epub
 
падключыць
слоўнікі

Яўген Васілёнак

Звычайная ноч

 

Валя перакінула костачкі на лічыльніках і сказала вусатаму дзядзьку:

— З вас сорак восем капеек.

Дзядзька моўчкі адлічыў грошы і паклаў перад Валяй на ружовую талерачку, прышрубаваную да століка. Валя спрытна пералічыла манеты, націснула на клавішы касавага апарата, крутанула ручку, зноў націснула, зноў крутанула. Тады аддала чэкі дзядзьку, і той гэтак жа моўчкі падаўся да раздатачнага акна, каб атрымаць свае катлеты і рысавы малочны суп.

Ён заўсёды браў, прыходзячы ў сталовую, катлеты і рысавы малочны суп. І быў вельмі нездаволены, калі ў меню не аказвалася малочнага супу. У яго, напэўна, было штосьці са страўнікам або ён проста любіў малочную страву, бо як не было супу, ён браў пляшку малака і выпіваў яго з белымі сухарамі, якія прыносіў з сабою. Суп ён таксама еў з сухарамі. Валя ведала гэтага маўклівага вусатага дзядзьку — ён быў выклікальшчыкам лакаматыўных брыгад. Дзяўчына наогул ведала амаль усіх, хто прыходзіў у іхнюю дэпоўскую сталовую — машыністаў, памочнікаў, качагараў. Ведала і людзей з іншых служб чыгуначнага вузла, бо сталовая была адчынена круглыя суткі і ёю карысталіся не адны толькі дэпоўскія, а і аглядчыкі вагонаў, стрэлачнікі, саставіцелі паяздоў, асабліва ў начны час.

Сёння ў Валі якраз і было начное дзяжурства. Пачалося яно гадзіны дзве назад, пачалося звычайна, як і мінулае, як і ўсе астатнія за гэты год, што Валя робіць касіркай у сталовай.

Ёй падабалася быць касіркай. Асабліва тут, у чыгуначнай сталовай. Валя і сама была з сям’і чыгуначнікаў.

Бацька яе ўсё жыццё рабіў за дзяжурнага па станцыі, цяпер ён на пенсіі. Старэйшы брат і сястра служаць у Мінску, ва ўпраўленні чыгункі. Пасля школы Валя нікуды вучыцца далей не пайшла, ёй хацелася як найхутчэй стаць на свой хлеб. Уладкавала яе на працу суседка — яна раней сама тут рабіла, а летась паехала жыць да сына ў Калінінград, дзе той застаўся пасля службы на флоце і дзе ўжо ажаніўся.

А падабалася Валі быць касіркай найбольш таму, што ўвесь час сядзіш сабе на адным месцы, нікуды не трэба хадзіць, не трэба паказваць знаёмым, а тым больш незнаёмым людзям, як ты ходзіш, якія ў цябе ногі і ці ёсць яны наогул.

— Валечка, наша вам аграмаднае цеплавознае шанаванне! — пачула яна раскацісты дзецюковы басок. Перад ёю стаяў і прыязна ўсміхаўся на ўвесь свой круглявы чырвоны твар памочнік машыніста Юрка Сляпук з Мінскага дэпо. Значыць, яны з машыністам Рыгорам Галабародавым толькі што прывялі грузавы поезд. Завіталі вось падсілкавацца, потым адпачнуць у доме лакаматыўных брыгад, а тады зноў паедуць з чарговым поездам назад у Мінск.

— Добры дзень! — і сама міжвольна ўсміхаючыся ў адказ на Юркаву ўсмешку, прамовіла Валя.— Што вам выбіць? Вось меню, выбірайце. Толькі малочнага супу ўжо няма, дзядзька Нічыпар апошні ўзяў, я яму спецыяльна пакідала. Затое боршч — смаката!

— Які там дзень! — на ўсю сталовую грымнуў Юрка.— На дварэ вунека ноч, і ніякая яна не добрая, а нават дужа наадварот. Грымоты такія, што проста жах! А вецер дык так і пнецца скінуць цеплавоз з рэек.

— Мабыць, скора дождж пойдзе.

— Каб ён век не хадзіў. Пяску не набярэшся сыпаць пад колы. Для нас, цеплавознікаў, адно гора гэты дождж.

