epub
 
падключыць
слоўнікі

Яўген Васілёнак

Першы стрэчны

 

Пагодлівая чэрвеньская раніца.

Па серабрыстых рэйках імкліва шыбуе пасажырскі поезд.

З паравоза белай птушкай выпырхнула воблачка пары, і адразу ж над наваколлем залунаў басісты гудок. Праз момант ён рэхам азваўся ў далёкім лесе.

Імчыцца, ляціць па неабсяжным сонечным прасцягу поезд. Мільгаюць вагоны, і на кожным шыльдачка: «Масква — Мінск».

Наперадзе — невялікая палявая станцыя. Ужо відны агні ўваходнага светафора. Машыніст Андрэй Беражкоў таргануў за прывод сігналу, пасунуў рэгулятар назад і ўключыў тармазы.

Тым часам памочнік машыніста Васіль Наўроцкі зачыніў топку, высунуўся ў акно.

— Бачу жоўты агонь! — сказаў Васіль.

— Правільна, жоўты! — пацвердзіў Андрэй.

Поезд замаруджвае свой імклівы бег. Перад вачыма машыніста праплывае назва станцыі: «Слаўнае».

Дышлі зрабілі яшчэ некалькі павольных рухаў і замерлі. Паравоз прыпыніўся якраз каля кантрольнага слупіка.

З тамбура апошняга вагона адчыніў дзверы брыгадзір поезда. Зірнуў на перон. Там у гэты ціхі ранішні час — ні душы. Ніхто не сыходзіць з поезда, ніхто не ідзе да яго.

Роўна праз пяць хвілін, вызначаных раскладам для прыпынку поезда на станцыі, з вакзальчыка паказаўся заспаны дзяжурны. І ў той жа момант дрымотную цішыню станцыі парушыў свісток галоўнага кандуктара. Яму паважна адказаў гудок паравоза.

Грымнулі буферы вагонаў, і поезд крануўся з месца, каб зноў пашыбаваць у сваю дарогу, да Мінска.

Стоячы на падножцы вагона, брыгадзір пазірае ўздоўж саставу. Раптам ён бачыць: наперадзе з-за кіёска кінулася да поезда нечая постаць.

Вагон з брыгадзірам параўняўся з дзяжурным па станцыі. Той гукнуў:

— У галаве саставу глядзі! Сеў!

 

Звычайны бесплацкартны вагон. Некаторыя пасажыры яшчэ спяць, другія прачнуліся ўжо. Нехта прыбірае пасцель, а яшчэ нехта таропка дажоўвае купленыя яшчэ ў Маскве прысмакі. Недзе ў капцы вагона залілося плачам дзіця.

Па вагоне ў суправаджэнні правадніцы прасоўваецца брыгадзір. Ён уважліва аглядае пасажыраў. Позірк яго слізгае то па верхніх лаўках, то па ніжніх.

Прайшоўшы гэтак увесь вагоп, брыгадзір выходзіць у тамбур.

Правадніца з відавочным здавальненнем кажа:

— У мяне, таварыш начальнік, заўсягды паўнюткі парадачак!

Нічога не адказаўшы ёй, брыгадзір ідзе ў наступны вагон.

Выстукваюць на стыках рэек сваю аднастайную песню колы вагонаў.

 

І вось перад намі купэ шостага вагона, плацкартнага. Пасажыраў тут небагата. Каля акна сядзіць Наталля Пятроўна — мажная, яшчэ зусім не старая жанчына. Побач з ёю на лаўцы — мноства пакункаў і пакуначкаў. Насупроць жанчыны, з правага боку ад акна, прымасціўся на сваёй лаўцы мужчына ў вайсковым кіцелі. Ён такога ж прыкладна веку, як і Наталля Пятроўна. Нам адразу кідаюцца ў вочы яго вусы — не заўважыць іх проста немагчыма. Яны ў яго надзвычай доўгія, а канцы іх натапыраны ўгору; такія вусы гадавалі тэлеграфісты ў канцы мінулага стагоддзя. На верхняй лаўцы ляжыць Ліда — маладая і вельмі прыгожая дзяўчына. Яна чытае кнігу.

А болей у купэ нікога і няма. Але, толькі трох чалавек звёў лёс у чацвёртым купэ шостага вагона скорага поезда, які пагодлівай чэрвеньскай раніцай імчаў з Масквы ў Мінск.

Мужчына паглядзеў у акно, потым перавёў позірк на суседку.

— Мадам, вы заўважылі? Ніякай, прабачце, гармоніі на гэтым участку не відаць. Ну проста абсалютна ніякай гармоніі.

— Вы, безумоўна, маеце рацыю,— адразу і ахвотна азвалася Наталля Пятроўна.— Сапраўды, ніякай гармоніі.

— А вы як лічыце? — звяртаецца вусач да Ліды.

Лідзін твар схаваны ад вусача за кнігай. Але мы бачым яго: на ім вясёлая і нават крыху гарэзлівая, а мо і кплівая, усмешка.

— Хіба я асмелюся пярэчыць супроць вашай такой цікавай і надзвычай слушнай думкі?

Мужчына не ведае, як яму рэагаваць на Лідзіны словы. Ён памкнуўся нешта сказаць, але так і не сказаў нічога.

Да яго звяртаецца Наталля Пятроўна:

— Прабачце, а можа, вы паможаце мне зняць чамадан?

— З найвялікшай прыемнасцю,— узрадаваўся мужчына.— Але ж, здаецца, яшчэ ранавата?

— Не, нічога.

Мужчына бярэ з багажніка чамадан,— стаўляе яго побач з Наталляй Пятроўнай. Тая зірнула на астатнія свае рэчы, пералічыла іх аднымі губамі і манументальна застыла.

— Вы ведаеце, вам дужа пасуе гэты гарнітур. Асабліва кофтачка,— кажа праз нейкі момант мужчына.— Блакітны колер так гарманіруе... Ну проста абсалютная гармонія!

— Няўжо? — пажвавела Наталля Пятроўна і зачырванелася.

— Прабачце, вы не ў ГУМе яе бралі?

— Што вы! Гэта рэч замежная.

— Чэхаславацкая, напэўна?

— З адной капіталістычнай краіны,— падкрэсліваючы кожнае слова, прамовіла Наталля Пятроўна.

Мужчына аж прысвіснуў.

— Я дастала яе зусім выпадкова. Уявіце сабе, мне ўдалося пазнаёміцца з жонкай аднаго маскоўскага перакладчыка. Ён надзвычай лёгка перакладае з новазеландскай мовы. Згадзіцеся, што мне страшэнна пашанцавала. Сапраўды, гэты блакітны колер...

— Э, а вось у жанок перакладчыкаў са старагвінейскай мовы яшчэ і не тое бывае,— з самым сур’ёзным выглядам кажа са сваёй верхняй лаўкі Ліда.

Адчыняюцца дзверы. У купэ зазірае брыгадзір поезда. З-за яго пляча відзён твар правадніцы.

— У вас тут чацвёра? — пытаецца брыгадзір.

— Трое. Ад самай Масквы едуць,— адказвае правадніца.

— І больш нікога няма? — азіраючы купэ, кажа далей брыгадзір.

— Як бачыце,— адказвае Ліда.

— У Слаўным ніхто не садзіўся?

— Здаецца, не...— разгублена вымаўляе Наталля Пятроўна і таксама азірае ўсё купэ.

Брыгадзір пільна паглядзеў на яе, паціснуў плячыма і падаўся з купэ.

— Каго-небудзь шукаюць? — спалохана пытаецца Наталля Пятроўна ў правадніцы.— Можа, шпіёна?

— Ды не, нічога асаблівага,— кажа правадніца.— Вам білецікі патрэбны?

— А як жа ж! — заяўляе мужчына.— Мы ж камандзіровачныя, а не абы-хто.

Аддаўшы білет мужчыне, правадніца звяртаецца да Ліды:

— А вам, даражэнькая?

— Не ведаю...

— Бярыце, бярыце! — кажа мужчына.— І квітанцыю пасцельную таксама вазьміце. Усё чыста да справаздачы трэба прыкласці. От таварыш ведае,— ківае ён у бок Наталлі Пятроўны.

— Мне не патрэбен,— заяўляе Наталля Пятроўна.

Не збаўляючы хуткасці, поезд імкліва ляціць наперад, на зыркі і вабны агеньчык светафора чарговага блок-участка.

На паравозе ўсё ідзе сваім парадкам. За правым крылом — машыніст Беражкоў, за левым — яго памочнік Наўроцкі, а на тэндэры — качагар Мікола Хвошч.

Дазвольце вам сказаць, грамадзяне пасажыры, што вы зусім не ведаеце, што гэта такое — стоячы за правым крылом лакаматыва і трымаючы руку на рэверсе, усёй сваёй істотай адчуваць, як машына ўсё набірае і набірае хуткасць, а вачыма, скіраванымі наперад, рабіць у гэты час адно адкрыццё за другім: бачыць то неабсяжнае жытняе поле, то стромкі сасновы лес, а то ціхае блакітнае азярко з натхнёнаю постаццю вудзільшчыка на беразе, а тады зноў поле, спрэс залітае шчодрым чэрвеньскім сонцам...

Або, знаходзячыся за левым крылом, імклівым рыўком адчыніць дзверцы топкі і, убачыўшы, як у яе пашчы шалее асляпляльна-белае полымя, узяць шуфель і пачаць рытмічна кідаць у тую прагную, ненажэрную пашчу чорны сыпкі вугаль, порцыю за порцыяй...

Або, узлезшы на тэндэр і азірнуўшыся назад, замерці і пачаць пільна ўслухоўвацца ў меладычны перастук вагонных колаў, што даўжэзным цугам бягуць за паравозам, стараючыся нізавошта не адстаць ад яго...

Не, грамадзяне пасажыры, вы не ведаеце, што гэта такое!

А гэта — сама паэзія.

І любы паравознік скажа вам, што менавіта так яно і ёсць.

...Імчыцца поезд.

— Бачу зялёны! — выгукнуў Васіль.

— Правільна, зялёны! — здаволена пацвердзіў Андрэй.

Так, наперадзе зырка гарэў зялёны агеньчык уваходнага светафора чарговай станцыі. Зялёны колер — самы прыемны і жаданы для чыгуначніка. Ён кліча толькі наперад, у дарогу, і вымаўляць гэтае слова — зялёны — заўсёды хочацца з нейкай асаблівай мяккасцю і цеплынёю.

Мікола зноў пачынае пералапачваць вугаль. Але нешта прымушае яго выпрастацца і зірнуць назад, уздоўж саставу. І тады ён раптам заўважае на даху першага вагона нейкага хлопца.

Гэта — Генадзь. Калі меркаваць па ягонай паставе, Генадзь не адчувае аніякай нязручнасці ад такога спосабу язды. Ён ляжыць на спіне, паклаўшы рукі пад галаву, і бесклапотна, а можа, нават і летуценна глядзіць на неба.

— Гэй, ты! — крычыць Мікола.— Чаго ты тут?!

Генадзь прыўзнімае галаву. Нейкую хвіліну ўзіраецца ў Міколу.

— Прывітанне і шчырае віншаванне рабочаму класу! — раптам весела кажа Генадзь і шырока ўсміхаецца.— Спадзяюся, што мы будзем у Мінску своечасова?

Мікола міжволі таксама пачынае ўсміхацца.

— Бач ты яго, пасажыр які патрабавальны. Ты як тут апынуўся? А ну, давай!..

— Звычайна, па лесвіцы,— спакойна адказвае Генадзь.— У вагоне, сам ведаеш, такая духмень, што не дыхнуць. А тут — ветрык і не дужа пыльна. Дый мухі не кусаюць. Вельмі добра, далібог не маню.

— От я табе пакажу зараз гэтае «добра»! — злуецца Мікола.— А ну, каціся адсюль!

— Гэта куды ж? — з ранейшым спакоем кажа Генадзь.— Пад колы, ці што? Не чакаў я, прызнацца, такога хамства ад цябе. Няўжо ты не ўдзельнічаеш у спаборніцтве за культурнае абслугоўванне пасажыраў?

— Я цябе зараз абслужу!

Тады Генадзь устае і выпростваецца на даху на ўвесь рост. І з выглядам чалавека, пакрыўджанага ў сваіх самых найлепшых пачуццях, адварочваецца ад Міколы.

Поезд імчыць і імчыць паперад.

А наперадзе — мост. Там чыгуначную магістраль перакрыжоўвае аўтастрада. Праз колькі імгненняў поезд будзе пад гэтым мостам.

Мікола інстынктыўна азіраецца. Яго твар бляднее.

— Кладзіся! — не сваім голасам крычыць ён Генадзю.

Але Генадзь не звяртае на гэты крык аніякай увагі.

Тады Мікола скача з тэндэра на вагон. Імгненне — і ён ужо каля Генадзя. Схапіўшы хлопца за плечы, Мікола разам з ім прыціскаецца да даху.

І ў гэты момант над імі праносяцца бэлькі бетоннага моста.

Толькі цяпер пачынае разумець Генадзь, ад якой небяспекі ўратаваў яго Мікола. Лежачы пад Міколам, ён з нейкім новым выразам на твары ўзіраецца ў хлопца.

Да іх з паравоза даносіцца голас Андрэя Беражкова:

— Што там такое, Мікола?

— Ды от... зайца злавіў...

Мікола ўстае. Устае і Генадзь. Першае яго жаданне — саскочыць з вагона, знікнуць. Але поезд ляціць са страшэннай хуткасцю...

Нейкі час Генадзь і Мікола стаяць, бы застылыя, тварам адзін да аднаго. Чамусьці зрабілася надзвычай ціха. Толькі выстукваюць нешта сваё колы на стыках рэек, але і гэтыя гукі даносяцца нібы аднекуль вельмі здалёку.

— Давай гэтага зайца сюды,— кажа Андрэй.— Паглядзімо, з якога ён лесу.

Мікола і Генадзь сышлі ў паравозную кабіну.

Андрэй толькі на момант адвёў позірк ад глядзельнага акна. Пільна зірнуўшы на Генадзя, ён зноў глядзіць наперад, на дарогу.

— Бачу жоўты,— кажа Васіль.

— Але, жоўты,— пацвердзіў Андрэй і паклаў руку на рэгулятар.

— Цяпер будзе Барысаў? — пытаецца Генадзь.

— А табе іменна Барысаў і патрэбен? — не паварочваючыся да Генадзя, у сваю чаргу спакойна пытаецца Андрэй.

— Э, не... Мне патрэбна сталіца. А арматуру, братцы, вы здорава надраілі. Рэверс ого як зіхаціць!

— Нават і пра рэверс ведае! — здзіўляецца Васіль.— То, можа, ты паравознік?

— Не, не зусім...— неяк няпэўна адказвае Генадзь.

Андрэй яшчэ раз зірнуў на яго.

— Кажаш, табе патрэбна толькі сталіца? І што ж — здалёк ты шыбуеш да яе?

— Здалёк. Хоць у мастацкай літаратуры тыя мясціны завуцца чамусьці «мясцінамі не вельмі аддаленымі».

Мікола і Васіль утаропіліся на Генадзя. Зноў зірнуў на хлопца і Андрэй.

— З турмы?..— здзіўляецца Васіль.

— Навошта гэтак груба — з турмы... Не, не з турмы, а з дома адпачынку, дзе папраўляюцца людзі, толькі і ўсяго.

Паравознікі ўжо з большай цікаўнасцю аглядаюць Генадзя.

— Ну і як — паправілі цябе там? — з недаверам пытаецца Васіль і машынальна бярэцца рукою за кішэню пінжака.

— Па-мойму, не. Хоць трэба праўду сказаць — яны здорава стараліся. Мне было часамі нават шкада іх.

Поезд прагрукацеў на стрэлках і, сцішаючы ход, пачаў набліжацца да станцыі.

— Чаму ж ты зайцам едзеш? — пытаецца далей Васіль.— Грошай жа табе, напэўна, далі на дарогу?

Генадзь усміхнуўся.

— Хіба то грошы?! Не ведаеце вы, малады чалавек, што такое сапраўдныя грошы.

— А ты ведаеш?

— Я — ведаю! — запэўнівае Генадзь.

— Чаго ж ты маршрут перамяніў? — у сваю чаргу пытаецца Андрэй.— Хіба ў Слаўным работы няма?

— Чаму няма? Ёсць. Але мне тая работа не падыходзіць.

— Думаеш, у Мінску лягчэй будзе?

— У мяне там свой клопат ёсць.

— Клопат? — перапытвае Андрэй.

— Чалавека аднаго знайсці трэба. Даўжок за ім лічыцца.

— І многа ён табе вінен?

— Нямала. Цэлае жыццё.

Паравоз апошні раз дыхнуў параю і замёр.

— Ну, хто з вас мяне павядзе? — пытаецца Генадзь і пазірае па чарзе на Беражкова, Наўроцкага, Хвашча.

— Павядзе? — здзіўляецца Андрэй.— Гэта куды ж?

— Вядома куды. У міліцыю. Напэўна, ты, га? — звяртаецца Генадзь да Міколы.

Мікола маўчыць. Маўчаць і астатнія. Чуваць толькі шум інжэктараў, якія зацята пампуюць ваду ў кацёл.

Раптам Андрэй пытаецца ў свайго качагара:

— Мікола, ты не ведаеш, колькі каштуе білет адсюль да сталіцы рэспублікі?

— Глупства, адзін рубель і сорак капеек,— замест Міколы адказвае Генадзь.

Андрэй вымае з кішэні бумажнік.

— Во, рубель у мяне ёсць. А ну, хлопцы, у каго яшчэ што знойдзецца?

Васіль паспешліва кажа:

— У мяне, ці паверыце, ані няма.

— А ў цябе, Мікола?

— Нешта павінна быць. Ага, во якраз хопіць.

Андрэй дае свой рубель Міколу. Кажа да Генадзя:

— Разбагацееш,— вернеш.

Генадзь пільна зірнуў на Андрэя, хацеў нешта сказаць, але Андрэй ужо загадвае Міколу:

— Адна нага тут, другая там! Хуценька!

Мікола адразу зразумеў Андрэя. Ён ківае галавой і злазіць з паравоза.

Андрэй і Васіль таксама злазяць: адзін — на правы бок, другі — на левы.

Генадзь астаецца ў кабіне адзін. Сумеўшыся, ён колькі хвілін стаіць нерухома, зусім не ведаючы, што яму цяпер рабіць. Пастаяўшы гэтак, выглянуў у правае акно. Каля колаў нечага корпаецца з гаечным ключом машыніст. Генадзь пераходзіць на левы бок кабіны і таксама выглядае ў акно. Унізе памочнік машыніста запраўляе буксу. На Генадзя ўсе нібы і забыліся.

Тады ён пачынае аглядаць кабіну. Пакратаў рукою манометр, скорасцемер, вадамернае шкло. Потым сеў на крэсла машыніста. Паклаў руку на рэверс, зусім так, як гэта рабіў Андрэй Беражкоў.

У гэтай паставе яго і застаў Андрэй, калі падняўся ў кабіну. Адчуўшы Андрэеў позірк, Генадзь падхопліваецца і прымае свой ранейшы абыякавы да ўсяго выгляд.

 

На пероне Мікола цягне за сабой Генадзя, які ідзе не вельмі ахвотна.

— Хадзем, хадзем, пасажыр! Між іншым, я Мікола. А ты хто?

— А я Генадзь Максімавіч,— паважна кажа хлопец. Пасля, скасавурыўшы вочы на Міколу, дадае паблажліва: — Але ты, на выпадак, можаш зваць мяне Генкам.

— Дзякую,— іранічна ківае Мікола.

Насустрач ім ідзе брыгадзір поезда. Яшчэ здалёк ён кажа да Міколы:

— Адкуль ты яго зняў, гэтага бэйбуса?

Мікола, не прыпыняючыся, паказвае брыгадзіру білет.

— У нас шосты вагон. Дзевятнаццатае месца.

Мікола і Генадзь ідуць далей.

Брыгадзір нездаволена кідае наўздагон:

— А яшчэ дружыннікі...

Генадзь павярнуў галаву, злосна зірнуў на брыгадзіра.

 

З акна свайго купэ Ліда бачыць Міколу і Генадзя, якія ідуць па пероне. Генадзь чамусьці прыпыняецца.

— Паслухай, Мікола, чаго гэта вы ўзяліся камандаваць мною?

— Хадзем, хадзем,— лагодна кажа Мікола і зноў цягне Генадзя.

Праз колькі крокаў той зноў прыпыняцца.

— Падумаеш, праявілі чуласць! Дабрадзеі знайшліся! А я, можа, пляваць хацеў на вашу чуласць, ясна? І на ўсіх вас таксама. Ясна?

Тады прыпыняецца і Мікола. Ён абураны.

— Ну, от што, Генадзь Максімавіч! Выбрыкі свае ты лепш пакінь. Яны тут нікому не патрэбны. Хочаш ехаць па-людску — едзь. Не хочаш — каціся к чортавай матары!

Генадзь сумеўся. Відаць, ён не чакаў такога ад Міколы. Махнуўшы рукою, ён прымірэнча кажа:

— Калі табе так ужо хочацца... Ладна, давай білет. У нас які вагон?

— Шосты. Хадзем, а то...

 

У трэцяе купэ шостага вагона паважна ўваходзіць Генадзь. Цяпер тут толькі Ліда і мужчына з адмысловымі вусамі. Наталлі Пятроўны няма, яна некуды пайшла.

Зазірнуўшы ў білет, Генадзь шукае вачыма сваё месца. Знайшоў. Яно на верхняй лаўцы, насупраць Лідзінай лаўкі.

— Я рад вітаць вас, грамадзяне пасажыры, з таго выпадку, што мы паспяхова прыкацілі ў Барысаў,— весела кажа Генадзь.— Наогул, наш поезд ідзе дакладна па графіку. І надалей будзе ісці ў гэткім плане. Я не маню, мне толькі што давялося мець гаворку на гэтую тэму з паравознай брыгадай.

— Вельмі прыемна,— гэтак жа весела адказвае Ліда.— А то мы тут сумняваліся, як яно будзе.

Вусаты мужчына падазрона агледзеў Генадзя, але нічога не сказаў. Толькі адно падсунуўся бліжэй да свайго чамадана.

Генадзь палез на сваю лаўку. І лёг там у той самай паставе, што і на вагонным даху.

— Прыемна ехаць у прыемнай кампаніі,— надаючы свайму голасу паважнасць, кажа Генадзь.— Хоць ёсць з кім абмяняцца думкамі, а гэта вельмі неабходна ў дарозе. Вы масквічка?

— Ага,— ахвотна адказвае Ліда. Ёй нечым падабаецца гэты гарэзлівы хлапчына.

— А я са Слаўнага.

— Не чула.

— У адпачынак чэшаце?

— На работу.

— Не зайздрошчу. На вашым месцы я б цяпер падаўся на Каўказ. Туды, дзе Лермантаў траха не ўкакошыў гэтага фраера Мартынава.

— Лермантаў нават не паспеў стрэліць.

Генадзь выняў з кішэні пачак «Беламора». Задуменна кажа:

— От то-та ж, што не паспеў... Вы дазволіце закурыць?

— Калі ласка.

Генадзь закурвае, зацягваецца дымам. І раптам мяняецца з твару. Прасачыўшы за ягоным позіркам, Ліда бачыць: Генадзь на ўсе вочы глядзіць на Наталлю Пятроўну, якая толькі што адчыніла дзверы ў купэ. Генадзеў позірк нейкі дзіўны, нібы збянтэжаны, а хутчэй за ўсё злосны. У ім нават выразна відаць нянавісць.

Наталля Пятроўна таксама зірнула на Генадзя. І яна заўважыла яго дзіўны позірк. Паціснуўшы плячыма, Наталля Пятроўна спакойна падалася на сваё месца. Падобна на тое, што яна ўпершыню бачыць Генадзя.

— Тут прадаюць абсалютна цудоўныя агуркі,— кажа Наталля Пятроўна да мужчыны.— Вы толькі пакаштуйце! Гэта ж мара, а не агуркі. Ад іх адарвацца нельга.

Мужчына галантна памагае Наталлі Пятроўне пакласці яе пакупкі на столік.

— З прыемнасцю, Наталля Пятроўна, з прыемнасцю пакаштую,— кажа ён, дэманстратыўна павярнуўшыся спінай да Генадзя.— У нас з вамі абсалютна блізкія густы, тут няма ніякага сумнення.

Тым часам Генадзь злазіць са сваёй лаўкі. Так, твар у яго палае нянавісцю. І калі Генадзь зноў пачынае гаварыць, голас ужо зусім не той — ён цяпер нейкі халодны, з металічнымі ноткамі.

— Пайду лепш пакуру ў калідоры. Шчасліва аставацца, грамадзяне пасажыры.

Моцна бразнуўшы дзвярыма, Генадзь выходзіць.

Усе ў купэ са здзіўленнем паглядзелі яму ўслед.

 

Зноў шыбуе поезд па сярэбраных рэйках у сонечную смугу далечы.

На паравозе — усе на сваіх месцах. За правым крылом, як і звычайна,— Андрэй. За левым — Васіль. Побач з ім стаіць Мікола. Абапёршыся на шуфель, ён глядзіць у расчыненыя дзверы кабіны і летуценна ўсміхаецца.

Прамільгнула хатка пуцявога абходчыка. Праскочыў высозны разгалісты дуб. З’явіўся і адразу знік стары, пачарнелы ад часу вятрак. Пасля наблізіўся і імкліва пабег назад рэдкі невысокі хмызняк.

