Ніхто не думаў, што паштальён Ілья Цыбін гэтак забавіцца ў трэцяй брыгадзе. Адсюль, з цэнтральнай сядзібы саўгаса «Гвардзейскі», да трэцяй брыгады было дваццаць кіламетраў, і Ілья звычайна вяртаўся на пошту сама позна ў дзве гадзіны. А цяпер пайшла ўжо чацвёртая гадзіна, а яго і почуту не было. Між тым, трэба было везці пошту ў другую брыгаду. Акрамя звычайнай карэспандэнцыі сёння былі туды дзве тэлеграмы, і адна з іх, тэрміновая,— трактарысту Леаніду Анікіну.
Адсунуўшы ад сябе лічыльнікі, начальнік паштовага аддзялення Шылыкоўскі злосна сказаў:
— Аднак, дзе ж гэта ён бадзяецца, ёлкі-палкі! Відаць, для яго зусім перастала існаваць такое паняцце, як працоўная дысцыпліна. От закачу яму вымову, тады будзе ведаць пачым фунт ліха!
Ніхто з супрацоўнікаў нічога не адказаў Шылыкоўскаму. Адна толькі прыёмшчыца Тамара Славікава, бялявая дзяўчына з яснымі шэра-блакітнымі вачыма і пухленькімі шчочкамі, ціха прамовіла:
— Можа, з ім у дарозе што здарылася. Конь жа ў яго стары, ледзь ногі цягае. Не конь, а адна пакута.
— Гм, конь стары! — Шылыкоўскі яшчэ далей адсунуў лічыльнікі.— На такім кані можна яшчэ сто разоў на Марс з’ездзіць і назад вярнуцца, а не тое, што...
Падумаўшы, Шылыкоўскі дадаў:
— А хоць і стары, дык што? Дагэтуль можна было і пеша дацягціся, ёлкі-палкі!
Пачакалі яшчэ хвілін пятнаццаць. Тамара выйшла па вуліцу, паглядзела ў той бок, адкуль павінен быў прыехаць Ілья Цыбін. Вуліца была пустая, нічога падобнага на фурманку не было відно.
Дзень быў марозны. Мяла лёгкая замець. Па небе плылі пёрыстыя воблакі; яны здаваліся пеннымі хвалямі на неабсяжным сцюдзёным моры.
Пацепваючыся ад холаду, Тамара хутка вярнулася ў кантору.
— Ну?. .— сустрэў яе пытаннем Шылыкоўскі. У голасе яго было столькі надзеі, што Тамара не адважылася сказаць яму «няма».
— Дайце я занясу,— нечакана прамовіла яна, і сама спалохалася гэтых сваіх слоў.
— Што? — не зразумеў Шылыкоўскі.— Куды?
— У другую брыгаду.
— Пеша? Гэтага яшчэ не хапала!
— Тут жа недалёка, адных толькі сем кіламетраў,— хутка стала гаварыць Тамара, пераконваючы галоўным чынам самую сябе.— Гэта зусім недалёка, я летам хадзіла туды.
— То ж летам. А цяпер зіма, ёлкі-палкі. І на вечар вунь ужо бярэцца.
— Пакуль сцямнее, я дабягу. Я дарогу добра ведаю. А начаваць астануся там. Мне не будзе страшна, не.
Начальнік строга паглядзеў на Тамару, памаўчаў крыху, потым няўпэўнена сказаў:
— Можа, той лайдак яшчэ вернецца. Пачакаем.
Тамара стала запаўняць рэестр, штохвіліны пазіраючы на гадзіннік. А палове пятай яна сказала:
— Ну, я пайду. У торбу ўсё паклалі? Давайце тэлеграмы, я іх асобна пакладу.
Шылыкоўскі чамусьці ўздыхнуў. Але ні пярэчыць ёй, ні адгаворваць яе ён не стаў.
— То вазьміце з сабою хоць Чыжыка. Усё ж весялей будзе.
