Вы чулі пра Джабаева? Ага, пра Джамбула Джабаева. Ну дык вось, калі хочаце ведаць, колькі шкандыбае на гэтым свеце стары Ісмамбек, зазірніце ў каляндар і адшукайце там лісток, дзе гаворыцца пра нашага славутага акына. Мы аднагодкі з ім, а як жа. Якраз тады, калі з’явіўся на свет Джабаеў, пачаў адмерваць свой жыццёвы шлях і я. Уся розніца ў тым, што Джабаеў нарадзіўся ля падножжа гары Джамбул, на поўдні, а маёй радзімай была поўнач нашага краю, а дакладней кажучы — Белая магіла.
Але, але, першую сотню гадоў я ўжо адмераў, пачаў мераць другую. Разлічваю і яе прашкандыбаць гэтак жа спраўна. Мы, казахі, сябруем з беркутамі, а беркуты жывуць па трыста год.
Але ж я збіраўся расказваць вам не пра сябе, а пра свайго праўнука. Вы прабачце ўжо маю старэчую балбатлівасць. Не, цяпер я не сыду з тропу і раскажу вам пра Мухтара ўсё па парадку. Хто-хто, а Ісмамбек ведае, як яно здарылася, што Мухтар уліп у гэтую неверагодную гісторыю.
Ды толькі каб вам усё было зразумела, трэба сказаць яшчэ сёе-тое пра нашых продкаў. Два словы, не больш.
Майго прадзеда разарваў тыгр. Прадзед быў смелы паляўнічы і хадзіў на звяроў амаль што з голымі рукамі. Мой дзед ездзіў на ловы ўжо з беркутам, а бацька, удасканаліўшы промысел продкаў, акрамя беркута меў ганчака. Таму не дзіўна, што яшчэ з дзяцінства я марыў толькі аб тым, каб памножыць славу свайго роду.
У спадчыну ад бацькі я атрымаў старога беркута з адным вокам, другое вока беркут страціў у паядынку з ваўком. Але ў мяне не было аргамака. А хіба можна лічыць чалавека паляўнічым, калі ў яго няма каня? Каб зарабіць на аргамака, я пайшоў да бая Даўлетгірэя і стаў у яго за чабана.
Многа разоў выпадаў пасля таго снег, многа разоў цвіў стэпавы кавыль, а Даўлетгірэй усё казаў, што я яшчэ не зарабіў на каня. А тады аднаго разу здарылася так, што, ратуючы статак гаспадара, я даволі блізка пазнаёміўся з ваўком. Той воўк, відаць, быў дужа галодны, бо іначай з якой бы рады ён замест тлустага і смачнага барановага курдзюка ўчапіўся ў маю худую жылістую лытку?
Так нечакана прыйшоў канец маёй мары памножыць славу свайго роду новымі паляўнічымі подзвігамі.
Цяпер мне заставалася спадзявацца толькі на сына. Але, як на тое ліха, у мяне нараджаліся чамусьці адны дочкі. Чатыры з іх, старэйшыя, памерлі, нават не дасягнуўшы таго ўзросту, калі дзецям прыходзіць пара мець сваіх дзяцей. Вы павінны зразумець мяне, у якім быў я адчаі. Бо нават і на ўнука я не мог спадзявацца...
Нарэшце Аміна, малодшая мая дачка, вырасла здаровай і, як гэта і павінна быць, у прызначаны час выйшла замуж... Ды бяда не прыходзіць адна. І ў Аміны немаведама чаму нараджаліся дзеці, якім можна было даць толькі жаночае імя...
Абмінала наш род удача на джыгітаў, ды і годзе. А мне на той час было ўжо за семдзесят...
І вось неўзаметку неяк здарылася так, што выгадавалася ўнучка, Зульфія. Чую — а яна ўжо і замужам. І што б вы думалі? Першынцам у яе быў хлопчык, во як!