«А і хвалько ж ты, Юрка,— падумалася Валі.— На кожным кроку падкрэсліваеш, што ты не абы-хто, а цеплавознік. Зрэшты, не адны толькі цеплавознікі не любяць дажджу, паравознікам яшчэ цяжэй, у іх жа машыны не такія магутныя».

— Дык што вам выбіць? Вы сёння цяжкавагавы прывялі?

— А мы толькі цяжкавагавыя і водзім. Сягонняшні аж на восемсот шэсцьдзесят тон перавышае норму.— Юрка з выглядам пераможцы зірнуў на Валю і ў гэтую хвіліну нават усміхацца перастаў.

— Чаго ты там длубаешся? — гукнуў да Юркі з левага ад Валі кутка залы Рыгор Галабародаў — высокі і шыракаплечы мужчына з рыжаватымі валасамі.— Хочаш, каб я тут з голаду дуба даў?

— Ды от Валечка зачаравала мяне, забыўся нават, чаго і прыйшоў,— лагодна зарагатаў Юрка.

— Выбіваю два баршчы,— строжачыся, сказала Валя.— Што яшчэ?

— Два рагу і тры кампоты. Не, наадварот — тры рагу і два кампоты. Майго машыніста адна порцыя рагу не задавальняе, бо і чарвячка яму не заморыць. Ён жа не толькі цяжкавагавыя паязды водзіць, а і сам, бачыце, чалавек не абы-якой вагі. Да таго ж — ганаровы чыгуначнік, а каб падтрымліваць марку, яму трэба...

— Вам што? — перапыняючы Юркаву балбатню, сказала Валя да незнаёмай дзяўчыны, што ўжо колькі хвілін стаяла за Юркавай спіною.

— Адзін вінегрэт і адзін кампот,— ціха і неяк сарамліва прамовіла дзяўчына, не пазіраючы на Валю.

— Дзякую, Валечка,— узяўшы чэкі і рэшту з траячкі, Юрка прыклаў руку да грудзей.— Цалую ручкі, як кажуць ці то венгры, ці то румыны.

«Напэўна, практыкантка,— падумала Валя пра дзяўчыну.— Можа, нават з Гомельскага чыгуначнага інстытута. На каго яна, цікава, вучыцца? Кім будзе пасля інстытута? Канечне, інжынерам. Але дзе, на якой пасадзе рабіць будзе?»

Валі чамусьці захацелася, каб дзяўчына стала дзяжурнай па станцыі. Прымаць і адпраўляць паязды, стоячы на пероне ў строгім форменным касцюме, з чырвонай фуражкай на галаве — гэта ж дужа здорава! І во гэтай дзяўчыне вельмі пасавала б чырвоная фуражка. У яе светлыя валасы, і чырвоны колер да іх ну проста сам просіцца.

Бліснула ў вокны маланка, і адразу ж грымнуў і пакаціўся пошчакам па-над пуцямі гром. Потым бліснула і грымнула яшчэ раз і яшчэ. І з грымотамі на дварэ перамешваўся басавіты Юркаў рогат у зале.

«А ўвогуле ён неблагі хлопец, гэты Юрка Сляпук,— падумала Валя.— А што хвалько і балбатун, дык гэта ад маладосці. І яшчэ ад усведамлення таго, што ён ездзіць не на такой састарэлай тэхніцы, як паравоз, а на найноўшым цеплавозе і што за машыніста ў яго ганаровы чыгуначнік Рыгор Галабародаў, чалавек «не абы-якой вагі» і, вядома ж, вялікі знаўца сваёй справы, у якога ёсць чаму павучыцца. Ды ён проста шчаслівы чалавек, гэты Юрка Сляпук».

Вось гэткай жа навальнічнай ноччу, толькі бліжэй да раніцы, месяц назад завітаў быў у сталовую і той малады чалавек — Сяргей. Быў ён нетутэйшы, і наогул невядома было, адкуль ён з’явіўся, дагэтуль яго Валя ніколі не бачыла ні ў сталовай, ні дзе яшчэ. Ён узяў толькі біфштэкс і болей нічога, нават хлеба не ўзяў, гэта Валя добра памятае, і сеў якраз на тое самае месца, дзе цяпер сядзіць Юрка. Елася яму чамусьці дрэнна, ён доўга корпаўся з тым біфштэксам і, не з’еўшы і палавіны, пасля мо паўгадзіны сядзеў яшчэ за сталом, пра нешта засяроджана думаючы. Дождж даўно перастаў, а ён усё сядзеў. Потым, ужо адыходзячы, ён чамусьці пільна паглядзеў на Валю, і яна адчула, што нечага ўся зачырванелася пад гэтым працяглым паглядам. Ён пайшоў да дзвярэй, а Валі немаведама з чаго раптам захацелася кінуцца следам за ім, спытаць, што з ім такое дзеецца, чаму ён такі сумны і задуманы, і, калі трэба, памагчы яму,— Валя была чамусьці ўпэўнена, што хлопцу патрэбна дапамога і што яна здолее памагчы. А ён, адчыняючы дзверы, зноў азірнуўся на яе і, як падалося Валі, усміхнуўся ёй — можа, аднымі толькі вачыма.

