Вось ён нарэшце і настаў — рэдакцыйны дзень свяшчэннадзейства.
У кулуарах рэдакцыі абласной газеты «днём свяшчэннадзейства» называлі дзень выплаты ганарару. Дзіўная гэтая назва ўвайшла ва ўжытак з лёгкай рукі фельетаніста Сямёна Лазавіка, які давёў, што яна самая прыдатная для такога дня. Лазавік нават працытаваў адпаведнае месца з тлумачальнага слоўніка Ушакова, дзе сказана: «Свяшчэннадзейства — выкананне якой-небудзь справы, якіх-небудзь абавязкаў з важным, урачыстым выглядам».
— Вы толькі паглядзіце,— гаварыў Сямён,— з якім выглядам распісваецца ў ганарарнай ведамасці Васіль Агнёў! Хіба ж ён не свяшчэннадзейнічае?
Звычайна ў гэты дзень з самае раніцы ў пакоях і калідорах рэдакцыі панавала своеасаблівае ажыўленне. У супрацоўнікаў быў прыўзняты настрой. Рэпарцёры, нарысісты, фельетаністы, фотакарэспандэнты — штатныя і пазаштатныя — збіраліся ў купкі і горача абмяркоўвалі, дзе і як яны скончаць гэты дзень. Ва ўсіх дэталях абмяркоўваліся планы на вечар. То там то тут узнікалі спрэчкі. І ўсе час ад часу пазіралі на гадзіннікі,— ці хутка прыйдзе з банка касірка?
У некаторых, найбольш песімістычна настроеных супрацоўнікаў, якія прывыклі заўсёды і ва ўсім сумнявацца, к тром гадзінам рабілася неспакойна на сэрцы. У тры гадзіны заканчваліся аперацыі ў банку. А раптам банк па якой-небудзь прычыне
Аднак банк амаль ніколі не адмаўляў, і ў пачатку чацвёртай гадзіны па калідорах праносілася кароткае, але шматзначнае:
— Прыйшла!
Касірка — высокая, поўная, маладжавая жанчына — з непахісным усведамленнем сваёй высокай годнасці паважна крочыла ў бухгалтэрыю, нікога не ўдастойваючы позіркам. І па гэтай, даўно праверанай прыкмеце ўсе беспамылкова вызначалі: грошы атрыманы.
Неўзабаве з бухгалтэрыі выскакваў галоўны бухгалтар Іван Іванавіч Крык. Ён на хаду падпраўляў акуляры, тузаў свае сінія нарукаўнікі і імкліва, ледзь не подбегам, нёсся па калідоры з ганарарнай ведамасцю ў кабінет рэдактара.
У іншы час няўклюдная постаць галоўнага бухгалтара абавязкова выклікала б у супрацоўнікаў рэдакцыі розныя жартачкі і кпіны. На Івану Іванавічу быў шырокі і доўгі паласаты пінжак, вузкія і кароткія штаны; хадзіў ён так шпарка, што ўгнацца за ім было немагчыма, хоць Іван Іванавіч заўсёды скардзіўся на сваё слабае сэрца. Галоўны бухгалтар, між іншым, славіўся тым, што мог выпіць за адзін прысест цэлы тузін шклянак чаю.
Карацей кажучы, для вострых на язык газетчыкаў заўсёды знаходзілася багата прычын, каб пажартаваць з Івана Іванавіча. Нават і мянушка «абзац», якую ён насіў, давала для гэтага падставы. Між іншым, узнікла яна таксама цікава. Аднойчы ў рэдакцыі ішоў прафсаюзны сход. Іван Іванавіч папрасіў слова. Гаварыў ён доўга і ніяк не мог спыніцца.
— Закругляйцеся, Іван Іванавіч,— перапыніў яго старшыня сходу.
— Адну хвіліначку! — сказаў той.— Застаўся яшчэ адзін абзац.
Сход грымнуў смехам. З таго дня гэтая незласлівая мянушка трывала прыліпла да галоўнага бухгалтара.