Цяпер, калі я вам расказаў у двух словах радаслоўную Мухтара аж да шостага калена, вы мусіце зразумець, кім ён павінен быў стаць. Паляўнічым, во кім павінен быў стаць Мухтар! Іменна яму выпадаў лёс памножыць славу старога казахскага роду.
У той дзень, калі ён нарадзіўся, я сказаў сабе: трэба здабыць Мухтару беркута. І я здабыў яго, хоць мне прыйшлося спусціцца ў цясніну, дзе было гняздо, на вяроўцы, і я рызыкаваў стаць кульгавым і на другую нагу. Я назваў беркута Кара-Гык, што азначае Чорнае плячо. Ён быў зусім малады, нават лятаць не ўмеў. Праз тры гады, калі беркуцянё прывыкла да мяне і пачало лятаць, я стаў прывучаць яго браць здабычу. Робіцца гэта так. Бярэцца кавалак мяса і закідваецца куды-небудзь, з кожным разам усё далей і далей. Беркут павінен злятаць па мяса і вярнуцца да гаспадара. Тады яму дазваляецца з’есці мяса. Праз год я навучыў Кара-Гыка нападаць на лісіцу. Лавіць жа ваўка павінен быў навучыць беркута сам Мухтар.
Ведаеце, колькі цяпер год Кара-Гыку? Дваццаць, во колькі! А лавіць ваўка ён усё яшчэ не ўмее...
Не, я не кажу, што партыя і наш урад зрабілі няправільна, калі пастанавілі ўзараць Белую магілу, каб вырошчваць тут хлеб. Яшчэ нашы продкі казалі: багаты народ, калі ў яго багатая зямля. Але свайго багацця мы не ведалі і не ўмелі карыстацца ім. Мы, стэпавікі, заўсёды былі бедныя. Па хлеб мы ездзілі за край свету, у благаславёны Ала-Тау. Таму я наконт таго і не кажу нічога. Але я кажу, што правільную пастанову няправільна зразумеў Мухтар.
Вось як яно ўсё было.
Пра тое, што ў стэп прыехалі новыя людзі, у нашым ауле стала вядома адразу. Народны погалас, або, як кажуць казахі, узун кулак, што азначае «доўгае вуха», хутчэй за вецер даносіць навіны ў самыя далёкія аулы і паселішчы. Пра тое, што гэтыя людзі стварылі саўгас з прыгожай назвай «Гвардзейскі», мы таксама даведаліся ў адзін момант. Я не буду расказваць, як сустрэлі гэтыя чуткі ў ауле, бо зноў адхілюся ўбок. Скажу, як паставіўся да гэтага Мухтар.
Прыходзіць да мяне ў юрту Зульфія. Сядае на кашму, маўчыць спачатку, а потым гаворыць:
— Мухтар перадае вам паклон, ата.
— Джаксы, кажу. Добра, кажу. Але чаму ён прыслаў з паклонам цябе, а не прыйшоў сам?
— Яму дужа некалі! Ён шые новы бурдзюк.
— Навошта,— пытаюся,— спатрэбіўся яму той бурдзюк і што ён збіраецца туды класці?
Тут Зульфія не стрымалася і пачала галасіць. Ну, думаю, справа дрэнь, трэба ісці на выручку.
Сапраўды, гляджу — Мухтар ладзіць бурдзюк.
— Да тых людзей,— пытаюся,— надумаўся бегчы?
— Не,— адказвае Мухтар,— не бегчы, а скакаць на аргамаку, бо бегчы туды ног не хопіць.
Ён у мяне такі,— за словам у кішэню не лезе.
І хоць не да твару чалавеку ў маім узросце хвалявацца перад маладзёнам, але я не стрымаўся і ўскіпеў.
— Ты,— крычу,— скарпіёнава сваё джала схавай, а то вырву яго ў цябе і шакалам выкіну! Дай сюды бурдзюк, ён мне ў юрце спатрэбіцца. А сам ідзі да Кара-Гыка, ён сёння яшчэ галодны. Не шкодзіла б даць яму пакаштаваць воўчую лытку, я купіў тушу ў Аскара, ён учора дзвюх ваўчыц прывалок са стэпу.
