Птушка была малінава-чырвоная, з дзвюма белымі палоскамі на крылах, доўгім хвастом і масіўнай кручкаватай дзюбай. На вершаліне сасны, якую яна аблюбавала сабе, было і кубло, але ці належала яно бела-чырвонай птушцы або проста засталося ад якой вароны — невядома.
Малады Яўген Макарэвіч высільваўся ўспомніць, калі і дзе раней мог пабачыць такую птушку, але так і не ўспомніў. У памяці замест гэтага ўзніклі поплаў на світанку з халоднай ад расы травой, мігцеючае павуцінне, зарослая аерам рачулка, буслы на выгане і буслянка з высахлым трупікам птушаняці, якое выпіхнулі з гнязда і якое так і засталося вісець. Памяць падказала і ўзнавіла вясковую вуліцу і ластавак, якія перад дажджом імкліва імчалі ўздоўж яе, хмарнае навальнічнае лета, кінамеханіка, што аднойчы збіў яго за тое, што ён залез у клуб праз гарышча. Кіно было з серыі чорных гангстэрскіх драм, і ён гады са два шкадаваў, што так і не паглядзеў яго. Яшчэ ўспомніліся снегіры на снезе і сабака Шарык, якога ўзімку недалёка ад вёскі лёгка ўзяў воўк. А такую вось птушку, здаецца, ніколі і не бачыў. Ці ж нам справа да нейкіх птушак. Ён і заўважыў яе выпадкова: з акна кабінета на пятым паверсе назіраў у тэатральны бінокль — падарунак да дня нараджэння — за прадаўшчыцай з прамтаварнага павільёнчыка ля ўваходу ў сквер. Дзяўчына часам прадавала нешта рэдкім пакупнікам, а больш сумавала: глядзелася ў люстэрка, фарбавала вочы, чытала кнігу. За павільёнчыкам пачынаўся сквер, у якім раслі старыя сосны. На адной з іх жыла птушка.
Яўген Макарэвіч працаваў карэспандэнтам у раённай газеце ў аддзеле сельскай гаспадаркі. Яго прыслалі сюды пасля універсітэта. «Раёнка», нібы цмок, патрабавала ахвярных радкоў. Трэба было пісаць кожны дзень: як рыхтаваліся да жніва і ўбіралі ўраджай, як капалі бульбу, чым кармілі жывёлу і колькі малака давалі каровы, як рамантавалі трактары і сеялі жыта.
Вясна брала сваё, але сяўба яшчэ не пачыналася. З раніцы ён прадыктаваў машыністцы сваю дзённую норму — дзвесце радкоў, а працаваў Макарэвіч хутка, дыктаваў прама з блакнота, куды запісваў іншы раз толькі лічбы і прозвішчы і чым у душы ганарыўся — сваёй аператыўнасцю, маладой памяццю, назіральнасцю. Але ў рэдакцыі не заўважалі яго спраў, а рэдактар старанна крэсліў усякія на яго погляд рызыкоўныя вольнасці: апісанні характараў людзей, асабістыя думкі. Рэдакцыя ўразіла маладога Макарэвіча. Адказны сакратар Тупіцкі, ветлівы, быццам ціхі інвалідзік, быў адзін з самых гнюсных людзей, якіх ён бачыў у сваім жыцці, а тое-сёе ён паспеў пабачыць. У Тупіцкага і мянушка была адпаведная: Гнюс. Нагадвала яго і загадчыца аддзела пісьмаў Беларэцкая. Яны вялі паміж сабой бязлітасную вайну, у якую спакваля ўцягнулі астатніх супрацоўнікаў. Вайна гэтая, як даведаўся Макарэвіч, ішла з пераменным поспехам. У ёй вяліся наступленні, былі здрады, істэрыкі і сваркі.
Бегаў падобны на таракана, з маленькай галоўкай намеснік рэдактара Лапатаў. Макарэвіч адзначыў у яго моцны хапальны рэфлекс, зайздрослівасць і схільнасць да інтрыг. Ён з часам яўна мерыўся ў рэдактары. У рэдакцыі падслухоўвалі і цікавалі ля дзвярэй і ненавідзелі адзін аднаго пасля размеркавання ганарару.