Праходзячы назаўтра паўз бухгалтэрыю, жартаўнікі з сур’ёзным выглядам заўважалі: «Цс-с!.. Іван Іванавіч дапісвае ў ганарарную ведамасць апошні «абзац»...
Словам, у іншы дзень з’яўленне на калідоры Івана Іванавіча, безумоўна, выклікала б жарты, але ў дзень выплаты ганарару ён праходзіў, адчуваючы патыліцай адно маўклівыя позіркі супрацоўнікаў рэдакцыі. Калі ён знікаў за дзвярыма рэдактарскага кабінета, Сямён Лазавік абвяшчаў:
— Яшчэ адно апошняе падпісанне, і ведамасць закончыцца твая!
Усе ведалі, што рэдактар Жылевіч падпісвае ведамасць страшэнна доўга. Ён прымусіць Крыка выслухаць некалькі тэрміновых размоў па тэлефоне, потым пакліча сакратарку Маю Пальчык, папросіць яе падліць чарніла ў прыбор, перамяніць пяро ў ручцы. Калі сакратарка пойдзе, Жылевіч некалькі хвілін будзе вывучаць кожную літару, кожную лічбу ў ведамасці, нібы жадаючы на ўсё жыццё запомніць, хто і колькі атрымае на гэты раз ганарару. І толькі пасля таго, як Іван Іванавіч з выразам пакутніка на твары разоў восем узнімецца з крэсла і зноў сядзе ў яго, рэдактар возьме ручку, пільна агледзіць пяро, абмакне яго ў чарніла і выведзе на ведамасці даўжэзны, са мноствам завіткоў подпіс.
Тады Іван Іванавіч хутка выйдзе з кабінета і, падаўшыся ўсім тулавам наперад, памчыцца ў бухгалтэрыю.
Цяпер застанецца толькі пачакаць, пакуль ён зноў выйдзе адтуль і, агледзеўшы скрозь акуляры калідор, скажа:
— Ну, петыты-нанпарэлі, заходзьце!..
Такіх «дзён свяшчэннадзействаў» кожны месяц было два: пятага і дваццатага, калі плацілі ганарар за першую палову месяца і за другую. І гэтыя дні, як дзве кроплі вады, былі падобны адзін на другі.
Але сёння ўсё зыначылася, усё пайшло іншым парадкам. І на гэта была вельмі важная прычына: у фельетаніста Сямёна Лазавіка памірала ў бальніцы жонка... Уласна кажучы, думка пра тое, што яна памірае, убілася ў галаву аднаму толькі Сямёну. Усе астатнія супрацоўнікі рэдакцыі ведалі іншае, а іменна тое, што ў Ліды проста цяжкія роды. Але ад родаў, як вядома, паміраць зусім неабавязкова. Кожны, хто як умеў, даводзіў гэтую акалічнасць Сямёну, але Лазавік на ўсе ўгаворы адказваў у роспачы сваё:
— Што вы ведаеце! Дзе вам зразумець!
Рэдакцыйны кур’ер, стары Хвядос Сапега, у адказ на гэты роспачны выкрык Лазавіка толькі рукамі развёў: «А і сапраўды, што мы разумеем. Дажылі да ўнукаў і нічагуткі не цямім...»
Шчыра кажучы, Сямён і сам адчуваў, што становішча Ліды не такое ўжо небяспечнае, але супакоіцца не мог.
А на тэлефонныя званкі з бальніцы адказвалі адно і тое ж:
— Не, яшчэ не нарадзіла...
— Дваццатая гадзіна! — хапаўся за галаву Сямён.
Супрацоўнікі спачувальна ўздыхалі. А Хвядос Сапега сказаў:
— І нічога тут дзіўнага няма, Сямёнка. Маладзён ты яшчэ, вопыту ў цябе не хапае.