Яна, вядома, не кінулася за ім, яна і з месца не кранулася.

А Сяргей болей не прыходзіў. Валя ўсё чакала, усё спадзявалася, што ён зноў завітае ў сталовую, зноў зірне на яе, як тады, апошнім разам, а яна, канечне ж, уся зачырванеецца пад ягоным паглядам. І можа стацца, што ён даверыцца ёй... Ды Сяргей так і не з’явіўся болей ніводнага разу.

Зрэшты, можа, ён і не Сяргей, Валя ж не ведала яго імя, гэта яна сама так назвала хлопца. Ёй дужа падабалася гэтае імя — Сяргей, от ёй і захацелася, каб і ён быў Сяргеем.

«А раптам ён прыйдзе сёння? — аж сумелася ад такой думкі Валя і, як і тады, адчула, што няшчадна чырванее.— Сёння ж таксама навальніца, гэтак жа грукоча, як і ў тое начное дзяжурства, то чаму б яму і не прыйсці?

От возьме і прыйдзе. Няхай толькі дажджу не будзе, няхай дождж пройдзе стараною, а то Сяргей вымакне да ніткі і прастудзіцца, а я не хачу, каб ён прастудзіўся, хопіць і таго, што я сама ўвесь час прастуджваюся».

Яна і папраўдзе закашлялася, ды гэты яе кашаль патануў у новым грукаце грому. Здавалася, ён грымнуў над самай галавою, і Валя адразу з пачырванелай зрабілася белаю і аж дыхаць перастала. Ды тут у сталовую ўваліўся шумлівы гурт замэдзганых пажылых мужчын. «Паравозная брыгада Тараса Маркавіча Катлубоўскага,— адзначыла ў думках Валя.— Прыехалі, канечне, са зборным. І, вядома, вельмі натаміліся пад час паездкі. Усё ж цяжкая ў іх работа, гэта зусім не тое што ў цеплавознікаў. Вунь якімі франтамі выглядаюць Рыгор Галабародаў і Юрка Сляпук. На іх чысцюткія форменныя касцюмы, белыя кашулі ды яшчэ і гальштукі. Нібы і не паязды яны водзяць, а дзесьці ў канторы паперкі папісваюць. А паравознікам не да гальштукаў і не да белых кашуль. Паравознікі маюць справу з вугалем, а той дужа любіць на ўсім чыста пакідаць свой след».

Машыніст Катлубоўскі, яго памочнік Шахновіч і качагар Цапок ішлі да Валі праз усю залу няспешна, з паважнасцю ўпэўненых у сабе людзей. Былі яны амаль аднаго ўзросту, кожнаму з іх пераваліла ўжо за пяцьдзесят, і ездзілі яны адною брыгадаю ўжо дваццаць пяць год. З гэтай нагоды нядаўна ў дарожнай газеце быў пра іх вялікі — на ўсю паласу — нарыс, які называўся «Сярэбраная брыгада». Там, між іншым, пісалася і пра тое, што ўся радня Катлубоўскага, ажно дванаццаць чалавек, працуе на чыгунцы. Ёсць сярод іх акрамя машыніста пяць слесараў, два токары, тры электрыкі і адзін эканаміст. І так ужо атрымалася, што шасцёра Катлубоўскіх — мужчыны, шасцёра — жанчыны. Дапытлівыя газетчыкі падлічылі нават, што агулам Катлубоўскія адрабілі на чыгунцы ажно дзвесце восемдзесят сем гадоў!