І от насустрач поезду ўжо ляціць горад-казка, горад-легенда, горад-песня — Мінск.

Добры дзень табе, родны і любы мой кут. Чуеш, як сардэчна вітае цябе залівісты паравозны гудок?..

— До-о-обры-ы-ы дзе-е-ень!

І колы выстукваюць тое самае:

— Добры дзень! Добры дзень! Добры дзень!

 

Людзям падабаецца сустракаць адно аднаго. Гэта не тое што праводзіць. Праводзіны выклікаюць смутак, пасяляюць у душы трывогу і часам кладуцца невыносным болем на ўсё жыццё. Затое сустрэчы — іншая справа. Яны прыносяць здзяйсненне надзей, здымаюць цяжар чаканняў, а нярэдка звальваюцца на чалавека проста ашаламляльным шчасцем.

Але, шчаслівы той, каго ёсць каму сустракаць!

На пероне ў Мінску было людна. Стракацелі жаночыя сукенкі, іх было відавочна больш, чым мужчынскіх гарнітураў. Пярэсціліся кветкі, яны былі найбольш у руках маладых людзей. Луналі ў паветры капелюшы, хусцінкі. Было тлумна, як і заўсёды на вакзалах. Людзі штосьці выкрыквалі, некага звалі, з кімсьці спрачаліся.

Уздоўж натоўпу павольна праплыў паравоз. Потым прасунуліся вагоны з пасажырамі ў вокнах і правадніцамі ў тамбурах.

На падножцы шостага вагона стаіць Генадзь. Сустракаць яго ў Мінску не было каму, і Генадзь, не чакаючы, пакуль поезд прыпыніцца, саскоквае на хаду.

Поезд нарэшце прыпыняецца. Да вагонаў кідаюцца людзі. Сярод гэтых людзей вылучаецца невысокі лысаваты чалавек у белым часучовым касцюме. Чалавек шукае вачыма некага ў вокнах вагонаў. Знайшоў і кідаецца да шостага вагона.

З вагона тым часам выходзіць Наталля Пятроўна ў суправаджэнні мужчыны з незвычайнымі вусамі. Мужчына кажа:

— Я дужа раю вам прачытаць Мантэск’е. Шарля Мантэск’е. Вы будзеце мець невыказную асалоду. Дужа раю.

Да іх падыходзіць невысокі лысы чалавек. Так, гэта муж Наталлі Пятроўны — Іван Харытонавіч Рахуба.

Мужчына з вусамі адразу ж рэціруецца.

— Мамусік, бачыш, я здагадаўся, што ты прыедзеш менавіта сягоння,— кажа Рахуба і цалуе Наталлю Пятроўну ў шчаку.

— Але, сягоння. Бо ў мяне заўсёды абсалютная гармонія,— заяўляе Наталля Пятроўна.

Непрыкметна і моўчкі, нікім не сустрэтая, выходзіць з вагона Ліда. Вось яна параўнялася з Генадзем. І тады заўважыла, што Генадзь на ўсе вочы глядзіць на Наталлю Пятроўну, а дакладней — на яе паважнага лысага мужа. Генадзеў твар аж скрывіўся ад злосці і нянавісці. Здаецца, ён вось-вось кінецца на Рахубу.

Ліду бярэ цікаўнасць, і яна прыпыняецца.

Па першым пуці, кіруючыся ў дэпо, павольна праходзіць паравоз Андрэя Беражкова. Узіраючыся ў натоўп, Мікола раптам убачыў Генадзя. Ён нават узрадаваўся.

— А вунь наш пасажыр!

Падумаўшы, Мікола кажа да Андрэя:

— Я збегаю да яго, можна? Я хуценька.

Андрэй кіўнуў галавой.

Мікола саскочыў з паравоза і кінуўся ў натоўп.

З чамаданамі ў абедзвюх руках і з пакункамі пад пахамі Рахуба разам з жонкай ідзе да выхада ў горад. І Генадзь рушыць за імі. Хлопцам валодае нейкая адчайная рашучасць.

Рахуба, цяжка дыхаючы, кажа жонцы:

— Ты вельмі дарэчы прыехала, мамусік. Ведаеш, у нас заўтра вылазка на возера. Абяцаюць нешта грандыёзнае.

— Зноў з паравознікамі? — паморшчылася Наталля Пятроўна.

— У нас будзе свая кампанія. Я запрасіў Паўла Арцёмавіча.

У натоўпе Генадзя шукае Мікола. Яго пазнае Ліда. Яна здагадваецца, каго той шукае.

— Вы, напэўна, гэтага... шукаеце?..

— А? — Мікола павярнуўся на Лідзін голас. І, уражаны яе маскоўскім выглядам і прыгажосцю, сумеўся.— Ён тут недзе быў...— пачаў мармытаць Мікола. Пасля запытаў ужо смялей.— А вы таксама з нашага поезда?

— Ён туды пайшоў, да выхада ў горад,— не адказваючы на Міколава пытанне, кажа Ліда.— Дзіўны ён у вас нейкі.

Мікола стаіць слуп слупам і адно глядзіць на Ліду.

— Вы не скажаце, як мне трапіць ва ўпраўленне чыгункі? — пытаецца Ліда.

— Ва ўпраўленне? — перапытвае Мікола, а сам думае пра нешта іншае і таму не адказвае на пытанне.

— Не ведаеце?

Мікола нарэшце ачнуўся.

— Ва ўпраўленне? А от выйдзеце на плошчу, потым пройдзеце па вуліцы Кірава, а там дойдзеце да вуліцы Леніна і якраз трапіце ва ўпраўленне.

— Дзякую вам.

Мікола ўжо зусім забыўся на Генадзя.

— А вы, можа, працаваць да нас на чыгунку?

— Але.

— Чаму ж вас ніхто не сустракаў?

— Будзем лічыць, што от вы і сустрэлі,— усміхнулася Ліда.— Аднак свайго прыяцеля згубілі.

— Згубіў...

 

Рахуба і яго жонка выходзяць на Прывакзальную плошчу.

За імі, крыху воддаль, цікуе Генадзь.

Іван Харытонавіч і Наталля Пятроўна падыходзяць да бэжавага «Масквіча», што стаіць непадалёк ад стаянкі таксі. Генадзь насцярожваецца.

А Іван Харытонавіч і Наталля Пятроўна ўжо залезлі ў «Масквіча». Ляснулі дзверцы, і машына кранулася.

Генадзь ірвануўся быў за ёю, але, зразумеўшы, што з гэтага нічога не выйдзе, прыпыніўся і разгублена паглядзеў вакол сябе. Ніхто не звярнуў на яго ўвагі, ніхто наогул не заўважыў яго.

А Мікола ў гэты час ускочыў ужо на паравоз, і той адразу пабег у дэпо.

— Дык дзе ж твой пасажыр? — пытаецца Андрэй.

— Уцёк некуды.

— Як жа гэта атрымалася?

— Ды от так і атрымалася...— няпэўна адказвае Мікола. Пасля, памаўчаўшы, кажа да Васіля: — А ведаеш, між іншым, каго мы прывезлі ў Мінск?

— Ведаю,— флегматычна адказвае Васіль.— Пасажыраў, во каго.

— Нічога ты, братка, не ведаеш,— загадкава ўсміхнуўся Мікола.

— Я нават скажу табе колькі. Пяцьсот сорак шэсць душ. Якраз столькі прадаюць білетаў на наш поезд.

— Мы прывезлі скарб, Вася. Вось што мы прывезлі.— Мікола ўсміхнуўся зноў.— Ах, які гэта скарб, Вася! Каб ты толькі ведаў! Каб ты толькі бачыў!

Андрэй, не паварочваючыся, пільна прыслухоўваецца да таго, што кажа Мікола.

— Ясна,— канстатуе Васіль.— Я трачу аднаго са сваіх сяброў. Ён мяняе прафесію — ператвараецца ў шукальніка скарбаў. Тых самых скарбаў, што з ямачкамі на шчочках...

Мікола памаўчаў. Пасля задуменна кажа:

— От жа ж бывае так... Стрэнеш выпадкова чалавека, зусім выпадкова... а западзе ён табе ў сэрца чамусьці назаўсёды. Так і панясеш яго ў сваёй памяці. Быццам і ніхто ён табе, проста так, першы стрэчны, а чамусьці забыць яго не можаш...

Андрэй уважліва прыслухоўваецца да Міколавых слоў.

— Стрэнеш от так — а яго ўжо і няма,— кажа далей Мікола.— Знік ён, прапаў. І невядома, ці напаткаеш яго яшчэ хоць калі-небудзь...

Здаецца, што гэтыя Міколавы словы нейкім чынам адпавядаюць Андрэевым думкам. На твары ў Андрэя, як і ў Міколы, з’яўляецца такая ж самая задуменнасць і нават нібы загадкавасць.

— Часцей за ўсё — не...— ціха, нібы толькі самому сабе, кажа Андрэй.— Не напаткаеш...

Васіль разумее, што гаворка ідзе зусім не пра таго хлопца, якога яны прывезлі ў Мінск. Але знарок кажа:

— Жэўжык ён, от хто.

Андрэй схамянуўся.

— А па-мойму, ён слаўны.

— Слаўныя ў турмах не сядзяць.

— У жыцці ўсяляк бывае. Бывае, што і добры чалавек спатыкаецца.

— У міліцыю яго трэба было здаць, от што. А то якія ж мы дружыннікі.

У размову ўключаецца Мікола:

— А калі дружыннікі, дык што — хапай і не пушчай, так?

— Хапай, бо мы памочнікі міліцыі,— самаўпэўнена кажа Васіль.— Мы павінны папярэджваць злачынствы, а не патураць ім.

— Яно, вядома, лягчэй за ўсё — кожнага падазронага за краты,— заўважае Андрэй.

— Ат, не будзем сварыцца праз першага стрэчнага,— махнуў рукой Васіль.

Андрэй ужо на тэрыторыі дэпо прыпыняе паравоз і злосна кажа да Васіля:

— От што, Васіль, ты лепш ідзі з дружыны. Работа гэтая зусім не для цябе.

І Андрэй першы пакідае паравоз і ідзе да нараднай.

Васіль сумеўся. Перачакаўшы, таксама злазіць з паравоза.

— Быццам муха яго якая ўкусіла...

— Дык жа ж ты глупства вярзеш,— кажа Мікола.

— Не, тут нешта не тое,— заяўляе Васіль.— Не паверу я, што Андрэй праз гэтага шчанюка ўскіпеў. Ён наогул пасля таго, як з’ездзіў у адпачынак, нейкі зусім іншы стаў. Усё думае пра нешта. Або пра некага.

 

Гэтым летам мінчане асабліва праглі вады і ценю. Там, дзе была хоць якая вада, заўсёды былі людзі. Некаторыя ездзілі на штучнае возера, што ўзнікла яшчэ перад вайной за Старажоўкай і зрабілася ўжо абжытым і прывычным месцам адпачынку. Сёй-той адважваўся выбірацца нават на Нарач, у гэтае блаславёнае царства хараства, дзе пачалі ўжо з’яўляцца дамы адпачынку і індывідуальныя дачы. А большасць аддавала перавагу Ждановічам, дзе нядаўна разлілося цудоўнае мора, створанае рукой чалавека.

Асабліва людна тут бывае ў нядзелю. Берагі мора ў гэты дзень з самае раніцы і да позняга вечара спрэс усеяны купальшчыкамі.

Здаецца, Генадзь толькі тым і заняты, што без усялякай мэты швэндаецца сярод адпачываючых мінчан. Павольна, не спяшаючыся, ідзе ён па беразе, ляніва пазіраючы то налева, то направа, то на ваду, а то ў кірунку прыбярэжнага хмызняку.

Але вось позірк яго прыпыняецца на некім. Гэта распасцёрся на пяску даволі грузны, з жыватом-гарою мужчына. Твар ягоны прыкрыт газетай. Генадзь прысеў непадалёк і пачынае назіраць за мужчынам. Праз колькі хвілін мужчына адкінуў газету і перавярнуўся на другі бок. Цяпер Генадзь бачыць яго твар.

Не, гэта не той твар, які патрэбен Генадзю.

Раззлаваны, Генадзь устае і ідзе далей.

Непадалёку ад берага ў цяньку бяроз прыладзіўся Андрэй Беражкоў з сям’ёй: жонкай Верай і сынком Віцем. Разам з імі і Мікола. Сюды яны прыехалі даўнавата, добра прагаладаліся і цяпер закусваюць. На траве перад імі разасланы абрус, на ім бутэлькі — з півам і фруктовай вадой — і ежа.

— Смачна? — пытаецца Беражкоў-малодшы, хлопчык дзетсадаўскага ўзросту.

— Угу! Проста не адцягнеш, у каго рот вялікі,— адказвае Беражкоў-старэйшы.

— А я вунь аладак напёк.— Віця паказвае на вылепленыя з пяску і раскладзеныя на траве «аладкі».

— Мы іх пакінем на пасля, добра? — кажа Вера.

— Не выдумляй, вы да іх і не дакранецеся. Ведаю я вас. Вы толькі ашукваеце маленькіх. Я пайду пагуляю.

— Толькі недалёка. І да вады не падыходзь.

— Добра, не буду.

 

Генадзь распрануўся і палез у ваду. Плаваў ён не блага і праз хвіліну быў ужо далёка ад берага. Спачатку ён паплыў у адзін бок, потым у другі. І ўсё прыглядаўся да людзей, што былі ў вадзе.

Нарэшце Генадзь вылез з вады, пабегаў трохі па беразе і лёг на пясок.

Так ляжаў ён даволі доўга. Сонца прыпякала мацней: і мацней, і Генадзя пачало хіліць на сон. Ён, можа, і заснуў бы, але раптам схамянуўся, бо адчуў на сабе нечы позірк. Падхапіўшыся, Генадзь убачыў непадалёк хлопчыка. Той стаяў басанож, у адных толькі трусіках і глядзеў на Генадзя.

Генадзь падміргнуў яму і сказаў:

— Ну, чалавеча, дакладвай. Ты хто?

— Віця,— ахвотна адказаў хлопчык.

— Віця? — перапытаў Генадзь.— Не можа быць. Ты зусім не падобны на Віцю. Хутчэй за ўсё ты Джэк. Той самы Джэк, які пабудаваў дом. Той самы дом, у якім жыве...

— Не, я Віця,— перапыніў Генадзя хлопчык. І ў сваю чаргу спытаў: — А ты хто?

— А я Маныш-курбыш-аглы-маглы. Вось я хто.

Віця падумаў і сказаў:

— От ты якраз і не падобны.

Генадзь засмяяўся.

— Пачакай, я цябе зараз пераканаю.

Ён пайшоў да вады і хутка спаласнуў пясок з грудзей і спіны. Тады зноў падышоў да Віці. Цяпер хлопчык глядзеў на Генадзя, аж рот разявіўшы. Ад цікаўнасці ён, здавалася, нават і дыхаць перастаў.

Падставы для такой Віцевай цікаўнасці былі, і немалыя. Бо ўсё Генадзева цела — спрэс у татуіроўцы. Грудзі, жывот, ікры ног, плечы, спіна — усё ў Генадзя размалёвана, усюды былі фігуры і надпісы.

З гэтых ніколі не бачаных ім дзівосаў і не зводзіў вачэй Віця.

— Бачыш, я табе не маніў. Я якраз і ёсць Гладыш-бурчыш-бяжыш-маўчыш. Самы сапраўдны, а не які-небудзь там з кніжкі або з кіно. От я табе зараз цуд пакажу. Глядзі сюды. Толькі ўважліва глядзі.

Генадзь павярнуўся да Віці спінаю. Яна таксама ўся была разрысаваная. Але менавіта тут, бадай, і знаходзілася найвышэйшае дасягненне ўзнёслай фантазіі невядомага яшчэ чалавецтву мастака. На левай Генадзевай лапатцы была выкалата мышка, якая ў панічным страху бегла некуды на край свету, а на правай — яе страшны ганіцель — стракаты, з вялізнымі вусамі кот. Вось Генадзь нейкім асаблівым чынам варухнуў плячмі, і карціна адразу ажыла. Пабегла, робячы падскокі і зігзагі, ашалелая ад страху мышка, а за ёю наўгалоп панёсся раз’юшаны кот. Вось ён ужо амаль дагнаў сваю ахвяру, яму асталося толькі схапіць яе, але Генадзь раптам спрытна варухнуў левым плячом — і мышка ўжо далёка. Зноў пачалася пагоня, зноў паляцеў вусаты кот даганяць бедную мышку.

Так паўтаралася некалькі разоў. Кот то амаль даганяў мышку, то ўпускаў яе.

Не перастаючы спрытна шавяліць лапаткамі, Генадзь робіць тулавам нейкі паварот, і мышка раптам знікае з Віціных вачэй. Астаўся адзін кот — ён быццам застыў ад нечаканасці і здзіўлення.

— Яшчэ, яшчэ! — закрычаў Віця.— Пакажы яшчэ!

Здаволены эфектам, Генадзь павярнуўся да Віці. І раптам у яго ў самога шырока расплюшчыліся вочы. Ён бачыць, што ўдалечыні, пад трыма соснамі, стаіць бэжавы «Масквіч». Генадзь адразу забываецца на Віцю. Ён азірнуўся вакол і шпарка пайшоў да «Масквіча».

Мяркуючы па ўсім, у «Масквічы» зараз нікога няма. Генадзь падыходзіць зусім блізка да яго. Зазірнуў у машыну. Сапраўды, там не відаць нікога.

А гаспадары «Масквіча» цяпер на беразе, Генадзь ужо ўбачыў іх. Гэта Іван Харытонавіч Рахуба, яго жонка Наталля Пятроўна і іх знаёмы Павел Арцёмавіч. Генадзь пільна назірае за імі.

Здаецца, Рахуба прапануе сваёй кампаніі пакупацца. Вось яны ўсе разам, у купальных касцюмах, ідуць у ваду.

Каб знайсці больш зручнае месца для назірання, Генадзь таксама ідзе бліжэй да берага. Убачыў будку, дзе звычайна пераапранаюцца купальшчыкі, заходзіць за яе.

Адсюль яму вельмі добра ўсё відаць. Вось Рахуба падскочыў, нырнуў. Нешта доўга не паказваецца. Тады вынырнуў і паплыў ад берага. Наталля Пятроўна і Павел Арцёмавіч паплылі ў другім кірунку.

Да Генадзя зноў падыходзіць Віця.

— Пакажы яшчэ! Пакажы, пакажы мышку! — просіць ён.

— Адстань! — шэптам кажа Генадзь.— Цябе, напэўна, мама шукае. Бяжы адсюль, чуеш?

Аднак Віця і не збіраецца ісці. Яму тут дужа цікава, і ён падыходзіць яшчэ бліжэй да Генадзя.

Генадзь хацеў быў ужо крыкнуць на Віцю, але тут якраз з вады вылез Рахуба. Вылез, адфыркаўся і падаўся да сваёй машыны.

Яму трэба прайсці якраз міма будкі, каля якой замёр Генадзь. Каб не быць заўважаным, Генадзь абышоў будку і заскочыў у яе ў сярэдзіну. Аднак Рахуба замест таго, каб прайсці міма, як на гэта разлічваў Генадзь, нечакана таксама заходзіць у будку.

Генадзь адвярнуўся, пачынае надзяваць кашулю. Поплеч, цяжка дыхаючы, выціскае трусы Рахуба.

— Пасуньцеся крышку, малады чалавек,— кажа Рахуба. Ён павярнуўся і нечакана апынуўся тварам у твар з Генадзем.

Нейкую хвіліну ён моўчкі глядзіць на хлопца.

— Уцёк?..— панура пытаецца ён пасля.

— Вызвалілі,— гэтак жа панура адказвае Генадзь.— Датэрмінова.

Яны яшчэ памаўчалі.

— Та-ак...— прамовіў Рахуба і, пасопваючы, падаўся з будкі. Але тут жа спахапіўся, што ён без трусоў, і хуценька вярнуўся назад. Не пазіраючы на Генадзя, пачаў нацягваць на ногі трусы.

Нацягнуўшы, дадаў, па-ранейшаму не пазіраючы на Генадзя:

— Будзем спадзявацца, што ты цяпер зразумеў, у які мы час жывём. Пабудова камунізма... і наогул. Трэба ўключыцца, значыць...

З нейкім новым, жорсткім выразам на твары Рахуба выходзіць з будкі.

Прыхіліўшыся да сцяны, Генадзь нейкі час стаіць, бы здранцвелы, не маючы сілы крануцца з месца.

— Ну пакажы, пакажы яшчэ! — моліць Віця.

Тады Генадзь рашуча выходзіць з будкі.

А насустрач яму ідзе Мікола. Ён якраз падаўся шукаць Віцю. Генадзь, заняты сваім, спярша не заўважае яго.

— Шкада табе, ці што,— просам просіць Віця.— Пакажы!

Узрадаваны нечаканай сустрэчай, Мікола хутка падыходзіць да Генадзя і Віці.

— Здорава цябе размалявалі! — зарагатаў Мікола.— От гэта дзіва дык дзіва! Відаць, дужа балюча было, га?

— Не тваё дзела! — сказаў Генадзь.— Чаго чапляешся? Хочаш, каб я за білет грошы аддаў?

— Ад цябе дачакаешся.

— Ну і каціся тады! А можа, хочаш правесці растлумачальную работу?

— Гэтага я не ўмею рабіць,— прызнаўся Мікола.

Генадзь пайшоў.

Мікола ўзяў Віцю за руку і пасунуўся побач з Генадзем.

Так яны прайшлі некалькі крокаў моўчкі.

— Ведаеш, Генка, на тваім месцы я паехаў бы дахаты,— пачаў потым Мікола.— Прападзеш ты тут, у Мінску.

— Ага, от і пачалася растлумачальная баланда,— паморшчыўся Генадзь.

— Ніякая гэта не баланда. Я табе дабра зычу.

— Няма мне чаго рабіць дома. Ды і дома ў мяне няма. Пусты ён.

— І нікога ў цябе няма наогул?

— Нікога.

— Ясна. У мяне, калі хочаш ведаць, таксама нікога няма. У дзіцячым доме я вырас. Загінулі мае ў вайну. Твае таксама?

— Мае не ў вайну...— сумна сказаў Генадзь.

Генадзь прыпыніўся і сеў проста на пясок. Аказваецца, адсюль яму вельмі зручна назіраць за Рахубамі.

А тыя нечакана пачынаюць уносіць свае рэчы ў машыну.

Мікола паглядзеў на «Масквіча», на Рахубу і крыкнуў:

— Іван Харытонавіч, чаго вы так рана збіраецеся?

— Хопіць,— адказвае таксама гучна Рахуба.— Трэба ведаць меру.

— Наш доктар,— палічыў за патрэбнае паведаміць Мікола Генадзю.

— З чыгуначнай паліклінікі? —перапытаў Генадзь.

— Ага. Добры доктар.

Генадзь вымае папяросы, працягвае пачак Міколу.

— Я не куру,— кажа Мікола.— Мы ўсёй брыгадай кінулі. Любата!

Генадзь закурвае сам.

— Чаго ты ўсё ж такі падаўся іменна ў Мінск? — пытаецца далей Мікола.— Думаеш, тут лягчэй... гэта самае?..

— Ідзі ты!..— злосна кажа Генадзь; ён убачыў, што бэжавы «Масквіч» завурчаў і крануўся. Праз момант ён ужо знік.

Генадзь падняўся і шпарка пашыбаваў прэч.

— Куды ж ты? — кідае наўздагон яму Мікола.

— Ведаеш што, інтарэс свой ты пакінь,— з націскам кажа Генадзь.— Бо ўсё роўна нічога ў цябе не выйдзе. Чуеш?

 

Вера збірае Віцевы рэчы.

— Дзе ж гэта Віцька? — непакоіцца Андрэй.— І Мікола недзе прапаў.

— Нічога, Мікола яго знойдзе,— спакойна адказвае Вера.— Ведаеш, я ўзяла на сераду білеты ў кіно, май на ўвазе. На восем дваццаць, у «Цэнтральны». Ідзе «Песня першага кахання».

— «Песня першага кахання»? — перапытвае Андрэй. Ён задумаўся на хвіліну, потым кажа:— Цікава, а вось другое каханне — з песняй бывае ці часцей са слязьмі? Ты не ведаеш?

Вера кінула быстры позірк на мужа.

— Цябе гэтае пытанне вельмі хвалюе?

— З чыста тэарэтычнага пункту гледжання.

— Пракансультуйся ў каго-небудзь дасведчанага. Або яшчэ лепш — закахайся сам другі раз. Правер на ўласным вопыце.

— Ты дазваляеш?

— Дазваляю. Але з адной умовай. Дазваляю закахацца толькі ў аднаго чалавека. У мяне.

 

За рулём бэжавага «Масквіча» сядзіць Рахуба. Побач з ім Наталля Пятроўна. На заднім сядзенні — Павел Арцёмавіч.

Машына імчыцца па шасэ ў Мінск. Мінула Ждановічы і падлятае да трансфарматарнага завода. Наперадзе ў лёгкай смузе відзён горад.

Рахуба звяртаецца да Паўла Арцёмавіча:

— Паслухай, юрыдычная кансультацыя, дай мне даведку.