Пачуўшы сваю мянушку, высокі брылясты сабака, помесь сетэра з дварняком, які сядзеў каля грубкі, заляпаў хвастом па падлозе і павярнуў галаву да Шылыкоўскага. Потым, нібы зразумеўшы, пра што ідзе гаворка, перавёў позірк на Тамару. Дзяўчына дала яму ірыску «Залаты ключык». Чыжык лізнуў ёй руку і мацней заляпаў хвастом.
Нехта з дзяўчат ледзь не сілаю прымусіў Тамару скінуць шарсцяную хустку і надзець вушанку. Прыбіральшчыца Наталля сцягнула з яе паліто і апранула ў свой кажух. Цяпер, у кажуху і валёнках, з шапкаю-вушанкаю на галаве, Тамара стала падобна на хлапчука-падлетка.
— Пайшлі, Чыжык,— весела сказала Тамара.— У другую брыгаду, ведаеш? Гэта зусім блізка. Мы з табою як бачыш дойдзем. Гэта зусім, зусім блізенька.
Яна перакінула цераз плячо рэмень вялікай і даволі-такі цяжкай торбы, адчыніла дзверы. Чыжык праціснуўся першы і, апынуўшыся на волі, для парадку брахнуў разы са два.
Шылыкоўскі выйшаў праводзіць яе. Вецер за гэтыя паўгадзіны стаў мацнейшы. Замець паднялася вышэй, снег белай муццю круціўся ўздоўж вуліцы. Шылыкоўскі паглядзеў на неба, нахмурыўся.
— Не падабаюцца мне гэтыя аблокі... А мо перадумаеце?
— Пошта не мае права спазняцца, вы самі вучылі нас гэтаму. Да пабачэння, Сцяпан Васільевіч! — ужо на хаду крыкнула Тамара.
Чыжык трухаў паперадзе. Ён падкурчыў хвост, апусціў галаву і цяпер не здаваўся ўжо такі высокі і дужы, як раней.
— Смялей, Чыжык-пыжык,— сказала Тамара. Але, як і тады, яна гэтымі словамі падбадзёрвала галоўным чынам самую сябе.
Торба ўвесь час ссоўвалася са спіны на бок, і ледзь ні штохвіліны прыходзілася папраўляць яе, каб яна не перашкаджала ісці. Пакуль быў пасёлак, ісці было даволі лёгка. Вецер не паспеў яшчэ намесці вялікіх сумётаў, яны толькі дзе-нідзе перагароджвалі дарогу спічастымі пагорачкамі, цераз якія зусім не цяжка было пераступіць. Але, як толькі скончылася вуліца і перад вачыма распасцёрся бязмежны сцюдзёны стэп, Тамара адразу пашкадавала, што наважылася рушыць у такую дарогу. Тут, у стэпе, вецер быў значна мацнейшы, і здавалася, што ён мацнее з кожнай хвілінай.
Тамара прыпынілася і паглядзела назад. Домікі пасёлка, нават самыя апошнія з іх, якія яна толькі што мінула, былі ўжо амаль не відны — іх схавала ад вачэй суцэльная снежная заслона.
— Удзень было дваццаць два градусы,— падумала Тамара.— А цяпер, мусіць, і ўсіх трыццаць набярэцца.
Чыжык таксама прыпыніўся. Нездаволена вільнуўшы хвастом, ён павярнуў галаву да Тамары і стаў глядзець ёй проста ў вочы.
— Я зараз, Чыжык,— вінавата прамовіла Тамара.— Гэта я проста так. Я ўжо іду, вось бачыш. Гэта я проста так.
Між тым, вецер і сапраўды мацнеў. Замець паднімалася ўсё вышэй, яна пагражала ператварыцца ў завею. Усё часцей пачалі трапляцца на дарозе сумёты, і ногі правальваліся ўжо ў іх да забарсняў.
«Абы толькі не буран,— падумала Тамара.— Бо бурана я не вынесу. Яго ў стэпе ніхто не вынесе. А завея не страшная. Яна нават для мяне не страшная».
Стала значна цямней, бо змяркалася хутка. Дарога ўжо толькі ўгадвалася, ісці было ўсё цяжэй. Сумёты раслі і раслі, ператвараліся ў вялікія гурбы.