Сямён Лазавік толькі год як ажаніўся. Узяў ён за жонку тэлетайпістку з пошты Лідачку Ястрабаву, найпрыгажэйшую ў горадзе дзяўчыну, прадмет тайнага захаплення шмат каго з заранскіх хлопцаў. Чароўная Лідачка не паглядзела, што ў Сямёна было далёка не паэтычнае аблічча (адсутнічаў рымскі нос, прысутнічаў кірпаты), што ён быў чалавекам не першай ужо маладосці (Лазавіку каля трыццаці) і што наогул ёсць на свеце людзі куды больш вартыя яе рукі, як сцвярджаў нарысіст Васіль Агнёў. Не паглядзела на ўсё гэта, бо прыйшла да непахіснага пераканання: залаты ён чалавек, Сямён Лазавік!
Рабочы дзень у рэдакцыі толькі пачынаўся. Сямён сядзеў за сваім сталом у пакоі, дзе акрамя яго працавалі яшчэ рэпарцёр Пятро Шахрай і нарысіст Васіль Агнёў. Шахрай — той, вядома, і быў Шахраем, бо навошта рэпарцёру псеўданім, яго дваццацірадковыя інфармацыі ідуць на газетнай паласе без подпісу. Агнёў жа быў па пашпарту Куманьком, але хіба ж гэта прозвішча для журналіста, нарысы якога займаюць на газетнай паласе поўны падвал, а подпіс выносіцца наверх і набіраецца загаловачным курсівам?.. Куманёк ператварыўся ў Агнёва.
Зараз у пакоі не было ні Пятра, ні Васіля. Сямён сядзеў адзін. Перад ім на стале ляжаў ліст паперы, на якім уверсе дробным почыркам было напісана адно толькі слова: «Фельетон». Слова гэтае было падкрэслена два разы. Крыху ніжэй падкрэслены быў уяўны загаловак, але самога загалоўка не было.
Сямён зняў тэлефонную трубку, нервова набраў нумар. Нечы абыякава спакойны голас сказаў:
— Не, яшчэ не...
Сямён кінуў трубку на апарат. У гэты час у пакой завітала Мая Пальчык, смуглатварая дзяўчына з чорнымі валасамі і зыркімі блакітнымі вачыма. Яна ўрачыста паведаміла:
— Пайшла!
— Хто? Куды? — падхапіўся Сямён.
— Касірка,— сказала Мая.— У банк.
Сямён расчаравана махнуў рукой. Мая сумелася, зразумела, што яму цяпер не да касіркі, і ціхенька адступіла ў калідор.
У рэдакцыі хадзілі чуткі, што ў Маю закаханы рэпарцёр Шахрай. Сам Пятро, калі яму хто намякаў на гэта, рабіў выгляд, што не ведае, пра што ідзе гаворка. А Мая на ўсмешкі і розныя жартачкі супрацоўнікаў адказвала:
— Вось яшчэ! Патрэбны ён мне, ваш Шахрай!
У доўгім калідоры было ціха. Каля адзінага акна ў самым канцы калідора стаялі і курылі франтаваты Куманёк-Агнёў і Шахрай. Мая моўчкі, з горда ўзнятай галавой пратупала міма іх у прыёмную рэдактара.
Шахрай праводзіў яе задуменным позіркам, потым сказаў:
— Мне чамусьці стала нявесела. Ты не ведаеш, Вася, чаму?
— Не,— абыякава сказаў Куманёк.
— Усё жыццё бегаў я ў пошуках розных цікавых інфармацый, незвычайных навін. Браты-газетчыкі празвалі мяне каралём інфармацыі. А гэты кароль празяваў самую вялікую сенсацыю.
— Якую?
— Аднаму чалавеку грукнула трыццаць пяць гадоў, а ён усё яшчэ нежанаты.
— Сенсацыя гэтая — ты сам?
— Ну, вядома...
Да іх падышоў кур’ер Хвядос Сапега. Быў ён даволі пажылы чалавек, але, як і многія іншыя старыя, любіў накідваць сабе гады. Зімой ён сцвярджаў, што мае поўных пяцьдзесят восем. Вясной пераконваў усіх, што яму пайшоў ужо шасцідзесяты. А цяпер, у верасні, пачаў даводзіць, што мае шэсцьдзесят з гакам.