Хадзілі чуткі, што брыгадзе Катлубоўскага прапанавалі былі ісці перавучвацца на цеплавознікаў. Але яны ў адзін голас адмовіліся. Маўляў, датуль, пакуль не знімуць усе паравозы з лініі і не заменяць іх цеплавозамі ды электравозамі, яны не расстануцца са сваёй машынай, на якой, аказваецца, ездзяць таксама дваццаць пяць год. Яны самі рамантуюць яе, самі ўдасканальваюць, бо ў кожнага — залатыя рукі і не абы-якая галава.

Пакуль яны ішлі праз залу — Катлубоўскі паперадзе, Шахновіч за ім, а Цапок ззаду,— усе позіркі былі скіраваны на іх. Нават раздатчыца Маша, асоба ўвогуле нецікаўная і нібы абыякавая да ўсяго на свеце, і тая ўтаропілася ў паравознікаў. А балбатун Юрка Сляпук раптам змоўк на паўслове, ды так і сядзеў з разяўленым ротам. Рыгор Галабародаў таксама неўзаметку кідаў позіркі на паравознікаў.

Падышоўшы да Валі, паравознікі стрымана павіталіся з ёю. А качагар Цапок нечакана разгарнуў газету, якую асцярожна трымаў у руках, і працягнуў Валі букет палявых кветак.

— Затрымалі нас былі ў дарозе, перад чырвоным светафорам,— пачаў ён тлумачыць Валі.— Зірнуў я — а вакол такая краса!.. Я не стрымаўся, узяў скочыў з паравоза... І от назбіраў.

— Вой, дзякую, дзядзька Цапок... прабачце, не ведаю вашага імя і па бацьку...

— Пракоп Нестаравіч ён,— паслужліва падказаў Шахновіч.

— Шчыра, шчыра дзякую, Пракоп Нестаравіч! — Валя паднесла кветкі да твару.— От не чакала такога падарунка.

— Ён у нас лірык,— сказаў Катлубоўскі.— І сын у бацьку ўдаўся, вершы пачаў складаць.

— Ага, гэта мой меншы, чарцяка,— аж засвяціўся Цапок.— Адзін верш нават надрукавалі ў «Чырвонай змене». Можа, чыталі? Называецца «Пралескі».

— Не, не чытала, на жаль,— прызналася Валя і сапраўды вельмі пашкадавала, што не трапіла ёй на вочы газета з тым вершам.— А калі ён быў надрукаваны?

— Дзевятнаццатага красавіка. Калі што якое, то пачытайце.

— Абавязкова пачытаю. Схаджу ў бібліятэку і пашукаю ў падшыўцы. Ведаеце, нават заўтра схаджу.

— Петрык паслаў ім яшчэ цэлы сшытак вершаў. Можа, што і надрукуюць зноў.

— Павінны надрукаваць. У яго ж талент.

— Каб жа ведаць. Праўда, вершамі ён проста трызніць. Нават у сне складна мармыча. «Я да цябе завітаю на самым пачатку мая». Гэта я ўчора ноччу падслухаў. Прачнуўся раптам — і чую Петрыкаў голас: «Я да цябе... да цябе завітаю... на самым пачатку... пачатку мая...» Гэта ж думаць! — Цапок да таго расчуліўся, што часта-часта заморгаў вейкамі.

— У яго талент! У яго, канечне ж, талент!

— Каб жа ведаць...

Тым часам Катлубоўскі схадзіў да раздатчыцы, выпрасіў у яе слоік з вадою і паставіў яго каля касавага апарата. Валя ўсунула кветкі ў слоік, паправіла іх, каб букет выглядаў як найлепей.

— Яшчэ раз дзякую, Пракоп Нестаравіч! От не чакала!

— Няма за што. Спыніліся, кажу, мы ў дарозе, ну я і назбіраў. Валечцы, думаю, павінны спадабацца.

— Вой, дужа падабаюцца!

Паравознікі пачалі вывучаць меню. Кожны браў ежу на свой густ, а густы ў іх былі вельмі розныя. Затое апетыт ва ўсіх трох аказаўся аднолькава добрым. З падносамі, спрэс застаўленымі талеркамі, яны накіраваліся да свайго, даўно аблюбаванага стала ў правым кутку, які цяпер якраз быў не заняты.

Навальніца грымнула яшчэ разы тры, з кожным разам аддаляючыся і цішэючы. І нарэшце зусім аціхла. Дождж, нібы паслухаўшыся Валі, так і не пайшоў. Улёгся і вецер. У цішыні, што запанавала наўкола, выразна сталі чутны гудкі паравозаў, тыфоны цеплавозаў, свісткі саставіцеляў.

