У пачатку чэрвеня я атрымаў кватэру. Кватэра была невялікая, з аднаго пакоя і кухні, але для мяне, халасцяка, лепшай і не трэба было. Тым больш, што яна мела асобны ўваход, знаходзілася амаль у цэнтры горада і акно з пакоя выходзіла на адну з галоўных вуліц, на паўднёвы ўсход. Калі да гэтага дадаць яшчэ, што чакаў я яе больш за два гады, жывучы ўвесь час пасля інстытута на правах далёкага сваяка ў аднаго добрага чалавека на ўскраіне горада, дык кожнаму стане зразумела, якім шчасцем з’явіўся для мяне невялікі, з адным акном, пакой на пятым паверсе.
На новае месца заўсёды пераязджаеш з пачуццём нейкай своеасаблівай усхваляванасці. Што яно дасць табе? Ці прынясе што-небудзь такое, чаго ты яшчэ не зведаў? Як наладзіцца тут жыццё?.. Гэтыя і шмат якія іншыя пытанні ўвесь час узнікаюць перад табою, хвалююць, прымушаюць рабіць самыя неверагодныя здагадкі, марыць, удавацца ў фантазію і нават філасофстваваць.
Мая кватэра была ўжо не новая, у ёй нехта жыў раней, але хто — я не ведаў. Калі я прыйшоў аглядаць яе, папярэдні жыхар ужо з’ехаў і яна пуставала. Адна толькі рэч засталася ад ранейшага гаспадара: на акне, у шкляным слоіку з-пад кансерваў, стаяў букет ландышаў. Відаць, ён быў пастаўлены ў ваду даўно, бо некаторыя кветкі пачалі ўжо вянуць.
Акрамя водару кветак, у пакоі стаяў яшчэ ледзь улоўны пах тонкіх духоў. Па гэтых прыкметах можна было беспамылкова вызначыць, што маім папярэднікам была жанчына. Але хто яна: маладая дзяўчына альбо шчаслівая жанчына-маці, а мо старая бабуля, што дажывае ў адзіноце свае дні?.. Кветкі не маглі даць адказу на гэтае пытанне, а распытваць домакіраўніка мне здалося няёмка. Праўда, ён сам сёе-тое сказаў мне, але з яго слоў мала чаго можна было зразумець.
— Ніна Пятроўна мела вялікую любоў да кветак,— гаварыў домакіраўнік, наліваючы ў слоік вады.— Асабліва да ландыша... Ды і то ж: райская яна кветка, гэты самы ландыш серабрысты!
Домакіраўнік нахіліўся над букетам і з асалодай пачаў удыхаць яго водар. Мне нечакана прыгадаліся словы паэта:
Из-под куста мне ландыш серебристый Приветливо кивает головой...
— Між іншым, вы заўважылі, дзе ён звычайна расце, гэты самы ландыш? — гаварыў далей домакіраўнік.— У лесе. Ды не проста ў лесе, а дзе-небудзь пад кустом, каб цянёк быў, каб святла менш кідалася на яго. Другія кветкі да сонца цягнуцца, а ён, наадварот, хаваецца ад сонца. Дзіўна! І калі, скажам, высечы лес, дык ландыш на прасторы жыць не будзе — загіне. Чаму гэта?
Прыгадваючы небагатыя свае веды са школьнага курса батанікі, я пачаў блытана расказваць домакіраўніку пра звычкі ценелюбівых раслін, пра ўмовы іх жыцця, але ён, не даслухаўшы мяне, задуменна загаварыў зноў:
— Дзіўна ўсё пабудавана ў прыродзе... Вось і сярод людзей сустракаюцца такія ценялюбы, як вы кажаце. Жыве сабе чалавек у цяньку і — нічога, адчувае сябе як мае быць. Многія гады так можа пражыць — нічога з ім не здарыцца. А выцягнуць такога на святло, на сонца — і прапаў чалавек.
Відаць, домакіраўнік быў з тых людзей, якія любяць філасофстваваць абы з якога выпадку, але мне ў гэты момант было не да філасофіі, і я перавёў размову на кватэрныя справы.
Пра невядомую аматарку кветак Ніну Пятроўну я нічога больш не пачуў.