Наогул гэта быў цікавы і своеасаблівы чалавек. Можа, ні адна рэдакцыя ў свеце не магла пахваліцца такім кур'ерам. Хвядос Сапега сам аб сабе гаварыў:
— Я кур’ер не па пасадзе, а па прызванню.
Пачаў Сапега працаваць кур’ерам больш за сорак год таму назад, яшчэ падлеткам. Шмат пабачыў ён на сваім вяку, бо перамяніў не адну рэдакцыю — і ў Маскве працаваў, і ў Адэсе, і ў Сярэдняй Азіі, і нават на Далёкім Усходзе.
Быў асабіста знаёмы з Ільфам і Пятровым, насіў карэктуру самому Горкаму. Пасля вайны ён вярнуўся ў родны горад і з таго часу бесперапынна працуе ў заранскай газеце.
Сапега любіў расказваць пра сябе. Многія ў рэдакцыі падазравалі, што ў яго расказах было больш выдуманага, чым сапраўднага, але слухалі яго ахвотна.
Асабліва запомніўся ўсім яго расказ пра тое, як ён пачынаў некалі сваю дзейнасць у якасці кур’ера.
— Блазан я тады быў,— гаварыў Сапега,— зусім яшчэ хлапчо. Самі мяркуйце, які ў чалавека розум, калі яму ўсяго дванаццаць гадоў. Прывезла мяне маці ў горад, да дзядзькі, ён асенізатарам працаваў. «Ты,— кажа яму,— у людзі выбіўся, дык і Хвядоску майго цягні. Ён у мяне кемлівы, не глядзі, што кволы. Ды, можа, на гарадскіх харчах падужэе».
Спярша дзядзька і мяне хацеў пусціць па сваёй спецыяльнасці, але потым усё ж перадумаў. Ужо і не ведаю, як там яно было, але ўдалося яму прыладзіць мяне ў рэдакцыю, на пасаду «хто куды пашле»... Дзядзька, вядома, і не падазраваў, што зробіць мяне самым шчаслівым чалавекам у свеце.
Па сваёй натуры Сапега быў вялікі аптыміст. І цяпер, пачуўшы размову Шахрая і Куманька-Агнёва, ён упэўнена заявіў:
— Яшчэ старажытныя грэкі казалі: часы мяняюцца, і мы мяняемся разам з імі.
— Што вы маеце на ўвазе? — асцярожна спытаў Шахрай.
— А тое, што я не я буду, калі не вып’ю чарку на тваім вяселлі.
— Ну, магчыма, гэта тады будзе, калі рак свісне,— заўважыў Куманёк-Агнёў.
Шахрай, як і звычайна ў такіх выпадках, змаўчаў. Зірнуўшы на дзверы пакоя, дзе сядзеў Сямён Лазавік, ён нялоўка пераступіў з нагі на нагу, папрасіў у Куманька-Агнёва новую папяросу. Хвядос Сапега таксама паглядзеў на дзверы.
— З якой гэта рады вы Сямёна аднаго пакінулі?
— Думаем, можа, яму аднаму лягчэй,— адказаў Куманёк-Агнёў.
— Чалавеку, калі ён адзін, ніколі не бывае лягчэй. Пойдзем.
Хвядос рашуча пайшоў у пакой. За ім рушыў Пятро. Пасля падаўся туды і Васіль.
— Пішаш? — сядаючы непадалёк ад Сямёна, бадзёра прамовіў Сапега.— Пішы, браце, пішы. Яшчэ старажытныя грэкі вельмі тонка заўважылі: словы адлятаюць, напісанае застаецца. Зноў жа і сучасныя газетчыкі таксама вельмі слушна сцвярджаюць: пад ляжачае пяро ганарар не бяжыць.
Недзе раней Сямён абавязкова адказаў бы Сапегу якім-небудзь жартам ці дасціпнай прымаўкай, але зараз ён толькі паціснуў плячыма, згорбіўся і пакутліва ўтаропіў вочы ў паперу.
— Не вярэдзь сэрца, дзядзька Хвядос!
— Нявыспаны ты сёння, Сямёнка! Да цябе людзі з чуласцю... Вось і гэты, бачыш,— дадаў Сапега, угледзеўшы ў дзвярах загадчыка аддзела пісем Мацюша.