«Няўжо ён і сёння не прыйдзе? — з тугою думала Валя, пільна ўзіраючыся ў кожнага новага наведвальніка.— А мне чамусьці здавалася, што сёння ён павінен абавязкова прыйсці. І дажджу вунь няма. Ён якраз такой во парою прыйшоў быў мінулым разам. То, можа, яшчэ і завітае?.. Калі ён падыдзе выбіваць чэкі, я дам яму вось гэтую рамонку, самую вялікую і прыгожую. І ён засуне яе сцяблінкай у нагрудную кішэньку, так, што звонку будуць адны пялёсткі... А можа, мне ўзяць ды самой засунуць рамонку яму ў кішэньку? А што — вазьму і засуну!.. Цікава, а колькі ў яе пялёсткаў? Не, я не буду лічыць, хай ён сам пасля палічыць...»

У зале не было ўжо ні цеплавознікаў, ні паравознікаў. На іх месцах, ды і на іншых, сядзелі ўжо і падсілкоўваліся новыя людзі. Некаторыя прыходзілі са сваёю ежаю — з бутэрбродамі або з ладнымі кавалкамі курыцы ці сала — і бралі ў такіх выпадках шклянкі па дзве, а то і па тры чаю. Праўда, саставіцель паяздоў Іван Кароль браў адну шклянку, затое на працягу ночы забягаў у сталовую аж чатыры разы. Вядома, ён вельмі заняты, увесь час спяшаецца, яму няма калі пасядзець за сталом па-людску. Ні яму, ні яго памочніку Васілю Чамадуру — той таксама сілкуецца прыхваткамі.

Пачало днець.

Неўзабаве за вокнамі і зусім стала відно.

А потым Валя ўбачыла ў акне дзівоснае відовішча: на пуцях воддаль стаяў паравоз з незвычайнай трубою — яна была нібыта адлітая з золата. Спярша залатою была толькі самая макаўка, пасля зіхацець стала і ўся труба.

— Паглядзі, Маша, паглядзі! — гукнула Валя да раздатчыцы.— Залатая труба! Залатая!

Але пакуль Маша расшаломала, на што ёй трэба глядзець, з трубы нібы хто злізнуў позалаць, і дзіва знікла, прапала; гэта, канечне ж, нейкая дурная хмурынка — рэшта начных аблокаў — затуліла сонца, і ўсё стала звыклым, будзённым.

— Гэткую красу празявала! — аж злосна сказала Валя да Машы.— І чаго ты такая... такая... з такою тоўстаю скураю!

— Ат! — махнула Маша рукою.— Выдумляеш...

Да канца Валінай змены ў сталовай перабывала яшчэ багата людзей,— найбольш вадзіцеляў цеплавозаў. Былі і знаёмыя, былі і такія, якіх Валя бачыла ўпершыню. Гучалі за столікамі незразумелыя, таямнічыя словы — рэкуперацыя, анкероўка, вагона-гадзіна, тона-кіламетр, кантактар, пантограф...

І часам пачынала мроіцца Валі, што яна сядзіць не ля касы, а ў кабіне цеплавоза або нават электравоза, што яна сама, сваім розумам вядзе грузавы — не, пасажырскі! — поезд, і той ляціць усё далей і далей, без прыпынкаў і на самай вялікай хуткасці; а куды ляціць, пра тое ніхто нічога не ведае...

— Боршч і катлеты, быстра-а! Бо я галодны, як гайня зімніх ваўкоў!

І гэтага хлопца, што нібы натапыраны стаіць перад касай, Валя ведае. Ён — электрамеханік. І імя ў яго адпаведнае — Электрон. Прыдумалі ж бацькі, ну што ты скажаш! Як у ваду глядзелі. От толькі не дапялі, што з прозвішчам ягоным імя такое ніяк не стасуецца. Бо прозвішча — Салома. Ха, Электрон Салома!

— На аварыю выклікалі?

— Не, якраз з аварыі вярнуўся. Усю ноч, каб яму спрахнуць, правалаводзіўся. Рэле згарэла, ледзь знайшоў.

Валя не стала распытваць, дзе было тое нейкае рэле і чаго яно згарэла. Вядома, калі чалавек галодны, яму не да гаворкі.

Людзі прыходзілі і адыходзілі. Прыходзілі з адным настроем, адыходзілі з другім. От і Электрон пайшоў, насвістваючы якісьці вельмі вясёлы матыўчык. А быў жа такі злосны. Можа, і не як гайня зімніх ваўкоў, а ўсё ж — злосны.