Пазней ужо, перавозячы на новае месца жыхарства няхітрыя свае халасцяцкія пажыткі, я выявіў яшчэ адну рэч, пакінутую мне маёй папярэдніцай: паштовую скрынку. Яна была прымацавана да ўваходных дзвярэй, на ёй нават вісеў невялічкі замочак, з якога тарчаў такі ж невялічкі ключык. Пасварыўшыся ў думках на Ніну Пятроўну за яе рассеянасць, я замкнуў скрыпку, схаваў ключ у кішэню, падумаўшы, што не выкідваць жа мне карыснай рэчы толькі таму, што яна трапіла да мяне не зусім звычайным шляхам.
Міналі дні. Я ўжо як след уладзіўся на кватэры, прызвычаіўся нават і да таго, што кожны раз, ідучы дамоў, прыходзілася адлічваць ажно сто сорак чатыры прыступкі, бо ліфт у нас не працаваў. Даўно завянулі ландышы, і як ні шкада было, а прыйшлося іх выкінуць. Цяпер ужо нішто ў кватэры не нагадвала мне пра маю невядомую папярэдніцу, бо другой яе рэччу, паштовай скрынкай, я не карыстаўся, маючы шматгадовую звычку атрымліваць карэспандэнцыю на паштамт. І я зусім забыў аб ёй.
Але неўзабаве яна сама напомніла аб сабе.
Неяк у нядзелю, калі я быў дома і, лежачы на канапе, чытаў апошні нумар «Огонька», нехта пастукаў у дзверы. Я пайшоў адчыняць. Гляджу — у калідоры стаіць высокая добра адзетая дзяўчына. На ёй было квяцістае крэпдэшынавае плацце, у руках яна трымала модную чырвоную сумачку. На яе бялюткім твары, які не ведаў ні вяснушак, ні маршчынак, падкрэслена вылучаліся тонкія чорныя бровы і ў меру поўныя ярка нафарбаваныя губы. Нос быў трошачкі задзёрты, але кірпатым яго нельга было пазваць. Галаву дзяўчыны прыгожа абрамлялі пышныя валасы каштанавага колеру з залацістым адценнем. Шэра-блакітныя вочы яе глядзелі на мяне спакойна і паважна.
— Выбачайце...— сказала дзяўчына і какетліва дакранулася пальцам да шчакі.— Я тут жыла... Выбачайце, мне не было пісем за гэты час? На імя Ніны Закрэўскай.
Мне ні разу не прыходзіла ў галаву думка зірнуць у паштовую скрынку. Таму я нерашуча адказаў:
— Не ведаю... Зараз паглядзім.
Я настолькі разгубіўся, што забыўся запрасіць дзяўчыну ў пакой і, пакінуўшы яе ў калідоры, пабег шукаць ключа. Знайсці ключ доўга не ўдавалася, бо я забыўся, куды паклаў яго. Нарэшце я выбег у калідор і адамкнуў замок. Скрынка была пустая...
— Няма?..— спытала дзяўчына.
Мне зрабілася ніякавата, быццам гэта я быў вінаваты ў тым, што дзяўчына не можа атрымаць чаканага пісьма.
— Выбачайце яшчэ раз,— прамовіла Ніна Пятроўна.— Я зайшла выпадкова. Праездам я тут, перасадку раблю. Едзем з мужам на курорт. Чакаць поезда яшчэ ажно дзве гадзіны, вось я і надумалася зірнуць у сваё старое гняздзечка.
— Заходзьце, заходзьце, калі ласка! — звярнуўся я да Ніны Пятроўны з запозненным запрашэннем.— Прашу!
— Дзякую вам.— Яна паглядзела на гадзіннік.— Але мне ўжо трэба спяшацца. Да пабачэння!