Нікому з супрацоўнікаў Макарэвіч пра птушку не сказаў — вырашыў, што так лепш, няхай яна будзе толькі яго птушка.
— Хлоп, хлоп, хлоп! Бух! Бух!
Макарэвіч адчыніў стол, дастаў бінокль і навёў яго на панадворак, які цягнуўся ўбок ад сквера. За панадворкам пачыналіся дамы мікрараёна. У бінокль ён добра разгледзеў парушальніка цішыні — хлопец палкай выбіваў дыван. Рэха ад сцен дамоў утварала гукі, нібы на стралковым палігоне.
— Бух! Бух! Хлоп, хлоп, хлоп!
Макарэвіч доўга разглядаў выбівальшчыка дываноў. Яго здзівіла, што хлопец калашмаціў палкай заўчора, учора і тыдзень з раніцы да вечара.
Цяпер, калі снег сышоў і стала цяплей, дываны выбівалі ва ўсіх дварах. Калі вы не маеце якога няхай і таннага дыванка, гэта ўжо знак галечы, убогасці, а такімі перад суседзямі, пэўна, ніхто не хоча выглядаць, думаў Макарэвіч. І гэты ёлуп аж высільваецца, непакоіць маю птушку. Макарэвіч вылаяўся сам сабе і ўгледзеўся ў хлопца, які няспешна махаў палкай.
— Хлоп, хлоп, хлоп!
Паўза.
Хлопец быў худы, нягеглы, апрануты ў танныя картовыя штаны, такую ж куртку. На нагах — салдацкія чаравікі. Плечы вузкія, твар хваравіты, бледны. Дрэнна пастрыжаная галава трымалася на тонкай кволай шыі.
Макарэвіч перавёў бінокль на сасну, дзе было гняздо. Птушка нервова скакала між ігліцы. «З-за таго рупліўца,— падумаў ён,— яна можа пакінуць гняздо. Пэўна, птушка атаясамлівала сквер з лесам. Але ж раней тут сапраўды быў лес. Вось і цярпі зараз, дурнічка. Урбанізацыя. Цікава, што за птушка?» Макарэвіч яшчэ паназіраў за ёй — птушка знікала, зноў з’яўлялася, дзяўбла нешта ў галінках. Ён зноў адзначыў прыгажосць яе чырвона-белай афарбоўкі, ладную моц хваста, ястрабіную дзюбку.
Вечарам па дарозе дамоў, хаця месца, дзе ён жыў, можна было назваць домам толькі ўмоўна — Макарэвічу далі пакой у інтэрнаце,— ён зазірнуў у кнігарню і адшукаў там кніжку пра птушак з каляровымі малюнкамі. Трэба было ўрэшце класіфікаваць незнаёмку.
Птушка аказалася лясной госцяй, дакладней, госцем — гэта быў самец шчура. Тое, што лясная птушка не жадала пакідаць горад, навяло Макарэвіча на сумныя думкі. Не жадае, і ўсё. Дык хто яна там, у сваім птушыным свеце,— вар’ят ці ахвяра?
У абед малады Макарэвіч пайшоў у сквер, знайшоў знаёмае дрэва і агледзеўся навокал. Было ціха і амаль не холадна. На сінім небе з рэдкімі маларухомымі хмарамі высока-высока цягнуўся белы шлейф рэактыўнага самалёта. Тут жа, між дрэваў, ніхто не блукаў у гэты час, толькі ззаду грукала.
— Хлоп, хлоп, хлоп!
Макарэвіч знайшоў на зямлі сухую галінку і пастукаў па ствале, ціха свіснуў.
— Фіў, фіў!
Зверху на яго пасыпаліся трухлінкі, аскабалачкі кары.
Птушка нечакана скокнула аднекуль збоку, ашчаперыла галінку лапкамі-кіпцюрамі над яго галавой і скоса зірнула вокам-пацерачкай, пасядзела так, пагайдалася, потым пырхнула ўгору і знікла.
— Ага. Дык ты не супраць пазнаёміцца,— сказаў Макарэвіч.— Сцеражыся катоў, чуеш?