— З Кара-Гыкам я ўжо развітаўся, ата,— спакойна гаворыць да мяне Мухтар.— І ведаеце, ата, нешта не заўважыў я, каб ён быў вельмі засмучоны з поваду таго, што я пакідаю яго.
Сказаў так, а сам зноў за бурдзюк узяўся. І бачу я — ну ўвесь чыста ён выліты я, такі ж самы ўпарты і незалежны. Што наважыўся, тое і зробіць.
— Не сярдуйце, ата,— гаворыць далей Мухтар.— Паляўнічае шчасце — не для мяне. Я пайду руйнаваць Белую магілу.
Відаць, тут трэба расказаць вам, чаму наш край завецца Белай магілай. Я кораценька, у двух словах.
Адкуль, вы думаеце, паходзіць назва горада Акмолінска? А Акмолінскага стэпу? Ад казахскага слова Акмола, што якраз і азначае — Белая магіла.
Існуе ў нас такое паданне.
Даўно-даўно, калі яшчэ не было ў казахскіх стэпах гарадоў і наш народ быў качэўны, у тутэйшых месцах праходзіў вярблюджы гасцінец. Па ім якраз і ішлі караваны ў той благаславёны Ала-Тау. Цяжка было прабівацца караванам праз пустыню. Улетку гасцінец заносіла пяском, узімку — снегам. І вось адзін такі караван заспеў у дарозе буран. Караван збіўся з гасцінцу і вымушан быў прыпыніцца. А снегу ўсё большала, і вецер усё мацнеў. Некалькі дзён змагаліся людзі з непагаддзю, але яна так расхадзілася, што ўсё было дарэмна.
Доўга чакалі казахі таго каравана, а ён усё не вяртаўся. Тады пайшлі шукаць яго. І праз некаторы час натрапілі на вялікі снежны пагорак. З яго там і сям тарчалі галовы вярблюдаў, рукі людзей...
Акмола!..— шапталі ў жаху казахі.— Белая магіла...
Шмат часу прайшло з тае пары, шмат вятроў пранеслася над казахскай зямлёй, а страшнае слова «Акмола», «Белая магіла», не выветрывалася з памяці людзей. Стэп, дзе разыгралася жудасная трагедыя, стаў называцца Акмолінскім. І, нібы апраўдваючы сваю назву, вякамі ляжаў ён змярцвелы, пазбаўлены жыцця.
Не, я не кажу, што партыя і наш урад зрабілі няправільна, калі пастанавілі ўсё ў нашым краі перайначыць, каб не кавыль і палын, а жыта і пшаніца красавалі ў ім. І зусім правільна прыслалі яны ў стэп людзей. Тыя людзі,— сцвярджаў узун кулак,— усё ўмеюць, у іх многа розных машын, і самі яны проста батыры, проста асілкі. І зусім не патрэбен ім мой Мухтар, гэта ж кожнаму падшывальцу зразумела.
— Не,— упіраецца Мухтар,— яны без мяне ніяк не могуць абысціся. Многа яны ведаюць, але не ўсё. Яны прышлыя, а я тутэйшы. Напрыклад, калі разліваецца Ішым — хіба вядома ім? Наўрад. Зноў жа, што рабіць, калі табе ноччу забярэцца пад кашулю скарпіён,— ведаюць яны? Эге, без Мухтара ім ніяк не абысціся.
І паехаў, і не ўтрымаў я яго, чарцяку, хоць напаследак паабяцаў нават, што калі яму і сапраўды забярэцца ноччу пад кашулю скарпіён, а ён спрасонку забудзецца, што трэба рабіць у такім выпадку,— я не прыеду ратаваць яго ад укусу.
Гэта было летась, напрадвесні. Мінуў тыдзень, другі, і я ўсё цешыў сябе надзеяй, што Мухтару не спадабаецца там, сярод тых прышлых людзей, або што ён прыйдзецца ім не да спадобы.