Прытрымліваючыся левай рукою за поручні лесвіцы, Ніна Пятроўна хутка пайшла ўніз. Вось яна мінула першы марш лесвіцы, потым другі — і постаць яе знікла з маіх вачэй. Толькі доўга яшчэ было чуваць пастукванне яе абцасікаў па прыступках. Але вось і гэты гук замёр недзе ў глыбіні лесвічнага пралёту. Я вярнуўся ў свой пакой. Акно было расчынена, я падышоў да яго і зірнуў уніз, на вуліцу. Ля пад’езда нашага дома стаяла таксі. Калі Ніна Пятроўна апынулася на тратуары, дзверцы таксі адчыніліся, і з машыны выйшаў малады, але ўжо даволі тоўсты мужчына ў дыхтоўным шэрым касцюме. Ён элегантна падаў руку Ніне Пятроўне, дапамог ёй увайсці ў машыну, потым сеў сам. Машына кранулася і паехала.
Я доўга глядзеў услед ёй. Розныя думкі, пытанні, здагадкі лезлі ў галаву. Шкада было Ніны Пятроўны, якая не змагла атрымаць чаканага пісьма, брала злосць на таго ці на тую, што павінны былі прыслаць яго, прыходзіла крыўда на сябе... а чаго — і сам не ведаў.
Увечары, калі я збіраўся пайсці ў тэатр, мне сустрэўся ў калідоры домакіраўнік.
— Бачылі вы сваю папярэдніцу?— спытаў ён. Голас яго здаўся мне чамусьці сумным.
Я адказаў, што бачыў.
— Шкада мне яе,— уздыхнуў домакіраўнік.— Гэта ж яна за Бразгаўку выскачыла.
— За Бразгаўку?— перапытаў я, сілячыся прыпомніць, дзе і з якога выпадку знаёма мне гэтае прозвішча.
— Ага, за Сцяпана Бразгаўку.
Тут я ўспомніў, што багата чуў пра гэтага Бразгаўку ад самых розных людзей, і ўсё, што гаварылася пра яго, выклікала толькі пачуццё прыкрасці.
— І дзе толькі вочы яе былі,— бедаваў домакіраўнік.— Гэта ж яна трэцяя ў яго ўжо, калі не чацвёртая. Вось тып дык тып! І чаго толькі ні нарабіў ён тут, у Заранску. А цяпер уцякае. Кажуць, некуды ў другі горад пераязджае.
Мне таксама стала сумна. Пачуццё нейкай нездаволенасці не накідала мяне ўвесь вечар, перашкаджаючы ўспрымаць спектакль, і я пайшоў дадому, не даглядзеўшы п’есы.
Пасля таго я кожны дзень, уранні і ўвечары, заглядваў у паштовую скрынку. Чаму я рабіў гэта?.. Не, не таму, напэўна, што спадзяваўся ўбачыць у скрынцы пісьмо,— проста ў мяне нечакана з’явілася такая патрэба, і з’явілася бадай-што падсвядома.
Скрынка па-ранейшаму была пустая...
Але аднаго разу, нешта праз месяц ці паўтара пасля таго, як прыходзіла Ніна Пятроўна, я і сапраўды знайшоў у скрынцы пісьмо. Так, яно было адрасавана ёй, маёй папярэдніцы па кватэры. Я ўзрадавана схапіў яго, але выцягваючы са скрынкі, знячэўку парваў канверт. Дома я паклаў пісьмо на стол, на самае віднае месца, каля чарнільнага прыбора. Робячы ўсё гэта, я, напэўна, меркаваў, што Ніна Пятроўна абавязкова зойдзе ці заедзе па яго.
Між тым ішлі дні, ужо і тыдзень мінуў, а яна не з’яўлялася. Я не ведаў, што мне рабіць з пісьмом. Калі б у мяне быў адрас Ніны Пятроўны — тады іншая рэч, а так дзе шукаць яе? У якім горадзе яна жыве, на які курорт паехала? Нічога гэтага мне не было вядома.
Можна было б паслаць пісьмо назад, таму, хто пісаў яго. Але, аглядзеўшы канверт яшчэ раз, я са здзіўленнем выявіў, што тое месца, дзе павінна была быць назва горада, якраз мною і вырвана.