«Абы толькі не буран,— зноў падумала Тамара, закідваючы ў каторы раз торбу за спіну.— Бо тэлеграму Анікіну трэба занесці абавязкова. Напэўна, у ёй што-небудзь важнае. Магчыма, да яго хто-небудзь едзе. Да мяне ж таксама нядаўна прыязджала мама, паглядзець, як мы тут жывём на цаліне. Вось, напэўна, і да яго сабралася старая. То трэба будзе яму ехаць заўтра на станцыю сустракаць. Я ж таксама ездзіла сустракаць маму».
Думкі пра матку, пра славутага трактарыста з другой брыгады Леаніда Анікіна цалкам завалодалі дзяўчынаю, і ёй нават пачало здавацца, што вецер стаў цішэйшы і мароз цяпер не такі ўжо моцны, як раней. І яна не прыкмячала, што ідзе ўсё марудней і марудней і што Чыжык усё часцей неспакойна азіраецца на яе.
— Ведаеш, Чыжык, мы ідзём да Лёні Анікіна,— нечакана сказала Тамара.— Да таго самага, што дужа прыгожы, што самы прыгажэйшы ў нас у саўгасе. Ведаеш? І мне зусім не страшна ў стэпе. І наогул, якое цудоўнае жыццё, Чыжык!
Тамара Славікава была даўно і безнадзейна закахана ў Леаніда Анікіна, першага трактарыста саўгаса «Гвардзейскі». Прыехаў у саўгас ён летам, перад жнівом, і адразу стаў славутасцю. Анікін лёгка апярэдзіў усіх механізатараў, і імя яго пачало з таго моманту грымець ва ўсіх радыёперадачах, друкавацца ва ўсіх газетах, і фатаграфія яго не сыходзіла з дошкі Гонару, што стаяла на цэнтральнай сядзібе, якраз насупраць паштовага аддзялення. Тамара бачыла яго ўсяго толькі два разы. Аднойчы ён завітаў на пошту і папрасіў у яе дзесяць канвертаў. Яна паглядзела на яго і раптам уся зачырванелася. «Ён!» — сказала яна сабе, апускаючы вочы і ўжо не маючы больш сілы паглядзець на яго яшчэ раз. А Анікін тым часам нетаропка ўзяў свае канверты, асцярожна паклаў іх у кішэню і спакойна пайшоў да выхада. І дзе там было ведаць яму, якую буру ўнёс ён у душу дзяўчыны сваім прыходам!.. Другі раз Тамара ўбачыла Леаніда на навагодняй вечарынцы. Трактарыст быў у гэты вечар чамусьці сумны, ён ні з кім не танцаваў, ды і размаўляў мала з кім. Тамары таксама стала сумна, яна гатова была расплакацца.
За ўвесь гэты час ёй так і не выпала пазнаёміцца з Анікіным...
Цяпер яна нясе яму тэлеграму. Яна нясе і другім вестачкі — пісьмы, паштоўкі, бандэролі, паведамленні на пасылкі,— так, яна шмат каго ўзрадуе сёння тым, што паявіцца ў другой брыгадзе; аднак самаму першаму Тамара аддасць пасланне яму, Леаніду Анікіну. І няважна, што ў стэпе лютуе непагадзь, што вецер так і стараецца збіць з ног, што сумёты на дарозе ўсё растуць і растуць,— яна ўсё адно дойдзе!.. Вось толькі перадыхне крышачку, трошкі аддыхаецца і тады зноў пойдзе, зноў будзе прабівацца наперад.
Апусціўшыся на снег, Тамара адчула адразу, да чаго яна стамілася. Нылі ногі, ламала паясніцу, звінела ў вушах. А яна ж, напэўна, яшчэ і паўдарогі не прайшла...
Побач стаяў Чыжык. Ён пацёрся галавою аб яе бок, потым зазірнуў ёй у твар. Яна ўбачыла яго вочы зусім блізка — яны былі трывожныя, неспакойныя.
— Я зараз, Чыжык, я зараз,— прамовіла Тамара.— Вось адпачну кропельку і зноў пайду. Я пайду, ты не думай. Мне абавязкова трэба пайсці, мяне там чакаюць.