Ён пайшоў назад, але збочыў і скіраваў туды, дзе грукалі палкай. Там у зямлю было ўкапана нешта накшталт невялікіх футбольных варот. На іх вісеў дыван, ля якога стаяў пануры выбівальшчык, трымаючы палку ў руцэ,— усё той жа хлопец. Ён быў нібы ў одуме — пэўна, адпачываў і здрыгануўся, калі Макарэвіч падышоў усутыч.
— Прывітанне,— сказаў Макарэвіч.— Катоў тут не бачыў?
Хлопец здзіўлена пахітаў галавой і моўчкі чакаў.
— Заможны ты, столькі дываноў маеш. Нібы ў Рашыдава.
Хлопец расцяў вусны і глуха сказаў:
— Не маё гэта. Мне заплоцяць, я раблю.
Макарэвіч здзівіўся.
— І колькі табе плоцяць? — спытаў ён.
— Як хто,— сказаў хлопец.— І пейсят капеек і дваццаць. А хто і рубель.
Ён выцягнуў з кішэні і паказаў жменьку дробязі.
— А рублі?
Хлопец уцягнуў галаву ў плечы і збянтэжана ўсміхнуўся. Пярэдняга зуба ў яго не было.
— Мальцы тут забралі. Кажуць, пазыч, пасля вернем. Я даў.
— Б’юць, ці што? — удакладніў Макарэвіч.
— Спачатку набілі, а цяпер не, не б’юць. А навошта табе каты?
Макарэвіч не ведаў, што думаць. Ён прыгледзеўся да выбівальшчыка больш пільна. Бледны нездаровы твар, скура шэрая, як у хворых, усё тая ж сіняя картовая куртка, танная кашуля пад ёй, салдацкія чаравікі.
— Ты хто — біч?
Хлопец пахітаў галавой.
— Я ў цёткі жыву. А вунь і яна сама ідзе.
Сапраўды, да іх ужо не ішла, а бегла невысокая рухавая жанчына ў ватніку. Раззлаваная, яна яшчэ здалёк закрычала:
— Што табе ад яго трэба, прайдзісвет?
Макарэвіч зразумеў, што гэтыя словы адрасаваны яму. Жанчына падбегла бліжэй, але не спынілася, а нечакана накінулася на яго з кулакамі. Ён адступіў на крок, збянтэжаны.
— Вярні яму грошы, ну!
— Не браў я грошай,— запярэчыў Макарэвіч. Яму стала чамусьці брыдка.
— Ці ж я ў акно не бачыла? Усё аддаў? І зноў ты за сваё?
Хлопец не згадзіўся.
— Не браў ён нічога. Ніякі ён не гад. Ён ката шукае.
Жанчына раптам умольна сашчапіла рукі.
— Васіль, ну колькі я цябе прасіла не хадзіць сюды, не ганьбіць мяне. Што суседзі падумаюць? Ну хіба табе дрэнна ў мяне, есці няма? Навошта табе тыя грошы? Я ж табе давала.
— Просяць жа,— збянтэжыўся Васіль.
— Ненавіджу,— сказала жанчына і паглядзела на вокны дамоў.— А што хворага просяць, яны ведаюць? Здзекваюцца, сволачы, каму ахвота. У-у, звяругі!
— Не трэба, цётка Вера,— сказаў Васіль.— Мне галава баліць.
— Чый гэта дыван? — спытала цётка Вера.— Твой? — яна зноў павярнулася да Макарэвіча.
— Я чалавек бедны,— адмовіўся ён.— У мяне такога багацця няма.
Дыван і сапраўды быў багаты: вялікі, ручной работы, з прыгожым узорам.
— Унь яго,— кіўнуў Васіль на адно з вокнаў: у ім тырчэла чыясьці лысая галава — назіралі.
— Ідзі дамоў,— загадала выбівальшчыку цётка Вера,— зараз жа. Выпі лекі. Я дыван яму сама аддам.
Васіль пайшоў. Палку ён не кінуў, панёс з сабой.
— А вы хто такі будзеце? — спытала Макарэвіча цётка Вера больш лагодна.
Ён сказаў.
— Божа, божа,— жанчына выцягнула пакамячаную насоўку і прыціснула да вачэй,— а вы ведаеце, які ў яго лёс? Нікому не пажадаю. Я раскажу, а вы запішыце. Я вам такое раскажу, што і не паверыце.