Перад самым тым, як Валі трэба ўжо было здаваць змену сваёй напарніцы Каці Стральцовай, у сталовую нечакана завітала цётка Сцепаніда. Зрэшты, яна заўсёды з’яўлялася нечакана.

Яшчэ ад дзвярэй цётка Сцепаніда пачала ўсміхацца Валі. Усмешка была адкрытая, радасная, якая бывае ў маці, што пасля доўгай разлукі страчае любімае сваё дзіця. І ў той жа час ва ўсмешцы было нібы штосьці вінаватае, такое, чаго цётка Сцепаніда не хацела паказаць, а яно само выбівалася вонкі. Левай рукою яна прыціскала да грудзей невялічкі пакуначак, загорнуты ў клятчастую хустачку.

Жанчына яшчэ не старога веку — ёй было сорак чатыры гады — цётка Сцепаніда тым не менш была зусім сівая. Сівізна гэтая — знак мінулай вайны. А яшчэ ад таго ліхалецця застаўся ў яе і больш жудасны знак. За сувязь з партызанамі яе — тады шаснаццацігадовую дзяўчыну — так катавалі гітлераўцы, што яна аглохла і страціла мову. З таго часу яна і не чуе нічога, і сказаць не можа ні слова. І дактары пасля як ні стараліся, не здолелі даць ёй рады.

Цётка Сцепаніда падышла да Валі збоку, моцна абняла і пацалавала ў лоб. І Валя прытулілася да цёткі Сцепаніды і таксама абняла яе правай рукою. І адчула, як гулкімі штуршкамі калоціцца цётчына сэрца. І ледзь стрымала слёзы, што вось-вось гатовы былі пырснуць з вачэй.

— Вы сядайце, цётачка, сядайце, калі ласка,— гаварыла Валя, ведаючы, што тая хоць і не чуе яе, але ўсё роўна разумее. За гэтыя паўтара года, што мінуліся з часу іхняга няшчаснага знаёмства, цётка Сцепаніда навучылася добра разумець Валю, і Валя таксама разумела яе мігі і знакі.— Вунь тое крэсла вазьміце і прысуньце сюды, а то што ж вам стаяць.

«Не трэба мне тое крэсла,— махнуўшы рукою, нібы сказала цётка Сцепаніда.— Я во лепей пастаю каля цябе, пагляджу ў твае вочачкі, абмацаю позіркам кожную рысачку твайго тварыку. Не турбуйся, Валечка, мне гэтак добра стаяць поруч з табою».

Яны памаўчалі.

Людзей цяпер у сталовай было зусім мала, але і тыя, што былі, не звярталі на іх ніякай увагі. А мо толькі рабілі такі выгляд.

Тады цётка Сцепаніда, нібы спахапіўшыся, паспешліва развінула хустачку і дастала цёплыя вязаныя рукавічкі, аздобленыя адмысловым каляровым узорам. «Гэта табе, Валечка,— паказала яна на мігі.— Каб тваім ручачкам зімою цёпленька было, каб не мерзлі твае тоненькія пальчыкі. Я іх сама звязала. Не верыш? Далібог, сама».

Яна ніколі не прыходзіла з пустымі рукамі, абавязкова што-небудзь прыносіла. Валі і браць было няёмка, і адмовіць няшчаснай жанчыне не выпадала. А тая прыходзіла не толькі на работу, а і дома ў Валі бывала. У Валіным пакоі на самым прыкметным месцы — на тэлевізары — стаіць не то балерына, не то гімнастка.

Спачатку гэта быў звычайны сук, які цётка Сцепаніда неяк угледзела ў лесе. Калі яна адрэзала лішнія сучкі і галінкі і зрабіла падстаўку, якраз і атрымалася гэтая незвычайная статуэтка. Было ў Валі і яшчэ шмат розных цётчыных падарункаў, і ўсе іх тая рабіла сама, сваімі цудоўнымі рукамі.

А цяпер вось рукавічкі... Нават і адзяваць іх боязна, такія яны хвацкія. Хоць бяры і пасылай іх на выстаўку.

«Ты прымер, Валечка, прымер,— паказала цётка Сцепаніда.— Ці падыдуць хаця яны табе».

— Авой, якія рукавічкі! Зроду не бачыла такіх! Не ведаю, як і аддзячыць вам, мілая вы мая, харошая!