Але калі да мяне аднойчы завітала Зульфія і на яе вачах я беспамылкова ўведаў, што яна атрымала пісьмо ад сына, я зразумеў, што Кара-Гык ніколі ўжо не навучыцца лавіць ваўкоў.
Далікатнасць — найпершы закон стэпу, і я спытаў у Зульфіі, ці праўда, што Мухтар зрабіўся дужа вялікім начальнікам.
— О, чыстая праўда! — і вокам не маргнуўшы, сказала Зульфія.— Ён там самы вялікі начальнік. Пад яго ўладаю ходзіць столькі джыгітаў, столькі... о, дужа многа джыгітаў, я нават не магу перадаць вам, колькі іх многа. Можа, нават сорак ці нават пяцьдзесят. Сам таварыш Верашчака і яшчэ таварыш Маладзічын падначальваюцца Мухтару.
— Ну, калі ўжо сам таварыш Верашчака...— прамовіў я такім тонам, быццам мне вельмі добра было вядома, якая гэта значная птушка — Верашчака.
Зульфія пайшла да суседак расказаць пра Мухтара, а я накіраваўся да настаўніка. Ён у нас вельмі разумны чалавек, ён усё чыста ведае, і нават тое, ці быў пачатак свету і ці будзе канец. Пра гэта ён нам аднойчы тры гадзіны распінаўся, і мы цяпер таксама ведаем, што дзякуючы алаху нічога не было і нічога не будзе.
— Верашчака? Маладзічын?— перапытаў настаўнік.— Гэта мы ў адзін момант высветлім.— І ён пачаў корпацца ў кнігах. Іх у яго мо цэлы пуд, а мо і ўсіх два пуды. Корпаўся ён нешта доўга, а тады кажа: — Ёсць! Верашчака — гэта страва такая, нацыянальная беларуская страва. Ну, напрыклад, як у казахаў — бешбармак, а ва ўзбекаў — плоў. Можа, толькі не такая тлустая. Зразумела? А наконт Маладзічына... тут справа больш складаная. Паняцце гэта вельмі неакрэсленае, я нават сказаў бы — туманнае. Ні тлумачальны слоўнік, ні слоўнік замежных і нават лацінскіх выразаў нічога пэўнага нам не дае. Але я здагадваюся, што гэта слова не простае, а складанае, яно складаецца з двух слоў. Першае слова — мала. Што яно азначае, зразумела і без слоўніка замежных выразаў. Мала! А другое слова — дзічына. Яго таксама можна тлумачыць толькі ў адным напрамку. Падышоўшы да вырашэння справы з гэтага боку, мы можам вельмі проста расшыфраваць гэтае туманнае на першы погляд пытанне. Яно азначае: мала дзічыны! Вы зразумелі, ата? Вы задаволены?
Я сказаў, што ўсё зразумеў і вельмі задаволены, бо далікатнасць — найпершы закон стэпу. А сам сабе падумаў: «Дрэнныя справы, Мухтар. Дзічыны табе там зусім не даюць, а прымушаюць каўтаць нейкую посную верашчаку».
І яшчэ я падумаў: «Мусіць, Кара-Гыка выпускаць на волю не варта. Ён яшчэ навучыцца лавіць ваўкоў».
Месяцы праз два зноў завітала да мяне Зульфія. Вочы ў яе, бачу, сумныя, але словы яна гаворыць вясёлыя:
— Мухтар? О, джаксы! Добра! Усе сто джыгітаў, якія ходзяць пад яго ўладаю...
Я не стаў слухаць, што робяць сто джыгітаў, якія ходзяць пад уладаю Мухтара, і ў двух словах расказаў Зульфіі пра поспехі Кара-Гыка, які беспамылкова пачаў ужо адрозніваць ваўчынае мяса ад лісінага, аддаючы перавагу іменна ваўчынаму.