Яна сказала, што завуць яе Вера Іванаўна, жыве з мужам, дзяцей ім бог не даў, а Васіль яе далёкі сваяк, якога яна мусіла выпісаць на тыдзень з дома інвалідаў. Бацька Васіля памёр, па бацьку яны і сваякі, а маці жывая, дык тую маці трэба знайсці і расстраляць і каб гэта па тэлевізары паказвалі ўсяму свету. Пасля яна дадала Макарэвічу, што Васілёў бацька памёр, а маці нібы з ланцуга адчапілі. Вырашыла, пэўна, гадаўка, што недабрала ў маладосці. Малы ёй, вядома, перашкаджаў, то яна кіне яго ў кватэры аднаго і знікне на тыдзень, а то і два. А хлопчык усё ніяк не паміраў, то бульбіну якую знойдзе сырую, то цыбуліну, вадой зап’е, і ўсё, чакае маці. Вядома, суседзі даведаліся, умяшаліся, але позна: хлопчык захварэў, галава ў яго стала балець. Сваячка тая дамаглася свайго — аддала яго ў дом інвалідаў.
— А я ж пра тое ўсё не ведала. Паехала ў той дом, укленчыла перад глаўурачом, каб хлопца аддалі, як стаяла, прасіла, так і ўпала на калені, ды адпусцілі яго толькі на тыдзень, бо ніякіх дакументаў ён не мае, але паабяцалі выпісаць потым зусім. Трэба толькі розныя даведкі і паперкі сабраць. Бюракраты, каб на іх!
Пакуль жа Васіль мусіць зноў назад ехаць, але яна спадзяецца, што ненадоўга. У яе, працягвала Вера Іванаўна, наконт хлопца ёсць план. Хлопца трэба ўладкаваць у які калгас побач, так, у калгас. Ён жа любіць жывёлу. Яму каля жывёлы лепш будзе, раз людзі адхіліліся. Дасць бог, жыць як здолее, мо і ўдавіцу якую знойдзе. А тут, ледзь адвернешся, у паслугачах. Набілі шпанюкі нядаўна, грошы адабралі. А якія ў яго грошы? А суседзі думаюць — яна яго сюды пасылае.
— А дзе зараз яго маці? — спытаў Макарэвіч.
— Жыве ў Н.,— Вера Іванаўна назвала суседні горад.— А дзе дакладна, і не ведаю. Каб яна там і спруцянела.
— Ну, бывайце здаровы,— сказаў Макарэвіч.— А пра Васіля, спадзяюся, і напішу, параюся толькі.
— Усяго і вам добрага. Чыстага вам хлеба, крынічнай вады, і каб не было бяды,— сказала Вера Іванаўна і дадала наўздагон: — Вы прабачце, што накрычала на вас. А як мой план?
— Задумка ў вас правільная,— павярнуўся Макарэвіч.— А ён сам як?
— Адно просіць, каб назад не аддавалі. Я ўжо баюся яму сказаць, што трэба праз дзень збірацца.
□
Назаўтра па дарозе на працу Макарэвіч зноў пачуў знаёмыя гукі і ўбачыў выбівальшчыка дываноў на звычайным месцы. Васіль няспешна махаў палкай.
— Хлоп, хлоп!
Макарэвіч збочыў да яго.
— Цёткі не баішся? — спытаў ён.
— А яна на рабоце,— усміхнуўся Васіль.— А мяне адзін тут дзядзька папрасіў.
Уводдалі, ля пад’езда, на лаўцы сядзеў самавіты мужчына ў вайсковай кашулі хакі, трыко і пантофлях. На плячах у яго быў накінуты бушлат.
— Яго заказ?
Васіль згодна кіўнуў, засаромеўся.
— А грошы даў?
— Не пакуль.
— Так ты абанкруцішся,— сказаў Макарэвіч.— І фірма твая нічога не вартая, адны выдаткі. Хочаш, дапамагу?
Васіль зацікавіўся.
— Як?
— Цётка казала, што ты жывёлу любіш. А ў вёску ты б паехаў жыць? Тут недалёка. У мяне там старшыня калгаса знаёмы, ён і ўладкуе. Там і жыць дзе ёсць. А да цёткі ў госці ездзіць будзеш. Згода?