— Усё на дармаўшчынку хочаш,— дабрадушна ўсміхнуўся Павел Арцёмавіч.— Давай лепш баш-на-баш. Я табе даведачку, а ты мне язвачку.

Павел Арцёмавіч, здаволены сваім жартам, рагоча. Аднак твар у Рахубы вельмі сур’ёзны.

— Напрыклад, так. Вызвалілі, скажам, чалавека з турмы. А потым што з ім робяць?

— Як гэта, што? Спрыяюць. Уладкоўваюць, калі трэба.

— Куды ўладкоўваюць?

— Вядома, на працу.

— А прафілактыка дзе? У сэнсе, каб чаго не здарылася?

— Законам не прадугледжана.

— Дарэмна. Выходзіць, не трэба засцерагаць грамадства ад магчымых рэцыдываў?

— Вызвален — значыць, свабодны. І ўсё тут.

 

Як ні ўпарціцца Віця, але Мікола трымае яго за руку моцна. І падводзіць да таты і мамы.

— Ты чаго надзьмуўся? — пытаецца Андрэй.

— Я не надзьмуўся,— адказвае Віця.— Я раззлаваўся.

— На Міколу?

— На ўсіх вас. Вы мне заўсёды перашкаджаеце.

Андрэй запытальна паглядзеў на Міколу.

— Зноў я маху даў, Андрэй Сцяпанавіч. Сустрэў быў нашага пасажыра.

— Генку? Тут?

— Зноў ён уцёк ад мяне.

Віця дадае сваё:

— У яго кошка з мышкай, во!

— Доктарам нашым нешта зацікавіўся,— кажа Мікола.

Андрэй задумаўся.

— Хлопец на нешта нацэліўся...

 

Назаўтра дзень быў ужо не такі сонечны і не такі душны. Неба ахуталі аблокі, зрабілася пахмурна.

Можа, таму цемнавата і ў доўгім калідоры чыгуначнай паліклінікі, хоць усё тут — і сцены, і дзверы — пафарбавана ў белы колер.

Чалавек, які крочыць па калідоры, таксама ў белым. Побач з чалавекам тупае Генадзь.

— Як вы сказалі, малады чалавек? Рахуба?

— Ага, Рахуба,— падказвае Генадзь.— Ён тут?

— Адзін тут, а другога няма. Вы якога Рахубу маеце на ўвазе? Неўрапатолага?

Генадзь паціскае плячыма.

— Трэба, даражэнькі, дакладна ведаць, у каго будзеце лячыцца.

— Ён Іван Харытонавіч.

— А-а, тады гэта тэрапеўт. Але яго зараз няма.

— Няма?..— аж разгубіўся Генадзь.

— Ён на візітах.

— Шкада...— Генадзь падумаў і зноў пытаецца: — А вы, можа, яго хатні адрас ведаеце?

— Вядома, ведаю. Зараз я вам скажу.— Чалавек вымае запісную кніжку, гартае яе.— Во, у мяне тут запісана. Рахуба, Розы Люксембург, 200. Запомнілі?

— Ага, дзвесце.

— Цьфу, чорт, не дзвесце. Гэта я яму столькі ў прэферанс вінен. На старыя грошы, вядома...

 

У кабінеце начальніка міліцыі цяпер толькі адзін наведвальнік — Іван Харытонавіч Рахуба. Прысутнічае таксама ўчастковы міліцыянер.

— Сігнал, кажаце? — пытаецца начальнік міліцыі.

— Але, але, я ў сэнсе сігналу.

— Прыкметы? Якая на ім вопратка?

Рахуба сумеўся.

— Я яго... разумееце, голым бачыў.

— У паліклініцы, ці што?

— Не, на пляжы.

Адчыняюцца дзверы, і ў кабінет уваходзіць Андрэй Беражкоў. Здароўкаецца з усімі.

— Па справах дружыны? — пытаецца начальнік міліцыі.— Добра, прысаджвайся пакуль што.— І зноў звяртаецца да Рахубы: — Дык якія ж прыкметы? Напрыклад, рост?

Рахуба паднімаецца. Паказвае сабе на грудзі.

— От так, прыкладна. Да селязёнкі.

Начальнік міліцыі таксама ўзяўся за гэтае месца.

— А я думаю, што гэта ў мяне тут баліць. Выходзіць, селязёнка. Добра. Колер валасоў?

Рахуба памацаў сябе за галаву.

— На сабе ілюстраваць не рызыкую. Колер прыкладна спелага жыта.

— Вочы?

— Здаецца, блакітныя.

— Нябеснага, так сказаць, колеру? Дык гэта ж херувім нейкі палучаецца, а не злачынец. На мядзведніка не падобны. На дамушніка таксама. Наменклатура не тая.

— Не, ён наогул не злодзей,— паспешліва кажа Рахуба.

— Адкуль вы ведаеце?

— Не, я не сцвярджаю,— яшчэ больш паспешліва дадае Рахуба.

— Чым жа ён вас гэтак напалохаў?

— Не, не, вы зразумейце мяне правільна. Я ж у сэнсе сігналу. У сэнсе прафілактыкі. Ведаючы, што таварыш, так сказаць, сядзеў. За падпал.

— Добра, таварыш Рахуба, будзем мець на ўвазе.

Рахуба ідзе да выхада.

— Пачакайце, а адрас вы нам свой пакінулі? — Начальнік міліцыі зазірнуў у паперку, што ляжыць у яго на стале.— Ага, ёсць. Гэта той самы дом з флюгерам? Ведаю, ведаю. Твой участак,— кажа ён да міліцыянера.— Ну, бывайце. Заходзьце, калі што якое.

— Дзякую...

Калі за Рахубам зачыніліся дзверы, начальнік міліцыі спытаў у Андрэя:

— Лячыўся ў яго?

— Было.

— Палахлівы ў вас лекар. Пацыент яго нейкі трывожыць. Ці то недалячыў ён яго, ці то залячыў. Адным словам, з’явіўся ў горадзе з прэтэнзіяй. А гэты хоча, каб мы яго засцераглі... Ты чаго такі задуманы?

— Ды так, нічога...

— Ну, давай, што там у цябе.

— Я наконт графіка дзяжурстваў...

 

Позні вечар.

Генадзь сноўдаецца па вакзале. Падыходзіць да нейкай жанчыны, што сядзіць на канапе. Садзіцца побач. Жанчына паспешліва падсоўвае бліжэй да сябе клунак. Генадзь пазяхае, потым робіць выгляд, што ўбачыў недзе нейкага знаёмага і імкліва ідзе прэч.

У другой зале Генадзь заўважае буфет, за прылаўкам якога дрэмле прадаўшчыца. Генадзь ідзе да буфета. Выняў з кішэні манеты, пералічыў іх, уздыхнуў і паклаў назад.

Насупроць буфета знаходзіцца акенца, над якім напісана: «Бюро даведак». У акенцы відзён тварык маладой дзяўчыны. Гэта Вікторыя. Яна бачыць, як Генадзь падыходзіць да буфета, як ён лічыць грошы, як кладзе іх, уздыхнуўшы, назад. Зацікаўленая Вікторыя пачынае назіраць за Генадзем.

— Два «Беламоры»,— кажа Генадзь.— Хуценька.

Прадаўшчыца, яшчэ не прачнуўшыся як след, ляніва дае яму папяросы. Паклаўшы іх у кішэню, Генадзь запытальна глядзіць на прадаўшчыцу. Тая, у сваю чаргу, гэтак жа запытальна глядзіць на Генадзя.

— А рэшту? — кажа Генадзь.

— Хіба вы давалі грошы? — здзіўляецца прадаўшчыца і канчаткова прачынаецца.

— А хто ж вам даваў! Вунь тая палціна рэшкай — яна ж мая!

Прадаўшчыца разгубілася. Яна ўзяла са скрынкі манету, на якую паказаў Генадзь, хвіліну глядзела на яе, потым паклала назад. Зноў узяла і зноў паклала.

— Давайце рэшту, што ж вы! — пагрозліва сказаў Генадзь.

— Прабачце... калі ласка...

Генадзь узяў рэшту і спаважна пайшоў ад буфета.

Але тут вочы яго сустрэліся з вачыма Вікторыі — яна здзіўлена і нават спалохана глядзіць на Генадзя.

Генадзь апусціў галаву, пакруціў у руках манеты, яшчэ раз паглядзеў на Вікторыю і раптам хутка павярнуўся і пайшоў да буфета. Знарок гучна сказаў:

— Ведаеце, шаноўная, а я ўспомніў! Адышоўся і раптам успомніў: не заплаціў. Праўда, не заплаціў за папяросы. Дык вось... вазьміце...

Калі Генадзь, аддаўшы грошы, пайшоў ад буфета, прадаўшчыца расчулена сказала да пасажыра ў акулярах:

— Вы толькі падумайце, які сумленны малады чалавек!

Генадзь не спяшаючыся вымае з пачка папяросу, закурвае і падыходзіць да «Бюро даведак».

— Прашу даць даведачку! — пусціўшы дым у акенца, кажа ён.— Скажыце, чаму ў вашым горадзе дазваляюць пражываць сукіным сынам?

— Што-о?..— разгубілася ад нечаканасці Вікторыя.

— Ага, гэтага вы не ведаеце. Я так і думаў, што вы тут толькі для мэблі седзіцё.

Вікторыя са злосцю зачыняе акенца, але праз момант зноў адчыняе яго.

— Па-мойму, вы проста хуліган! — кажа яна.— І пра гэта я ахвотна даю вам даведку!

Акенца зноў зачыняецца.

Генадзь стукае, але яму не адчыняюць.

Генадзь пастукаў яшчэ, потым яшчэ. Не, ніхто не адказвае. Ён хацеў быў пайсці, але перадумаў і астаўся чакаць тут.

Праз нейкі час Вікторыя выходзіць з «Бюро даведак».

— Вы яшчэ тут?..— здзіўляецца яна шчыра.

— Але ж я не атрымаў даведкі.

— Нічым не магу памагчы. Маё дзяжурства скончылася. Так што да пабачэння.

— Якое прыемнае супадзенне!—весела кажа Генадзь.— Маё дзяжурства, ці паверыце, таксама скончылася.

Вікторыя накіроўваецца да выхада. Генадзь ідзе за ёй, не адстаючы ні на крок.

Яны выходзяць на плошчу, пасля ідуць па Бабруйскай вуліцы, уздоўж сквера.

— Паслухайце, што вам трэба? — нездаволена кажа Вікторыя.— А мо хочаце, каб я міліцыянера пазвала?

— Хачу, каб пазвалі.

— Магу і пазваць.

— Можаце. Але не будзеце зваць.

— Чаму не буду?

— Хіба я да вас чапляюся? Я ж маўчу як рыба. Вы самі першая са мной размаўляеце.

— Усё роўна пазаву.

— Завіце. Вунь ён якраз ідзе.

Сапраўды, непадалёк відна манументальная постаць міліцыянера. Аднак Вікторыя нават не паглядзела на яго.

Вуліца, па якой ідуць цяпер Вікторыя і Генадзь, зусім бязлюдная. Вікторыі, напэўна, зрабілася страшнавата. Але яна пытаецца яшчэ даволі бадзёра:

— Што вам трэба, ну скажыце? Чаго вы да мяне прычапіліся?

Генадзь адказвае жартам:

— А от збіраюся абкрасці вас. Падбяру зручны момант і — хап! Вы і пікнуць не паспееце.

Жартаўлівы Генадзеў тон перадаўся і Вікторыі. Яна насмешліва агледзела даволі шчуплую Генадзеву постаць.

— Нічога ў вас не выйдзе. У мяне ж другі спартыўны разрад.

Цяпер яны ўжо на нейкай ускраіннай вуліцы. Тут цёмна і глуха. Вікторыя міжвольна паскорыла крокі. Яна ледзь не бяжыць.

Дарогу ёй раптам заступілі двое здаравенных бамбіз. Яны добра падпітыя. Адзін з іх кажа:

— Даражэнькая, вы спяшаецеся да нас на спатканне? У такім разе...

У цёмным небе нізка-нізка праносіцца самалёт. Адчуваецца, што недзе непадалёк знаходзіцца аэрапорт.

Вікторыя кідаецца назад, але тут перад ёю стаіць другі бамбіза. Язык ягоны дрэнна варочаецца ў роце.

— Кр-расачка, вы м-можаце нас па-пакахаць...

Вікторыя паварочваецца да Генадзя. Яна падумала, што гэта адна хеўра.

— Гадзінніка ў мяне няма. І грошай таксама.— Яна працягвае Генадзю сваю сумачку.— Калі і асталося, дык якая драбяза.

Генадзь машынальна бярэ сумачку і робіць рашучы крок да тых дваіх.

— Гэй, вы, будучыя жмурыкі! Мячыце атанду, ясна?

І — дзіўная справа — двое здаровых мужчын нечакана адступаюць перад гэтым шчуплым хлапчуком. Яны пакорліва прызнаюць яго перавагу над імі, «саматужнымі» хуліганамі, адразу зразумеўшы, што гэта бывалы чалавек і жарты з ім дрэнныя. Але яны яшчэ спрабуюць наігранай бравадай прыхаваць сваю боязь.

— Чаго раскрычаўся... Мы ж нічога такога...

— І н-не ска-кажы ўжо нічо-чога. Па-падумаеш...

Генадзь робіць яшчэ крок да іх:

— Брысь!

П’яныя пераходзяць на другі бок вуліцы і, абняўшыся, паспешліва ідуць далей.

Генадзь пачынае рагатаць. Аддае сумачку Вікторыі. І тады яна таксама рагоча.

— А я ж амаль дома,— кажа Вікторыя.— Вунь там я ў адной бабулі кватарую.

Яна паказала рукой на невялічкую хатку, якая ўся патанула ў зеляніне.

Генадзь з жартаўлівай галантнасцю раскланьваецца і адступае на крок, каб пайсці прэч.

— У такім выпадку да пабачэння. Прыемных вам сноў.

— Пачакайце,— кажа Вікторыя.— Адну хвіліначку. Хто ж вы такі? Чаму вы... ну, заступіліся за мяне?

— Вельмі проста,— весела адказвае Генадзь.— Я бачыў, як гэта робіцца ў кіно. І мне самому захацелася паспрабаваць. Здаецца, атрымалася. Бывайце.

— Бывайце.

Вікторыя знікае за веснічкамі.

Генадзь пастаяў, закурыў. Ідзе да хаткі. Убачыў лавачку, сеў. Выкурыў адну папяросу, выняў другую, прыкурыў ад першай.

Нечакана ціха рыпнула акно. Але Генадзь, заняты сваімі думкамі, не чуе гэтага. Выкурыўшы і другую папяросу, ён кладзецца на лаўку і выпростваецца па ўвесь рост.

— Як вас завуць?— даносіцца да яго праз лістоту дзікага вінаграду голас Вікторыі.

Не падымаючыся, Генадзь глуха адказвае:

— Генадзь Максімавіч.

— Вы студэнт?

— Настаўнік,— гэтак жа глуха і нават з нейкай пагрозай у голасе кажа Генадзь. І дадае ўжо зусім злосна: — Заўтра якраз буду даваць урок сяму-таму.

Праз колькі хвілін зноў чуваць шэпт Вікторыі:

— Вазьміце.

З акна праз лістоту паказваецца падушка.

Генадзь падняўся, рассунуў лістоту, узяў падушку. Стрымана прамовіў:

— Будзе цэлая.

 

Ноч.

На лавачцы пад разгалістай ліпай, паклаўшы рукі пад галаву, з расплюшчанымі вачыма ляжыць Генадзь. Над ім высокі зорны купал неба. Зрэдку недзе недалёка ўзнімаюцца ўвысь цяжкія, з зялёнымі і чырвонымі агеньчыкамі самалёты, адлятаючы ў далёкія і блізкія мясціны.

 

А ранічкаю, калі Вікторыя высунулася з акна, на лавачцы нікога ўжо не было. Сіратліва ляжала толькі адна падушка, ды на доле валялася некалькі акуркаў.

Вікторыя села на лавачку і доўга сядзела ў адзіноце задуманая.

 

І от зноў светлая, сонечная раніца.

На тэрыторыі паравознага дэпо па тракцыйных пуцях сноўдаюць паравозы. Далёка чуваць іх гудкі — то басавітыя, то тонкія, то доўгія, то кароткія.

Да дэпо падыходзіць Ліда. Яна ў светлай сукенцы, у лёгкіх белых туфлях. Яна старанна выбірае дарогу, каб не запэцкацца ў мазут і ў шлак, якіх хапае тут.

Напярэймы Лідзе да нараднай шыбуе Андрэй. Убачыўшы яго, Ліда радасна гукае:

— Андрэй!..— Але тут жа, сумеўшыся, папраўляецца:— Андрэй Сцяпанавіч!

Андрэй паварочваецца на голас. Спярша ён здзіўляецца, а потым на яго твары таксама разліваецца радасць.

— Ліда?!

Яна падбягае да Андрэя.

— От я і ў Мінску. Бачыце?

— Але як?.. Чаму?..

— Буду ў вас працаваць.

— У дэпо?

— Ну але. Цеплатэхнікам. Якраз іду прадстаўляцца начальству. Вы не пярэчыце?— гарэзліва пытаецца Ліда.

— Але ж вы павінны былі паехаць у Алма-Ату?

— Начальству відней, дзе больш патрэбны розныя выдатныя асобы,— смяецца Ліда.

Па тым пуці, на якім стаяць Андрэй і Ліда, павольна сунецца манеўровы паравоз. Андрэй і Ліда не бачаць яго, яны глядзяць толькі адно на аднаго. Машыніст раптам дае аглушальны свісток. Ліда ледзь не падае ад нечаканасці. Андрэй адцягвае яе ўбок.

Паравоз праходзіць. Машыніст усміхаецца і жартаўліва ківае Андрэю пальцам. Андрэй — таксама жартаўліва — паказвае яму кулак.

Ліда ўжо ачулася, яна звонка смяецца. Далей яны ідуць разам.

— Вы цудоўная... проста дзівосная дзяўчына,— кажа Андрэй.— Так мне здаецца. Хоць я амаль нічога не ведаю пра вас.

— Гэтак жа, як і я пра вас.

— Тая наша сустрэча... Я ніколі не забуду яе. Двое незнаёмых людзей святкавалі невядома чый дзень нараджэння. Так бывае толькі ў кіно.

— А вы дагэтуль не здагадаліся, чый гэта быў дзень нараджэння?

Андрэй пільна паглядзеў на Ліду.

— Няўжо?..

— Вось мы і зноў сустрэліся,— не даючы яму дагаварыць, зазначае Ліда.

— Але, зноў...

На іх сунецца, але з другога боку, яшчэ адзін паравоз. Цяпер ужо Ліда адцягвае Андрэя.

— У нас вам тут спадабаецца,— кажа Андрэй.— Я вас пазнаёмлю са сваёй брыгадай. І наогул прапаную сябе ў якасці гіда па Мінску і яго ваколіцах. Нават з сённяшняга дня.

— Нават з сённяшняга?

— Значыцца, так. Адразу пасля работы... хоць не, сёння ў мяне лекцыя для першазімнікаў. А заўтра можна...— Андрэй раптам сумеўся.— От жа ж няўдача, і заўтра вечар заняты...

— Лекцыя для маладых следапытаў?— пакпіла Ліда.

— У кіно іду...— Ён пачырванеў.— Ведаеце, усёй брыгадай ідзём. На восем дваццаць, у «Цэнтральны»,— усё больш і больш бянтэжачыся, пачаў выкладаць ён зусім не патрэбныя ёй падрабязнасці.— Тады ведаеце калі?..

— Наперадзе яшчэ многа дзён,— перапыніла Андрэя Ліда.— Прабачце, мне трэба ісці. Начальства ж не любіць чакаць.

Падобна на тое, што апошнія Андрэевы словы калі і не ўкалолі Ліду, то ва ўсякім разе крыху засмуцілі. Па яе твары прабягае ледзь прыкметны цень.

— Да пабачэння, Андрэй Сцяпанавіч.

— Да пабачэння, Ліда. Да пабачэння. І жадаю вам поспехаў.

Яна пайшла.

Ён пастаяў, паглядзеў ёй услед. Нешта новае з’явілася ў яго на твары, тое, чаго не было дагэтуль.

Не, яно было аднойчы і раней,— тады, калі Мікола гаварыў на паравозе пра сустрэчы і пра ростані.

 

А Мікола цяпер таксама ідзе ў дэпо. Ён убачыў Андрэя і кіруецца да яго. Але тут зусім нечакана для сябе заўважае Ліду. І тады адразу мяняе напрамак.

— От гэта здорава! — кажа Мікола, даганяючы Ліду.

— Што здорава?— не прыпыняючыся, пытаецца Ліда.

— Што і вы тут! Што вы...— Але, не дагаварыўшы, Мікола змаўкае. Ён падумаў, што Ліда, магчыма, і не памятае яго.

Аднак Ліда памятала.

— Знайшлі вы свайго прыяцеля?— спытала яна.

— Знайшоў,— узрадаваўся Мікола.— Ды толькі ён зноў знік. І акрамя таго, ён... ну, як бы гэта вам сказаць... ён мне ніякі не прыяцель.

— Але ж для нечага ён вам патрэбен.

— Патрэбен,— кажа Мікола.— Хоць хто ён мне? Быццам і ніхто. Так, першы стрэчны, як кажа наш памочнік. А от затое Беражкоў лічыць...

— Вы ў брыгадзе Беражкова?— насцярожылася Ліда.

— Але,— не без гордасці паведамляе Мікола.— Ужо чулі пра яго? Першы машыніст у дэпо! Працаваць з ім — гэта, ведаеце...

— Я яго ведаю,— сказала Ліда.— Напэўна, у вас вельмі дружная брыгада?

— Ага,— кажа Мікола.— Беражкоў, ён такі... такі...

— У кіно нават, кажуць, ходзіце разам.

— Бывае, што і ў кіно...— не разумее, што да чаго, Мікола.

— І заўтра, кажуць, пойдзеце.

— Заўтра? Хто вам сказаў? Першы раз чую.

— Сам Андрэй Сцяпанавіч сказаў.

— А-а, гэта ён з жонкай ідзе. На «Песню першага кахання».

Ліда зачырванелася.

А Мікола кажа далей:

— У гэтым месяцы мы ўжо хадзілі брыгадай, план выканалі. А наогул, шчыра кажучы, ну які інтарэс хадзіць у кіно адным мужчынам? Ніякага інтарэсу. От калі, скажам, у цябе ёсць маршрут з асобай іншага полу... тады, вядома, другая справа...

Занятая сваімі невясёлымі думкамі, Ліда зусім не слухае Міколы.

— Тады, вядома, зусім іншая справа...— Мікола скоса паглядзеў на Ліду, памаўчаў. Потым, набраўшыся смеласці, кажа:— А ведаеце што?.. У вас тут пакуль што нікога, мабыць, знаёмага няма. То чаму б вам не схадзіць, напрыклад, у кіно?

— З вамі?— сумна ўсміхнулася Ліда.

— Заўтра, га?— аж перастаў дыхаць Мікола.

— А то сёння ў вас лекцыя,— насмешліва кажа Ліда.

— Але, Беражкоў чытае,— не зразумеўшы яе насмешкі, сур’ёзна ўдакладняе Мікола.

Тады Ліда раптам рашуча заяўляе:

— Добра. Мы пойдзем. Заўтра. На восем дваццаць, у «Цэнтральны».

— Дзякую!.. Дзякую!..— аж захліпнуўся ад шчасця Мікола.— Усё будзе як мае быць!

 

Мінуўся яшчэ адзін дзень.

Андрэй Беражкоў у гэты дзень устаў рана. Яму трэба было наведаць хлопцаў, якія жылі ў інтэрнаце, каб пагутарыць наконт чарговага прамывачнага рамонту паравоза. Яны меліся зрабіць гэтую работу самі, без дапамогі рамонтнікаў, таму неабходна было сёе-тое ўдакладніць.

Ён ішоў па адной з вуліц Грушаўскага пасёлка. Тут цэлы квартал займалі домікі стандартнага тыпу, дзе жылі пераважна чыгуначнікі. Каля аднаго з такіх асабнячкоў Андрэй сустрэў даволі высокага чалавека ў цёмным касцюме, з плашчом, перакінутым цераз руку, і ў шэрым капелюшы, які сядзеў на галаве ў чалавека, бы сядло на карове. З-пад штаноў у яго відны былі старанна наваксаваныя боты.

— Здравія жалаю, таварыш Беражкоў! — прастуджаным голасам прамовіў гэты дзіўны чалавек.

Андрэй пазнаў у ім участковага міліцыянера і ледзь не разрагатаўся.

— А міліцэйская форма вам больш да твару,— заўважыў ён.— Дзяжурыце?

— Візуальна назіраю.

— За кім?

— У адпаведнасці з сігналам,— таямніча паведаміў чалавек.

— А-а... — Андрэй успомніў гутарку ў кабінеце начальніка міліцыі.— Давайце, давайце.

— Але, па-мойму, тут усё ў парадку пакуль што. Прайдуся па ўчастку.

Андрэй зірнуў на асабняк, што быў якраз насупроць, убачыў на ім флюгер і адразу пазнаў жытло Івана Харытонавіча Рахубы. Нічога не сказаўшы, ён пайшоў сваёй дарогай.

Чалавек павярнуў у другі бок.

 

У светлым пакоі інтэрната паравознікаў Мікола робіць пад гукі радыё гімнастыку. Ён у трусах і ў майцы.