Мінула вясна, прайшло і лета. Зульфія да мяне больш не прыходзіла, і я сам падаўся да яе.
— Якія навіны, Зульфія? — пытаюся.
— О, джаксы, бік джаксы! Вельмі добра! Усе дзвесце джыгітаў Мухтара шлюць вам прывітанне.
«Усё зразумела,— сказаў я тады сабе.— Наш магутны род даў слабасільных патомкаў. Але хіба самі патомкі вінаватыя ў гэтым? Не прападаць жа Мухтару ні за нюх табакі...»
Дзён якіх праз тры я быў ужо ў дарозе. Мой ішак панура плёўся па стэпу, час ад часу агалошваючы наваколле немым іржаннем, на плячы ў мяне сядзеў Кара-Гык, сумнымі вачыма пазіраючы наўкола, а я спяваў. Мы, казахі, любім спяваць у дарозе. Мы спяваем пра ўсё, што трапляе нам на вока. Так хутчэй бяжыць час. Чатыры разы ўзыходзіла сонца, пакуль я не ўбачыў возера Інды-Куль. Недзе тут, паводле узун кулака, павінен быў быць Мухтар.
Знайшоў я яго позна ўвечары ў невялікім доміку на самым беразе возера. Там з ім было яшчэ некалькі джыгітаў, я не ведаю дакладна колькі, але дзвесце іх не было, не было і пяцьдзесят, гэта я магу сказаць пэўна. Свой домік яны называлі вагончыкам. Раніцой я разгледзеў, што ён і сапраўды быў на калёсах. Тут у іх быў палявы стан, як яны растлумачылі мне.
Я не скажу, што Мухтар не ўзрадаваўся майму прыезду. Сказаць так было б несправядліва. Але я заўважыў, што радасць сустрэчы праўнука з прадзедам была чымсьці нібы азмрочана.
Яны клаліся спаць ужо. Відаць, павячэралі перад маім прыходам, таму я не бачыў той дзіўнай стравы, якой марылі тут Мухтара.
— Ну як, паддаецца Акмола? — з намёкам спытаў я ў Мухтара, помсцячы яму за яго напышлівасць перад ад’ездам з аула.— Мабыць, ад яе нічога ўжо і не засталося, усю зруйнавалі.
— Не, засталося яшчэ многа,— адказаў Мухтар.— Але мы яе ўсё ж дакончым.
Тады я сказаў:
— Я ўсё разумею, Мухтар. Ты ўпарты, як і ўсе ў нашым родзе. Тваіх пісем я не бачыў, але Зульфія мне сёе-тое гаварыла, і я ўсё разумею. Я абяцаў, што не прыеду ратаваць цябе, але гэта датычылася толькі скарпіёнаў. Мы можам паехаць заўтра на досвітку, я ані не стаміўся, хоць дарога была нялёгкая. Кара-Гык ведае ўжо, што такое ваўчынае мяса.
— Заўтра я хачу паспрабаваць апярэдзіць Сямёна Бандарэнку,— адказаў задуменна Мухтар.
— На чым? — не зразумеў я.
— На трактары. Мы заключылі з ім умову на спаборніцтва.
З ахвотаю папіваючы халодны кумыс, які я прывёз з сабою, Мухтар паведаміў мне, што гэтыя паўгода ён тут не сядзеў, склаўшы рукі, а ліквідаваў сваю, як ён сказаў, тэхнічную адсталасць. Аказалася, што ён цяпер не чабан, а трактарыст, і што яго мэта — даць сто пяцьдзесят працэнтаў.
Прызнацца сабе ў тым, што я не разумею Мухтара, было тое самае, што адрачыся ад самога сябе, таму я сказаў:
— Добра, мы заўтра не паедзем. Я пагляджу, як джыгітуюць трактарысты.