Пісьмо ўсё больш і больш непакоіла мяне. «Магчыма,— разважаў я,— у ім ёсць што-небудзь важнае для Ніны Пятроўны, а яно ляжыць на маім стале, і я нічога не магу зрабіць, каб яно дайшло па прызначэнню..» Між іншым, з таго дня, як пісьмо трапіла да мяне, у пакоі зноў з’явіўся тонкі, ледзь улоўны пах ландыша. Ён ішоў ад канверта. Было відавочна, што адпраўшчык пісьма ведаў густ свайго адрасата і надушыў пісьмо духамі з назвай цудоўнай лясной кветкі.
Пасля доўгага роздуму і зразумелых ваганняў я асмеліўся зірнуць у пісьмо. «Калі загінуў адрас на канверце,— разважаў я,— то, можа, ёсць ён у пісьме. Тады я здолею адправіць яго назад, зрабіўшы адпаведную прыпіску наконт таго, чаму так здарылася, што яно распячатанае».
Звычайна адрасы пішуць у канцы. Я і зірнуў на апошнюю старонку. Але ніякага адраса тут не было, стаяў толькі адзін подпіс, ды і той не вельмі разборчывы... І тады я ўсё ж наважыўся прачытаць пісьмо — «Можа, у ім я знайду адказ на тое, што мне рабіць з ім»,— стараўся я апраўдаць свой учынак.
Пісьмо было вялікае, ажно на дзесяці лістках. Почырк — буйны, размашысты, бясспрэчна мужчынскі... Змест пісьма нічым не дапамог мне ў пошуках адпраўшчыка і адрасата, затое ён пераканаў мяне ў другім: Ніна Пятроўна ніколі па яго не зойдзе. Тады яна чакала, відаць, нечага іншага.
Вось што было ў тым пісьме.
«Добрай раніцы, чароўная чарцёжніца з сонечнай усмешкай!
Я ведаю, што пісьмы па вашай вуліцы разносяць рана, таму і пішу — добрай раніцы!
А ў мяне цяпер ноч. Часу цяпер, напэўна, гадзіны дзве. Усе сцішыліся, пазасыналі, а я прымасціўся на сваім тапчане, каб зручней было пісаць, і крэмзаю алоўкам паперу...
Вы, відаць, ужо і насцеражыліся: пра якія гэта тапчаны ідзе гаворка?.. А пра самыя звычайныя, Ніна, пра тыя, што існуюць, напэўна, у кожным новым бараку, на кожным новым месцы. Ва ўсякім разе ў нашым бараку №17 яны ёсць. Праўда, наш камендант Федзя Жывіца запэўнівае нас, што неўзабаве мы будзем спаць на самых сапраўдных нікеляваных ложках са спружыннымі матрацамі, але пакуль што пра такую раскошу мы можам толькі марыць.
Я ўяўляю сабе, як вы наморшчваеце лоб, чытаючы гэтыя радкі... Так, Ніна, я не ў Маскве. Я ў краі, дзе, як сведчыць казахская прыказка, і птушкі гнязда сабе не вілі, і суслікі нары не рабілі. Нічога і ніколі тут не было. А вось цяпер прыйшлі сюды мы. Прыйшлі — і гнёздаў навілі, і нор нарабілі.
Пішу я вам, як бачыце, зусім не адтуль, адкуль даклераваў напісаць, і зусім не тое, чаго вы чакалі. Але вы павінны дачытаць да канца. Мне неабходна выказацца, а вам трэба выслухаць мяне, чуеце?
Я пакахаў вас, мой Ландыш серабрысты, вы ведаеце гэта. Калі я сустрэў вас упершыню, я зазнаў дзіўнае пачуццё. Гэта было не здзіўленне, не захапленне, не тое, што завецца «як громам пабіты», мне здалося, што я ўжо бачыў вас некалі раней, што я даўно вас ведаю. У вас было штосьці роднае мне па духу. Вы былі для мяне нібыта адказам на заклік маёй душы, на адвечны, бессвядомы заклік да Надзеі, якую мы клічам праз усё жыццё. Ваша ўсмешка запальвала ў маіх вачах шалёную радасць, выклікала жаданне бегаць, скакаць, качацца па зямлі... Можа, мае пачуцці тады былі і не зусім гэткія, можа, я ўжываю цяпер не вельмі адпаведныя таму майму становішчу словы, але справа ў тым, што неўзабаве пасля нашай сустрэчы мне давялося прачытаць у аднаго французскага пісьменніка іменна гэтыя словы і мне тады здалося — вось яно, тое, што адчуваў і адчуваю я. Там, у кнізе, гэта было напісана ад трэцяй асобы, я перайначыў у думках усё на першую асобу і — запомніў назаўсёды.