Проста перад ім адчыненае насцеж акно. З вышыні трэцяга паверха Мікола добра бачыць усю вуліцу.

— Хопіць дрыхнуць!— крычыць Мікола Васілю, які спіць, накрыўшыся коўдрай з галавою.— Беражкоў вунь ужо ідзе. Чуеш, соня? А ну, уставай!

— Зараз, зараз...— праз сон мармыча Васіль.

Мікола сцягвае з яго коўдру.

— Паспаць чалавеку не дадуць...— нездаволена кажа Васіль.— То ў паездцы, то на лекцыі, то ў дружыне, то рыхтуйся да пераходу на цеплавозную цягу. Замучылі чалавека, хоць гвалт крычы.

— Яму далягляды адкрываюць, а ён прыкідваецца казанскай сіратой. Пад’ём!

 

Непадалёк ад інтэрната, на рагу, стаіць аўтацыстэрна з газай. Каля яе дзве жанчыны з бітонамі. Трэцяя падала свой бітон прадаўцу.

На вялікае сваё здзіўленне Андрэй бачыць, што да цыстэрны ідзе Генадзь. Пад пахай у яго нейкі скрутак.

Андрэй прыпыняецца зводдаль, цікуе.

— Пачым сёння карасін?— пытаецца Генадзь.

— Пачым учора, патым і сёння,— адказвае прадавец.

— Не падзешавеў?

— Два літры за трынаццаць капеек — гэта і так дарма.

Відавочна, што Генадзь не мае ніякага ўяўлення пра цэны на газу. Вызнаўшы цяпер цану, ён разгортвае пакунак. У руках у яго — літровая бутэлька.

— Калі не падзешавеў, дык вазьму літр.

— Грамадзянін, трымайцеся чаргі,— кажа бабулька да Генадзя, хоць уся чарга і складаецца цяпер толькі з адной яе.— Гарыць, ці што?

— Будзе гарэць! — абяцае Генадзь.

Узяўшы бутэльку з газай, Генадзь загортвае яе зноў у газету і адыходзіць.

Андрэй ідзе следам за ім.

Гэтак яны — Генадзь наперадзе, Андрэй на некаторай адлегласці ад яго — падыходзяць да знаёмага нам дома.

 

Маленькім, проста нікчэмным здаецца Генадзь у царстве антыкварных рэчаў, якія з усіх бакоў акружаюць Генадзя ў кватэры Рахубы. Масіўная старадаўняя мэбля, дываны нейкай фантастычнай размалёўкі, яркія карціны ў пазалочаных рамах... Чаго толькі тут няма!

Але дзівіцца на ўсё гэта багацце Генадзю няма ні ахвоты, ні часу. Ён хутка разгортвае газету і вымае бутэльку з газай...

І ў гэты момант у пакой уварваўся Андрэй.

Генадзь кідаецца да акна.

— Стой!— крычыць Андрэй і хапае яго за руку.

Генадзь спрабуе вырвацца, але дарэмна.

— Сукін сын!— злосна кажа Андрэй.— Тэрарыст пракляты!

— Усё роўна я яго спалю!— скрыгочучы зубамі ад сваёй бяссільнасці, ледзь не плача Генадзь.— Ён ад мяне нікуды не дзенецца! Я яго на краі свету знайду!

Цяжка дыхаючы, Андрэй са здзіўленнем глядзіць на Генадзя.

— Гэта ж форменны падпал! Гэта ж злачынства.

Генадзь ужо аціх.

— Артыкул восемдзесят сёмы,— згаджаецца ён.— Што ж, вядзіце, куды трэба...

— «Вядзіце»!—перадражніў яго Андрэй.— Хіба ў гэтым справа?

Яны нейкі час пільна глядзяць адзін на аднаго. Генадзь вытрымлівае Андрэеў позірк.

— Ну і натура!..— кажа Андрэй.— Што ж, хадзем.

— Бутэльку з сабою браць?

— Бяры.

Яны выходзяць на двор.

— Я думаў, вы і сапраўды машыніст. А вы лягавы. Даўно вы там служыце?

Не звяртаючы ўвагі на Генадзевы словы, Андрэй пытаецца:

— Калі доктар павінен вярнуцца?

— У шэсць гадзін.

— А жонка?

— У пяць.

— Усё, значыць, улічыў. Каб толькі адзін попел астаўся.

— Як у крэматорыі.

Андрэй агледзеўся вакол. Заўважае ў садзе летні душ, абгароджаны дошкамі. Ідзе туды. Генадзь пакорліва тэпае за ім.

— Давай памыемся. А то як нам з табою такімі паказацца на людзі.

— Я лепей ужо там, у санпрапускніку.

— Давай, давай!

Генадзь ідзе за дашчаныя дзверы, прычыняе іх за сабою.

Андрэй садзіцца на камень, які астаўся тут, напэўна, з часоў будаўніцтва дома.

Чуцён шум струменьчыкаў вады. Толькі адзін гэты шум і парушае санлівую цішыню саду.

Перачакаўшы нейкі час, Андрэй кажа:

— Няўдалы, на маю думку, ты выбраў аб’ект. Гэта ж доктар. І, наколькі я ведаю, добры доктар.

Цурчыць вада за дашчанай сцяною. Потым даносіцца глухі Генадзеў голас.

— Нічога вы не ведаеце...

— Чаму ж, я лячыўся ў яго.

— Забойца ён, а не доктар.

— Забойца? Тады ты абраў не лепшы спосаб барацьбы са злачынцам. Прасцей было б пайсці і заявіць, куды трэба.

— А як дакажаш? Ды і няма такога артыкула, па якім яго можна было б судзіць.

— А ты ўпэўнены, што ён забіў?

— Забіў! Хоць і не з пісталета. І нават не нажом.

— Нічога не разумею.

— Ён проста не прыйшоў да хворага. І не даў лякарства.

— І той хворы... памёр?

Толькі шум вады, замест адказу, чуцён за сцяною.

— Хто гэта быў?— памаўчаўшы, зноў пытаецца Андрэй.

Не адразу даносіцца адказ Генадзя:

— Мая мама...

Здаецца, больш гучна зацурчала вада за сцяною, і дрэвы ў садзе таксама, здаецца, заварушыліся лістотаю...

— Мы жылі тады на сяле,— зноў даносіцца да Андрэя голас Генадзя — ціхі, нібы прыглушаны адлегласцю мінулых гадоў.— Мама і я... Бацька нас кінуў... Вось... А мама захварэла. А потым здарыўся гэты прыступ. Я пабег на станцыю, да яго, да гэтага... Бо ў нас свайго доктара не было. А ён кажа: «Я не абавязаны,— кажа,— вы чужыя, я толькі чыгуначнікаў лячу...»

— І не прыйшоў?

— Не прыйшоў.

Андрэй павярнуў галаву да асабняка Рахубы. На пераноссі сышліся дзве глыбокія маршчыны.

— Калі маму пахавалі, я рашыў: буду помсціць яму ўсё жыццё. А ён якраз пераехаў у горад. Ды я знайшоў яго. Падпільнаваў і падпаліў. Але толькі няўдала, паспелі патушыць. А мяне — у турму. От я і адседзеў тэрмін. Цяпер вярнуўся назад, а ён і адтуль ужо з’ехаў, у Мінск перабраўся. Ну, я яго і тут застукаў. Ён ад мяне нікуды не схаваецца. Я яго і на тым свеце знайду.

Цурчыць і цурчыць вада.

Андрэй маўчыць, задумаўся. Не чуваць больш голасу Генадзя.

— Гэта праўда, Гена?

Адчыняюцца дзверы з душавой. Паказваецца Генадзь — такі ж самы запэцканы, які і быў. А вада льецца і льецца...

— Вядзіце ўжо, ці што.

— Але, пойдзем. Паснедаем. А то я здорава прагаладаўся.

Андрэй падыходзіць да брамкі. Бачыць чалавека з плашчом цераз руку, які ходзіць непадалёк. Кажа да Генадзя:

— От што, Гена, давай сігані вунь цераз тыя шчыкеты. Сустрэнемся на рагу. Ладна?

— Ладна,— абяцае Генадзь.

 

На рагу, каля прамтаварнага магазіна, стаіць Андрэй. Паглядзеў у адзін бок, у другі. Генадзя нідзе няма.

Міма ідуць прахожыя. Андрэй кідае на іх кароткія позіркі, потым зноў азіраецца на бакі.

Генадзя няма.

Андрэй пачынае хвалявацца. Зірнуў на свой наручны гадзіннік, праз момант яшчэ раз.

Нарэшце з-за газетнага кіёска выглянуў Генадзь. Пераканаўшыся, што Андрэй адзін, Генадзь ідзе да яго.

Андрэй ледзь прыкметна ўсміхнуўся і, кіўнуўшы Генадзю, збочвае на другую вуліцу. Генадзь даганяе яго і ідзе побач.

Яны моўчкі ідуць па вуліцы. Абодва засяроджаныя, хоць і кожны па-свойму.

Зноў збочылі, ідуць па новай вуліцы.

Потым збочылі яшчэ раз.

Праходзяць па Бетонным мосце.

Праз нейкі час яны апынуліся перад вялікім трохпавярховым будынкам. Андрэй тут прыпыняецца.

Машынальна прыпыняецца і Генадзь. Паглядзеў на будынак, потым на Андрэя. Здаецца, на міліцыю гэты будынак не падобны. Нічога не разумеючы, Генадзь паціснуў плячыма.

— Гэта... што тут такое?..

— Зойдзем паглядзім,— кажа Андрэй.

— Напэўна, файная хавіра.

— Хадзем, хадзем.

Генадзь раптам прымае ранейшы развязны выгляд.

— А мяне там не абкрадуць?

— Якраз таму я цябе і запрашаю,— усміхнуўся Андрэй.— Дарэчы, дзе твае папяросы?

Генадзь вымае з кішэні пачак «Беламора».

Андрэй бярэ яго і кідае ў урну.

— Тут, братка, не кураць. Май гэта на ўвазе. І, акрамя таго, гэта самае (ён пстрыкнуў сябе пальцам па горле) таксама ані-ні!

— Я не пітушчы,— сказаў Генадзь і памацаў рукою за кішэню — ці на месцы другі пачак. Ён аказаўся на месцы, і Генадзь хітравата ўсміхнуўся сам сабе.

Яны ідуць у будынак.

Паднімаюцца па лесвіцы.

Адольваюць адзін марш, другі, трэці.

Ідуць па калідоры, па абодва бакі якога знаходзяцца дзверы з шыльдачкамі-нумарамі.

І нарэшце прыпыняюцца перад дзвярыма, якія адзначаны нумарам сорак восем.

Андрэй адчыняе гэтыя дзверы.

Першае, што бачыць Генадзь, пераступіўшы парог пакоя, гэта чалавека, які чамусьці стаіць на руках, дагары нагамі.

Аднак Андрэя гэта не здзіўляе.

— Фізкульт-прывет! — весела кажа ён.

— Фізкульт-прывет! — адказвае дзіўны чалавек і ў знак прывітання стукае ў паветры нагамі адна аб адну.

Потым ён ідзе на руках да Генадзя і, стоячы на адной руцэ, другую падае хлопцу.

Генадзь нерашуча паціскае гэту руку.

— А на нагах ты зусім не ўмееш хадзіць? — пытаецца Генадзь.

Андрэй і дзіўны чалавек рагочуць.

Потым чалавек робіць падскок і становіцца на ногі. І тады высвятляецца, што гэта Мікола.

Відаць, Мікола вельмі здзіўлены тым, што бачыць зараз Генадзя, ды яшчэ разам з Андрэем. Але ён і знаку не паказвае. Проста кажа да Андрэя:

— А мы вас чакалі, чакалі!..

— От я і прыйшоў да цябе ў госці,— заяўляе Генадзь.— Прымаеш?

— З дарагою душою, Генадзь Максімавіч!

— Сядай, Гена,— кажа Андрэй і сам першы прысаджваецца на крэсла каля акна.

Генадзь рассеўся на крэсле, што стаяла непадалёк ад дзвярэй. Палез быў у кішэню за папяросамі, але, успомніўшы пра папярэджанне Андрэя, палічыў за лепшае пакуль што ўстрымацца.

Ён з цікаўнасцю азірае пакой. Тут два ложкі — каля адной сцяны і каля другой. Ля ўвахода, з правага боку, шафа для вопраткі. Пасярэдзіне — стол. З левага боку — этажэрка з кнігамі. На тумбачцы стаіць тэлефон.

З ручніком цераз плячо і з прыладкам для галення ў руках уваходзіць у пакой Васіль. На левай шчацэ ў яго прылеплен кавалачак паперы.

— Толькі ў адным месцы парэзаўся? — смяецца Мікола.— Як гэта табе ўдалося?

— Смейся, смейся,— кажа Васіль.— Вось выйграю па латарэі электрычную брытву, тады...— Ён заўважае Андрэя, потым Генадзя.— Прызнацца, не чакаў...

— Колькі ж ты ўзяў білетаў? — пытаецца Андрэй.

— Латарэйных? Пяць,— паказвае Васіль на этажэрку, дзе ляжаць яго білеты.

— І хочаш выйграць абавязкова брытву?

— Толькі брытву! Бо толькі яна мне больш за ўсё цяпер і патрэбна.

— Я мінулы раз таксама пяць браў,— кажа Мікола.— І на ніводзін не выйграў. Цяпер думаю ўзяць з палучкі дзесяць. А то — пяць, падумаеш.

— От што, хлопцы,— кажа Андрэй.— Гаворка ў мяне да вас ёсць.

— Наконт білетаў? — насцярожыўся Васіль.— Дык я магу, калі што якое, і болей узяць. Не адстану.

— А што — прарыў у нас на гэтым фронце? — цікавіцца Мікола.

— Прарыў,— усміхаецца Андрэй.— Але не на гэтым.

Андрэй агледзеў пакой.

— У вас тут, канечне, не дужа прасторна. Але трэці ложак, я лічу, мог бы ўсё ж стаць. Напрыклад, вось тут.

— А навошта? — зноў насцярожыўся Васіль.

Затое Мікола адразу ўцяміў, куды хіліць Андрэй.

— Як піць даць, Андрэй Сцяпанавіч,— кажа ён, скасавурыўшы вочы да Генадзя.— Трэці ложак нам тут проста неабходны!

— А ты якой думкі? — пытаецца Андрэй у Васіля.

Васіль таксама ўжо зразумеў, пра што ідзе гаворка. Ён пільна паглядзеў на Генадзя. А той сядзіць, разваліўшыся на крэсле, і ўвесь яго выгляд сведчыць аб тым, што размова гэтая яго зусім не цікавіць.

— А што я?..— нездаволена паморшчыўся Васіль.— Як Мікола, так і я.— І раптам ён заспяшаўся.— Ледзь не забыўся, мне ж на курсы шафёраў трэба бегчы! Ай-я-яй, ледзь не забыўся!..

— Дык ты не пярэчыш? — пытаецца Андрэй.

— Як Мікола. Няхай ён рашае,— ужо ў дзвярах кажа Васіль і паспешліва выходзіць.

— Значыць, дамовіліся,— канстатуе Андрэй. І пытаецца ў Міколы: — Ты як там з камендантам? Ладзіш?

— Па прынцыпу мірнага суіснавання.

— Тады дамоўся з ім. Добра?

І да Генадзя:

— Табе тут падабаецца?

Генадзь яшчэ раз правёў вачыма па пакоі.

— У нас у турме прыкладна гэтак жа было. Толькі просціны часта прападалі.

Андрэй і Мікола разрагаталіся. Потым Андрэй кажа:

— А цяпер, хлопцы, пайшлі ў адно месца. Трэба яшчэ вырашыць адну справу.

 

У кабінеце начальніка аддзела кадраў чыгункі — Андрэй, Мікола і Генадзь. Тут жа, але асобна ад іх, сядзіць начальнік міліцыі.

— Так, паднёс ты мне, Беражкоў, пілюльку! — кажа начальнік аддзела кадраў.

Раптам ён спахапіўся, зірнуў на гадзіннік. Выняў са стала невялічкую каробачку. Узяў пілюлю. Праглынуўшы, запіў вадою. Паморшчыўся. Кажа далей:

— Начальнік дэпо мае рацыю. Бесперспектыўна!

— Але ж выпадак які, Кузьма Кузьміч! — усхвалявана кажа Андрэй.— Няўжо пройдзем міма?

— З вамі ператвараешся ў нейкага камсамольска-піянерскага работніка.

— Кузьма Кузьміч, дык жа ж будучыня! — умешваецца ў размову Мікола.

— Во ў мяне дзе гэта будучыня сядзіць! — ляпае сябе па карку начальнік аддзела кадраў.

— І потым, Наўроцкі нашу брыгаду пакідае,— кажа Андрэй.— Ён атрымаў правы кіравання лакаматывам, пойдзе на другую машыну, за правае крыло. Таварыш Хвошч,— Андрэй ківае ў бок Міколы,— зойме яго месца. Вопыт у яго ёсць, і немалы. Ну, а яго,— Андрэй паказаў на Генадзя,— паставім на месца таварыша Хвашча. У яго таксама сякі-такі вопыт ёсць. Вузкакалейка ў іх там была, на ёй хлопец і працаваў. Характарыстыку мае.

— Навошта нам павялічваць колькасць качагараў, калі мы вось-вось будзем пераходзіць на цеплавую цягу? Навошта, таварыш Беражкоў?

— То я ж і кажу, падрыхтуем і яго за гэты час на цеплавозніка,— не здаецца Андрэй.

— На цеплавозніка! Гэта табе не качагарыць! Адукацыя, сам ведаеш, якая патрэбна.— Кузьма Кузьміч паварочваецца да Генадзя.— Дзе вучыўся?

— Сем класаў,— падказвае Андрэй.

— Малавата. Па-мойму, самае мэтазгоднае — у рамеснае яго.

— Кузьма Кузьміч!..— зноў хоча сказаць штосьці Андрэй.

Але начальнік аддзела кадраў перапыняе яго.

— А ты сам чаго маўчыш? — звяртаецца ён да Генадзя.— Я нават твайго голасу не чуў. У цябе ёсць які-небудзь голас?

— Магу заспяваць! — кажа Генадзь.— «Гоп са смыкам», «Чубарыкі-чубчыкі»...

— Генка! — цыкае на яго Андрэй.

Начальнік аддзела кадраў заляпаў пальцамі па стале.

— Ну от бачыш...

У кабінеце ўсталявалася цішыня.

І тады пачаў гаварыць начальнік міліцыі, які дагэтуль не прамовіў ні слова.

— Я вось успомніў... Даўно гэта было, нешта ў дваццаць другім годзе. Служыў я тады ў Омскай ЧК. Раскрылі мы вялікую шайку фальшываманетчыкаў. Дзядзькі ўсё сталыя, паважныя. А рысавальшчыкам, так сказаць, цэнтральнай фігурай, аказаўся малец гадоў на пятнаццаць. Вось ён і мастырыў чырвонцы... Ну, прысуд жорсткі быў, аж да вышэйшай меры... Даходзіць, значыцца, чарга да таго хлапчука. Прыціхла зала. А хлапчук стаіць, губы ў яго сінія, самога ліхаманка калоціць. І аб’яўляе суддзя: «Грамадзяніна такога-та накіраваць у горад Леніна, у Акадэмію мастацтва...»

Перачакаўшы крыху, начальнік міліцыі дадаў:

— А ЧК кіраваў тады, як вядома, таварыш Дзяржынскі.

У кабінеце зноў усталявалася цішыня.

Потым начальнік аддзела кадраў моўчкі працягнуў руку да чарнільнага прыбора, узяў адтуль тоўсты чырвоны аловак і штосьці размашыста напісаў на паперцы, што ляжала перад ім.

Напісаўшы, гэтак жа моўчкі аддаў паперку Генадзю.

Той узяў яе, зірнуў. На паперцы буйнымі літарамі было напісана толькі адно слова: «Аформіць».

 

З кабінета яны выйшлі ўсе разам.

Начальнік міліцыі казырнуў і спакойнай сваёй хадою пасунуўся па калідоры да выхада.

Андрэй зірнуў на гадзіннік. Кажа да Міколы і Генадзя:

— Значыцца, так. Шуруйце ў дэпо, яшчэ можаце паспець да начальніка. А пакуль што якое, пакуль Мікола ўладкуе справу з інтэрнатам, пажывеш у мяне. Прыходзь к васьмі гадзінам. Я табе вось тут адрас запішу.

Калі Андрэй пайшоў, Генадзь зноў паглядзеў па паперку, якую ўсё яшчэ трымаў у руках. Перачытаў аднымі губамі рэзалюцыю. Потым асцярожна склаў паперку ў чатыры столкі і гэтак жа асцярожна паклаў у кішэню.

— Аформілі, адным словам...— кажа ён.

 

Мікола і Генадзь прыпыняюцца каля сатуратарнай цялежкі.

— От бачыш, і начальнік дэпо цяпер шаўковы зрабіўся,— кажа Мікола. І звяртаецца да прадаўшчыцы: — Дзве шклянкі!

— Без сіропу,— дадае Генадзь.

Мікола падносіць сваю шклянку да Генадзевай, чокаецца.

— Замочым гэта дзела!

Калі яны выпілі газіраванай вады, Мікола кажа:

— А цяпер заскочым на хвілінку вось сюды.

Генадзь азірнуўся. Аказваецца, яны знаходзяцца каля кінатэатра «Цэнтральны».

— У кіно збіраешся пайсці, ці што? — пытаецца Генадзь.

— Абяцаў, разумееш, аднаму чалавеку...

Мікола падыходзіць да акенца касы. Яно чамусьці зачынена. Мікола энергічна пачынае стукаць. Генадзь з абыякавым выглядам назірае за ім.

— Чорт ведае што! — абураецца Мікола.— Калі б мы гэтак працавалі, нас бы пасажыры жыўцом праглынулі!

Генадзь заўважае над касай шыльдачку: «На сягоння ўсе білеты прададзены». Штурхае локцем Міколу — глядзі, маўляў.

Мікола разгублена пазірае то на гэту шыльду, то на Генадзя.

— От табе і маеш!..

— Нічога! — кажа Генадзь.— Гэта мы ў адзін момант абцяпаем! Ты пастой тут, я зараз.

Каля кінатэатра даволі багата людзей. Генадзь шмыгнуў у натоўп, шукае некага.

Вось ён заўважыў каля газетнага кіёска высокага шыракатварага хлопца ў кепачцы і адразу ідзе да яго.

— Рэалізуеш? — пытаецца Генадзь.

— Ага,— ахвотна адказвае хлопец.

— Атрымліваецца?

— Не дужа.

— Што — не хочуць браць, піжоны?

— Нацэнка, кажуць, вялікая.

— Давай сюды.

— Усе?

— Два. На восем дваццаць. Грошы — праз дзве мінуты.

— А дзе гарантыя?

Генадзь сплюнуў нейкім асаблівым чынам.

— Я такіх, як ты, бачыў групамі і па адзіночцы! Ясна?

...Мікола здзіўлена глядзіць на білеты, якія дае яму Генадзь.

— Гані рубель,— кажа Генадзь.— Самыя лепшыя месцы.

— Дзе ты іх узяў? — падазрона пытаецца Мікола.

Да іх падыходзіць хлопец у кепачцы.

— Рэалізаваў? — пытаецца ён у Генадзя.

— На, бяры.— Генадзь аддае яму Міколавы грошы.

— Гэта ж намінал! — пералічыўшы грошы, абураецца спекулянт.

— Прыйшлося без нацэнкі. Ты ж сам казаў — не бяруць. Ды і карціна няважная. Студыі «Беларусьфільм».

— Які ж тады мне інтэрас?..

— А табе абавязкова, каб інтэрас быў? Тады паслухай адну байку на гэтую тэму. Адзін чалавек купляў яйкі, варыў іх і прадаваў за тую самую цану. Калі ў яго спыталі, навошта яму гэткі гандаль, ён адказаў: «Затое я пры дзеле». Ну, бывай, неаформлены элемент!

Мікола ад душы разрагатаўся.

 

Насвістваючы песеньку нейкага няпэўнага матыву, Мікола прымервае перад люстэркам гальштук.

— Ну як — добры?

— Добры,— не пазіраючы, адказвае Генадзь. Ён стаіць каля акна і самотна глядзіць на вуліцу.

Мікола бярэ другі гальштук.

— А можа, гэты лепшы?

— Можа, і лепшы.

Мікола не заўважае Генадзевай меланхоліі. Яшчэ раз агледзеўшы сябе ў люстэрку, ён весела кажа:

— Ну, пажадай мне ні пуху ні пер’я. Ага, вось што. Можаш пачытаць маю кнігу. Раманчык — што трэба! Пра шпіёнаў. Я вось толькі зраблю якую закладку, каб не шукаць потым, дзе чытаў.

Мікола бярэ з тумбачкі кнігу, секунду думае, з чаго б зрабіць закладку, потым хапае з этажэркі латарэйны білет, кладзе яго між старонак і дае кнігу Генадзю.

— Мае вам найлепшыя пажаданні! — кажа Мікола.— І мне вашы таксама!

І, зноў насвістваючы, Мікола выходзіць з пакоя.

Генадзь астаецца адзін.