Ну, не буду вам расказваць пра тыя дзівы, якія я ўбачыў назаўтра, бо тады я адхілюся ўбок ад галоўнага. Заўважу толькі, што, назіраючы за Мухтарам і яго сталёвым аргамакам, я сказаў сабе: калі Мухтар тут і не вельмі вялікі начальнік, ён усё роўна вельмі вялікі ўмека. За якіх дзве гадзіны ён узараў столькі, што майму ішаку трэба было б цэлы дзень трушком бегчы, каб усё аб’ехаць. Я не маню, далібог!
Пад поўдзень я так стаміўся, ходзячы па раллі, што і ног не чуў. Прысеў сабе проста на зямлю, а тады раптам бачу, што да Мухтаравага трактара падыходзіць нейкая жанчына. Вочы ў мяне яшчэ добра відучыя, і я адразу ўгледзеў, што яна зусім яшчэ маладзенькая, проста дзяўчо. Я нават усміхнуўся сабе, бо надта ўжо незвычайнай для нашага суровага стэпу выглядала яе танюсенькая постаць і гэтыя яе гарадскія чаравікі, даволі ўжо стаптаныя. Валасы ў дзяўчыны выцвілі, твар загарэў, аж чорны стаў, а нос аблупіўся. Проста смешна было глядзець на яе.
Дзяўчына падышла да Мухтара. І раптам яна пачала крычаць на яго. Відаць, яна была дужа злосная, бо нават рукамі махала... Я аж дыхаць перастаў. Дзе гэта бачана, каб дзяўчо на джыгіта крычала? Няма такога закону ў казахскіх стэпах!
Мне не было чуваць, што яна там крычала, але калі я ўсхапіўся і паклыпаў да Мухтара, яна перастала ўжо сварыцца і, акінуўшы мяне цікаўным позіркам, хутка пайшла прэч.
— Хто гэта? — з абурэннем пытаюся я ў Мухтара.
— Таварыш Верашчака,— адказвае Мухтар, а сам — гляджу,— робіцца чырвоны-чырвоны, як самы спелы алма-ацінскі апорт.
«Вось табе і страва...» — сказаў я сабе, і дадаў у адрас настаўніка нешта такое, ад чаго яму абавязкова павінна было ікнуцца.
— Адкуль яна такая ўзялася?
— З Маладзечна,— гаворыць Мухтар.— Гэта горад такі, у Беларусі.
Тут, відаць, нашаму настаўніку зноў ікнулася, не іначай. І дзе толькі ён набраў тых недарэчных кніг?..
— То чаго ёй ад цябе трэба?
— Сто шэсцьдзесят працэнтаў. Яна працуе ўчотчыкам. Учора я даў сто сорак.
— Народная прыказка,— заўважыў я Мухтару,— гаворыць: «Аб’язджай балота як найдалей, хавайся ад благога чалавека як найглыбей». Табе трэба было мець гэта на ўвазе. Але калі ўжо ты ўліп у гэтую гісторыю, дык чаму б табе не даць ёй тых сто шэсцьдзесят працэнтаў?
Мухтар рушыў на сваім аргамаку хутчэй за мяне, і я пачаў адставаць. Я толькі пачуў, як ён з сумам сказаў:
— Трактар — гэта ёсць машына. Жаданні чалавека і магчымасці машыны не супадаюць.
Цяпер я ведаў, што мне трэба было рабіць. Я абавязкова павінен быў знайсці таварыш Верашчаку.
Удалечыні быў відзён яшчэ адзін трактар, і я пайшоў напярэймы яму. На ім араў высокі чарнабровы юнак.
— Яна толькі што была тут,— сказаў юнак.— Зараз яна пайшла да Івана Сініцына.
— На цябе яна таксама крычала? — пацікавіўся я.
— Не, мы пагутарылі з ёю вельмі хораша. Мы ж землякі. Мяне завуць Сямён Бандарэнка.
Я знайшоў яе толькі каля трэцяга трактара. Трактар стаяў, а яна сядзела ў яго цяньку з нейкім рыжым чалавекам і апетытна распраўлялася з гусінаю ножкаю.