Васіль адклаў палку і задумаўся.
— А не маніш?
— Вось мой тэлефон. Праз тыдзень які пазвані, а я пра ўсё дамоўлюся.
Макарэвіч вырваў з блакнота паперку, напісаў сваё прозвішча і рабочы тэлефон.
Васіль недаверліва зірнуў і запіхнуў яе ў кішэню.
— Дзякуй.
— Што, хутка ў калектыў? — спытаў Макарэвіч. Ён хацеў сказаць у інвалідскі дом, але, вядома, стрымаўся.
— У інтэрнат? — адразу насцярожыўся Васіль. Ён усё зразумеў.— Не хачу, не.— Ён пабляднеў.
Макарэвіч памкнуўся растлумачыць яму намеры цёткі пра тое, што ў яго, Васіля, пакуль няма ніякіх дакументаў, і каб забраць яго, трэба шмат папер і пераканаць дактароў, але зноў стрымаўся. Навошта? Дамовіцца са старшынёй, і то няблага. А там няхай самі выкараскваюцца. Што і казаць — жыццё кволых не лашчыць.
Макарэвіч кіўнуў выбівальшчыку дываноў і пайшоў сваёй дарогай. Ззаду стала ціха.
Ля знаёмай сасны Макарэвіч спыніўся, свіснуў і пазваў:
— Дзе ты, птушка?
Ён пачакаў, а калі ўжо мусіў пайсці, птушка зноў раптоўна выслізнула з-за хвойніку, зрабіла круг у паветры і села на сук над галавой, ашчаперыла лапкамі атожылак, зірнула на яго і пачысціла дзюбу.
— Прывітанне,— сказаў Макарэвіч.— Як ты сюды толькі трапіў, такі прыгажун. Галоўнае — як мага далей ад катоў. Зразумеў?
Птушка скокнула вышэй, пакрасавалася там і неўзабаве схавалася ў шыпульках.
□
Праз дзень Макарэвіч паехаў у камандзіроўку на раён: пачалася пасяўная. Вярнуўся ён позна, да ночы напісаў артыкул і з блакнотам пад падушкай заснуў.
Раніцой у рэдакцыі адбылася лятучка, пасля якой Макарэвіч дыктаваў на машынку. У машыністкі былі брудныя пазногці, рот напаўраскрыты, і ў ім блішчэла залатая каронка.
За акном на дрэвах ужо распускалася лісце, але вецер зноў змяніўся, часам ішоў дробны дождж-імжака, пахаладала. Па шэрым небе нізка беглі хмары, змешваліся з дымам, які ўзнімаўся з трубы гарадской кацельні, што была насупраць. Вялікая тлустая муха, якая паспела ўжо ачуняць у цяпле, гудзела і тыцкалася ў шкло.
Макарэвіч пайшоў да сябе ў аддзел, вычытаў тэкст, потым выцягнуў бінокль і навёў яго на дрэва, але птушкі не ўбачыў. Загадчык сельгасаддзела Кусаў — таўсматы, з вялізным жыватом і амаль без падбародка, як упэўніўся Макарэвіч, па-бабску помслівы і каварны,— праз стол ад яго курыў цыгарэту.
У дзверы пастукалі, і ў кабінет увайшлі двое ў міліцэйскай форме: высокі, змрочны, у гадах маёр і за ім малады, зухаваты сяржант з адтапыранымі вушамі. Маёр кінуў на іх хуткі позірк, слізгануў вачыма па сталах і сценах кабінета і спытаў Макарэвіча.
— Яўген Сямёнавіч?
— Гэта я,— адказаў Макарэвіч з прадчуваннем, што здарылася благое.
Маёр назваўся — прозвішча ў яго было кароткае: Грук — і паклаў на стол паперку.
— Ваша?
Макарэвіч пазнаў ліст з блакнота, які пакінуў выбівальшчыку дываноў, і згодна кіўнуў.
— Паедзеце з намі,— прапанаваў маёр.
— Куды?
— На апазнанне.
Запанавала паўза. Кусаў глядзеў на іх праз стол з прагнай цікавасцю. Цыгарэта дагарала ў яго руцэ і апякла яму пальцы. Пачулася, як за дзвярыма спыніліся нечыя крокі.