Паглядзеў на дзверы, што зачыніліся за Міколам, паціснуў плячыма. Пастаяў, падумаў. Прайшоўся па пакоі да дзвярэй і назад да акна. Узяў Міколаву кнігу, разгарнуў яе. Не, чытаць яму зараз зусім не хочацца. Шпурнуў кнігу на Міколаву тумбачку.

Яму захацелася закурыць. Выняў з кішэні папяросы, узяў адну. Але запалак у кішэнях не знайшоў. Пашукаў вачыма ў пакоі — не, тут таксама нідзе запалак няма.

Тады Генадзь падаўся з пакоя.

Перад ім доўгі калідор з мноствам дзвярэй. Адны дзверы прыадчынены. Генадзь зазірае. За дзвярыма гэткі самы пакой, але значна большы. Ложкаў тут няма, затое многа сталоў і крэслаў. Відаць, гэта пакой для нейкіх заняткаў. За адным сталом хлопец якраз піша нешта ў сшытак.

Генадзь ідзе далей.

Падыходзіць да другіх дзвярэй. Прыпыняецца, прыслухоўваецца. Потым асцярожна стукае. Ніхто не адказвае. Генадзь узяўся за ручку, і дзверы лёгка адчыніліся.

У пакоі, дзе апынуўся Генадзь,— ні душы. Позірк яго затрымліваецца на шафе з вопраткай. Потым заўважае пад ложкам чамадан.

З рэпрадуктара чуваць музыка. Нехта самотным голасам абяцае некаму жыццё, якое можна ўбачыць толькі ў сне.

Генадзь шчыльна зачыняе за сабою дзверы. Падыходзіць да шафы, бярэ адтуль пінжак, надзявае яго. Пінжак аказваецца яму якраз па фігуры. Нібы яго на Генадзя і шылі.

Агледзеўшы сябе з усіх бакоў, Генадзь уздыхае. З неахвотаю зняў пінжак і павесіў яго на месца.

Зноў выйшаў на калідор. Насупроць яшчэ адны дзверы. На яго стук зноў ніхто не адказвае.

Генадзь і сюды заходзіць. І ў гэтым пакоі чамусьці таксама нікога няма. А на стале, прыціснутая вазай з кветкамі, ляжыць дзесяцірублёвая асігнацыя...

Хто і навошта пакінуў яе тут?..

— Дзівакі нейкія тут жывуць...— мармыча Генадзь і хуценька выходзіць з пакоя.

 

У фае кінатэатра пакуль што яшчэ мала людзей. На эстраднай пляцоўцы ўладкоўваюцца музыканты. Ходзіць сюды-туды марожаншчыца.

У фае ўваходзяць Ліда і Мікола. Яны праходзяць направа і прыпыняюцца каля сцяны.

— У кіно дужа смачнае марожанае,— кажа Мікола.

Ліда кіўнула са згодаю.

Мікола ідзе да марожаншчыцы.

І ў гэты час уваходзяць Андрэй і Вера. Ліда адразу заўважае іх. Але Андрэй не бачыць Ліды. Разам з Верай ён таксама ідзе якраз да гэтай самай сцяны.

І толькі апынуўшыся каля самай Ліды, Андрэй сумеўся. Гэты яго стан не астаўся па-за ўвагай Веры. Яна здзіўлена зірнула на мужа.

З марожаным у руках падыходзіць Мікола. Ён зусім не чакаў убачыць тут Беражкова з жонкай.

— Добры вечар...— кажа ён. Падумаўшы, дадае: — Знаёмцеся, калі ласка. От гэта мой машыніст. З жонкаю. А гэта — Ліда...

— Мы знаёмы з Андрэем Сцяпанавічам,— заяўляе Ліда.

— Але, але...— кажа тады Андрэй.— Мы сапраўды знаёмы. Вера, гэта наш новы цеплатэхнік, таварыш Бокава.

Вера і Ліда стрымана раскланьваюцца.

— Вы таксама працуеце ў дэпо? — пытаецца Ліда ў Веры.

Вера чамусьці чырванее.

— Не, я займаюся гаспадаркаю.

Грымнуў аркестр.

Вера і Андрэй пасунуліся крыху далей да эстрады. Мікола і Ліда астаюцца на ранейшым месцы. Ён нарэшце працягвае дзяўчыне марожанае, якое пачало ўжо добра падтаваць.

На эстрадную пляцоўку выходзіць спявачка і зацягвае штосьці тужлівае.

 

Пачуўшы званок, Віця адразу падбягае да дзвярэй. Адчыняе іх і бачыць Генадзя.

Віця адразу пазнаў яго. Але як ветлівы гаспадар стрымана кажа:

— Заходзьце, калі ласка!

Генадзь нерашуча ўваходзіць.

— Вось наша вешалка,— кажа Віця.— У вас ёсць паліто?

— Няма.

— Дармо, лічыце, што вы павесілі. Хадземце цяпер за мной.

Яны ідуць на кухню.

— Мама і тата пайшлі ў кіно. Але нічога, гэта яшчэ і лепш. Вось гэта наша кухня. Тут мама прымушае мяне есці. А ў мяне ніколі няма апетыту. А ў вас?

— Паскардзіцца не магу.

Яны ідуць у пакой, даволі вялікі.

— А тут жывуць мама і тата,— паведамляе Віця.— Хочаце, я вам нештачка пакажу?

Віця падбягае да камоды, высоўвае адну шуфляду, дастае свісток і дзьме ў яго.

У адчыненай шуфлядзе ляжыць пачак грошай. Генадзь скасавурыў вочы на гэты пачак.

Зразумеўшы, што свісток не зрабіў на Генадзя ніякага ўражання, Віця паклаў яго на месца і ідзе з пакоя.

— Пойдзем тады да мяне. Я жыву вось тут.

Цяпер яны ў пакоі, у якім шмат цацак. Пасярэдзіне знаходзіцца цудоўнае збудаванне — чыгунка. Генадзь адразу ідзе да яе.

— Гэта мне купілі, калі мне было яшчэ тры гады,— тлумачыць Віця.— Бабуля казала, што ранавата купляць, а тата ўсё роўна купіў. Не паспеў з ёю згадзіцца.

Віця сядае на падлогу і ўключае нейкі рычаг. Чыгунка адразу ажыла. Хутка пабег па рэйках паравоз, а за ім вагончыкі.

Генадзь таксама сядае на падлогу і зачараванымі вачыма глядзіць на поезд, які робіць адзін круг за другім.

— Я думаў, ты ўжо дарослы,— кажа Віця.— А ты гэткі ж, як і я. Табе таксама падабаецца?

— Вельмі,— шчыра прызнаецца Генадзь.

Потым гасцінны Віця частуе на кухні Генадзя сваёй вячэрай.

— Ты еш, еш. Гэта грэцкая каша. Яна вельмі карысная. У ёй шмат ці то медзі, ці то жалеза. А ў гэтым кісялі шмат вітамінаў. А без вітамінаў чалавек жыць не будзе. А кошку-мышку ты мне пакажаш?

— Другім разам,— аплятаючы за абедзве шчакі Віцеву вячэру, кажа Генадзь.— А то табе, мабыць, трэба ўжо кімарыць.

— Што гэта такое — кімарыць?

— Ну, спаць.

— А па якому гэта?

— Па якому?.. Па-англійску...

 

Фільм пачаўся адразу, як толькі пагасла святло,— часопіса сёння чамусьці не паказвалі. Ён пачаўся з таго, што двое пажылых людзей, якія ехалі ў аўтамашыне,— ён і яна — раптам павярнуліся адно да аднаго і сталі цалавацца. Паперадзе іх знаходзіўся шафёр, але ён, вядома, нічога не бачыў. Так бывае ў кінафільмах.

— Ты даўно яе ведаеш? — ціха спытала Вера.

Андрэй адказаў не адразу.

— Яе?.. Не вельмі...

І пасля новай паўзы паспешліва дадаў:

— Яна паступіла працаваць да нас у дэпо, я ж казаў. А што?

Вера прамаўчала. Але можна з абсалютнай упэўненасцю паручыцца, што яна з гэтага часу страціла цікавасць да карціны, хоць там паказвалі вельмі пікантны момант: двое людзей, цяпер ужо маладых, цалаваліся за спінай у шафёра.

Што ж датычыцца самога Андрэя, то ён цікавасць да карціны страціў ужо даўно, з тае самае хвіліны, як толькі на экране з’явілася аўтамашына. З тае хвіліны ён стаў жыць зусім у іншым свеце. Машына нагадала яму другую машыну, другіх людзей і другія падзеі. Было тое параўнаўча нядаўна, можа, толькі месяц назад, калі ён вяртаўся з адпачынку і зрабіў прыпынак у Маскве.

 

...Андрэй здаў рэчы ў камеру хавання на Беларускім вакзале, а сам падаўся вывучаць Маскву, бо закампасціраваць білет на Мінск можна было толькі на вячэрні поезд.

Ён і не заўважыў, як надышоў вечар. У раёне Пясчаных вуліц Андрэй спахапіўся, што да поезда асталося ўжо небагата часу. Ён узяў таксі і загадаў везці сябе на Беларускі вакзал.

Шафёр зусім не спяшаўся ехаць. Ён дазваляў абганяць сваю машыну ўсім, каму толькі гэтага хацелася. Пры чарговым такім абгоне машыны нейкім старэнькім «Масквічом» Андрэй сказаў:

— А ці нельга хутчэй, га? А то я, чаго добрага, і на поезд спазнюся.

— Нельга,— не пазіраючы на Андрэя, флегматычна адказаў шафёр.— Вы ж ведаеце — цішэй едзеш, далей будзеш. Асабліва ў нас у Маскве. А калі ваш поезд адыходзіць?

— У дваццаць адну дзесяць. Асталося дваццаць мінут.

— Цюцелька ў цюцельку прыедзем. Упрыцірачку.

Шафёр у гэты момант зрабіў правы паварот, але раптам рэзка затармазіў. Нейкая дзяўчына якраз пачала была пераходзіць вуліцу, але, пачуўшы шум машыны, шарахнулася назад. Спатыкнуўшыся аб выступ тратуара, яна ўпала.

Машына спынілася. Андрэй выскачыў і дапамог дзяўчыне падняцца.

— Вы не пабіліся? — спагадліва спытаў Андрэй.

— Дзякую вам,— сказала дзяўчына і раптам моцна ўскрыкнула.

Яна хацела стаць на левую нагу і не здолела. Ёй прыйшлося абаперціся на Андрэя.

— Здаецца, я паламала нагу.

Толькі цяпер Андрэй зірнуў на дзяўчынін твар. Гэты твар здзівіў і нават збянтэжыў яго. Такой раскошнай прыгажосці яму яшчэ не даводзілася бачыць. Асабліва ўразілі Андрэя яе вочы — вялікія, ярка-блакітныя, і вейкі — доўгія і цёмныя, амаль чорныя, хоць колер валасоў у дзяўчыны быў светлы.

Так яны стаялі нейкую хвіліну — яна, абапіраючыся на Андрэева плячо і моршчачыся ад болю, і ён, падтрымліваючы яе і ўсё больш губляючыся.

— Што ж нам з вамі рабіць? — спытаў нарэшце Андрэй.— Вы далёка дзе жывяце?

— У Чаромушках... Так, завязіце мяне, калі ласка, дадому. Я зусім не магу ісці. Гэта будзе ветліва з вашага боку.

Андрэй памог ёй сесці ў машыну і сам сеў на ранейшае месца побач з шафёрам. Гадзіннік паказваў без дзесяці мінут дзевяць.

— У Чаромушкі,— сказаў Андрэй шафёру.— Хоць не, спачатку паедзем на Беларускі вакзал. Там я сыду, а вы паедзеце ў свае Чаромушкі.

— А як я паднімуся на шосты паверх? — капрызна сказала дзяўчына.

— Добра, спачатку адвязём вас,— амаль злосна прамовіў Андрэй.— Гэта нам па дарозе? — спытаў ён у шафёра.

— Амаль,— адказаў шафёр.— Толькі ў адваротны бок.

Машына памчалася па вячэрняй Маскве.

Цяпер шафёр ужо нікому не дазваляў апярэджваць сябе. Машына ляцела на поўнай хуткасці, якую толькі дазвалялі правілы вулічнага руху. Андрэй стараўся не глядзець на гадзіннік. Знарок не зірнуў ён на яго і тады, калі машына спынілася ля пад’езда вялікага шматпавярховага дома.

— У нас ліфт,— сказала дзяўчына,— але адна я ўсё роўна не змагу падняцца.

Калі яны выйшлі з машыны, дзяўчына ледзь не павісла на Андрэю. І яму нічога больш не аставалася, як падняцца на ліфце разам з ёю.

Каля дзвярэй кватэры яна працягнула яму сумачку.

— Там ключ. Адчыніце, калі ласка.

У вялікай прасторнай кватэры чамусьці нікога не было. Андрэй памог дзяўчыне ўвайсці ў пярэднюю, потым у адзін з пакояў. У пакоі было многа мэблі і многа карцін.

— Дзякую вам, шчыра,— сказала дзяўчына.— Я не затрымала вас? Вы, здаецца, некуды спяшаліся. Уключыце, калі ласка, святло.

Андрэй знайшоў на сцяне каля дзвярэй выключальнік. Вялікая люстра пад столлю запалілася мяккім рассеяным святлом.

Адмысловы старасвецкі гадзіннік на сцяне паказваў дзесяць мінут на дзесятую гадзіну.

— Я ўжо не спяшаюся,— стрымліваючы сябе, ціха адказаў Андрэй.— Мне ўжо няма куды спяшацца.

— Няма куды? — перапытала дзяўчына.— Я ў нечым перашкодзіла вам?

— Нічога асаблівага, проста я спазніўся на поезд.

— Божа ж мой! Што ж цяпер будзе?

— Паеду раніцою, толькі тае і справы,— як мага спакайней сказаў Андрэй, хоць гэты спакой даўся яму не лёгка.

— Тады вось што. Тады будзьце ўжо рыцарам да канца. Пазваніце, калі ласка, у «хуткую дапамогу», няхай прышлюць доктара. Але спачатку адпусціце шафёра. Ён яшчэ там, унізе?

Андрэй з нейкай незразумелай для яго самога пакорлівасцю спусціўся ўніз.

— Мы, здаецца, прыехалі? — спытаў шафёр.

— Але, цюцелька ў цюцельку. Колькі з мяне?

— Глупства, два рублі.

Шафёр з зайздроснай абыякавасцю запіхнуў грошы ў кішэню, націснуў на старцёр і гулліва сказаў:

— Няма ліха без дабра. Спадзяюся, я вам больш не спатрэблюся сёння?

— Не, дзякую.

Доктар прыехаў хутка. Ім аказалася маленькая пажылая жанчына. Агледзеўшы дзяўчыніну нагу, яна сказала:

— Нічога страшнага. Звычайны невялікі вывіх. Я паставіла ступню на месца. Заўтра зноў будзеце скакаць.

Дзяўчына ўзрадавалася.

— А я ўжо думала... было так балюча... ды і цяпер яшчэ...

— Можаце пакласці лёд. Гэта зніме боль,— сказала доктар.— Бывайце здаровы!

Доктар пайшла. Андрэй хацеў таксама развітацца, але дзяўчына апярэдзіла яго.

— Што ж вы стаіце,— сказала яна.— Калі вам папраўдзе няма ўжо куды спяшацца, дык сядайце, адпачніце.

— Мне папраўдзе няма куды спяшацца.— Андрэй пачаў ужо злаваць.— Але... Я вам больш не патрэбен?

— Патрэбен,— заявіла дзяўчына.— Вы ж чулі, мне неабходны лёд. За вуглом нашага дома стаіць сатуратарная цялежка. Пастарайцеся выпрасіць у прадаўшчыцы хоць кавалачак. Бачыце, я цяпер адна дома. Тата і мама паехалі сёння на курорт, я толькі што праводзіла іх.

Са сцяны на Андрэя насмешліва пазірала Мадонна Бенуа.

— Добра, я вам дастану лёду,— ужо зусім злосна сказаў Андрэй і пайшоў да выхада.

— Гэта направа, адразу за вуглом,— крыкнула яму ўслед дзяўчына.— І вазьміце, калі ласка, замок на засцерагальнік, а то як жа вы пасля зойдзеце.

Андрэю і сапраўды ўдалося расстарацца крыху лёду, хоць з-за позняга часу ніякай сатуратарнай цялежкі за вуглом ужо не было, і яму давялося шукаць бліжэйшага кіёска з прахаладжальнымі напіткамі.

Калі ён вярнуўся, дзяўчына па-ранейшаму напаўляжала на канапе. Па яе загаду ён схадзіў на кухню, знайшоў там грэлку і напіхаў яе лёдам, папярэдне раструшчыўшы яго качалкай на дробныя кавалачкі.

— Вось цяпер вам стане лягчэй,— сказаў Андрэй, прыкладаючы грэлку да яе нагі.

— Але, мне стане лягчэй. Я вам так удзячна. Але ж прысядзьце вы нарэшце, вунь тое крэсла вельмі зручнае.

Андрэй паслухмяна апусціўся ў крэсла, прапанаванае яму дзяўчынай. Зрэшты, ён і сапраўды вельмі натаміўся за дзень.

— І раскажыце, калі ласка, куды гэта я так недарэчна перашкодзіла вам паехаць. Вы курыце? Не бойцеся, я прывычная да дыму.

— Я не куру,— сказаў Андрэй.

— Вам трэба было на Беларускі вакзал, калі не памыляюся?

— Вы не памыляецеся. Я еду дамоў, у Мінск. З адпачынку.

— У Мінск? О, кажуць, гэта вельмі прыгожы цяпер горад.

— Вельмі,— сказаў Андрэй.

— А дзе вы адпачывалі? На поўдні?

— Не, на Урале. У Свярдлоўску, калі гэта вас вельмі цікавіць.

Яна, здаецца, не звярнула ўвагі на яго тон.

— У вас дзіўны густ,— сказала яна.— Мае бацькі дык на Каўказ паехалі. А потым збіраюцца яшчэ ў Крым завітаць.

— Справа ў тым, што ў Свярдлоўску жыве мой друг. Ён таксама машыніст, але...

— Таксама машыніст? — перапыніла Андрэя дзяўчына.— Пачакайце, пачакайце, вы хочаце сказаць, што вы — чыгуначнік?

— А чаму гэта дзівіць вас?

— Наадварот, гэта мяне радуе. Уявіце сабе... не, вы нават не паверыце... уявіце, перад вамі таксама без пяці мінут чыгуначніца. Яна толькі што скончыла транспартны інстытут і чакае прызначэння на работу.

— Дык што ж, прасіцеся ў Мінск,— ужо амаль весела сказаў Андрэй.— А скажыце, вы які факультэт канчалі?

— А такі, што калі я прыеду ў Мінск, дык буду вашым начальнікам, не менш таго,— засмяялася яна.— Буду пясочыць вас за цеплатэхнічны стан лакаматыва.

— Ого! — здзівіўся Андрэй і дадаў жартаўліва: — Але з вамі, я спадзяюся, мы паладзілі б.

— Хто ведае. Я дужа люблю камандаваць, асабліва мужчынамі.

— Яно і відаць,— засмяяўся Андрэй.

Аказалася, што на гэту дзяўчыну зусім немагчыма злаваць.

Яна таксама засмяялася. І раптам зусім нечакана сказала:

— А ведаеце, што мы зараз з вамі зробім? Мы павячэраем. Дарэчы, як вас завуць? Давайце будзем знаёміцца, калі так яно ў нас атрымалася. Я — Ліда.

Андрэй назваў сваё імя і прозвішча.

— То і цудоўна, Андрэй Беражкоў. Ідзіце на кухню і гаспадарце. Там вы знойдзеце сёе-тое ў халадзільніку, сёе-тое ў шафцы — у той, што з правага боку. Дзейнічайце. І майце на ўвазе — мне нельга пярэчыць, я хворая.

Усё гэта паходзіла на нейкі неверагодны кур’ёз, і невядома было, як да яго ставіцца. У Андрэя раптам з’явілася такое адчуванне, быццам і сустрэча з гэтай фантастычнай прыгажуняй, і спазненне на поезд, і, нарэшце, гэтае запрашэнне — усё адбываецца не наяве, а ў прыдуманым кімсьці непраўдападобным сне. А ў сне падзеі развіваюцца, не падпарадкоўваючыся ніякай логіцы...

Андрэй устаў і пайшоў на кухню. Але, уключыўшы святло, адразу ж вярнуўся назад.

— Скажыце, а чаму, уласна кажучы, вы мне так давяраеце?

Ліда зірнула на яго і задумалася. Відаць, яна цяпер і сама здзівілася, чаму раптам так лёгка, без усякіх умоўнасцей склаліся ў яе адносіны з гэтым зусім незнаёмым чалавекам. Андрэй зноў сеў і стаў чакаць яе адказу.

З вуліцы данёсся нечы слабы крык. Дзявочы голас настойліва клікаў нейкую Нінку.

— Напэўна, таму,— сказала нарэшце Ліда,— што вы зусім не падобны на благога чалавека.

— А вы іх бачылі — благіх?

— Бачыла...

Яна паспрабавала ўстаць, але войкнула і зноў апусцілася на канапу.

— Добра, я зараз,— сказаў Андрэй і пайшоў на кухню.

Праз паўгадзіны яны сядзелі за вячэрай. Да Лідзінай канапы быў прысунут невялікі круглы столік і тое самае крэсла, у якім, як казала Ліда, сядзець вельмі зручна.

Па Лідзінаму загаду Андрэю прыйшлося адкаркаваць бутэльку «Гурджаані».

— За Мінск! — сказала Ліда і падняла сваю чарку.— За ваш Мінск!

— З задавальненнем! — адказаў Андрэй.— І калі не пярэчыце — за тое, каб наш Мінск стаў таксама і вашым.

— Я не пярэчу,— заявіла Ліда.— І будзем лічыць, што гэта не жарт. Хоць, па праўдзе кажучы, я чамусьці даўно нацэлілася на Казахстан, на Алма-Ату.

Яны чокнуліся і выпілі.

Не, Мадонна Бенуа глядзела, аказваецца, не на яго, яна была цалкам занята сваім дзіцем. І позірк яе проста не мог быць насмешлівым.

Закусвалі сырам, вэнджанай каўбасою і шпротамі. Потым Ліда прымусіла Андрэя схадзіць на кухню яшчэ раз і падсмажыць яечню. Яны выпілі зноў, ужо без усякага тосту, але Андрэю здалося, што Ліда ўсё ж задумала нешта, бо перад тым, як прыгубіць сваю чарку, яна на нейкі момант задумалася і па яе твары прабег лёгкі цень ці то смутку, ці то трывогі. Андрэй пачаў здагадвацца, што ў Ліды ёсць нейкая свая прычына на сённяшнюю вячэру.

Потым Ліда распытвала Андрэя пра Мінск, пра паравознае дэпо і наогул пра Беларусь. Андрэй расказваў ахвотна і падрабязна.

Была гадзіна ночы, калі Андрэй нарэшце спахапіўся.

— А божа ж мой! — усклікнуў ён.— Як позна, гэта ж падумаць! Я прапаў!

Ён разгублена глядзеў на Ліду, праклінаючы сябе за тое, што гэтак захапіўся і не заўважыў, як хутка прабег час.

— Але, позна ўжо,— задумліва сказала Ліда.— Як жа вы цяпер пойдзеце? Метро ўжо зачынена. Ды і ці ёсць вам куды ісці?

— Пайду на вакзал. Як-небудзь да раніцы...

— Не, гэта нядобра,— вакзал,— рашуча заявіла Ліда,— Вось што, Андрэй Беражкоў, да вашых паслуг — татаў кабінет. Гэта побач, уваход вунь праз тыя дзверы.

— Ліда, гэта немагчыма,— цвёрда сказаў Андрэй.

— Магчыма,— гэтак жа цвёрда сказала Ліда.— І не рабіце, калі ласка, такія вялікія вочы. Мы ж сталі сябрамі, праўда? Вось я і прапаную вам па-сяброўску. Не ацірацца ж вам, сапраўды, праз мяне цэлую ноч на вакзале. Месца ў гасцініцы вы зараз ні за якія грошы не дабудзеце. Дык вось — вам даецца асобны пакой. Там вы знойдзеце кушэтку, а ў шафе — прасціну, коўдру і падушку. І не забывайце, што мне нельга пярэчыць, я хворая. А то я магу расплакацца. Вы ж не дапусціце, каб я плакала?

— Не дапушчу.

— Ну, дык ідзіце ў кабінет і ўладкоўвайцеся. А, вось яшчэ што. Уключыце, калі ласка, прыёмнік. Вось так, не вельмі гучна. Яшчэ цішэй. Я яшчэ паслухаю музыку. Сёння перадаюць мой любімы твор. Добрай ночы вам, Андрэй Беражкоў!

«Татаў кабінет» быў сумежны з Лідзіным пакоем. Дзвярэй у дакладным сэнсе слова паміж імі не было, вісела толькі парцьера з малінавага аксаміту. Яна не магла з’яўляцца перашкодай для музыкі, якую перадавалі па радыё і якую захацела паслухаць Ліда.

Андрэй ляжаў і таксама слухаў. Ён не ведаў, што гэта такое было. Чулася шапаценне галінак... чуліся птушыныя галасы... пасля загучала пастухова жалейка... Здавалася, некага кліча некуды валторна, а за ёю і флейта. Андрэй са здзіўленнем пачаў разумець, што гукі ствараюць адчуванне ціхай сонечнай раніцы недзе ў гарах.