І яна пайшла. І адразу ж спатыкнулася і ўпала, але хутка ўстала і, паправіўшы торбу, зноў пачала крок за крокам прабівацца наперад.
Ёй успомніліся словы Шылыкоўскага, калі ён сказаў, што яму не падабаюцца гэтыя сённяшнія аблокі. Тамары яны таксама не падабаліся — яны былі нейкія злавесныя і займалі сабою ўсё неба ад гарызонта да гарызонта. Але цяпер іх не відаць, цяпер ужо наогул нічога не відаць, акрамя снегу, які ўсюды — і ўнізе, і наверсе, і перад вачыма, і ззаду — усюды толькі ён адзін. Цікава, ліха на яго, колькі гэтага снегу ў стэпе?.. Потым яна ўспомніла паштальёна Ілью Цыбіна і яго каня, старую клячу з маленькімі капыткамі, з рэдкаю лінючаю грываю і вялікай шурпатай ніжняй губою. Але, неважнецкага далі ім на пошту каня, і, відаць, ён ужо адвазіў сваё, бо іначай чаго б затрымаўся Цыбін?
Дыхаць было ўсё цяжэй. Густым інеем укрыліся бровы, на завязаных пад падбародкам вушках шапкі нарасталі ледзякі. А торба ўсё ссоўвалася і ссоўвалася са спіны, і папраўляць яе неставала ўжо сілы.
Дарога перастала існаваць. Быў толькі снег, усюды аднолькава глыбокі, і невядома ўжо было, куды ісці. Але Чыжык упарта трымаўся нейкага свайго кірунку, ён ішоў наперадзе, і Тамара паслухмяна цягнулася за ім.
Раптам ёй здалося, што яны ідуць не ў той бок. У яе з’явілася такое адчуванне, быццам Чыжык непрыкметна для яе павярнуў назад і цяпер яны ідуць не ў другую брыгаду, а дамоў, у пасёлак. Яна прыпынілася і паклікала Чыжыка. Ён падбег да яе, падняўся на заднія лапы, упёрся пярэднімі ёй у грудзі і ласкава пацёрся мордай аб яе шчаку. Паціху паскуголіўшы, Чыжык асцярожна зняў лапы з яе грудзей і зноў падаўся ў ранейшым сваім кірунку.
Калі яны ішлі правільна, дык да брыгады аставалася яшчэ сама меней кіламетры два.
— Пачакаем, Чыжык,— папрасіла Тамара.— Давай трошкі перачакаем. Калі б не гэтая торба...
Але Чыжык не слухаўся. Грузнучы ў снезе па самы жывот, ён упарта ішоў наперад, і сілы ў яго было, відаць, усё яшчэ значна больш, чым у Тамары.
...Крутая хваля бурану наляцела аднекуль збоку, і Тамара так добра і не зразумела, адкуль іменна — справа ці злева. Напор яе быў да таго моцны, і накінулася яна гэтак нечакана, што Тамара нічога не паспела разабраць. Яна толькі адчула, як штосьці падхапіла яе, нібыта нават падняло ад зямлі, але ногі зачапіліся за нешта, і яна з усяе сілы некуды плюхнулася ўсім целам. Вакол ўсё стагнала, кіпела, клекатала, нешта секла па твары, і нейкі цяжар усё мацней душыў яе.
Адразу стала цёмна. Здавалася, што ўся неабсяжнасць аблокаў раптам рушыла на зямлю, а насустрач ім шалёны вецер узняў залежы снегу — і ўсё змяшалася, усё злілося ў адзін суцэльны кіпецень.
Сумёт, каля якога апынулася Тамара, быў, відаць, вялікі. Дзяўчына ўся сціснулася, замерла. Стала ныць левае плячо. Потым нешта кальнула ў калене. Напэўна, яна здорава такі ўдарылася, калі падала.
Раптам яна адчула: пачало шчыпаць за нос. «Адмерзне і тады адваліцца»,— спалохана падумала Тамара. Нягнуткай, быццам не сваёй рукою яна пачала церці нос. Кажушная рукавіца задубела, і церці было вельмі няёмка...