Той увайшоў у пакой непрыкметна, ціхай, нячутнай хадою. Хада ў Мацюша была ўсім на дзіва: нібы не ён ступаў па зямлі, а зямля падсцілалася яму пад ногі. Пра яго казалі, што ён і вады не замуціць, такі ціхман. Ці праўда гэта была, ці не, але Куманёк-Агнёў бажыўся, што на ўласныя вочы бачыў, як Мацюш пасля прафсаюзнага ці якога іншага сходу старанна здзіраў са сцяны аб’яву і хаваў у кішэню,— каб перад жонкай апраўдацца, дзе гэтак позна быў.
Мацюш моўчкі спыніўся каля Сямёнавага стала. Памкнуўся быў нешта сказаць, ды не сказаў нічога. Адно перавёў позірк на столь. На столі быў вялікі шыза-сіні нацёк ад дажджу. Мацюш засяроджана пачаў разглядаць яго.
— Зробім, Сямён Іванавіч,— нарэшце сказаў ён, загадкава бліснуўшы вачыма, і паспешліва падаўся з пакоя.
— Дзівак-чалавек,— усміхнуўся Куманёк-Агнёў.— Што такое ён надумаўся зрабіць? Ці не паслаць для рэагавання пісьмо загадчыку гаспадаркі наконт гэтай плямы на столі?
— Калі душу чалавека асвятляе высокая ідэя, усякія плямы знікаюць самі па сабе,— па-філасофску зазначыў Сапега.
Сёння ў дванаццаць гадзін мелася быць лятучка, або, як яе называлі ў рэдакцыі, «цягнучка». Але без пяці мінут дванаццаць увайшла Мая Пальчык і паведаміла:
— «Цягнучкі» не будзе. Адмяняецца. З выпадку...— яна непрыкметна кінула позірк на Сямёна Лазавіка.— Невядома, з якога выпадку.
Паведаміўшы гэтую нечаканую навіну, Мая павай выйшла за дзверы. Тады Пятро падхапіўся і падышоў да Куманька-Агнёва.
— Пазыч сто рублёў.
— А аддасі калі? На грэцкія календы?
— Ды сёння ж аддам, скнара ты пракляты! — ускіпеў Шахрай і грымнуў далоняй па стале.
Франтаваты, з бліскучымі ад вежэталю валасамі, са стракатым гальштукам, Куманёк-Агнёў хуценька адшпіліў унутраную кішэню пінжака, выцягнуў бліскучы натапыраны бумажнік і выняў адтуль дзве новенькія паўсоценныя паперкі.
— Можа яшчэ трэба?
Пятро падумаў і прымірэнча сказаў:
— Напэўна, хопіць... Па інфармацыю на шклозавод пайду,— дадаў ён, звяртаючыся чамусьці да Сапегі.
Гучна зазваніў тэлефон. Ад нечаканасці Сямён уздрыгнуў.
— Слухаю, слухаю... Гэта бальніца?
Але гаварылі, відаць, не з бальніцы, бо твар Сямёна праз момант адлюстраваў поўнае расчараванне.
— Цябе клічуць,— кінуў ён Куманьку-Агнёву.
Заходзілі і выходзілі літработнікі, карэктары, загадчыкі аддзелаў, фотакарэспандэнты. І ў кожнага — адно:
— Ну як, Сеня? Ну што?
Сямён паціскаў плячыма, разводзіў рукамі, моршчыўся, нібы ад зубнога болю.
— Даканаюць яны яе там...
Адказны сакратар рэдакцыі Панцюхін, заўсёды злосны і крыклівы, на гэты раз увайшоў спакойна, быў лагодны.
— Калі сын — з мяне, лічы, паўлітра. А калі дачка — з мяне таксама паўлітра. Давай звані, як яно там і што, а то я званіў ды трапіў на кватэру да начальніка міліцыі.
Але і на гэты раз усё той жа абыякава спакойны голас у трубцы адказаў:
— Не, яшчэ не...