На змену гэтым гукам прыйшлі другія. То была ўжо журботная мелодыя. Журботная і разам з тым нібы і велічная. Выконвалі яе адны струнныя інструменты. Гучала яна ўсё цішэй і ўсё больш глуха.

— Вы не спіце, Андрэй? — ціха спытала Ліда.

— Якая чароўная музыка...— гэтак жа ціха прамовіў Андрэй.

— Гэта Грыг.

— Грыг?..

— Але, Эдвард Грыг. Сюіта з «Пер Гюнта». Вы любіце музыку?

— Так, але я дрэнна разбіраюся ў ёй. Вы сказалі — «Пер Гюнт»?

— Гэта герой драматычнай казкі Ібсена, музыку да якой напісаў Грыг. Дакладней, гэта персанаж з нарвежскага фальклору. Легенду аб ім Ібсен якраз і выкарыстаў у сваёй драме.

— Хто ж ён, гэты Пер Гюнт? Бачыце, я абсалютны прафан...

— Ён быў вясёлы чалавек і смелы паляўнічы. Акрамя таго, ён умеў расказваць цудоўныя казкі. Яго небыліцы паходзілі на быль, а расказы пра сапраўдныя падзеі — на казачныя выдумкі.

— Відаць, ён быў нешта накшталт нашага Несцеркі.

— Гэта персанаж з беларускага фальклору?

— Але.

— На жаль, я нічога не ведаю пра Несцерку. А от Пер Гюнт... яго кахала дзяўчына, у якой было цудоўнае імя — Сольвейг...

— Сольвейг...— паўтарыў Андрэй.

— Яна кахала яго ўсё жыццё і ўсё жыццё чакала яго, цэлых сорак год.

— Ён што — пакінуў яе?

— У яго... як гэта сказаць... бесталкова неяк склалася жыццё. Яго насіла па ўсім свеце, і ён нарабіў, кажучы па-сучаснаму, нямала памылак і нават непрыстойных учынкаў.

— А Сольвейг верыла ў яго і ўсё чакала?

— Верыла і чакала. Хоць і не варта было... Чуеце? Гэта ўжо «Плач Інгрыд».

Так, Андрэй чуў. Глыбокім сардэчным болем стагналі скрыпкі. Хтосьці галасіў і гнеўна ўскрыкваў — гэта выразна перадавала музыка.

Здаецца, Ліда ўздыхнула.

— Была такая дзяўчына — Інгрыд. Яна закахалася ў Пера. Але той не звяртаў на яе ніякай увагі. І яна згадзілася стаць жонкай другога. Тады Пер надумаўся ўзяць яе з-пад вянца і ўцячы з ёю ад жаніха ў горы. Ён так і зрабіў. А назаўтра, у гарах, Пер пакінуў Інгрыд адну...

— Так, так, я чую,— сказаў Андрэй.— Вось пачынаецца світанне ў гарах, і Інгрыд вяртаецца дамоў, пакрыўджаная і зняважаная. Я заплюшчыў вочы і бачу яе. Гэта цуд.

— Яна ідзе вельмі павольна... бачыце? Яе падвянечнае плацце пашматалася аб скалы, ногі падрапаліся, твар заліты слязьмі. А наўкол усё красуе і буяе, і летняя раніца такая чыстая і свежая. Вунь удалечыні ідзе пастух са сваім статкам, ён весела іграе на жалейцы... здаецца, яна называецца ў Нарвегіі ланглейкай. Зіхаціць на сонцы фіёрд, спакойны і чысты, як люстэрка.

Грыгаўская музыка цалкам запаланіла гэту начную маскоўскую кватэру недзе ў Чаромушках, свет гукаў насяліў яе фантастычнымі героямі з легенд і казак, і Андрэй баяўся паварушыцца, каб не спудзіць і не разагнаць іх. Ён маўчаў. Змоўкла і Ліда.

Стагналі і галасілі скрыпкі. Жаліліся на некага ланглейкі...

— Але ён вернецца да Сольвейг? — спытаў нарэшце Андрэй.— Яна дачакаецца Пера?

— Зараз пачынаецца апошняя карціна сюіты — «Песня Сольвейг». Чуеце — у ёй гучыць тэма спакою, адданай любві і суцяшэння. Так, Пер Гюнт вярнуўся. Але вярнуўся, каб пераканацца, што жыццё яго прайшло не так, як трэба. Пер не здолеў застацца самім сабою, у бясконцых вандраваннях і розных прыгодах ён страціў лепшае, што ў яго было,— свой паэтычны талент. І толькі ў сэрцы Сольвейг ён астаўся такім жа чыстым, якім быў калісьці, сорак год назад.

Пасля новага працяглага маўчання, калі адгучала ўжо музыка і свет казачных прывідаў растаў і знік, Андрэй сказаў:

— Я мала каму зайздросціў, але вам зайздрошчу. Вы так глыбока і тонка адчуваеце і разумееце музыку.

— Вы таксама яе адчуваеце, я ведаю,— пачуў ён Лідзін адказ.— Толькі вы, напэўна, не спрабавалі разабрацца ў сваіх адчуваннях. А гэта зусім не цяжка, запэўніваю вас. Трэба толькі навучыцца слухаць.

— Цяпер я буду вучыцца слухаць,— сказаў Андрэй.

Ліда папрасіла Андрэя выключыць прыёмнік.

— Спакойнай вам ночы,— сказала яна яму.

— Спакойнай ночы,— адказаў ён.

Відаць, Ліда заснула адразу. А Андрэй доўга не мог заснуць у «татавым кабінеце». Ён ляжаў на канапе і курыў, курыў...

Назаўтра раніцою Ліда праводзіла Беражкова.

Яна яшчэ крыху накульгвала, і таму, калі яны спускаліся па лесвіцы і потым, калі выйшлі з машыны на плошчы ля вакзала, Лідзе прыйшлося абапірацца на яго руку.

Андрэй занёс чамадан у вагон і выйшаў на перон.

— Я хачу ў вас спытаць... Скажыце, у вас учора была нейкая прычына на вячэру з «Гурджаані»? Я не памыляюся?

— Вы не памыляецеся,— засмяялася Ліда.— Учора быў дзень нараджэння... адной маёй добрай знаёмай. Я якраз і ішла да яе, а вы ўзялі і наехалі на мяне.

— Я не наязджаў на вас.

— Вы хацелі наехаць,— зноў засмяялася Ліда.— Але не будзем спрачацца з-за дробязей. Ну, от мне і прыйшлося падняць чарку за яе здароўе дома.

— Трэба было і мне сказаць пра гэта. І я выпіў бы таксама за яе здароўе.

— Мабыць, трэба было.

Пад вагонамі пачуўся характэрны шум. Машыніст поезда пачаў правяраць аўтатармазы, і з паязной магістралі са свістам вырывалася сціснутае паветра.

— Бывайце,— сказаў Андрэй.— Я ніколі не забуду гэтага вечара. Ён астанецца са мною назаўсёды.

— На цэлых сорак год? — сумна ўсміхнулася Ліда.— Але ж, на шчасце, вы не Пер Гюнт, а я не Сольвейг. Дарэчы, а ваш дзень нараджэння сёлета ўжо быў? Ці яшчэ будзе?

— Яшчэ будзе. Дваццаць шостага ліпеня.

— Я запомню,— сказала Ліда.— Дваццаць шостага ліпеня.

Да іх даляцеў свісток галоўнага кандуктара.

— Бывайце, Ліда.

— Да пабачэння, Андрэй,— паправіла яна.— Я абавязкова прыеду ў Мінск. Вось убачыце, я даб’юся прызначэння.

Андрэю хацелася сказаць — не трэба, не дабівайцеся. Бо гэта будзе вельмі дрэнна. Для мяне дрэнна. І для вас.

Але ён сказаў другое:

— Жадаю вам поспеху. І беражыце, калі ласка, вашу нагу.

Пачуўся гудок паравоза. Поезд крануўся. Андрэй ускочыў на падножку вагона і знік у тамбуры.

Пасля, выглянуўшы з купэ ў акно, ён бачыў, што Ліда доўга яшчэ стаяла на пероне і махала рукою. Ён таксама памахаў ёй.

Чамусьці гэта апошняе — апусцелы перон і адзінокая Лідзіна постаць на ім — мацней за ўсё і ўрэзалася ў памяць. І потым, калі ён прыгадваў сваю маскоўскую прыгоду, найбольш паўставаў перад ім менавіта гэты малюнак.

 

...Мяркуючы па ўсім, фільм павінен быў хутка скончыцца. Але чаму ён называўся «Песня першага кахання», Андрэй так і не зразумеў. З аднолькавым поспехам ён мог называцца «Гімн трэцяй здрады» або «Казка для састарэлых халасцякоў». Гэта падышло б нават больш.

— Яна прыезджая? — нечакана задала сваё другое пытанне за час дэманстрацыі карціны Вера.— Калі яна прыехала?

— Хто? — спытаў Андрэй, хоць адразу зразумеў, каго мае Вера на ўвазе.

— Твая новая саслужывіца.

Яна так і сказала — твая. І здаецца, падкрэсліла гэтае слова.

Тады, вярнуўшыся з Масквы, Андрэй доўга думаў — расказаць ці не расказаць Веры пра тое здарэнне. Спачатку вырашыў быў, што трэба расказаць. Ён ведаў, што Вера нічога благога пра яго не падумае: па-першае, ён ніколі не даваў ёй ніякай прычыны для рэўнасці, між імі былі вельмі простыя і шчырыя адносіны, а па-другое, Вера наогул была, як яму здавалася, далёкая ад абывацельскіх уяўленняў аб нявернасці ўсіх жанатых мужчын. Але потым ён пачаў вагацца, у галаву сталі лезці розныя сумненні. Так прайшоў дзень, і другі, і трэці, а потым... а потым ужо было позна расказваць. Бо само тое, што ён зрабіў гэта не адразу, якраз і магло навесці на непатрэбны роздум, выклікаць непатрэбныя падазрэнні. І ён змоўчаў.

— Прыезджая,— адказаў Андрэй.— Яна масквічка.

А ў думках ён моцна аблаяў сябе. «Дурань я. Страшэнны дурань. Вядома, трэба было расказаць...»

Цяпер зрабіць гэта было канчаткова немагчыма.

Запалілася святло. Зарыпелі і загрукацелі крэслы, зашоргалі падэшвы ботаў, чаравікаў, басаножак. Андрэй стараўся не глядзець у той бок, дзе сядзелі Ліда і Мікола.

І Ліда таксама старалася не глядзець.

 

Андрэй і Вера выйшлі на волю. Вялізныя плафоны вулічных ліхтароў залівалі праспект яркім, але жаўтаватым святлом. У акне табачнага магазіна чырвоныя літары з неонавых трубак утварылі слова «папяросы», а зялёныя — «цыгарэты». Над паштамтам такія ж неонавыя, але большыя словы патрабавалі ад мінчан неадкладна ўзнавіць падпіску на газеты і часопісы на другое паўгоддзе.

— Як мы будзем дабірацца дадому? — спытала Вера.— Што ты прапануеш?

— Пойдзем пешшу. Сёння цудоўны вечар.

— Ты звар’яцеў. Віця дома адзін з гэтым тваім нейкім новым падшэфным... Давай паедзем на тралейбусе, а потым...

— Добра, давай паедзем на тралейбусе,— згадзіўся Андрэй.

 

Вечар быў цёплы і ціхі. Па небе плыў шчарбаты месяц. Зрэдку ён хаваўся за невялікія хмаркі, і тады больш зыркімі рабіліся зоркі.

Ліда сказала, што яна яшчэ дрэнна арыентуецца ў Мінску. Таму, можа, Мікола згодзен будзе праводзіць яе. Калі, вядома, у яго ёсць вольны час.

— О, часу ў мяне колькі хочаце! — паспешліва заявіў Мікола.

Яны не дамаўляліся, што не будуць карыстацца ніякім відам транспарту, гэта атрымалася само па сабе. І што не будуць надакучаць адно аднаму размовамі — таксама не дамаўляліся, але іменна маўчанне найбольш спадарожнічала ім аж да самага жаночага інтэрната.

Толькі каля Дома ўрада Мікола адважыўся спытаць:

— Дык вы папраўдзе будзеце працаваць у нашым дэпо?

Ліда адказала, што будзе. У якасці каго — пра гэта яна нічога не сказала, а Мікола да гэтай тэмы больш не вяртаўся.

Калі яны міналі Заходні мост, Мікола сказаў, што фільм яму не спадабаўся. Ліда без пярэчанняў згадзілася з яго думкай. На Маскоўскай вуліцы, за малочным заводам, ён паведаміў, што сёлета такое лета, якога даўно не было ў Мінску. Ліда не стала аспрэчваць і гэтых слоў. На падыходзе да Бетоннага моста Мікола палічыў неабходным растлумачыць:

— А ведаеце, у дванаццатым радзе лепш за ўсё відаць. Я заўсёды бяру дванаццаты рад.

Гэта яго тлумачэнне асталося зусім без адказу. Тады Мікола з жахам падумаў, што Ліда нейкім чынам, можа, ведае пра тое, як яму дасталіся сённяшнія білеты, і пра яго ўяўную прыхільнасць да дванаццатага рада. Гэта падзейнічала на яго ў тым сэнсе, што ён канчаткова анямеў.

Ліда напаўголасу зацягнула нейкую песню без слоў. Яна не спявала, а толькі выводзіла без голасу зусім не знаёмую Міколу мелодыю, сумную і нават тужлівую. Цяпер яна, відаць, ужо ведала дарогу сама, бо ішла крыху паперадзе за Міколу. Мікола вырашыў, што як толькі Ліда скончыць сваё мурлыканне, ён раскажа ёй пра тое, што нядаўна ў Цэнтральным кніжным магазіне яму выпала пазнаёміцца з адным пісьменнікам і што той пісьменнік падарыў яму сваю кнігу з аўтографам. Потым, падумаўшы, Мікола сказаў сабе, што пра гэта, бадай, не варта расказваць, бо Ліда можа ўспрыняць яго словы як нікчэмнае выхваленне. Ды і кніга яму, шчыра кажучы, не вельмі спадабалася, там былі адны апавяданні, а Мікола больш любіў чытаць вялізныя раманы, асабліва пра вайну і пра шпіёнаў. Лепш ён раскажа ёй аб тым, як...

— Вось я і дома,— зусім нечакана сказала Ліда.— Я тут жыву. Да пабачэння. Вы цудоўны кавалер, і мне вельмі прыемна было правесці з вамі вечар. Да пабачэння.

— Але... мы яшчэ сустрэнемся?..— сумна спытаў Мікола.

— Мы будзем сустракацца штодня,— сказала Ліда.— Некаторым чынам, я ж цяпер ваша начальства.

На кухні ў Беражковых, на раскладушцы, скруціўшыся ледзь не абаранкам і павярнуўшыся да сцяны, спіць Генадзь.

Аднекуль даносіцца прыглушаны адлегласцю паравозны гудок. Але Генадзь, напэўна, не чуе яго.

Маўклівая, уся нейкая засяроджаная, Вера ў спальні павольна водзіць прасам па дзіцячай кашулі. Кашуля даўно ўжо адпрасавана, а Вера ўсё водзіць па ёй прасам і водзіць.

Андрэй ходзіць па пакоі. Туды і назад. Туды і назад.

— Ты чаму не кладзешся спаць? — пытаецца Андрэй.

Вера быццам і не чула яго пытання. Але праз колькі часу спытала сама:

— А ты чаму?..

— Я зараз...

— Кладзіся.

Андрэй ходзіць далей. Туды і назад. Туды і назад.

Потым ён выйшаў. Зазірнуў у сынаў пакой, паправіў на ім коўдру. Падаўся на кухню. Генадзь ляжыць на раскладушцы ў ранейшай паставе.

Андрэй вяртаецца назад у спальню.

— Знайшла час калі прасаваць...

— Дык жа ж трэба...

Між тым Генадзь яшчэ не спаў. Ён толькі рабіў выгляд, што спіць.

Але, цяжка заснуць хлопцу ў гэту першую ноч новага, яшчэ не зусім яснага для яго жыцця. Вельмі ж крута павярнулася яно, жыццё, у нязведанае, незнаёмае рэчышча...

Да яго далятаюць словы Андрэя і Веры... Ці не пра яго гэта яны размаўляюць?.. Не, здаецца, не пра яго... Тады пра што ж?..

— Дарэмна ты ўсё гэта, Вера...— кажа Андрэй.

— Што — дарэмна? — голас у Веры ціхі і сумны, ён ледзь чутны.

— Ды от думаеш...

— Нічога я не думаю...

— Бачу я, як ты не думаеш...

— Не разумею — аб чым ты?

— Што ж, па-твойму, мне ўжо і двума словамі ні з кім нельга перакінуцца?..

— Хто кажа — нельга?

— Ну, паступіў да нас працаваць чалавек. Правільней кажучы, прыслалі яго да нас. Ну і што, калі яна жанчына? Яна перш за ўсё цеплатэхнік. І нам часта прыйдзецца сутыкацца па рабоце. Нічога не зробіш, што цеплатэхнік — жанчына...

Пасля паўзы чуцён ужо зусім ціхі голас Веры:

— Андрэй, ты каго пераконваеш — мяне ці сябе?

— Ды не, нікога я не пераконваю! Я проста прыводжу факты!

— Кладзіся, Андрэй. Бо сапраўды позна ўжо. А табе заўтра к брэсцкаму поезду трэба.

Але, позна ўжо. Ды Генадзь яшчэ не спіць. І хоць галасоў за сцяною ўжо не чуваць, ён усё думае, думае...

 

Сонечны прамень слізгануў па вялізным, спрэс зашклёным даху дэпо і, адбіўшыся ад яго, мноствам «зайчыкаў» разбегся па павуцінню рэек.

Адзін з гэтых «зайчыкаў» слізгануў па Лідзіным твары. Адсюль, з акна цеплатэхнічнага кабінета, відна амаль уся тэрыторыя дэпо. Сноўдаюць па тракцыйных пуцях паравозы — пасажырскія, таварныя, манеўровыя. Чуваць іх рознагалосыя гудкі.

Вось ідзе новенькі пасажырскі лакаматыў. Ён увесь аж зіхаціць, аж гарыць на сонцы. Ліда падалася наперад... Так, гэта паравоз Андрэя Беражкова. Ён ідзе ў чарговы рэйс. За правым крылом, як і звычайна, знаходзіцца сам машыніст.

— Прыгажун,— сказаў нехта ў пакоі.

— Што? — здрыганулася Ліда.

— Не паравоз, а лялечка.

Ліда апусціла вочы, утаропілася ў разасланы на стале графік прамывачнага рамонту лакаматываў.

— Вам пашанцавала, Лідзія Сяргееўна,— кажа далей той самы голас.— З такімі падшэфнымі мець справу адна любата.

Нібы развітваючыся, паравоз даў нягучны працяглы гудок.

Ліда ніжэй апусціла галаву.

 

На тэндэры, падставіўшы грудзі і твар ветру, стаіць Генадзь. Твар у яго запэцканы вугальным пылам. А вочы ззяюць.

Паравоз вяртаецца з рэйса ў дэпо. Наперадзе, у міжпуцці, відна жаночая постаць. На гэту постаць глядзіць са свайго акна Андрэй.

Вось паравоз параўняўся з жанчынай... Але, гэта Ліда.

Нейкую хвіліну паравоз сунецца побач з Лідай. Потым паступова пачынае апярэджваць яе. Андрэй азіраецца. Але Ліда не падняла вачэй. Яна шпарка ідзе ў кірунку нараднай.

Андрэй пераводзіць рэгулятар яшчэ на адзін клапан, і паравоз, ахутаўшыся параю, імкліва пайшоў далей.

Начальнік аддзела кадраў чыгункі кідае ў рот пілюлю, запівае яе вадой. Паморшчыўшыся, з дакорам кажа:

— Як жа гэта так атрымліваецца, таварыш Бокава? Чалавек вы, здаецца, дарослы, а паводзіце сябе, прабачце, бы матылёк. Інстытут пасылаў вас у Алма-Ату, вы напрасіліся ў Мінск. Добра, пайшлі вам насустрач. Не паспелі мы вас аформіць, а вы — гоп!— на новае месца надумаліся пераляцець. Несур’ёзна гэта, таварыш Бокава, зусім несур’ёзна.

Твар у Ліды бледны, нават сшэрхлы.

— Мне цяжка тут...

— Пачынаць заўсёды цяжка.

— Я павінна паехаць, таварыш начальнік!—умольна кажа Ліда.— Я не магу тут аставацца.

— «Не магу», бач ты яе! А праз гэтае сваё капрызнае «не магу» вы пераскочыць не можаце? Што ў вас здарылася?

Хіба яна можа сказаць, што здарылася? Ды і як пра гэта скажаш, як растлумачыш?..

— Пашліце мяне ў Гомель. У Оршу. Куды хочаце,— просам просіць Ліда.

Начальнік аддзела кадраў паднімаецца са свайго месца.

— Вось што, таварыш Бокава. Калі на тое, наша чыгунка больш не мае патрэбы ў вашых паслугах.

Ён кладзе перад Лідай яе накіраванне.

— Можаце ехаць, куды вам падкажа ваш капрыз.

— Гэта не капрыз, таварыш начальнік.

— Усё. Можаце ісці.

Ліда таксама ўстала. Але павольна, абапіраючыся аб стол адной рукой, бы падбітая птушка крылом. Другой рукой бярэ накіраванне. Хвіліну глядзіць на яго. Потым, выпрастаўшыся, але не ўзнімаючы вачэй, кладзе яго назад на стол.

— Прабачце. Я вінавата перад вамі. Я сапраўды паводжу сябе, як дзіця. Пра ўсё гэта трэба было думаць раней, а не кідацца на злом галавы... Я астаюся. Я буду працаваць.

 

У рабочым касцюме, з жалезным куфэркам у руцэ, Андрэй хутка ідзе ў кірунку канторы дэпо. Даганяе Ліду.

— Ліда!..

Яна імгненна павярнулася. І памкнулася была ступіць насустрач Андрэю. Але ўзяла сябе ў рукі. І ўжо глядзіць на яго холадна і абыякава.

— Нам трэба пагаварыць...— вымаўляе Андрэй.

— Прабачце, Андрэй Сцяпанавіч, я спяшаюся. Мне трэба ў лабараторыю,— не пазіраючы больш на Андрэя, кажа Ліда.

Але яна не збочвае, а ідзе побач з ім.

— Вы не падумайце, што я знарок маўчаў увесь гэты час. Проста выпадку не было...

— Гэта няпраўда, Андрэй,— ціха кажа Ліда.

— Увесь гэты час я думаў пра вас...

— Не трэба! — перапыняе яго Ліда.

Бліскучыя, бы са срэбра, рэйкавыя стужкі вядуць іх усё далей і далей ад дэпо, ад пошуму цэхаў, ад людзей.

— Я не ханжа якая-небудзь, не... Я хацела б ісці і ісці з вамі... але каб не хаваць вочы ад людзей, каб не баяцца іх позіркаў. Каб бачыць заўсёды сонца і неба, а не шукаць ценю і задворкаў.

— Але ж можна знайсці нейкае выйсце...

— Якое?

— Я яшчэ не ведаю. Зараз не ведаю. Але, можа, усё неяк зробіцца... з цягам часу...

— Вы верыце ў тое, што кажаце?

Маўчыць Андрэй, хмурна глядзіць сабе пад ногі.

— У мяне ёсць памяць...— кажа Ліда.— Я помню вас у Маскве. Няхай астанецца гэтая памяць. Назаўсёды. А зараз... я прашу вас — ні слова больш пра мяне. Ні слова пра сябе. Не трэба. Я не магу. А вы проста не маеце права.

— Не маю права...— глуха паўтарае Андрэй.

Далей ім ісці няма куды — перад імі паўстае тупік: дзве загнутыя ўгору рэйкі і на іх бервяно, якое перагароджвае дарогу.

— Бывайце!..— праз слёзы кажа Ліда.

І адыходзіць.

Андрэй астаецца. І доўга глядзіць ёй услед.

 

Стрэлачніца пераводзіць стрэлку, дзьме ў ражок. І тады з дэпо, пабліскваючы старанна адпаліраванымі буферамі, выходзіць магутны пасажырскі паравоз. За яго правым крылом — Андрэй. За левым — Васіль. Калі ж зазірнуць на тэндэр, там можна ўбачыць яшчэ дваіх — Міколу і Генадзя.

— Давай, Генадзь,— кажа Мікола.— Пакажы, на што мы здатныя.

Генадзь бярэ шуфель — нават не бярэ, а проста хапае яго сваімі яшчэ не вельмі прывычнымі да такое работы рукамі — і пачынае пералапачваць вугаль.

— Не рві так, не рві,— заўважае Мікола.— І, акрамя таго, тут ужо хопіць. Давай цяпер вунь там.

Генадзь выпростваецца і азіраецца наўкола. Адсюль, з тэндэра, яму добра відаць: вунь па пуцях ідзе Ліда. Генадзь штурхае Міколу локцем: глядзі, маўляў. І Мікола ўвесь падаецца наперад.

Ліда махае рукою. І Мікола робіць тое самае.

