйшла посуд прыбіраць і прызналася:
«Я ж твая маці».
Потым
так прывязалася да ўнука — яму ж зараз
тры гадкі, якраз столькі, колькі было Сайфу,
калі яго кінулі,— што ўжо і ён не ведаў, што
рабіць: усю ласку, якую не аддала сыну, яна,
вінаватая, аддавала ўнуку.
Але ж душу гэтым не залапіш:
ні сынаву, ні тым болей сваю — у ёй усё
роўна будзе дзірава.
«Калі вялікая ў табе душа,— дары яе ўсім
без роздуму,
калі малая,— то няхай яна ў табе самім,
нібы лампада, ззяе».
А у блакітных вачах Абдулхаміда
мільгнулі карычнева-цёмныя іскры азіята.
— Вось там,—
усміхнуўся ён і паказаў за вяршыні, за якія
нават воку сягаць было і далёка, і балюча,—
там Куляб, і там жыве і сёння Музафар.
І расказаў быль пра Музафара.
Вайна.
Сакратар райкома гаворыць: «Немцы Маскву
ўзялі. Трэба нешта думаць». А Музафар —
начальнік міліцыі. «А што нам думаць, —
будзем Куляб абараняць»,— адказаў ён.
Узяў усю зброю, што была ў міліцыі, і —
у горы. Вайна скончылася, а ён і пасля вайны Куляб абараняе. Нікога не падпускае да
сябе — заняў адзін кругавую абарону і страляе па кожнаму, хто пакажацца ў гарах.
І ніяк нельга яму перадаць, што вайна даўно
скончылася, што Куляб ужо не трэба абараняць.
І ўсё ж неяк перадалі, неяк пачуў ён:
«Музафар!
Маскву немцы не ўзялі, і Куляб не трэба
абараняць».
Пачуў ён і пакінуў свой умацаваны раён.
Але ж яго сустрэлі няласкава —
ён жа, выходзіць, злачынец. Музафара вырашылі звязаць.
«Ну добра,—
згадзіўся ён.— Звяжыце сабе, але не сур’ёзна».
І дазволіў гэта зрабіць сябру.
Аднак—
і сярод людзей, як і сярод сабак, часам ёсць
такія тыпы: радаслоўная — цудоўная, а морда — брыдкая...
Аднак —
ох ужо гэтыя звычайныя чалавечыя слабасці! — сябру спадабалася роля канвойцы: ён
гнаў Музафара (са звязанымі рукамі!), бягом гнаў у Куляб, у яго родную міліцыю, як
і трэба гнаць злачынцу. Музафар злаваўся,
лаяўся, хацеў ударыць нягодніка нагою, але
на баку таго зараз ужо была і сіла, і ўлада —
звязаныя Музафаравы рукі, Музафарава
плётка і нават Музафарава стрэльба, з якою
ён абараняў ад немцаў Куляб.
«Ну, пачакай жа, скаціна!
Я табе пакажу, як толькі ты мяне развяжаш»,— злаваўся ён і рашуча, як ашалелы
бык, круціў галавою.
Але Музафара не развязалі — яго пасадзілі.
«Мой сябра з маім ворагам сягоння быў».
«Уцякай ад матыля, калі ён побач з гадам быў».
Вярнуўся Музафар у Куляб самотны —
жонку, аказваецца, забраў той сябра-канвой-
ца, які з такой асалодаю гнаў яго ў Куляб.
Але Музафар перш за ўсё пайшоў да жонкі:
«Па карану ты мая жонка».
«Дык у мяне ж сямёра дзяцей ужо, Музафар».
«Ну і што, што сямёра.
Але ж па карану ты ўсё роўна мая жонка.
І твае дзеці стануць маімі».
Што ж, бывае і такое:
чым больш нас крыўдзіць каханая, тым
больш мы любім яе.
І сёння ў Кулябскім раёне
жыве селянін Музафар і гадуе многа сваіх
і зноў жа сваіх дзяцей і ўнукаў.
Чужыя дзеці
становяцца сваімі, калі ты любіш таго, хто
нарадзіў іх.
«Нам, дэрвішам, навошта гаворыш ты аб раі?
Наш рай — гэта жыццё вось тут, у родным краі».
А Варзоб шуміць унізе,
а вяршыні бялеюць уверсе, а гульбарфы —
сама чысціня, белыя, з блакітным адлівам,
кветкі — уважліва глядзяць на цябе — не ты
на іх, а яны на цябе.