Усцешаная тым, што рукавічкі вельмі спадабаліся Валі і што яны былі якраз, цётка Сцепаніда развіталася, яшчэ раз абняўшы і пацалаваўшы Валю, і пайшла. І здавалася, што няма ў гэтую хвіліну больш шчаслівага чалавека, як яна.

Валя не магла бачыць і ведаць, што як толькі цётка Сцепаніда выйшла са сталовай і завярнула за рог, з яе вачэй ручаямі паліліся слёзы. Жанчына плакала горка, няўцешна і слёз сваіх ні ад каго не хавала. Стрэчныя людзі, размінуўшыся, паварочваліся і журботна глядзелі ёй услед. Людзі ведалі, што яна не плакала нават тады, калі яе катавалі немцы.

А сама Валя праз паўгадзіны здала ўтаргоўку, тады здала змену і пачала збірацца дамоў. Для гэтага ёй перш за ўсё спатрэбілася працягнуць руку назад, дзе ў кутку стаялі мыліцы. Яна ўзяла адну мыліцу, потым другую і, абапіраючыся на іх, паклыпала да выхада на адзінай сваёй назе.

Другую нагу яна страціла паўтара года таму назад. Тады яна якраз прыйшла з мамай на вакзал сустракаць бацьку, які вяртаўся з санаторыя. Поезд павінен быў вось-вось прыйсці, і яны выйшлі на перон. Валя ведала, што пасажырскія паязды прымаюцца на першы пуць. Яна стала нецярпліва ўзірацца ў той бок, адкуль павінен быў прыбыць бацькаў поезд. Ды таго ўсё не было. Ды раптам Валя пачула прарэзлівы паравозны гудок з другога боку. Гэта адтуль на трэці пуць ішоў грузавы састаў. А яшчэ Валя ўбачыла, што проста перад ёю па гэтым самым трэцім пуці спакойненька тэпае нейкая жанчына. Паравоз, даганяючы яе, раве на ўсю моц, а жанчына тэпае і тэпае. Тады Валя яшчэ не ведала, што жанчына проста не чуе таго гудка, што яна наогул нічога не чуе, бо зусім глухая і да таго ж нямая.

Разумела Валя другое — трэба адвесці ад жанчыны бяду! І яна ў тое ж імгненне кінулася да яе і з разгону штурханула тую на суседні пуць і сама паляцела за ёю. Ды нечакана зачапілася нагою за рэйкі... І ў той жа момант адчула дотык паравознага бегунка...

Так пазнаёмілася Валя з цёткай Сцепанідай. Праўдзівей кажучы, пазнаёмілася крыху пазней, калі тая стала наведваць Валю ў бальніцы... Першы раз цётка Сцепаніда прыйшла са сваім братам, які працаваў аглядчыкам вагонаў і якому яна ў той няшчасны дзень, аказваецца, несла абед...

Сонца было ўжо высока, і ўсё наўкол зіхацела пад яго промнямі. «А гэта і добра, што Сяргей не прыйшоў і сёння,— думала Валя.— От я скора навучуся хадзіць па пратэзе, мне зрабілі дужа добры пратэз, і я ўжо даўно трэніруюся хадзіць на ім. Скора так налаўчуся, што выкіну к чорту гэтыя мыліцы і буду хадзіць роўненька-спрытненька, ніхто і не пазнае... Няхай тады і прыходзіць Сяргей, можа, я і здолею памагчы яму, у яго ж нейкае вялікае гора...»

Валя ішла сваёю звычайнаю дарогай, і кожны, хто трапляўся ёй насустрач, вітаўся з ёю,— дзяўчыну ведалі ўсе жыхары чыгуначнага пасёлка, і сама яна ведала амаль усіх. Не ведала яна ў твар толькі тых, хто даў ёй сваю кроў, калі дзяўчыне рабілі аж тры аперацыі, калі дактары самаахвярна змагаліся за яе жыццё,— зрэшты, Валя лічыла, што ўвесь чыгуначны пасёлак прыйшоў тады ёй на дапамогу.

Мажліва, так яно і было.

1973

 


1970?

Тэкст падаецца паводле выдання: Васілёнак Я. Выбраныя творы ў 2-х тамах. Том 2. Апавяданні і аповесці. – Мінск, Мастацкая літаратура, 1977. – 304 с.
Крыніца: скан