Вядома, адсюль, з паравоза, Мікола не можа дакладна ведаць, куды іменна глядзіць Ліда. Не ведае гэтага і Андрэй. Але, седзячы на сваім крэсле і таксама даўно ўжо заўважыўшы Ліду, ён цяпер у сваю чаргу падымае руку і махае ёю. А потым той жа рукою бярэцца за прывод сігналу, і на ўсё наваколле раптам раве гудок.

Паравоз ідзе да станцыі, каб узяць там поезд «Брэст — Масква».

Васіль, шуруючы топку, раптам спалохана ўскрыквае:

— Стоп! Тармазі!

Андрэй спыняе паравоз.

— Што здарылася?

— Ды вунь... каласнік вываліўся...

Андрэй трывожна зазірае ў топку. Там бушуе полымя — толькі яно адно і відаць.

Саскочыўшы з паравоза, Андрэй глядзіць пад топку, у попельную скрыню. І выцягвае адтуль кручком ужо аплаўлены каласнік.

На сківіцах у Андрэя захадзілі жаўлакі.

Нічога не разумеючы, Генадзь ціха пытае ў Міколы:

— Гэта... што гэта такое?..

— Хана нам,— панура кажа Мікола.— Далей ехаць нельга.

— Назад, значыцца?..— адразу засмуціўся Генадзь.

— Назад... А гэта, браток ты мой, такая ганьба, што горш і не бывае. Горш і сам чорт не прыдумае.

— Мікола!— чуваць рэзкі выгук Андрэя.

Мікола мігам злятае з тэндэра.

— У кладовую, хутка!— тым жа рэзкім голасам загадвае Андрэй.— Новы каласнік!

Мікола, не разумеючы, здзіўлена глядзіць на Андрэя.

— А... навошта? Хіба ж яго ўвапрэш? Агонь такі, тэмпература...

— Марш!— тады амаль ужо крычыць на Міколу Андрэй.

Мікола схамянуўся і пабег.

— Вугаль — вон!— зноў камандуе Андрэй.

Удвух з Васілём яны пачынаюць ачышчаць топку. Ляцяць на дол кавалкі распаленага вугалю.

Генадзь шырока расплюшчанымі вачыма глядзіць, як завіхаюцца Андрэй і Васіль.

 

Мікола бяжыць у дэпо. На паўдарозе яго спыняе Ліда.

— Куды вы? Што здарылася?

— Бяда ў нас! Каласнік вываліўся!— толькі і паспявае крыкнуць на хаду Мікола.

А сам бяжыць далей.

Не раздумваючы, Ліда кідаецца туды, дзе на пуцях відзён паравоз Андрэя Беражкова, ахутаны дымам і параю.

З топкі ляцяць на дол апошнія кавалкі вугалю. Яго тут ужо ладная гара, і ён не перастае гарэць.

Да паравоза падбягае задыханая Ліда.

— Як жа гэта, Андрэй Сцяпанавіч?— прыціскаючы рукі да грудзей, вельмі хвалюючыся, з пабялелым тварам, кажа Ліда.

— Дзе гэты Мікола, чорт яго не бяры?— не адказваючы Лідзе, кажа Андрэй.

— Навошта вы спаражнілі топку?— службовым голасам пытаецца Ліда.

Андрэй не слухае Ліду. Ён нервова кажа сваё:

— Чорт, дзе ж той Мікола!

Ліда падымаецца на паравоз. Зазірае ў топку. Топка пустая, там вугалю няма ні каліва. Але яна аж дыша агнём, і Ліда міжвольна адхінаецца.

— Што ж цяпер будзе?— пытаецца Генадзь у Ліды.— Мы, значыць, не паедзем? Не павядзём поезд?— У голасе ў яго туга, і сам ён мае выгляд страшэнна пакрыўджанага чалавека.

— Не. Пад поезд пойдзе другі паравоз.

— А мы?

— У дэпо. На рамонт. Там астудзяць паравоз і паставяць новы каласнік.

— І нічога нельга зрабіць?

— Нічога.— Ліда зноў зірнула на топку, паціснула плячыма.— От невядома толькі, навошта Андрэй Сцяпанавіч спаражніў топку, навошта павыкідаў увесь вугаль.

— Генка, папяросу!—даляцеў да іх голас Андрэя.

— Я ж кінуў курыць.

— Не ў пару.

— Дык жа Мікола...

— От я ўсыплю твайму Міколу. Яго толькі па смерць пасылаць.

— Вунь, бяжыць!— радасна закрычаў Васіль.

Андрэй падымаецца ў паравозную кабіну. Бярэ з інструментальнай скрыні абцірачныя канцы і абкручвае імі боты. Нацягвае на рукі брызентавыя рукавіцы.

— Вася, за мной!— загадвае Андрэй і кідаецца да гідракалонкі, што знаходзіцца на пуцях непадалёк ад паравоза.

Васіль ужо зразумеў, што надумаў зрабіць Андрэй. Ён падбягае да калонкі, адкручвае кран. Зверху, з трубы, на Андрэя рынуў цэлы паток халоднай вады.

Ліда жахнулася. Яна крычыць да Андрэя:

— Вы што, звар’яцелі?! Я пратэстую!..

Мігам уся Андрэева вопратка робіцца мокрай і халоднай. Але ён стаіць пад струменем і толькі стараецца, каб не дужа біла вада ў твар.

— Андрэй Сцяпанавіч, я не дазволю!—Ліда кідаецца да Беражкова; яна таксама зразумела, што ён будзе рабіць далей, і ёй стала страшна.— Чуеце, я гэтага не дазволю!

Андрэя пачало ўжо калаціць ад холаду. Ён падняў руку, і Васіль закруціў кран.

Тут якраз і падбег Мікола з каласніком у руках.

— Кладаўшчык, як на тое, абедаць пайшоў. Дык я, ведаеце, што зрабіў...

— Пасля! Давай каласнік!

Андрэй хапае каласнік і зноў лезе ў паравозную кабіну. Ліда адразу ж лезе за ім. Потым і Мікола.

Ліда зусім разгубленая. Яна бачыць, што Андрэй усё ж зробіць тое, што надумаўся, і ні просьбы яе, ні ўгаворы, ні загады не памогуць. Яна адно толькі шэпча:

— Але ж гэта... гэта вельмі небяспечна!

— Ліда, адыдзіце,— спакойна кажа Андрэй.

Адхіліўшы Ліду, Андрэй нырае ў топку.

Усе заміраюць.

Пакутліва цягнуцца секунды.

А каля паравоза паназбіралася ўжо людзей. Яны, канечне, не ведаюць, дзе зараз Андрэй і што ён робіць. Але кожны хоча выказаць нейкае сваё меркаванне.

— От табе і маеш. От табе і Беражкоў...

— А пры чым тут Беражкоў?

— Такое з кожным можа здарыцца...

— Э, не, цяпер усе шышкі на яго аднаго пасыплюцца...

Пакутліва цягнуцца секунды... Лідзе здаецца, што Андрэй знаходзіцца ў топцы ўжо цэлую вечнасць.

Але вось Андрэй паказаўся з топкі. Ён з шумам выдыхае з сябе паветра. Да яго пацягнуліся восем рук і памаглі вылезці.

Андрэй стаў на ногі, выпрастаўся. Відаць, у яго пацямнела ў вачах, бо ён працягнуў рукі і пахіснуўся. Ліда падхапіла яго і прыхінула да сябе. Так яны стаяць нейкі час, зрабіўшыся раптам вельмі блізкімі і патрэбнымі адно аднаму.

— Доктара! Паклічце доктара! — кажа Ліда.

Генадзь адразу высоўваецца з кабіны.

— Доктара! Паклічце доктара, ну!

— Не трэба,— кажа Андрэй. І дадае, радасна бліснуўшы вачыма:— Вугаль!

Усе адразу зразумелі, што Андрэю ўдалося паставіць каласнік на месца. Васіль і Мікола, спяшаючыся, пачынаюць кідаць вугаль назад у топку. Ім памагае Генадзь.

Андрэй апускаецца ў сваё крэсла. Ён дыхае часта і глыбока. Побач усхваляваная, устрывожаная Ліда зазірае яму ў твар.

У топцы зноў палае агонь. Васіль зачыняе дзверцы, глядзіць на манометр.

— Адзінаццаць атмасфер.

Андрэй ківае галавой.

Генадзь з захапленнем глядзіць на Андрэя. І раптам чуе голас, які прымушае яго здрыгануцца:

— Ну-с, каму я тут патрэбен?

На паравоз у белым халаце падымаецца Іван Харытонавіч Рахуба.

Генадзь імгненна апынуўся каля Андрэя і засланяе яго сабою.

— Не дам!— крычыць Генадзь.— Не падыходзь, чуеш!

Рахуба сумеўся.

— Што такое, малады чалавек? Мне сказалі — няшчасны выпадак. Вось я і прыйшоў...

— Ідзі адсюль, ты!.. — крычыць і тупае нагамі Генадзь.

У гэтым мурзатым хлопцу Рахуба пазнае раптам Генадзя. Ён чырванее.

— Таварыш Беражкоў, я ж да вас...— нясмела кажа ён.

Андрэй глуха вымаўляе:

— На гэты раз вас дарэмна патурбавалі. Але нам яшчэ трэба будзе сустрэцца.

— Нічога не разумею...— Паціснуўшы плячыма, Рахуба знікае з паравоза.

Андрэй сунуў рукі ў вядро з нафтаю, патрымаў іх там крыху, потым пачаў выціраць пакуллем.

— Лепшае лякарства,— весела кажа ён.— Яшчэ бацька навучыў.

Зусім нечакана для Генадзя да паравоза падбягае Вікторыя.

— Таварыш Беражкоў, мяне дзяжурны паслаў. Што тут у вас такое, пытае. Чаму не ідзяцё да поезда?

— Ідзём, даражэнькая, ідзём!— яшчэ больш весела кажа Андрэй і торгае сігнал.

Над паравозам успыхвае белае воблачка, і тут жа гудзіць гудок.

Рытмічна пастукваючы на стыках рэек, паравоз ляціць на станцыю да поезда. З тэндэра чуцён голас Генадзя — ён не то спявае нешта, не то проста галёкае ад паўнаты ахапіўшых яго пачуццяў.

 

На Лідзіным рабочым стале — чарцяжы, схемы. У расчыненае акно далятаюць гудкі паравозаў. Відаць, яны перашкаджаюць Лідзе. Яна падыходзіць да акна, зачыняе яго. Спрабуе працаваць. Не можа.

Позірк яе спыняецца на букеце кветак, што стаіць на стале ў вазе. Ліда бярэ букет з вазы, глядзіць на яго, потым зноў апускае ў вазу.

Пасля падыходзіць да акна, расчыняе яго. Усё ж гукі паравозных гудкоў — вельмі прыемныя, нечым нават блізкія, мілыя сэрцу. Іх можна слухаць і слухаць бясконца. І пачуць нарэшце адзін — самы прыемны, самы блізкі і мілы...

Удалечыні відны высачэзныя вежы двух будынкаў, што стаяць на Прывакзальнай плошчы. Так, яны стаяць на Прывакзальнай плошчы. А к перону вакзала неўзабаве падыдзе поезд. І прывядзе яго Андрэй Беражкоў...

Ліда з трэскам зачыніла акно. Села к сталу. Пасядзела хвіліну, другую... Раптам рашуча ўстала, узяла кветкі.

І выйшла з пакоя.

 

— Зялёны!— кажа Васіль.

— Зялёны! — пацвярджае Андрэй.

Не імчыцца, а нібы ляціць наперад паравоз. Позірк Андрэя — нецярплівы, прагны — накіраваны ўперад, да Мінска.

— Зялёны!

— Зялёны!

— Правільна, братцы, зялёны!— аж заходзіцца на тэндэры ад крыку Генадзь.

 

На вакзале ў Мінску грыміць з рэпрадуктара голас дыктара:

— Грамадзяне пасажыры, праз пяць мінут на першы пуць прыбывае поезд «Масква — Мінск». Праз пяць мінут прыбывае...

У канцы перона, там, дзе звычайна прыпыняецца паравоз,— Вера і Віця. Вера не можа ўстаяць на адным месцы, яна так і рвецца да поезда, дакладней кажучы, туды, адкуль ён павінен паказацца.

Двое рабочых цягнуць па пероне багажную цялежку. Адзін з іх кажа, кіўнуўшы на Веру:

— Мужа, глядзі, прыйшла сустракаць. Беражкова. Перажывае.

— Гэта таго, што ў топку лазіў?— пытаецца другі.

— Але, таго самага.

— Адчаянны хлопец.

— І поезд яшчэ павёў пасля таго.

На перон прыходзіць Ліда. У руках у яе букет кветак.

— Грамадзяне пасажыры,— грыміць голас дыктара.— На першы пуць прыбывае поезд «Масква — Мінск». Стаянка...

З грукатам праносіцца міма Ліды паравоз. Потым адзін за адным — вагоны. Ліда спяшаецца да паравоза.

Аднак, не дабегшы некалькі крокаў, Ліда раптам замірае. Яна бачыць Андрэя, які ўжо сышоў з паравоза, і Веру з Віцем, што кінуліся да яго. Андрэй падхоплівае сына на рукі. Вера прытулілася да мужа і ці то смяецца, ці то ўсхліпвае...

Задрыжаў букет у Лідзіных руках. Ён вось-вось упадзе на зямлю.

Мікола першы заўважыў Ліду і робіць нясмелы крок да яе. Тады ўбачыла Міколу і Ліда.

— Вось... вазьміце...— збянтэжана кажа Ліда і аддае букет Міколу.

Мікола няёмка бярэ букет, потым хоча вярнуць яго назад, пасля яшчэ мацней сціскае ў руках. І ўжо ўсміхаецца — шырока і радасна, увесь перапоўнены шчасцем.

— Дзякую... шчыра дзякую... толькі скажыце чаму...

Ён не паспеў дагаварыць. Ліда, неяк стуліўшыся, раптам паварочваецца і ўцякае.

Усё гэта бачыць Вера. Яе позірк перахапіў Андрэй і сумеўся. Ён зусім не ведае, што рабіць.

Але тут да паравоза падыходзіць высокі чалавек у строгім чыгуначным гарнітуры. Гэта начальнік дэпо.

— У гераізм надумаўся пагуляць, таварыш Беражкоў?— ссунуўшы бровы, кажа начальнік дэпо.— З якое рады ты палез у топку? На якога д’ябла? Паравозаў у нас не хапае, ці што? Якая ў гэтым была неабходнасць?

— Я не мог іначай. Калі ўжо я выехаў пад поезд, я павінен гэты поезд павесці. Я не мог іначай.

— А калі б што здарылася? А калі б ты там...

— Але ж, бачыце, нічога не здарылася.

— Эх, Беражкоў, Беражкоў, усыпаць бы табе як мае быць...— ужо мякчэй кажа начальнік дэпо.— Ды пераможцаў, як той казаў, не судзяць...

У сваім утульным доміку па вуліцы Машыністаў, на верандзе, адпачывае Андрэй Беражкоў. Зручна ўсеўшыся ў крэсле-качалцы, ён нерухома глядзіць на разгалістую яблыню, што схіліла свае галінкі да самай веранды.

Непадалёку ад яго сядзіць з кнігай Вера. А ў кутку забаўляецца са сваім веласіпедам Віця.

Над самай дальшай у садзе вішняй павіс распалены шар сонца. Ад рознакаляровых шыб веранды кладуцца на падлогу чырвоныя, зялёныя, сінія плямы.

— Ты лёг бы на канапу ды адпачыў як след,— кажа Вера.— Паездка ж вунь якая была.

Андрэй не адказвае.

Тады Віця вырашае, што яму трэба сказаць нешта сваё.

— А я пасля паездкі ніколі не адпачываю. Нават калі цэлы дзень езджу, і то нічога.

Каб даказаць гэта, ён садзіцца на веласіпед і хуценька едзе па верандзе.

— Табе нічога не баліць?— трывожна пытаецца Вера.

— Ведаеш што, я, бадай, пайду ў дэпо,— задуменна кажа Андрэй.

— Нікуды ты не пойдзеш. Ты ж зусім не адпачываў.

— Трэба мне, разумееш...— з нейкай тугою вымаўляе Андрэй, але не падымаецца з крэсла. Падобна на тое, што ён цяпер пераконвае ў нечым сам сябе.

— Даць табе «Новый мир»? Цікавы раман тут ёсць. Таксама пра Беражкова. Я ў бібліятэцы ўзяла.

Андрэй зноў не адказвае. Потым імкліва ўстае.

— Дык я пайду... Ты пра нешта пыталася? Я хутка вярнуся. Не, я не затрымаюся доўга.

Ён шпаркімі крокамі ідзе да брамкі і знікае за ёю.

На Верыным твары — трывога.

 

У інтэрнаце Васіль правярае латарэйныя білеты. Зверыў з табліцай першы білет.

— Во, ледзь не выйграў. На два нумары не сышлося.

— Што?— пытаецца Мікола; ён якраз голіцца за сталом.

— Жаночы гарнітур. Глядзім далей.

Васіль правярае наступныя білеты. Адклаў убок другі, трэці.

— Во, зноў ледзь не выйграў!

— «Масквіч»?

— Ліхтарык з батарэйкаю.

Васіль праверыў яшчэ адзін білет. Уздыхнуў. Зноў узяў усе білеты, перагледзеў іх. Задумаўся. І раптам кажа:

— Пачакай, у мяне ж было пяць білетаў! А тут толькі чатыры...

— Сляпая курыца,— кажа Мікола.— Вазьмі вочы ў рукі і пашукай, як хлеб шукаюць.

Васіль ідзе да этажэркі. Шукае. Але білета нідзе няма.

— Дзе ж гэта ён дзеўся...

— Шукай, шукай лепш.

— Не, нідзе няма...

У пакой з газетай у руцэ ўваходзіць Генадзь — радасны, узрушаны.

— Глядзіце, арлы! — з захапленнем кажа ён.— На ўсю чыгунку напісалі пра нас!

Ён паказвае газету. Там на фотаздымку — Андрэй, Васіль, Мікола і ён, Генадзь. Усе на фоне паравоза.

— Бачыце — «Гераічны ўчынак машыніста Беражкова». І вы ўсе тут, бачыце, таксама. І я. Бачыце?

Не дагаліўшыся, Мікола бярэ газету, глядзіць на здымак, усміхаецца. А Васіль панура пытаецца ў Генадзя:

— Паслухай, Генка, ты не бачыў майго білета?

— Якога білета?.. Там, ведаеце, што яшчэ напісана? Пра мяне. Пра тое, што машыніст Беражкоў... узяў мяне...

— Звычайнага, латарэйнага,— перапыняе Васіль Генадзя.— Які ляжаў вось тут, на этажэрцы.

— Пакінь, Васіль!—кажа Мікола.

Генадзь яшчэ нічога не разумее.

— Не, не бачыў. Хоць не, здаецца, усё ж бачыў. Праўда, бачыў. Яны сапраўды там былі.

— Аднаго з іх няма. Ты не ведаеш, дзе ён цяпер?

— Васіль!— зноў спрабуе Мікола спыніць Васіля і паказвае яму з-за спіны кулак.

— Адкуль жа я магу ведаць?..— бянтэжыцца Генадзь.

Толькі цяпер ён заўважае нядобры позірк Васіля. З Генадзевых рук падае газета,— у яго, аказваецца, было аж два экземпляры.

— Няўжо... вы падумалі... га, хлопцы?..

Васіль панура маўчыць. Мікола хоча нешта сказаць, але позна ўжо. Генадзь паварочваецца і вылятае з пакоя.

— Эх, ты!..— з дакорам кажа Мікола Васілю. Сцёршы мыла са шчакі, ён таксама выбягае з пакоя.

Апынуўшыся на вуліцы, Мікола бачыць, як на прыпынку Генадзь сядае ў аўтобус і як той адразу ж кратаецца з месца.

 

Вера сядзіць ля акна і шые нешта дзіцячае.

За сталом сядзіць Генадзь. Перад ім шклянка чаю. Але Генадзь быццам і не бачыць той шклянкі. Ён нервова круціць у руках лыжачку.

— Вы піце, Гена, піце,— кажа Вера.— Андруша хутка павінен прыйсці.

У суседнім пакоі каля сваёй чыгункі стаіць Віця. Але чыгунка зараз не працуе. Поезд самотна спыніўся недзе пасярэдзіне дарогі...

І нейкая трывожная, бы нават важкая цішыня пануе ва ўсім доме. І твар у Веры — таксама трывожны.

— Гэта добра, Гена, што вы наведалі нас,— кажа Вера.— Як хаця вам там жывецца, у інтэрнаце?

— Жывецца...— няпэўна адказвае Генадзь.

Чай, напэўна, ужо даўно стаў зусім халодны. Ды Генадзя гэта не турбуе. Ён усё круціць лыжачку ў руках і ўсё глядзіць на Веру. І, мажліва, прыгадваецца яму зараз дзяцінства ў Слаўным, родная хата і мама, якая вось гэтак жа шыла яму некалі штонікі...

— Што вас Андруша аформіў на паравоз, гэта добра,— кажа далей Вера.— Я чыгуначнікаў люблю. Я і сама чыгуначніца. От падрасце Віця, зноў пайду на транспарт. А пра таго доктара вы не думайце. Не трэба гэтак пакутаваць.

Віцю ўсё ж надакучыла быць аднаму. Ён ідзе да мамы.

— Мам, а мам,— кажа Віця,— а чаму таты ўсё няма?

— Ты пагуляй, Віцечка, пагуляй.

— А тата хутка прыйдзе?

— Цяпер ужо хутка. Ты пагуляй, Віцечка, пагуляй...

Памаўчаўшы, Вера зноў кажа да Генадзя:

— Я так думаю. Ну от спалілі б вы яго. Вас, канечне, зноў за краты, бо ад закону нікуды не дзенешся. А ён з выгляду чалавек заслужаны, яму тым часам новую кватэру дадуць. Толькі была ў яго раней, прыкладна сказаць, на тры пакоі, а будзе на чатыры.

— Гэта точна.

— З ім трэба інакш. Андруша мне гаварыў...

Віця штурхае локцем Генадзя.

— Пойдзем з табою пагуляем, га? Ну пойдзем, Гена, га?

— Не дачакаюся я, мабыць, Андрэя Сцяпанавіча,— з тугою кажа Генадзь.

— А вы от схадзіце пагуляйце з Віцем, праўда. Можа, якраз і сустрэнеце яго.

 

Вяла іх блытаная дарога па горадзе, вяла па вуліцах і завулках і прывяла на стадыён.

Андрэя і Ліду.

На пустэльны, зусім бязлюдны зараз стадыён. Адсюль, дзе сядзяць яны, бясконцымі ярусамі вузіцца наніз яго гіганцкая чаша.

— Аказваецца, мне патрэбна не толькі памяць,— кажа Ліда.— Не толькі ўспамін... успамін аб тым, чаго не было. Мне трэба і больш.

— І мне,— кажа Андрэй.— Так, і мне.

Але, усё з’іначыла, усё перакруціла здарэнне з каласніком. Цяпер яны ўжо не могуць быць адно без аднаго.

— Я баялася гэтага... і прагла. Гнала ад сябе нават думку пра вас... і бегла вам насустрач. Мне было страшна... і надзвычай лёгка адначасова. Мне і цяпер страшна... хоць не, цяпер мне ўжо не страшна, я пераступіла цераз страх. Прыйшло нешта іншае. Я не ведаю, што гэта такое.

— Вы ведаеце, Ліда. І я ведаю.

— Не, гэта не тое. Хіба яно гэткае — каханне?.. Яно мне ўяўлялася... як гэта вам сказаць... спалучэннем двух колераў: блакітнага і ружовага. Так, так, не смейцеся, чамусьці іменна блакітнага і ружовага. Ён увесь у блакітным. Яна ўся ў ружовым.— Ліда сумна ўсміхнулася.— А от... і ні блакітнага няма, і ні ружовага.

— Пераважае чорны,— зірнуўшы на свой кіцель, сказаў Андрэй.

— Але, чорны... Чорны паравоз. Чорны вугаль. Чорныя ад нафты шпалы... А думкі пра ўсё гэта — светлыя. Таму, што гэта ваша жыццё, Андрэй.

— І ваша.

— І маё. Цяпер — больш, чым калі-небудзь раней.

Вецер сарваў у Ліды з галавы касынку. Андрэй злавіў яе на ляту, але не аддаў Лідзе, пакінуў у сваіх руках. А яна ўсё стараецца вырвацца і паляцець.

— Пойдзем гуляць у футбол,— сказаў Віця, калі яны з Генадзем пасля вандровак па розных мясцінах горада апынуліся ля ажурнай аркі стадыёна.— Ты будзеш варатар, а я цэнтральны нападаючы.

У Віці ў руках — маленькі гумавы мячык.

— Пойдзем, га?

— Пойдзем,— згаджаецца Генадзь.

Магчымасць пастаяць у сапраўдных варотах сапраўднага стадыёна прывабіць хоць каго. І няважна, зрэшты, што на цябе ляціць усяго толькі дзіцячы мячык і што пададзены ён усяго толькі пяцігадовым футбалістам.

— Гол!—з захапленнем крычыць Віця.— Давай свабодны!

Ну што ж, няхай будзе свабодны. Мяч ляціць высока ўгору. Назіраючы за яго палётам, Генадзь раптам выяўляе, што на гэтым незвычайным матчы прысутнічаюць, аказваецца, гледачы. Праўда, іх толькі двое, але яны ёсць.