Я пакахаў вас. А вы тады часцей за ўсё праводзілі свой час не са мною, а з другім; я часта бачыў вас разам. Гэта ўяўлялася мне страшэннай несправядлівасцю, бо вы — і толькі вы — павінны былі быць адказам на заклік маёй — і толькі маёй — душы, на адвечны, бессвядомы заклік да Надзеі. З запалам, вартым самога Атэлы, я ўсклікнуў сабе: мой абавязак — заваяваць яе! Каб здзейсніць гэта, у мяне быў толькі адзін шлях: трэба было перамагчы таго, другога. Сілы нашы былі няроўныя. У яго арсенале — высокапастаўлены татуля, безліч кішанёвых грошай, уласная машына і самыя модныя макінтошы і гальштукі, у маім — студэнцкая стыпендыя, камунальны транспарт (часцей за ўсё трыццацікапеечны трамвай), далёка не першай свежасці касцюм і здубелы плашч, выгадны тым, што яго нават і пры жаданні цяжка было парваць. Так, сілы былі няроўныя. Але нездарма ж у маіх жылах, як запэўняе мая бабуля, цячэ кроў нашчадка Кастуся Каліноўскага! Я адважна рушыў у бой.
Незадоўга перад тым, як мы сустрэліся, я напісаў... літаратурны твор. Гэта было невялікае апавяданне, яно займала ў мяне каля дзесяці старонак, напісаных ад рукі, і называлася «Ландыш серабрысты». Я паслаў яго ў «Огонек», а перад гэтым чытаў сябрам, ім спадабалася, і я быў упэўнены, што яго надрукуюць.
Апавяданне і сапраўды надрукавалі. К таму часу ў мяне былі напісаны яшчэ два апавяданні, і я адразу ж таксама паслаў іх у рэдакцыю.
Вы памятаеце, вядома, той дзень, калі я спытаў у вас, ці чыталі вы апавяданне «Ландыш серабрысты», і вы адказалі, што чыталі і што яно спадабалася вам.
«Вось ён, першы прамень славы!» —узрушана сказаў я тады сам сабе.
— А вы заўважылі,— прамовілі вы,— што ў аўтара гэтага апавядання такое ж прозвішча, як і ў вас? Ён таксама Барыс Міхальчук.
— Я — гэта і ёсць той самы Барыс Міхальчук,— не стрымаўся я, каб не сазнацца.
— Вы?..— Позірк ваш слізгануў па маім плашчы, спыніўся на чаравіках.— Вы — пісьменнік?.. Не чакала...
«Цяпер,— разважаў я,— яна абавязкова павінна вылучыць мяне з усіх навакольных, аддаць мне перавагу над тым, другім. Нездарма ж хтосьці сказаў некалі, што жанчыны ацэньваюць нас у залежнасці ад заваяванай намі славы».
Першага ганарару хапіла не толькі на прыстойны касцюм, але і на неблагі капялюш. Каб набыць яшчэ і адпаведныя чаравікі, прыйшлося пазычыць грошай, але я пазычыў іх з лёгкім сэрцам: наступнага ганарару павінна было хапіць не толькі на доўг, але і на тое, каб прыдбаць яшчэ сёе-тое для свайго гарнітура.
Цэлы тыдзень я не вылазіў з бібліятэкі і ўсё пісаў, пісаў...
Гэта былі і шчаслівыя, і пакутлівыя дні.
Аднойчы вы літасціва падаравалі мне вечар. Я прапанаваў ахвяраваць гэты вечар мастацтву, і вы царственна дазволілі мне купіць білеты ў кіно. Мы былі ў зале ўдваіх, толькі ўдваіх, так здавалася мне. Я нікога больш не бачыў, я бачыў толькі адну вас. Кажуць, што цемра мае чарадзейную здольнасць збліжаць людзей. Адчуць гэтую яе здольнасць мне ў той вечар не давялося. Нягледзячы на тое, што нас было ў зале толькі двое, мы знаходзіліся далёка адзін ад аднаго. Так, далёка: у простым сэнсе слова гэтая адлегласць вызначалася неадольнымі пятнаццаццю сантыметрамі, а ў пераносным — яшчэ больш неадольнымі сотнямі тысяч кіламетраў.