Недзе на схілы гор
выйшлі ўжо ангорскія авечкі — як статак
шэрых камянёў, сцішыліся яны між зялёнай
травы, недзе ў лагчынах ужо сеюць бавоў-
нік, а між цяснін у блакітных вачах горных
памірцаў, як у блакітным небе, адбіваюцца,
мусіць, вось такія самыя воблакі, што імкліва праплываюць і над намі.
Уверсе, мусіць, моцны вецер —
ён разрывае воблакі, разрывае малюнкі, у
якія яны сплываюцца,— выкручвае рукі чалавеку, ламае напал дрэва, разбурае быццам
сапраўдную хату, і тая развальваецца, разлазіцца на вачах — і ад такога хаосу ў небе і
на душы робіцца неяк трывожна-трывожна.
А затым —
сівы, падцягнуты дзед з ордэнамі і медалямі
на пінжаку распытвае пра Проню, якую ён
вызваляў; актрыса Мар’ям Ісаева ўспамінае
беларускі лес, у якім яна была ў Дні дэкады
таджыкскай літаратуры і мастацтва, і журыцца па нашых спаленых вёсках; Курбан-алі Раджаб, знаны выканаўца народнага
эпасу «Гуруглі» — «Чалавек, які нарадзіўся
ў магіле», кажуць, гучыць у яго выкананні
як найлепей,— задумваецца раптам і, гледзячы на горы, трывожна пытаецца:
«Дык што ж гэта ЯНЫ робяць?!
І я разумею,
што не пра горы ён кажа, не пра Гуруглі ён
гаворыць, не пра чалавека, які нарадзіўся ў
магіле, думае, а пра ўсіх нас, хто нарадзіўся
нармальна, на зямлі, непакоіцца.
Ён пытаецца пра тых нягоднікаў,
якія, нібы вар’яты, носяцца з жахлівымі
ідэямі: зачарніць, да прыкладу, бялюткія
шапкі Паміра — каб яны сцяклі вадою ў нізіны. Во колькі тады паліву будзе! А потым
яшчэ прагнуць спусціць з гор найпрыгажэйшае Сарэзскае возера — скарбніцу, крыніцу
чыстай пітной вады.
А тады што?!
«Яны прагнуць дабываць ваду з агню,
а з вады агонь жадаюць высеч».
«Яны нікчэмныя такія, хачу зраўняць я іх з асламі,
Парожнія, як барабаны, хоць і наўючаныя справамі».
Не, самая жудасная, мусіць, жывёліна
на зямлі ўсё ж — чалавек. Асабліва калі гэты
чалавек — дурань з ініцыятывай.
Як нам зрабіць,
каб адабраць у яго хоць ініцыятыву? Хай
ужо застаецца сабе дурнем — што зробіш! —
толькі без ініцыятывы.
Хаця і дурні, здаецца, патрэбныя.
Каб узвышаць разумных.
На іх фоне вялікія робяцца яшчэ болей вялікімі. А перад імі, вялікімі, ужо ў сваю чаргу мізарнеюць яшчэ больш мізэрныя.
Самі дурні мізарнеюць...
Кветкі да ног вялікіх.
Да ног Авіцэны, слыннага Ібн Сіна,
які раззлаваў султана Махмуда, адмовіўшыся служыць пры двары.
Кветкі да ног,
а запомніліся чамусьці рукі. Рукі лекара
і спагадніка.
Стаўлю кветкі
да ног вялікага Рудакі, які заплаціў вачыма
за волю і непаслушэнства, стаўлю кветкі да
ног, а бачу зноў жа толькі рукі — рукі сляпога, які бачыць і чалавека, і дарогу рукамі.
Кветкі да ног Айні.
«Чыёй поўняю ты гэтай ноччу была
і чыёй насалодай была,
чыю хату ўсю ноч асвятляла
і чыёю спакусай была?»
«Вось я памру
і сіратой пакіну жыць сваю тугу».
«Ты бачыў свет, ды ўсё, што ў ім знайшоў,—
лухта,
І ўсё, што чуў твой слых, што слова меў,—
лухта,
Усё, што з краю ў край ты абышоў,—
лухта,
І ўсё, што ты купіў, набыў, прыдбаў,—
лухта!»
Я паклаў бы кветкі
і да ног Амара Хаяма, але, на жаль, тут няма помніка яму.
Мы з вамі, вочы, на свяце.
А свята — гэта заўсёды гасціннасць. Усюды
так і гучыць: «Хут амадзед». Я ўжо ведаю,
што па-нашаму гэта будзе: «Калі ласка».
