(Старая казка на новы лад)
На гора ўсяму жывому, усяму разумнаму і светламу з’явілася неяк на свет страшэнная пачвара. Усё, што ёсць на свеце самае крыважэрнае, самае подлае, самае агіднае і смуроднае, сабралася тут у адно месца, перамяшалася, і выйшаў звер не звер, гад не гад, а нешта дагэтуль нябачанае і нячутае, пад назвай Цмок. Тут бы яго і прыдушыць адразу, але суседзі глянулі і адвярнуліся. «Ну і пачвара,— думаюць сабе.— Глядзець агідна». А некаторыя разумнікі сказалі самі сабе: «Няхай гадуецца. Я то з ім паладжу, а вось суседа ён напэўна злопае».
Пачвара тым часам аглянулася сюды-туды, разявіла зяпу дый зараўла:
— Я жраць хачу. Дайце мне Барана.
Пераглянуліся суседзі-разумнікі дый кажуць:
— Дадзім яму Барана. Ён нажарэцца ды супакоіцца, а нас чапаць не будзе.
Злопала пачвара Барана, аблізалася ды яшчэ мацней зараўла:
— Я жраць хачу! Дайце мне Казла!
Параіліся разумнікі дый вырашылі:
— Ахвяруем. На тое ён і Казёл, каб быць казлом адпушчэння. Цяпер-то мы напэўна адкупімся.
Пачвара сажрала Казла, яшчэ шырэй зяпу разявіла:
— Падавайце мне, кажа, Асла! Я жраць хачу.— Тут усе ахнулі. Асёл жа таксама разумнікам хацеў быць і нават лічыўся прыяцелем гэтай пачвары.
— Так ён і да нас дабярэцца,— сказалі разумнікі.— Трэба Асла бараніць, бо дрэнна будзе.
Але пакуль яны збіраліся бараніць, дык Асёл ужо ў пачвары ў трыбуху апынуўся. Добра падмацаваўшыся, пачвара, доўга не чакаючы, узялася за іншых разумнікаў. Таму хрыбеціну надламала, таму паўбока вырвала, за адным захадам праглынула яшчэ некалькі дробных жывёлін і ўявіла, што дужэйшага за яе ва ўсім свеце нікога няма. А навакол гаўляйтары ды паўгаўляйтары, падвывалы ды падпявалы:
— Ты вялікі, Цмок! Ты ўсемагутны, Цмок! Ты ўвесь свет пад ногі можаш падтаптаць.
Ну, у таго й зусім галава закружылася. Зубамі скрыгоча, зямлю нагамі рые, вачамі, кроўю налітымі, зыркае. Зыркнуў на захад — дрыжыць усё, зыркнуў на поўдзень — ляжыць усё, зыркнуў на поўнач — панікла ўсё, зыркнуў на ўсход... А гэта што такое? Чаму ніхто не дрыжыць і ніцма не ляжыць?
— А там,— дакладваюць яму падгаўляйтары,— жыве Леў, які думае, што ён таксама дужы.
— Ну што ж, на снеданне мне хопіць і Льва. Вы толькі падвывайце, я зараз.
І сунуўся Цмок да Льва ў пячору. Спачатку галаву ўсунуў, потым па плечы ўсунуўся, а пасля аж па самы азадак. Напінаецца, нагамі ў зямлю ўпіраецца, аж жылы трашчаць. А падвывалы вакол скачуць ды лямантуюць на ўсе галасы:
— Наш бярэ! Глядзіце, глядзіце ўсе! О, Цмок непераможны, слава табе!
Тут пачвара задрыгала дробненька ножкамі і сцішылася.
— Вось ён яго і ўвабраў,— рашылі гаўляйтары. (Гэта значыць Цмок Льва.) — Зараз вылезе.
Гадзіну чакаюць — не вылазіць, другую чакаюць — не вылазіць, на трэцяй гадзіне здагадаліся:
— Трэба дапамагчы, здабыча цяжкая.
Узялі яны Цмока за ногі, выцягнулі з пячоры, сталі навакол ды дзівяцца: усё ёсць, а галавы няма. Дзівіліся, дзівіліся, потым адзін і кажа:
— А ці была ў яго наогул галава, калі ён у пячору лез?
І пачалі яны ўспамінаць ды спрачацца. Адны кажуць — была нейкая, а другія сваё — ніякай не было. Аж, нарэшце, адзін стары гаўляйтар успомніў.
— Была,— кажа.— Я помню, калі ён яшчэ Барана глытаў, дык галавой матаў.
— Тады наша справа — дрэнь,— сказалі ўсе гаўляйтары, падгаўляйтары, падвывалы ды падпявалы.
Гэтым часам Леў ужо вылазіў з пячоры.
1945