Калісьці мне давялося прачытаць у аднаго пісьменніка такія словы: «Ён узяў руку дзяўчыны ў сваю і пацалаваў; рука не тарганулася, толькі задрыжалі пальцы...». Я сто разоў уяўляў сабе, як зраблю гэта сам — вазьму вашу руку ў сваю і пацалую; ваша рука, напэўна, не тарганецца, толькі задрыжаць пальцы... Уяўляць гэта было лёгка, а здзейсніць — немагчыма.
Не, у той вечар цемра чамусьці не праявіла сваіх чарадзейных здольнасцей.
У сярэдзіне фільма я нечакана пачуў ваша пытанне:
— Вы напісалі што-небудзь яшчэ, акрамя таго вашага твора?
— Так, напісаў,— нерашуча адказаў я.— У мяне ёсць многа новых рэчаў.
— А дзе яны надрукаваны?
— Пакуль што нідзе. Але...
Да канца фільма мы прасядзелі моўчкі.
Развітваючыся з вамі каля вашага дома, я сказаў:
— Дазвольце спытаць... Калі я магу сустрэць вас яшчэ?
— Не ведаю,— адказалі вы.— Заўтра вяртаецца з камандзіроўкі Сцяпан...
Лепей бы не чуць мне гэтага імя!..
Між тым ішоў час, а апавяданні мае не паяўляліся ў часопісе. Я не мог чакаць,— перапісаў іх нанава і паслаў у другія рэдакцыі. А сам сеў за новыя творы. За які месяц я напісаў ажно тры апавяданні, прычым адно з іх можна было палічыць нават невялікай аповесцю. А тады, перадрукаваўшы ўсе свае рэчы на машынцы ў двух экземплярах, я прыйшоў да вас на пяты паверх і ўрачыста абвясціў:
— Бывайце, Ніна Пятроўна. Я атрымаў прызначэнне. Мяне пасылаюць настаўнічаць... Далёка адсюль, вельмі далёка. Але пакуль што я еду не туды. Я еду ў Маскву. З сталіцы я прывязу вам кнігу, на тытульным лісце якой будзе надрукавана: «Прысвячаецца Ніне Закрэўскай». Чакайце!
Гэта было парою, калі ўсё наўкол цвіце і спявае, калі ярчэй блішчыць сонца, гусцейшай робіцца сінь неба, калі з бліжэйшага саду пачынае раптам заводзіць сваю арыю непаўторны спявака майскай раніцы — салавей. Пад несціханую песню гэтага найвыдатнейшага з музыкаў я і крочыў на вакзал, шчаслівейшы ад усіх на свеце, бо на развітанне вы працягнулі мне руку, а я, паціснуўшы яе, раптам зрабіў неверагоднае: рашуча паднёс да сваіх вуснаў і пацалаваў: рука не тарганулася, толькі здаецца, трошачкі задрыжалі пальцы...
Вам прыйшла дзіўная фантазія падараваць мне ў дарогу пачак папярос «Паўночная пальміра». Я і не ведаю ўжо, адкуль ён у вас узяўся. Ад яго ішоў тонкі прыемны водар, заглушаючы пах табакі. Гэта быў той самы водар, што адчуваў я і ў вашым пакоі — водар духоў «Ландыш серабрысты». Я асцярожна нёс папяросы ў кішэні, а ў вагоне, як толькі крануўся поезд, адкрыў пачак і... ледзьве не ўскрыкнуў, бо сустрэўся з вашымі вачыма. На адвароце фотакарткі я прачытаў: «А я еду з вамі!»
Так, вы ехалі са мною, мы былі разам у дарозе, я размаўляў з вамі, дзяліўся планамі, марамі, і вы ўважліва слухалі мяне, не перапыняючы. Вашы вочы пільна глядзелі ў мае, і мне здавалася, што я чытаю ў іх адказ на свой заклік да Надзеі. Мне было хораша ехаць з вамі, Ніна!