Абцягваючы на хаду свае нарукаўнікі, у пакой забег бухгалтар Крык.
— А скажыце, Сеня, гэта каторае ў вас будзе?.. Першае?.. Адразу ж вазьміце даведачку. Будзеце мець ільготу па бяздзетнаму падатку. А як жа!
І Крык асцярожна, каб лішне не турбаваць будучага бацьку, адразу ж і выйшаў.
— От што робіць каханне,— глыбакадумна прамовіў Куманёк-Агнёў.
— Га? — не зразумеў Сапега.
— Звер люты, а не чалавек.
— Хто?
— Ды Шахрай, хто ж.
— А-а... Звер, кажаце? А я вам пра гэтага звера лютага адну гісторыйку раскажу. Вось паслухайце...
Сапега звяртаўся як быццам да аднаго Куманька-Агнёва, але вачыма ўвесь час сачыў за Сямёнам. Мастак расказваць розныя вясёлыя гісторыі, Сапега сядзеў у пакоі з адзінай мэтай — разважыць Лазавіка. Праз гэта яго ніхто сёння і не пасылаў нікуды па службе...
Між тым па-за сценамі пакоя ўсё ішло так, як і ў звычайныя дні. Друкаваліся ў машынапісным бюро карэспандэнцыі. Здаваліся арыгіналы ў набор. Вычытвалася карэктура. Вярсталіся газетныя палосы... Не было толькі аднаго: фельетона Сямёна Лазавіка...
— Дарэчы, вы не любіце парыцца? — спытаў Сапега.— Не?.. А ты, Сямён? Таксама не?.. Ну, вось...
І Хвядос Сапега пачаў расказваць даўжэзную і вельмі смешную гісторыю пра тое, як ён з Пятром Шахраем парыліся ў лазні і не маглі аніяк дабраць добрага веніка, каб палупцаваць адзін аднаго па спіне.
Сапега яшчэ не паспеў скончыць сваёй вясёлай гісторыі, як у пакой зноў завітаў нячутнай хадою Мацюш. Скоса кінуўшы позірк на стол Лазавіка і заўважыўшы, што на лістку паперы, акрамя слова «фельетон», так нічога больш і не з’явілася, Мацюш нечакана для ўсіх усміхнуўся. Усмешка яго адлюстроўвала разам і радасць і затоеную надзею. Пачырванеўшы, Мацюш працягнуў Сямёну некалькі надрукаваных на машынцы лісткоў.
— Ніколі не пісаў фельетонаў... Нам нядаўна пісьмо адно прыйшло. Аб злоўжываннях на шклозаводзе. Праверылі мы яго, і вось... Ну, напісаў, адным словам. Не ўпэўнены толькі, ці добра. Паглядзіце. Можа і не атрымалася.
За два гады працы ў рэдакцыі Мацюш яшчэ ні разу не вымаўляў адразу столькі слоў. Аж пацеркі поту выступілі ў яго на лбе.
Угледзеўшы ўверсе першай старонкі надпіс: «фельетон», Хвядос Сапега хутка выхапіў з рук Мацюша лісточкі і паклаў іх на стол Лазавіку.
— Атрымалася, не мела ніякага поўнага права не атрымацца! А калі што якое, дык і падправіць можна...— Сапега падміргнуў у бок Лазавіка.— Мы гэта ўжо самі. Раз-два — і гатова. Нам не пазычаць.
Дзынкнуў тэлефон, потым яшчэ і яшчэ — настойліва, патрабавальна. Сямён кінуўся да апарата, але трубка была ўжо ў Сапегавых руках.
— Алё, алё! — не аддаючы Сямёну трубкі, крыкнуў Хвядос.— Што, што?.. Ага, слухаем... Вось жа мы якраз і слухаем, а як жа... Што? Ага, ага, гэтага якраз і чакалі!.. Ну, вядома, хто цяпер найшчаслівейшы папаня, як не мы. Шчыра дзякуем вам, даражэнькая! Ад усіх нас. І дай жа вам бог ладнага жанішка прыдбаць... Што, ужо ўнукаў маеце? То й няхай сабе растуць здаровенькія, а як жа!