Далікатнасць — перш за ўсё, і я сказаў:
— Добры дзень, о найпрыгажэйшая з кабецін у гэтым стэпе! Я прыйшоў да цябе наконт трактара.
— Вельмі добра, ата,— адказала таварыш Верашчака.— Калі хочаце пазнаёміцца з трактарам — вось ён, калі са мною — вось я.
І яна засмяялася, і ў яе смеху чамусьці зусім не было злосці. Але я гаварыў сваё.
— Трактар,— сказаў я,— гэта ёсць машына. Жаданні чалавека і магчымасці машыны не супадаюць. Навошта ты лаеш Мухтара, о найцудоўнейшая з ружаў, якія цвілі калі-небудзь на свеце?
— Ружы заўсёды бываюць з калючкамі, ата,— зноў засмяялася таварыш Верашчака.— Вы не хочаце паабедаць з намі? Гусяціна яшчэ не астыла, яе толькі што прывезлі са сталовай. І, акрамя таго, у маім тэрмасе засталася яшчэ шклянка кампоту, ён усю ноч стаяў у крынічнай вадзе.
«Цікава,— гледзячы на яе, думаў я,— колькі працэнтаў яна патрабуе ад гэтага маўклівага джыгіта, які за час нашай далікатнай гутаркі не прамовіў ні аднаго слова?»
Вечарам, калі мы з Мухтарам дапівалі мой кумыс, ён задуменна сказаў:
— Ведаеш, дарагі ата, трактар — надзвычай разумная штука.
— Ты даў сто шэсцьдзесят працэнтаў? — здагадаўся я.
— Сто шэсцьдзесят пяць.
— Цяпер таварыш Верашчака пакіне цябе,— заявіў я.— Яна больш не будзе крычаць!
— Будзе,— уздыхнуў Мухтар.— Сямён Бандарэнка даў сто семдзесят. А Іван Сініцын... ведаеш, рыжы такі? — ажно сто восемдзесят.
— То ты павінен даць заўтра дзвесце! — узлаваўся я на Мухтара.— І няхай таварыш Верашчака сасніць сёння дзвесце самых рыжых гусакоў, і два разы па дзвесце паламаных трактараў, і яшчэ вавілонскае стоўпатварэнне. А я пакуль што пайду ў суседні вагончык, я там бачыў аднаго слаўнага хлапчука. Ці не падараваць яму Кара-Гыка?
Было, відаць, дужа позна ўжо, калі мне захацелася прайсціся па стэпе. Сцежка, што цягнулася ад возера проста на ўсход, вяла мяне ўсё далей і далей. Наабапал сцежкі чорнымі пластамі ляжалі скібы тлустай зямлі. Я ішоў і ішоў, а гэтым скібам усё не было канца і краю... А заўтра іх будзе яшчэ болей, а паслязаўтра яшчэ. А потым закрасуе тут збажына — рослая, дужая, самім золатам налітая...
Край неба на ўсходзе пачаў ружавець. Я прысеў адпачыць. Стэп быў маўклівы і задуменны. Толькі чуліся зрэдку сумныя крыкі птушак, што адляталі на поўдзень...
І раптам я ўбачыў, што па сцежцы нехта ідзе. Іх было двое. Я іх бачыў, а яны мяне не. Я мог бы хоць на што закласціся, што адзін з гэтых начных бадзяг — таварыш Верашчака. Другога я не пазнаваў, але здагадаўся, хто ён. «Сто восемдзесят працэнтаў ёй, бясспрэчна, мала»,— сказаў я сабе, і падняўся, каб пайсці назад. І тады нечакана я пачуў:
— Вы любіце начныя пагулянкі, мой шаноўны прадзед? А ці не шкодны яны вам пры вашым узросце?
— Нораў майго каня ведаю я сам! — адказаў я Мухтару. І дадаў, звяртаючыся да таварыш Верашчакі: — А ведаеце што? Я заўсёды быў той думкі, што колькі б ні было ў ружы калючак, яна вельмі цудоўная і пяшчотная.
1955