Але мы ехалі разам толькі да Масквы.
З Масквы я рушыў у новую дарогу, але ў той дарозе вас ужо не было са мною. Не, ваша фотакартка і цяпер у мяне, але сама вы ад мяне далёка. У той дзень, калі адзін страшэнна разумны і надзвычай прамы чалавек, імя якога з’яўляецца бясспрэчным аўтарытэтам у пытаннях літаратуры, ушчэнт раскрытыкаваў мае апавяданні за тое, што ў іх нічога не было ад жыцця, а ўсё ішло,— казаў ён,— ад літаратурнай схемы, што напісаны яны былі неахайна, у спешцы,— у той дзень я зразумеў, што прайграў бітву...
Не варта, відаць, расказваць пра тое, у якім стане я знаходзіўся пасля гутаркі з тым чалавекам...
Праз некалькі дзён поезд павёз мяне на ўсход, у край, дзе ні птушка гнязда сабе не віла, ні суслік нары сабе не рабіў,— дарэчы, іменна ад таго чалавека пачуў я ўпершыню гэтыя словы. «Вось дзе будзе для вас багатая школа жыцця,— сказаў ён мне.— А на мае жорсткія словы не крыўдуйце. Мне хочацца верыць, што яны пойдуць вам на карысць».
Трэба сказаць вам, што мая ўтрапёная натура за свой параўнаўча малы яшчэ век паспела ўведаць багата захапленняў і расчараванняў. У сёмым класе, чатырнаццацігадовым падлеткам, я быў фотакаралём і мне падуладны былі ўсе таямніцы светачуласці; мой «ФЭД» адбіў на плёнцы 426 кадраў тагачасся. Праз год я ператварыўся ў прэзідэнта радыёкарпарацыі «Сустрэнемся ў эфіры» і для мяне перасталі існаваць адлегласці і межы паміж дзяржавамі; з дапамогай уласнаручна пабудаванага кароткахвалевага апарата я пабываў у Чэхаславакіі і на Філіпінах, у Швецыі і Аргенціне, на Курыльскіх астравах і ў Балгарыі, дабраўся і да Рыо-дэ-Жанейра, куды не мог трапіць нават сам Астап Бэндэр. Дзевяты клас зрабіў мяне заўзятым філатэлістам, і ў маім альбоме з’явіліся імператары, цары, каралі, прынцы, герцагіні, славутыя палкаводцы, выдатныя дзяржаўныя дзеячы ўсіх часоў і народаў ад пары, калі была надрукавана першая паштовая марка, і да нашых дзён; не было ў маёй калекцыі, мабыць, адной толькі маркі з вострава Святога Маўрыкія, ды і то толькі таму, што іх у свой час выпусцілі ўсяго тры штукі і ніводная з іх не захавалася. Семнаццацігадовым юнаком я зрабіўся авіяканструктарам, і неба стала цалкам маім; змайстраваная мной мадэль самалёта «Лятаючае крыло» ўстанавіла сусветны рэкорд апаратаў гэтага тыпу. Былі і яшчэ захапленні, усіх не пералічыш. Ды ўсе яны адно за адным адыходзілі ў свой час у нябыт. Прыносілі паступова расчараванні і фотасправа, і радыёаматарства, і філатэлізм. Апошнім расчараваннем магло з’явіцца захапленне літаратурай. Але,— дзіўная рэч!—гэтага не здарылася, не! Той чалавек з імем сусветна вядомага дзеяча літаратуры меў рацыю: яго жорсткія, але справядлівыя словы пайшлі мне на карысць.
Але цяпер гаворка не пра гэта. Мне хочацца сказаць вам, Ніна, што з мяне атрымаўся, як сцвярджаюць мае новыя сябры, неблагі пастаўнік. Ва ўсякім разе занятак мой любы мне і ўсё мне тут люба. Адгэтуль, ідучы па жыцці, я магу адкрыта глядзець людзям у вочы. А якія тут цудоўныя людзі, Ніна!