Макарэвіч апрануў плашч і спытаў:
— Што ўсё-такі здарылася, мо растлумачыце?
— Самазабойства,— сказаў маёр.— Дакументаў ніякіх не знайшлі, толькі вось паперку з вашым тэлефонам. Ён хто вам будзе?
Макарэвіч быў ашаломлены.
— Ніхто. Знаёмы.
— Як у вас з нервамі? — спытаў маёр.— А то ж, самі зразумейце, з-пад цягніка выцягнулі, відовішча жахлівае. А хто ён і чаму такое зрабіў, мяркую, вы нам па дарозе раскажаце.
— Трэба цётцы паведаміць,— здагадаўся Макарэвіч.— Яна вам больш раскажа.
Маёр ажывіўся.
— Што за цётка?
— Побач жыве,— растлумачыў Макарэвіч,— я пад’езд ведаю, а кватэру — не.
— Не праблема,— падагульніў маёр.— Знойдзем.
□
У кабінеце рэдактара, якому ўжо далажылі пра таямнічы візіт міліцыянераў, малады Макарэвіч скончыў расказваць і дадаў:
— Цяпер трэба неадкладна паехаць у Н., знайсці тую жанчыну, расколецца яна, а як жа, неяк адрэагуе. А потым напісаць. Мяркую, добры матэрыял атрымаецца.
Рэдактар моўчкі слухаў. Праз два гады ён павінен быў пайсці на пенсію. У яго была прычоска, як у лідэр-вакаліста з рок-гурту «Брыгада С». Рэдактар час ад часу закідваў сальныя валасы з праборам пасярэдзіне галавы жэстам вядомага вакаліста, але там была пародыя, тут — арыгінал. Цяпер яго маршчыністы твар быў непранікальны, а позірк чорных вачэй ухілісты. Урэшце ён няшчыра ўсміхнуўся.
— Слухай,— сказаў ён.— Ты малады яшчэ, працуеш добра, нічога не скажу. Ну і працуй. З часам пасаду зоймеш. Навошта табе ўсё гэта? Мы раённая газета, у нас іншыя задачы. Я лічу: не варта завастраць увагу на хворых, на ўбогіх. У нас жа шмат станоўчага, у нас ёсць аб чым пісаць. А за газету хто адказвае, ты? Не, я. Зноў жа на камандзіровачныя ліміт.
У сваім кабінеце малады Макарэвіч сеў за стол, задумаўся. Дождж барабаніў у падваконне. Кусава ўжо не было. Дзверы прыадчынілі і зачынілі зноў. Яшчэ не тапілі, і ў пакоі было холадна. «Холадна ў доме маім»,— падумаў ён словамі з песні вядомай рок-спявачкі. Але ж холад, адзіноцтва — той самы хлеб, які ўзгадоўвае перамогу.
Бліснула на даляглядзе бязгучная веснавая маланка, грому ён так і не дачакаўся, пасмы густых хмар ляцелі па небе. Макарэвіч дастаў чысты ліст паперы і напісаў на ім: «Заява. Прашу звольніць мяне па асабістаму жаданню ў сувязі з рознымі поглядамі на творчы працэс». Потым падумаў яшчэ і дадаў: «і ў сувязі з пераездам у Парыж». Макарэвіч усміхнуўся, паставіў дату і распісаўся, пасля занёс рэдактару і, не чакаючы пытанняў, выйшаў.
Сонца яшчэ не зайшло, а ў скверы ўжо імкліва сутонела. Дождж сціх. На захадзе неба было чырвонае. Потым па гэтаму небу праляцеў самалёт.
Пад сасной чамусьці натапталі, валяліся недакуркі, пакамячаныя газеты, а ўбаку, дзе на зямлі прабівалася кволая зеляніна, ляжала бела-чырвоная птушка шчур. Макарэвіч нахіліўся і падняў яе. Птушка была ўжо халодная і зусім лёгкая. З пер’яў на далонь выкаціўся патрончык ад пнеўматычнай вінтоўкі, потым другі. У птушкі было выбіта вока. Малады Макарэвіч узняў галаву і доўга ўглядаўся ў верхавіну сасны, нават пастукаў па ствале чаравікам, нібы спадзеючыся, што зверху выпырхне новая птушка, што там нехта ёсць, але ніхто не вылецеў, і тады ён паклаў птушку ў кішэню плашча і рушыў прэч.