І Тамара застагнала. Застагнала не ад болю,— ад усведамлення безнадзейнасці і безвыходнасці свайго становішча. Яна добра ведала, што такое буран у Акмолінскім стэпе. Гора чалавеку, якога засцігне ён у дарозе! Адзінокаму падарожніку нізавошта не прабіцца праз суцэльную калатушу з ветру, снегу і марозу. Усё вакол яго, як штармавое мора, і ён — бездапаможная трэска ў гэтым моры.
Тамару пачало калаціць. Цяпер не памагалі ўжо ні кажух, ні ватовыя штаны, ні шапка-вушанка. Здавалася, што яны перасталі грэць і холад бесперашкодна пранікае скрозь іх.
Невядома было, дзе Чыжык і што з ім. Калі б ён знаходзіўся побач, усё ж было б лягчэй. Усё ж не такая была б адзінота.
Вецер шалеў. Ён выў, стагнаў, роў. Ісці было немагчыма, а аставацца на адным месцы — нельга. Тамара ведала: гэткі мароз у буран — верная смерць для таго, хто спыніцца, хто перастане варушыцца.
Яна паспрабавала падняцца. Але вецер адразу збіў яе з ног, і яна зноў упала на балючае плячо. Войкнуўшы, Тамара перавалілася па правы бок і замерла. Не было сэнсу змагацца з гэтай навалаю. Усё роўна яна адолее Тамару — слабую, безабаронную дзяўчыну.
Нечакана Тамара адчула каля свайго твару нешта шурпатае і цёплае. У той жа момант пачулася лёгкае скавытанне.
— Чыжык, мілы,— шэптам сказала Тамара.— Ты тут... Мілы мой Чыжык!
Чыжык заскуголіў мацней і ўваткнуўся сваёй мордай у самы твар ёй. Тамара прытулілася шчакою да шурпатай заінелай морды сабакі, абняла яго рукою і заплакала.
— Мілы мой Чыжык!..— зноў і зноў паўтарала яна.— Мілы мой Чыжык!
Больш у яе не было слоў, але і гэтыя выказвалі ўсё, чым было цяпер поўна яе сэрца.
Між тым, Чыжык стаў на ногі, і Тамара адчула, што ён падаецца ўсім тулавам наперад. Яна зразумела, што Чыжык заклікае яе рушыць далей.
— Але, але, я зараз,— сказала Тамара.— Зараз мы з табою пойдзем. Мы абавязкова пойдзем!
Стаўшы на калені і абапіраючыся рукамі на снег, Тамара паспрабавала скрануцца з месца. Так, гэтакім манерам, здаецца, можна патрошкі падавацца наперад. Вецер больш ужо не паваліць яе,— не, цяпер ён ужо яе не паваліць!
Чыжык зноў быў наперадзе. Ён браўся павольна, прыціскаючыся амаль усім тулавам долу, і Тамара не адставала ад яго ні на крок. Яны былі блізка адно ад аднаго, Тамара ўвесь час адчувала блізкасць Чыжыка.
Яна пачала лічыць крокі, але хутка зблыталася. «Шэсцьдзесят,— сказала яна сабе, але ёй здалося, што папраўдзе дык яна прапаўзла толькі пяцьдзесят.— Ну, няхай будзе пяцьдзесят... Цяпер вось пяцьдзесят адзін, пяцьдзесят два...»
Раптам Тамара страпянулася і ледзь не ўскрыкнула.
— Торба! Дзе мая торба?!.
Ні на спіне, ні на баку торбы не было. Значыцца, яна згубіла яе. Напэўна, парваўся неяк рэмень або адшпілілася спражка, а яна і не адчула. Калі ж гэта здарылася? Можа, тады, калі яна трапіла ў сумёт? А можа, яшчэ раней?.. Яна так стамілася, што неяк зусім забылася на торбу.
Што рабіць далей, яна не ведала. Ісці назад не мела ніякага сэнсу: знайсці торбу ўсё адно не ўдасца, яе даўно замяло снегам; ісці ж без пошты далей таксама недарэчна. Што яна скажа Анікіну? А астатнім — што скажа? «Расцяпа!» — скажуць яны ёй.—«Разявака!» І яны будуць мець рацыю.