Такім чынам, я не ў сталіцы, а ў краі, які завецца ва ўжытку цаліннымі землямі. У нас тут раней нічога не было і пакуль што мала чаго ёсць, але пакрысе мы багацеем і багацеем (чуеце, ужо нават «Ландыш серабрысты» ўжываем!) і будзем усё багацець і багацець. Федзя Жывіца нават сцвярджае, што на адным заводзе пачалі ўжо вырабляць верталёты спецыяльна для нас і неўзабаве кожны будзе мець гэтую дзівосную машыну...
Вось, здаецца, і ўсё, аб чым мне хацелася расказаць вам, Ніна. Што дадаць яшчэ? Хіба вось што. Часта, як няма нікога побач, я вымаю з нагруднай кішэні вашу фотакартку і доўга і пільна гляджу на яе. Не адважваюся я толькі на тое, каб зірнуць на адваротны бок, туды, дзе, здаецца, было напісана: «А я еду з вамі...»
Вы ж не едзеце, Ніна, не?..»
На гэтым пісьмо канчалася.
Яно доўга ляжала ў мяне на стале. Ніхто па яго не заходзіў, ніхто не пытаўся...
Але здарылася так, што я яшчэ раз сустрэў Ніну Пятроўну. Гэта было праз некалькі месяцаў пасля нашай першай сустрэчы, халодным асеннім адвячоркам, у нашым жа горадзе.
Я ішоў з работы дадому, у свой пакой на пятым паверсе, які за гэты час дужа ўпадабаў. Кварталы за тры ад дома мне сустрэлася жанчына ў модным, але не па сезону лёгкім летнім паліто, і аднаго позірку на яе было дастаткова, каб пазнаць у ёй гераіню Міхальчуковага рамана. Я міжвольна прыпыніўся. Прыпынілася і яна. Нейкі момант мы моўчкі глядзелі адзін на аднаго, пасля амаль адначасова сказалі:
— Гэта вы? Добры дзень... добры вечар!
І зноў на нейкі момант настала маўчанне. Немаведама чаму я адчуваў сябе няёмка. Цяжка было зразумець, што адчувае Ніна Пятроўна,— яна глядзела на мяне спакойна, з нейкай абыякавасцю на твары. Але нельга было не заўважыць, што параўнаўча кароткі час, які прайшоў пасля нашай папярэдняй сустрэчы, паклаў на гэты твар даволі значны адбітак. Збляклі, нібы выцвілі, вочы, не ўзляталі ўжо ўгору, як даўней, вейкі, на левай шчацэ каля рота лягла ледзь прыкметная зморшчынка...
— А вы ўсё тут жывяце?— ціхім і нейкім прабачлівым тонам прамовіла Ніна Пятроўна. Размаўляючы, яна крыху прыўзнімала левае плячо, нібыта жадаючы адгарадзіцца ім ад субяседніка.
— Але, тут,— адказаў я.— А вы?
— А я ўсё там...— няпэўна сказала Ніна Пятроўна і, папярэджваючы магчымыя з майго боку роспыты, паспешліва дадала:— Я тут зноў праездам, як і ў мінулы раз... Ну, мне трэба спяшацца. Бывайце!
Яна працягнула мне сваю тонкую прыгожую руку. Паціскаючы яе, я адчуў, як здрыгануліся яе пальцы.
Прабачце мне, Барыс Міхальчук! Я не аддаў вашага пісьма Ніне Пятроўне, я нават не сказаў, што яно прыйшло...
Трапіўшы дадому і адмыкаючы ключом дзверы, я заўважыў у паштовай скрынцы нейкі часопіс. Гэта быў апошні нумар «Огонька». Разгарнуўшы яго, я звярнуў увагу на нарыс, які называўся «Мае сябры». Пад загалоўкам стаяла імя аўтара: Барыс Міхальчук...
Я доўга хадзіў з кута ў кут пакоя, думаючы аб лёсе двух людзей... Пасля позірк мой выпадкова трапіў на падаконнік. Я міжвольна прыпыніўся. На падаконніку стаяў слоік,— той самы, у якім былі некалі кветкі. Я выразна ўявіў сабе букецік духмянага ландыша... Не, цяпер яго не было там: ён завянуў, яго даўно выкінулі.
1956