У мясцовы рэстаран па буднях пускалі свабодна. Тут сядзелі ўжо некалькі выпівакаў, бадзяўся коратка стрыжаны дзяцюк з наколкамі на руках. Твар у яго быў звычайны, але па-дзіцячаму пульхныя вусны нечакана выяўлялі прыхаваную жорсткасць. Афіцыянтка ўсё круцілася вакол аднаго з заўсёднікаў — Макарэвіч ведаў яго — мясцовага карцёжніка: мужчыну гадоў трыццаці з вачыма, якія амаль сыходзіліся на перамычцы носа. Рукі ў яго былі белыя, жаноцкія, з даўгімі пальцамі. Карцёжнік быў не адзін: побач з ім сядзела маладая дзяўчына.
Макарэвіч выпіў гарэлкі і змусіў пераканаць сябе, што нельга ненавідзець людзей, а трэба ненавідзець іх недахопы. Потым ён разлічыўся, прыхапіў з сабой бутэльку сухога віна і спусціўся ў гардэроб.
Гнуткая бландзінка з вялікімі падфарбаванымі вачыма, нечым узрушаная, спытала, ці не правядзе яе Макарэвіч дадому, бо наверсе ўвесь час чапляецца нейкі крымінальнік, няйнакш, і яна ўцякла сюды, каб пазбавіцца ад яго. У бландзінцы Макарэвіч пазнаў прадаўшчыцу з прамтаварнага павільёнчыка. Яна яму спадабалася.
Макарэвіч згадзіўся, і яны выйшлі на вуліцу.
— Я б дзяўчат адных у рэстаран не пускаў,— сказаў ён,— тым больш такіх прыгожых.
— Дома сядзець, шкарпэткі вязаць? — не згадзілася бландзінка. Яе звалі Людміла.
— А мяне завуць Руслан,— сказаў Макарэвіч.— Я з Парыжа.
— Думала: ты сур’ёзны,— заўважыла Людміла.— Ну і жарты ў цябе. І куды мы ідзём?
— На пахаванне,— сказаў Макарэвіч,— а пасля, калі хочаш, да цябе. Справім памінкі.
Людміла кісла ўсміхнулася.
— А каго хаваюць? Так позна? Зноў ты за сваё.
Макарэвіч выцягнуў з кішэні бела-чырвоны камяк.
— Гэта мой сябар — птушка шчур. Яна памерла праз сваю даверлівасць.
Людміла спынілася.
— Але ж гэта занадта,— сказала яна.— Да пабачэння. Ты проста псіх.
Дзяўчына знікла. Макарэвіч зноў паклаў птушку ў кішэню, паціснуў плячыма і пайшоў назад.
Праз тыдзень ён ад’язджаў дамоў, у Парыжу. Так сапраўды, з націскам на апошнім складзе, называлася вёска ў Чэрвеньскім раёне, адкуль ён быў родам. Пабудзе крыху там, а потым — потым пабачыць. Ён са здзіўленнем адчуваў, што стаміўся.
Прыкметна пацяплела. Дрэвы апрануліся ў зялёнае. Сонечныя промні пяшчотна лашчылі бруднае, пакрытае пылам лісце.
Аўтобус крануўся, і праз шкло ён бачыў, як пахіснуліся і паплылі назад адзінокія постаці людзей і будынак вакзала. Два хлопчыкі, паступова адстаючы, беглі ўслед — пэўна, некага праводзілі. Іх галовы кранаў вецер, і светлыя валасы, нібы пух, узнімаліся над ілбамі.
У салоне сядзелі цёткі аднекуль здалёк, ціха перагаворваліся паміж сабой. Бабуля побач уладкоўвала свой невялікі скарб — у яе быў засяроджаны, маршчыністы твар; енчыла дзіцё на руках у жанчыны насупраць. Стары з кійком у руцэ глядзеў і глядзеў у акно: на лес і слупы, што мільгалі адзін за адным, на шлях, што адбягаў у мінулае разам з жыццём,— глядзеў выцвілымі, дзіцячымі, усёдаравальнымі вачыма.