Тамара ляжала, не варушачыся, і з тугою прыслухоўвалася да надрыўнага выцця бурану. Праз хвіліну яна адчула, што яе пачало заносіць снегам. І тады побач зноў апынуўся Чыжык. Ён штурхануў яе ў бок, потым у плячо.
— Я расцяпа, Чыжык, вось я хто,— безнадзейна сказала Тамара.— І не варта было табе звязвацца са мною, з такою разявакаю.
Яна падняла руку, каб пагладзіць Чыжыка. Нечакана рука яе наткнулася на нешта пруткае, што зусім не было падобна на сабачую шэрсць. Тамара хутка падняла галаву і абедзвюма рукамі схапілася за гэтую невядомую рэч. Тады сэрца яе ёкнула, на нейкі момант спынілася, а потым закалацілася часта-часта.
У руках Тамары быў рэмень ад паштовай торбы. Яго трымаў у зубах Чыжык. Правёўшы рукою далей, Тамара намацала і самую торбу. Значыцца, Чыжык знайшоў яе і валок за сабою па снезе, валок, напэўна, даўно. Тамара прыхінулася да Чыжыка і пацалавала яго ў цёплы дрыготкі нос. Сабака ціхенька заскуголіў.
Яна сабрала ўсе свае сілы і паспрабавала падняцца на ногі. Гэта ўдалося ёй не адразу. Суставы нібы замерзлі, і сагнуць або разагнуць іх каштавала нямалых намаганняў. Калі яна нарэшце паднялася, ёй спатрэбілася яшчэ багата часу, каб выпрастацца.
Магчыма, вецер паслабеў, а можа, Тамара стала раптам дужэйшая, толькі цяпер яна ўжо не давала зваліць сябе. І яны зноў пайшлі — Чыжык, як і раней, наперадзе, Тамара ззаду, хістаючыся і грузнучы ў снезе па самыя калені.
Ішлі яны марудна, вельмі марудна. Вецер налятаў то спераду, то збоку, але ні разу не падзьмуў ён ззаду. Ісці было неймаверна цяжка, аднак Тамара не дазваляла сабе спыніцца ні на хвіліну. Яна ўпарта перастаўляла ногі, нібы пазычыўшы ўпартасці ў Чыжыка, хоць іншы раз ёй пачынала здавацца, што яна топчацца на адным месцы. Нервы яе прытупіліся, быццам і яны замерзлі. Часамі перад вачыма праносіліся нейкія здані, але яны не палохалі Тамары, яна стала абыякавая да ўсяго.
Усё цяжэй было дыхаць. Ёй ужо ледзьве ўдавалася выцягваць ногі са снегу. І ўсё часцей цягнула яе легчы на зямлю. Легчы і заснуць. Ці нават не заснуць, а хоць бы проста паляжаць трошкі. Зямля была — як магніт. Яна прыцягвала да сябе і з кожным крокам усё мацней.
Сілы, здаецца, зусім пакінулі яе. І, напэўна, яна вось-вось упадзе і тады ўжо больш не падымецца. Адчуваючы гэта, Тамара з нейкім дзёрзкім выклікам усё ступала і ступала ў снег, хоць раз за разам правальвалася, і, баючыся страціць раўнавагу, аж да крыві прыкусвала губы.
Але вось снежная заслона нібы прарвалася на нейкі момант, і недзе наперадзе мільгануў далёкі агеньчык. Ён адразу ж пагаснуў, але потым мільгануў яшчэ раз і яшчэ.
— Чыжык,— паклікала Тамара, прыпыняючыся.— Бачыш, Чыжык?
Сабака радасна забрахаў. Ён падбег да Тамары, пакруціўся каля яе, а потым зноў рушыў наперад.
Аддыхаўшыся трохі, Тамара падалася за ім. Але ёй прыходзілася ўжо ледзь не праз кожную хвіліну спыняцца, каб хоць крыху адпачыць. Ногі зусім не хацелі слухацца, яны падгіналіся на кожным кроку. І, як на тое, агеньчык знік і болей не запальваўся.
Калі яна спынялася надоўга, да яе падыходзіў Чыжык і нецярпліва і трывожна штурхаў у бок.