Зрэшты, балельшчыкамі іх назваць наўрад ці можна. Хутчэй за ўсё, яны нават і не сочаць за гульнёй. Яны, напэўна, проста не бачаць яе.

Так, Андрэй і Ліда нічога не бачылі. Яны былі заняты толькі сабою. Увесь свет для іх зрабіўся цяпер толькі іх уласным светам.

Затое ў Генадзя вока пільнае. Зрок у яго проста выдатны. Ён адразу пазнае гэтых дваіх, што самотна сядзяць на заходняй трыбуне,— Андрэя і Ліду.

І імгненна мяняецца з твару.

— Гол!— зноў крычыць Віця.— Два — ноль у маю карысць!

— Здаюся,— панура кажа Генадзь.— І от што, братка, трэба нам тэпаць дахаты. А то мама...

— Не пайду! Не пайду!— упарціцца Віця.

Але Генадзь учэпіста ўзяў яго за руку і, засланяючы сабою ад Віці заходнюю трыбуну, паспешліва вядзе хлапчука прэч.

Яны мінулі арку цэнтральнага ўвахода. Нібы падганяемы кімсьці, Генадзь ідзе ўсё шпарчэй і шпарчэй.

— Толькі пачалі гуляць, і ўжо дамоў,— капрызіць Віця.— Навошта тады кажаце — паветра, паветра, яно дужа карыснае, трэба больш дыхаць паветрам. Я з татам гуляў не па столькі. А ты адразу цягнеш мяне дамоў...

Ды Генадзь не чуе Віцевых слоў. Або не звяртае на іх увагі.

 

Позні вечар.

На так званым Бетонным мосце, якім канчаецца Маскоўская вуліца, абапёршыся на балясы, стаіць Генадзь. Каўнер яго каўбойкі падняты, рукі засунуты ў кішэні штаноў. Позірк у Генадзя пануры, змрочны.

Унізе пад мостам ляжыць чыгуначны пуць. Па ім у кірунку вакзала пралятае паравоз. Пасля па другой каляі праходзіць яшчэ адзін паравоз, ужо ў кірунку дэпо.

Генадзь выняў папяросу, закурыў. Відаць, ён стаіць гэтак ужо даўно. Стаіць і некага чакае.

Праз колькі часу ўдалечыні паказалася постаць Андрэя. Генадзь схамянуўся і нібы нават сціснуўся ўвесь.

Дайшоўшы да сярэдзіны моста, Андрэй прыпыняецца непадалёк ад Генадзя, але не заўважае яго. Ён вымае з кішэні пачак папярос. Аказваецца, у яго і папяросы ўжо завяліся... Але тут у яго з кішэні выслізнула жаночая касынка. Андрэй падняў яе. Яна змейкаю выгнулася і затрымцела на лёгкім ветрыку. Скруціўшы яе, Андрэй азіраецца і бачыць Генадзя.

— А, Гена,— кажа ён.— Гуляеш? Дзе быў, мо на танцах?

— Не на танцах...— панура адказвае Генадзь.

— Там у хлопцаў усё ў парадку? — пытаецца Андрэй, а сам затуманенымі вачыма глядзіць некуды далёка-далёка.

— Я пайшоў ад іх...

Але Андрэй не чуе Генадзевых слоў — думкі яго заняты нечым другім.

— Слухай, Гена, не ў службу, а ў дружбу. Ты ж у інтэрнат ідзеш? Аддай там у жаночы корпус... вось гэтую рэч. Здаецца, яна нечая з нашых дзяўчат. Знайшоў, разумееш...

Аднак Генадзь не выняў свае рукі з кішэняў.

— Эх вы, Андрэй Сцяпанавіч!..— з тужлівым дакорам сказаў ён.— Вера Іванаўна... Яна ж як мая мама!.. А вы яе...

— Генка!..— збянтэжыўся Андрэй.— Ты што гэта?

— Вы самі гаварылі: усё, што ўкрадзена, нават мільён, ніколі не прынясе шчасця. А хіба можа прынесці шчасце крадзенае каханне?

Андрэй аж закалаціўся.

— Блазнюк! Як ты смееш!

— Мяне сёння палічылі за злодзея. Але гэта вы злодзей! Вы адбіраеце шчасце ў Веры Іванаўны, у Віці!..

— Прэч адсюль, смаркач! — крычыць Андрэй і робіць крок да Генадзя.

— Вы... вы той самы Рахуба, вось вы хто!—таксама крычыць Генадзь.— Вы нават горшы за яго!

І, крута павярнуўшыся, ён шпарка ідзе ад Андрэя.

Апамятаўшыся, Андрэй ціха сказаў:

— Гена...

Потым сказаў мацней:

— Гена!..

Але яго голас, устрывожаны і нават баязлівы, патануў у грукаце цяжкага таварнага саставу, які рынуў пад мост.

Узвіхоранае яго імклівым рухам паветра вырвала з Андрэевых рук касынку, і яна, слізгануўшы па балясах, паляцела ўніз, пад калёсы поезда.

 

Ноч надарылася цёмная, без аніводнай зоркі на небе.

На лавачцы каля доміка, што патануў у зялёнай лістоце, сядзіць Генадзь. Курыць. Дакурыў папяросу, прыпаліў ад яе другую.

Рыпнула акно.

— Генадзь Максімавіч,— чуецца з цемры голас.

— Я...

— А я думаю — хто гэта...

Генадзь маўчыць. Маўчыць і Вікторыя.

Пасля Вікторыя кажа:

— Нядаўна я ва універмагу была. Спадабаўся мне там адзін галаўны ўбор. Я і ўзяла. Прымерце, га?

Генадзь узяў прасунутую яму з цемры кепку.

— Ой, малая? — спалохалася Вікторыя.

— Эх, Верачка!..

— Вікторыя.

— Зблыталі, перамяшалі мне ўсю калоду. Ад казённага дома пры чужым інтарэсе адвялі, да далёкай дарогі пры ўласным інтарэсе не прывялі...

— Нешта я нічога не разумею,— кажа Вікторыя.

— Тры гады меў я ў галаве адну думку. Паквітацца каб з адным чалавекам... Адвялі мяне ад гэтага. Пераканалі, што самі ўсё зробяць, іншымі сродкамі. А самі!.. — Генадзь з сілаю шпурнуў папяросу на дол.

— Загадкамі вы штосьці гаворыце. Як канферансье.

— Мы, кажуць, заўсягды за чалавека грудзьмі станем,— кажа далей Генадзь.— Паверыў я. На людзей, Верачка...

— Вікторыя.

— На людзей другімі вачыма глядзець пачаў. А на самай справе аказалася, што людзі — гэта адны рахубы.

— Вас пакрыўдзілі?— са спачуваннем пытаецца Вікторыя.

— Я чаго завітаў? Адрасок от пакіну. Так, на ўсякі выпадак. Пакідаю я Мінск.

— Пакідаеце? — Нешта задрыжала ў голасе Вікторыі.

— Дадому падамся. Дашчаныя крыжы з вокнаў здыму... От толькі аднаму цяжка будзе падымаць гаспадарку. Ну, можа, вазьму каго на ўтрыманне.

Ён змоўк. Яна пачакала, а тады пачала гаварыць сама.

— То вы студэнт, то вы мсціўца нейкі. А па-мойму, вы самы звычайны песіміст. І за вашы словы ну проста нават сорамна. Узлавалі вы за нешта на таго, на каго маліліся, і цяпер усіх пад адзін капыл. А людзі — яны зусім розныя.

— Ясна... Рознагалоссі ў нас, значыцца, з вамі. То, можа, і адрасок... без патрэбы?

— Пакіньце.

— Напішаце?

— Напішу.

Яны зноў памаўчалі.

— Наце,— сказала потым Вікторыя.

Скрозь лістоту з акна прасунулася белая пляма падушкі...

...Яна, гэтая падушка, так і ляжыць на лавачцы некранутай.

І нікога няма вакол.

Пачынае днець.

 

Андрэй дома. Ён падышоў да тэлефона, набраў нумар.

— Мікола? Пакліч Генадзя... Няма? Як няма?.. Учора яшчэ знік? Дык што ж ты маўчаў!..— Андрэй асекся і ціха дадаў:— Я зараз прыйду. Ты чакай мяне.

Зашпільваючы на хаду гузікі на кіцелі, Андрэй паспешліва выходзіць з дому.

Не ездзіцца штосьці сёння Віцю на веласіпедзе. Ляжыць гэты веласіпед на баку ў кветніку, а Віця нават і не глядзіць на яго. Ён глядзіць на маму, якая сядзіць на лавачцы тут жа ў кветніку. А мама глядзіць зусім незразумела куды. Ну, што яна можа ўгледзець на тым небе, калі там нават і хмаркі няма?А галоўнае, колькі ж можна сядзець вось так, закінуўшы назад галаву?..

— Мам, га мам,— кажа Віця,— а татка хутка прыйдзе?

— Не ведаю...— не адразу адказвае Вера.

— А куды ён пайшоў?

— Адчапіся, Віця. Ідзі пагуляй.

— І на вуліцы можна?

— Толькі недалёка.

— Не далей нашай калонкі?

Калі мама не ўдакладняе, значыць, вызначыць адлегласць, на якую можна адысці ад дому, мае поўнае права ён сам.

І Віця мінае водаразборную калонку, паварочвае за вугал і адыходзіць да адхону, за якім — чыгуначнае палатно. На краі адхону ён спыняецца і глядзіць уніз. Там часта-часта ляжаць шпалы. І на іх рэйкі — гладкія, бліскучыя, як з серабра.

 

У інтэрнаце каля стала стаіць злосны Андрэй. На табурэце сядзіць Мікола. А на ложку — Васіль.

— Шэрлок Холмс! Нат Пінкертон!— праз зубы выціскае Андрэй.— А якія ў цябе былі падставы падазраваць?!

— Але ж білета няма,— кажа Васіль; ён круціць у руках нейкую кнігу.

— Падумаеш, з-за нейкага трыццацікапеечнага білета ўзняў такі вэрхал!— гарачыцца Мікола.

— Але ён мог выйграць, і тады гэта было б не трыццаць капеек,— апраўдваецца Васіль.

— А я не веру, што Генка ўзяў! — грукнуў Андрэй кулаком па стале.

— А я веру! — крыкнуў у сваю чаргу Васіль і бразнуў кнігаю па ложку.

З кнігі выслізнула паперка. Васіль узяў яе, і вочы ў яго, як кажуць, палезлі на лоб. Гэта — той самы чортаў білет.

Убачылі білет і Андрэй з Міколам. Мікола ляснуў сябе па лбе:

— Ідыёт! Гэта ж я сам яго туды паклаў!

У пакоі запанавала цішыня.

— Нарабілі, нічога не скажаш... — прамовіў Андрэй. І ціха дадаў:— Ды і я таксама...

Ён яшчэ памаўчаў.

— Білет от знайшоўся. А чалавек...

Потым Андрэй рашуча кажа:

— Вось што, хлопцы. Трэба шукаць яго! Я пабягу ў дэпо, а вы мабілізуйце ўсіх дружыннікаў! Усіх чыста!

 

І вось хлопцы і дзяўчаты з чырвонымі павязкамі на рукавах — па адным, па два, а то і групамі — з’яўляюцца: на вакзале, у аэрапорце, на аўтобуснай станцыі, у закусачнай-аўтамаце і проста на вуліцах і плошчах горада.

Сустракаюцца два такія хлопцы на рагу праспекта Леніна і Камсамольскай вуліцы. Першы пытае:

— Не бачыў?

— Як скрозь зямлю праваліўся,— адказвае другі.

Яны разыходзяцца і зноў пільна ўзіраюцца ва ўсё і ўсіх навокал.

Яшчэ двое сустрэліся — гэта ўжо дзяўчына і хлопец.

— Не чуваць?

— Не яшчэ.

На вакзале нейкая мажная кабета, што чакае свой поезд, пытаецца ў суседа па лаўцы:

— Каго гэта шукаюць, не чулі?

Сусед — мяркуючы па ўсім, бухгалтар або домакіраўнік, што пайшоў на пенсію,— адказвае:

— Каго ж яшчэ могуць шукаць? Ясна, каго. Першага стрэчнага шукаць не будуць.

А ў чарзе на тралейбусным прыпынку маленькая сівенькая бабуля па сакрэту паведамляе маладзенькай дзяўчыне:

— Чуеш, мілая, а ён, кажуць, зусім і не ён.

— Хто, бабуля?

— Ды шпіён, якога шукаюць. Быццам гэта яна. Баба. Таму і не могуць знайсці, што невядома — у спадніцы шукаць ці ў штанах.

 

Бяжыць удалечыню, кудысьці ў невядомасць, рэйкавы пуць. Шпалы, шпалы, шпалы...

Па іх, па шпалах, крочыць Генадзь. Ён згорбіўся, вочы яго ўваліліся і пазіраюць адчужана і злосна.

Ідзе Генадзь, крочыць па шпалах, а куды — толкам і сам не ведае. Толькі б далей адсюль, толькі б не бачыць больш нікога!..

А на адхоне стаіць Віця. Магчыма, другім часам Генадзь і здзівіўся б, убачыўшы Віцю так далёка ад дому. Але цяпер яму да гэтага няма ніякай справы.

Ды Віцю да ўсяго ёсць справа. Угледзеўшы Генадзя, ён радасна кажа:

— А цяпер кошка-мышка ў цябе ёсць? Ты мне пакажаш?

Маўчыць Генадзь, нібы і не чуе. Адно крочыць і крочыць.

— Ну і не трэба, падумаеш!..— з крыўдаю кажа Віця.— Я ўсё роўна не глядзеў бы, вельмі мне патрэбна!

І ён спускаецца з адхону. Падняўшы невялікі камень, садзіцца на рэйку і пачынае стукаць па ёй. Не, рэйка не звініць. Атрымліваюцца нейкія глухія, невыразныя гукі: бух! бух! бух!

Хіба мог ведаць Віця, што па гэтым пуці, на якім ён так зручна ўсеўся, іменна зараз павінен быў прайсці таварны поезд?.. Вунь ён і ідзе ўжо — не ідзе, а ляціць са страшэннай хуткасцю...

Машыніст заўважыў хлопчыка тады, калі ўжо і экстранае тармажэнне не магло памагчы... Зарыпелі бандажы, пасыпаліся іскры з-пад колаў, але поезд па інерцыі ляціць і ляціць наперад. Раве гудок, але Віця, які сядзіць на рэйцы спінай да поезда, не звяртае на гэта ніякай увагі: дзіва што — ён з пялёнак прывучаны не палохацца паравозных гудкоў...

Паравоз ужо блізка. Машыніст ад жаху заплюшчвае вочы...

Нема раве гудок.

Генадзь, пачуўшы яго, паварочваецца. І, адразу ўсё зразумеўшы, з усіх ног кідаецца назад, насустрач поезду, да Віці.

Вось ён ужо каля хлопчыка. А паравоз зусім блізка. І тады Генадзь разам з Віцем падае на шпалы і выпростваецца на іх уздоўж рэек. І ў той жа момант над імі загрукацелі паравозныя колы...

...Усе семдзесят вагонаў прагрукацелі над Генадзем і Віцем. Апошні вагон, сцішыўшы ўжо свой шалёны бег, спыніўся праз некалькі метраў ад іх.

І калі зрабілася ціха-ціха, Генадзь расплюшчыў вочы, потым падняў галаву. Ён цэлы. Цэлы і Віця. Хлопчык, відаць, яшчэ не асэнсаваў таго, што з імі зараз адбылося. Мурзаты, з падрапаным тварам, ён глядзіць на Генадзя, а потым пачынае смяяцца. Тады смяецца — і плача адначасова — і Генадзь, таксама мурзаты, таксама падрапаны, з парванай каўбойкай.

 

У штабе народнай дружыны трывожна зазваніў тэлефон. Васіль бярэ трубку.

— Машыніст Наўроцкі слухае!—сказаў ён.— Беражкова? Не, няма. А што там такое?.. З сынам? Што з сынам?.. Добра, я пазваню.

Васіль кладзе трубку, зноў бярэ яе, набірае нумар.

— Дзяжурны па дэпо? Там недзе павінен быць машыніст Беражкоў. Так, пашукайце. Скажыце, дома няшчасце. З сынам нешта здарылася. Га? Дакладна не ведаю. Здаецца, трапіў пад поезд...

 

Паведамленне Васіля імгненна абляцела ўсё дэпо.

У нарадную набіўся цэлы натоўп паравознікаў. Ва ўсіх устрывожаныя твары. Кожны выказвае сваё меркаванне, але нічога пэўнага ніхто сказаць не можа.

Бледны, з ашклянелымі вачыма, Апдрэй куляй вылецеў з пакоя дзяжурнага па дэпо. Ля выхада з нараднай ён ледзь не збівае з ног Ліду.

— Андрэй Сцяпанавіч...

— З Віцькам бяда...— толькі і змог выдыхнуць Андрэй.

Ліда рванулася была за ім, але спынілася. Яна і хоча пабегчы, і не адважваецца.

 

Андрэй імкліва бяжыць па вуліцы, і дзіўныя прывіды-ўспаміны паўстаюць перад ягоным унутраным зрокам адзін за другім...

...Так ён убачыў сябе разам з Верай у той момант, калі яны спускаліся па лесвіцы радзільнага дома, а на руках у яго ляжала маленькая істота — ягоны першынец, ягоны сын...

...Так ён убачыў сябе з Віцем, якому якраз споўнілася год веку, і ён, бацька, вёў малога па бульвары, а той забаўна пераступаў ножкамі ў пінетках, робячы першыя нясмелыя крокі...

...І яшчэ ўбачыў ён свайго Віцю, калі той самастойна ўключыў самы найлепшы свой падарунак — чыгунку — і твар яго так свяціўся шчасцем, што ў бацькі не аставалася ніякага сумнення ў тым, што сын таксама пойдзе па бацькавай дарозе...

Нарэшце Андрэй дабег да дома. Дзверы былі адчынены, і ля ўвахода тоўпіліся суседзі. А ў пакоі, на стале, сядзеў Віця і мацаў сябе ручкамі то за галаву, то за нос, то за шыю, усхліпваючы і размазваючы па твары слёзы. Каля яго — Вера і Генадзь. І яшчэ людзі, вядомыя і невядомыя.

— Ух!..— нібы скінуўшы з сябе нешта неймаверна важкае, выдыхае Андрэй. Твар яго святлее, у вачах загараюцца цёплыя агеньчыкі.

Андрэй бярэ сына на рукі.

— Ну што, ну што з табою, сынок?..— Голас у Андрэя дрыжыць і рукі таксама дрыжаць.— Баліць што-небудзь, га?

— Ні-чо-га...— неяк нараспеў і нібы нават са здзіўленнем, усё яшчэ ўсхліпваючы, цэдзіць Віця.— Гэты Генка сваім пузам мяне як прыціснуў!.. Я нічога і не бачыў.

Праз натоўп да выхада з пакоя прабіраецца Генадзь. На яго ніхто не звяртае ўвагі. Вось ён шмыгнуў у дзверы, за якімі знаходзіцца спальня.

Андрэй тым часам дапытваецца ў Віці:

— А вуха што? Чаго ты трэш яго? Баліць?

— Ба-а-ліць... Яно на шпале было... на цвёрдай...

— Ну, нічога, нічога, ну не плач, давай я памыю цябе,— кажа Вера.

— Хітры ён,— перастаючы ўсхліпваць, кажа Віця.— Сам усё бачыў, а мяне закрыў рукамі...

 

Апынуўшыся ў спальні, Генадзь шчыльна зачыняе за сабою дзверы, падыходзіць да камоды, адсоўвае шуфляду. Бярэ пачак грошай, адлічвае некалькі паперак, астатнія кладзе назад. Засунуўшы шуфляду на месца, ён нячутнай хадою выходзіць з дому.

Ля брамкі ён сустрэў Васіля. Яны не сказалі ні слова адзін аднаму.

Ужо разышліся суседзі. Ужо Віця памыты і пераадзеты. Вера надзявае яму сандалікі.

Астаўся пакуль што ў Беражковых адзін толькі Васіль.

— Але, нялёгка вам,— кажа Васіль, надаючы сваім словам нейкае асаблівае значэнне.

— Ну што вы, ён спакойны,— усміхаецца Вера.

— Я не ў тым сэнсе.

— А ў якім?— пільна паглядзела на Васіля Вера.

Са шклянкай кісялю ўваходзіць Андрэй.

— Не буду!— бярэцца за свае капрызы Віця.

Паставіўшы кісель на стол, Андрэй бярэ сына і падкідае яго пад столь. Віця аж вішчыць ад радасці.

— Цяпер буду,— кажа ён потым і сам хапае шклянку з кісялём.

— Вось так яно і атрымліваецца, Андрэй,— павучальным тонам кажа Васіль.

Перахапіўшы нядобры позірк мужа, Вера паспешліва кажа да Васіля:

— Вы заходзьце як-небудзь вечарком. Чайку вып’ем. Заходзьце.

Паціснуўшы плячыма, Васіль выходзіць.

 

У пакоі жаночага інтэрната сядзіць Ліда. Тут некалькі ложкаў, але Ліда зараз адна. Яна ў плашчы, нібы сабралася некуды пайсці.

Асцярожна ўваходзіць Генадзь. Убачыўшы яго, Ліда чамусьці зусім не здзіўляецца.

Генадзь кладзе штосьці на тумбачку перад Лідай.

— Вось... — не пазіраючы на Ліду, мякка кажа ён.— Тут білет. Месца, на маю думку, добрае. Ніжняя лаўка.

Ліда зірнула на білет, на Генадзя.

— Які білет? Куды?— сумелася яна.

— Вядома, на поезд. На маскоўскі.

Ліда яшчэ раз пільна зірнула на Генадзя. І, нібы яна толькі гэтага і чакала, устала і пачала машынальна збіраць рэчы.

— Так, так, мне іменна на маскоўскі і трэба. Толькі на маскоўскі. Вы малайчына, Гена.

— Я потым зайду,— адыходзячы, кажа Генадзь.

— Дарэчы, якое сёння чысло?— спытала раптам Ліда.

— Дваццаць шостае.

— Але, дваццаць шостага ліпеня,— горка ўсміхнуўшыся прамовіла Ліда.— Хто мог падумаць, што іменна ў гэты дзень мне прыйдзецца ад’язджаць назад.

 

— Я так і ведаў, Беражкоў, што ты дайграешся з гэтым сваім Генкам,— кажа дзяжурны па дэпо.

Паравоз Андрэя Беражкова стаіць на кантрольным пункце, падрыхтаваны да выхаду з дэпо, пад поезд. Але на паравозе толькі два члены брыгады. Трэцяга няма.

— Ну, добра, бяры качагарам Мікуловіча з брыгады Сцяпанава,— кажа далей дзяжурны па дэпо.

Высокі няўклюдны хлопец, якога прывёў дзяжурны па дэпо, падымаецца на паравоз. Ён моўчкі бярэ саўковы шуфель і лезе на тэндэр.

Нічога не адказаўшы дзяжурнаму, Андрэй кладзе руку на рэгулятар. Здрыгануўшыся, паравоз кратаецца з месца.

 

Генадзь паставіў Лідзін чамадан у тамбур, потым ускочыў сам, памог занесці чамадан у купэ.

Трэба было развітвацца. Ліда сумна паглядзела на Генадзя. І, падбадзёрваючы сябе, сказала, працягваючы руку:

— От цяпер самая пара на Каўказ ехаць, туды, дзе Лермантава гэты... як вы тады сказалі?

— Не помню.

— А, фраер... Самая пара.

Генадзь паціснуў Лідзіну руку, пераступіў з нагі на нагу. Яму трэба яшчэ нешта сказаць, але ён не ведае, як гэта зрабіць. Нарэшце ўсё ж кажа:

— Ведаеце, а на білет... прабачце, мне прыйшлося пазычыць грошы.

— Так, так, канечне!..— спахапіўшыся, Ліда таропка дастала з сумачкі грошы.— Дзякую вам. Бывайце, Гена.

 

...Нібы з-пад зямлі з’явіўся Генадзь у дзвярах паравознай кабіны.

І адразу пацяплелі твары Андрэя і Міколы.

Шырока заўсміхаўся качагар-запаснік.

А Генадзь падышоў да яго, узяў з ягоных рук шуфель і замёр, як салдат на пасту.

Качагар-запаснік, зразумеўшы, што ён тут цяпер лішні, моўчкі пасунуўся па прыступках уніз.

Андрэй паклаў сваю руку на рэверс. Узіраючыся перад сабой, сказаў:

— Ты, Гена, пра дысцыпліну ўсё ж не забывай. Бо ты не заяц там нейкі, а прадстаўнік сёмай дзяржавы — чыгуначнага транспарту.

Усміхаючыся нейкім сваім думкам, Генадзь падаўся на тэндэр. Да яго даляцелі апошнія словы Андрэя:

— Не жартачкі, Гена, людзей вязём.

...З пошумам вырвалася пара з цыліндраў. Пасунуліся дышлі. Крутнуліся колы. І вось паравоз скрануў ужо з месца вагопы. І тыя ахвотна рушылі ў сваю далёкую дарогу. Адно мільгаюць шыльдачкі «Мінск — Масква».

1964

 


1964?

Тэкст падаецца паводле выдання: Васілёнак Я. Выбраныя творы ў 2-х тамах. Том 2. Апавяданні і аповесці. – Мінск, Мастацкая літаратура, 1977. – 304 с.
Крыніца: скан