Ведаю,
што Зухра — гэта наша зорка Венера, што
Зулейха — гэта палка і безразважна закаханая жанчына, пра якую марыць кожны мужчына, што Харут — гэта анёл, якога Багі скінулі з нябёсаў за каханне да звычайнай
зямной жанчыны.
Услухоўваюся ў незнаёмую мне мову,
і да мяне прыходзіць радасць, што я нічога
не разумею, што яна такая далёкая ад маёй
руплівіцы. Прыходзіць радасць і трывога.
Успамінаю,
што недзе чытаў, як у падмаскоўным санаторыі паміраў Лахуці. Перад смерцю ён разгаварыўся. Доўга, выразна і зразумела, гаварыў ён нешта на фарсі, на сваёй роднай
мове, але там не знайшлося ніводнага чалавека, які б зразумеў, пра што гаворыць, у
чым спавядаецца, развітваючыся з жыццём,
паэт.
«А хто прайшоў наш шлях,— назад не прыйдзе,
Няма ў каго спытаць, дзе лепей,— там ці тут».
Шуміць веснавы Варзоб,
бялеюць чысцюткія вяршыні Паміра, цвітуць гульбарфы і пахнуць такой жа свежасцю, як і пырскі ракі, як і сняжынкі вяршыняў,— яны сёстры, бо вада Варзоба — гэта
тыя ж сняжынкі, толькі ўжо аблашчаныя
сонцам.
Дык дзе ж яно, віно дружбы, сябры?
Дык за што?
Канечне ж, за гэтыя горы і за гэтыя гульбарфы!
Мы і самі не зломкі,
мы і самі сёе-тое можам, але ж давайце запросім за наш дастархан вялікіх — Рудакі і
Хаяма, Хафіза і Джамі запросім.
«Віно — як вораг п’яніцу, з цвярозым дружыць
крута:
Не многа п’ём — лякарства ў ім, а многа п’ём—
атрута».
«Хутчэй віна сюды, не час цяпер для сну,
Я славіць ружамі грудзей хачу вясну,
Але я розуму, дакучліваму старцу,
Каб усыпіць яго, у твар віном ліну».
І ўжо:
«Глядзі, як паддаецца розум
Падману дочухны лазы!»
І ўжо:
«А можа, досыць, што ў мячэці
Не буду лашчыць я дзяўчат?!»
Ах, гэты Хафіз!
Ах, гэты багахульнік і жартаўнік!
«Кахаць красунь я не адмоўлюся
І піць віно, і піць віно».
Э не, гэта табе не Юсуф, народжаны Джамі.
Той, што ўцякаў, як вар’ят, ад Зулейхі,
якая аж пылала ад страсці і кахання:
«Яна яго жамчужыны хацела,
І ракавінай млела яе цела».
Э не, гэты не такі:
«Прыгажунь мы ўсіх паловім,
Перап’ём усё віно!»
«Хушамадзед»...
Мне чуецца гэтае запрашэнне як адно слова. Хоць у галаве ўжо іншыя словы, якія па-іншаму пачынаюць хваляваць і непакоіць:
«Да пабачэння!»
Віно развітання прыспешвае віно сустрэчы.
На сотні вярблюдаў вязу я табе захапленне табою.
Сустракай жа мой караван, каханая.
Цяпер ужо твае вочы — мае вочы.
Яны раскажуць, што адбылося ў нас за той
час, пакуль я слухаў таямнічы Варзоб, любаваўся белымі, зманлівымі снежнікамі Паміра.
Час дадому...
Тым больш што гульбарфы,
прынесеныя ў цудоўную гасцініцу, пастаўленыя ў шыкоўную вазу, завялі імгненна на
вытанчаным стале. Іх, канечне ж, не трэба
разлучаць з гарамі. Яны павінны чуць шум
Варзоба, адчуваць пад сабою халадок каменя і бачыць белыя вяршыні Паміра.
Гэта — абавязкова.
Як сонца і зямля — абавязкова.
Гэта іх жыццё і іх радасць.
Дык няхай жа вечна бялеюць незачэрненыя
вяршыні гор!
Няхай радасна блішчаць між цяснін чыстыя,
не спушчаныя на зямлю, азёры!
Няхай шуміць Варзоб
і цвітуць там, дзе яны ўзышлі, гульбарфы!
Дома сумуе чалавек па дарозе,
а ў дарозе — па дому.
Што ж,
«тую дарогу, па якой прайшоў ці праехаў,
з сабою не забярэш».
І яшчэ:
« — Які край самы прыгожы і самы лепшы?
— Той, дзе ты!
— Які горад самы цудоўны?
— Той, дзе ты!»
Добрай раніцы, родныя мае вочы...
Што тут у нас?