Яна амаль не помніла, як дацягнулася да першага вагончыка. У галаве ў яе быў нейкі туман, думкі блыталіся. І ўсё мацней авалодвала ёю пачуццё млосці, яно захліствала яе, засціла розум. У памяці і асталося толькі адно — змаганне яе з гэтай млосцю, імкненне не паддацца ёй.
Вокны ў вагончыку былі цёмныя, людзі там ужо спалі. Тамара звалілася, не дацягнуўшыся пяці крокаў да дзвярэй. І, падаючы, чула ў апошняй успышцы прытомнасці, як заўзята брахаў пад акном Чыжык.
Ачнулася Тамара ў цёплым светлым пакойчыку, які быў поўны людзей. Яна ляжала на тапчане, і нечыя рукі асцярожна здымалі з яе шапку, а яшчэ нечыя расшпільвалі кажух, а нехта сцягваў валёнкі. Вусаты мужчына падносіў да яе рота конаўку духмянага гарачага чаю. Была цішыня, і людзі гаварылі шэптам.
— Я не стамілася...— слабым голасам прамовіла Тамара.— Я зусім не стамілася, вы не думайце. От зараз разбяру газеты і пісьмы і пайду іх разносіць. Дзе мая торба, вы не ведаеце? Мы прынеслі яе з Чыжыкам. Чыжык, дзе ты?
На грудзі ёй мякка апусціліся вялікія, яшчэ ў снезе, Чыжыкавы лапы, а морда яго прысунулася да яе твару, і доўгі шорсткі язык два разы лізнуў яе па шчацэ.
Нехта цёр ужо ёй ногі, а два хлопцы старанна адхуквалі яе рукі, далікатна трымаючы іх у сваіх загрубелых, пахнучых мазутам, руках. У адным з гэтых хлопцаў Тамара раптам пазнала Леаніда Анікіна і пачырванела.
— А вам тэлеграма, таварыш Анікін,— ціха сказала Тамара, спрабуючы ўсміхнуцца.— Тэрміновая. І... і яшчэ некаму.
Анікін нецярпліва пацягнуўся рукою да торбы, другой па-ранейшаму адаграваючы яе руку.
— Дайце торбу, я сама знайду. Я ведаю, дзе яна.
Але Анікін ужо сам паспешліва корпаўся ў торбе.
— Ляжыце, ляжыце, я сам.
— Яна там з краю,— падказала Тамара.— Во, во, там.
Ён знайшоў тэлеграму і хутка разгарнуў яе. Твар у яго быў бледны, вочы свяціліся незатоенай надзеяй. І Тамара таксама пабляднела, і вочы яе гэтак жа засвяціліся, як і ў яго.
Прачытаўшы і шумна, з палёгкай, уздыхнуўшы, Анікін заўсміхаўся і зноў узяў яе руку ў свае.
Да торбы пацягнуліся другія.
— Дзякую вам, мілая дзяўчына,— шчасліва сказаў Анікін.— Шчыра дзякую. Вельмі добрую вестачку вы мне прынеслі.
— Добрую? — перапытала Тамара, шчаслівая яго шчасцем.— То я рада, калі добрую.
— Ведаеце, хто прыедзе да мяне? — Анікін вытрымаў паўзу і ўрачыста паведаміў: — Сын!
— А?..— ціха ўскрыкнула Тамара і заплюшчыла вочы.
— Ён ужо вялікі ў мяне. Яму ажно цэлых шэсць месяцаў споўнілася.
Чыжык раптам натапырыўся і забурчаў.
— Цішэй, Чыжык,— не расплюшчваючы вачэй, амаль бязгучна прамовіла Тамара.— Цішэй, мілы мой Чыжык. Я хачу спаць. Мне трэба хутчэй заснуць. Спі і ты, Чыжык.
У вагончыку стала зусім ціха. Анікін і яшчэ другі трактарыст пяшчотна гладзілі Тамарыны рукі, трэці саграваў ёй ногі, астатнія нячутна разбіралі пошту.
Чыжык скруціўся на падлозе ў клубок і таксама сцішыўся.
1956