— Скачы, чарцяка! — загадаў збялеламу Лазавіку Хвядос Сапега.
Сямён Лазавік стаяў нерухома, усхваляваны, разгублены. У гэты час у пакоі нечакана, нібы з неба зваліўшыся, з’явілася касірка.
— Дачка?..— затаіўшы дыханне, спытала яна і прыціснула да грудзей свой раздуты партфель.
Сапега пагрозліва паківаў пальцам.
— Ну, ну! Сын у нас!
— Няўжо?..— захлынуўся ад шчасця Лазавік.
Касірка з палёгкай уздыхнула:
— Я так і ведала.
І паляцела па рэдакцыі вестка аб нараджэнні на зямлі новага чалавека. З усіх пакояў да Лазавіка беглі газетчыкі вітаць з першынцам.
Ніхто цяпер і не заўважыў, як па доўгім калідоры з бухгалтэрыі ў рэдактарскі кабінет пашыбаваў з ганарарнай ведамасцю Іван Іванавіч Крык. Ведамасць чамусьці дрыжала ў ягоных руках. Ля самага кабінета рэдактара Крык азірнуўся. Толькі адзін чалавек сёння, як і заўсёды, сачыў за ім. Пазнаўшы Куманька-Агнёва, бухгалтар крэкнуў.
Вярнуўшыся з горада, Шахрай адразу ўсё зразумеў. Ён тут жа ўрачыста паклаў на стол Лазавіка вялізную кардонную скрынку. Распакаваўшы яе, Пятро выняў агромністую ляльку. Лялька смешна запішчала, потым расплюшчыла вочы. Усе зарагаталі. А Сапега сказаў:
— І які ж ты непуцёвы, Шахраюшка. У нас жа сын нарадзіўся, гэта значыць, мужчына, а ты яму жаночую цацку цягнеш.
Лялька пайшла па руках. Шахрай, скарыстаўшы зручны момант, выйшаў у калідор.
Мая Пальчык была на сваім месцы, у прыёмнай. Яна перабірала на стале нейкія паперкі.
— Мая,— сказаў Пятро, з адчаем пазіраючы на дзяўчыну,— Мая, у мяне сабралася дваццаць сем тэатральных білетаў, якія прызначаліся для...— Ён выняў з пінжака пачак вузенькіх доўгіх папяровых лісточкаў — зялёных, белых, сініх, ружовых.— Ну, словам, для аднаго чалавека. А месца таго чалавека заўсёды было пустое. Яно было з правага боку ад мяне...
Сумна ўздыхнуўшы, Пятро ступіў крок да Маі і, сам здзіўляючыся, адкуль у яго раптам узялася гэткая рашучасць, сказаў:
— Сёння ў драме ідзе «Даходнае месца»...
— Астроўскага?
— Астроўскага.
Мая капрызна сказала:
— Калі не далей пятага рада...
Шахраю стала цёмна ў вачах. Ён зразумеў, што загінуў, бо ад тае сотні, што ён пазычаў у Куманька-Агнёва, пасля пакупкі лялькі хапіла толькі на білеты ў амфітэатр.
— Чакайце мяне на трамвайным прыпынку,— сказала Мая.— Дзе пяты нумар ходзіць.
Гэтая размова адбывалася пры зачыненых дзвярах, без сведкаў, і таму вострым на язык газетчыкам яна не дала тэмы для жартаў. Затое назаўтра ўся рэдакцыя ведала, што Пятро Шахрай і Мая Пальчык былі ў тэатры разам, сядзелі ў амфітэатры і ніяк не рэагавалі на насмешлівыя позіркі Куманька-Агнёва, якія той кідаў на іх з ложы.
З гэтага поваду Сапега пусціўся быў у філасофію:
— Яшчэ старажытныя грэкі...
Але што менавіта гаварылі ў такіх выпадках грэкі, ён забыўся, а можа, і наогул не ведаў, а таму скончыў так:
— Я ж казаў: я не я буду, калі не згуляю на сваім вяку яшчэ аднаго вяселля.